Sanly ykdysadyýetiň bilim üpjünçiligini ösdürmek «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyny» amala aşyrmagyň esasy ugurlarynyň hatarynda kesgitlenendir. Şunuň bilen baglylykda, bilim ulgamynyň ylym we önümçilik bilen baglanyşygy pugtalandyrylýar, täze hünärler girizilýär, döwrüň talaplaryna laýyklykda, hünärmenleri taýýarlamagyň usulyýetine aýratyn üns berilýär, döwrebap okuw meýilnamalary işlenip taýýarlanylýar. Maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalarynyň çygrynda ýokary hünär bilimli ýaşlary taýýarlamak wezipesi döwrüň talaby bolup öňe çykýar.
Ýokarda agzalan Konsepsiýanyň maksatlaryndan we wezipelerinden ugur alnyp, ýurdumyzyň ýokary okuw mekdeplerinde maglumat-kommunikasiýa tehnologiýalary boýunça täze hünärleri girizmek, has köp isleg bildirilýän hünär ugurlary, esasan-da, inžener-tehniki we tehnologiýa ugurlary boýunça okatmagyň usulyýetini kämilleşdirmek işleri dowam etdirilýär. Şunuň bilen baglylykda, sanly ykdysadyýete geçilýän häzirki döwürde ýurdumyzyň ýokary okuw mekdeplerinde pudaklar üçin zerur bolan programmaçylary, inženerleri we tehnologlary taýýarlamak wezipesine möhüm ähmiýet berilýär.
Hormatly Prezidentimiziň ylmy taýdan esaslandyrylan döwlet syýasaty netijesinde, bilim ulgamynda düýpli özgertmeler amala aşyrylýar, döwrebap ýokary okuw mekdepleri gurlup, hünärmenleri taýýarlamagyň milli ulgamy yzygiderli kämilleşdirilýär. «Türkmenistanda 2021 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Döwlet maksatnamasyna» hem-de bu maksatnamany amala aşyrmak boýunça ýerine ýetirilmeli çäreleriň Meýilnamasyna laýyklykda, ýurdumyzyň ýokary hünär bilim edaralarynyň işi kämilleşdirilýär.
Döwlet maksatnamalarynda kesgitlenen wezipelere laýyklykda, milli ykdysadyýetimiziň pudaklarynyň sanly ykdysadyýet, maglumat tehnologiýalary, programma üpjünçiligi, kiberhowpsuzlyk ýaly ugurlar boýunça hünärmenleri ulgamlaýyn esasda taýýarlamagyň netijeliligi tapgyrlaýyn ýokarlandyrylýar. Talyp ýaşlaryň döwrebap bilimleri we ylymlary özleşdirip, geljekde döredijilikli zähmetini, ylmy-inženerçilik pikirleridir senagat-innowasion, maglumat-tehnologik ylmy-barlaglaryny ykdysadyýetimiziň binýadyny pugtalandyrmagyň bähbidine gönükdirmekleri üçin maksatnamalaýyn işler alnyp barylýar. Ýaşlara hemmetaraplaýyn döwrebap bilim bermek üçin häzirki zaman enjamlary we tehnologiýalary, täzeçil tejribeler, öňdebaryjy usullar okuw işinde giňden ulanylýar.
Tejribäniň görkezişi ýaly, ykdysadyýetiň pudaklarynyň sanlylaşdyrylmagy uzak geljek üçin durnukly bolýar. Sanly ykdysadyýete mahsus şertlerde kämil hünärmenleri taýýarlamak, olarda zähmet işine uýgunlaşmak we bäsdeşlige ukyplylyk ýaly häsiýetleri kemala getirmek hem-de ösdürmek esasy wezipeleriň birine öwrülýär. Şunda zerur bolan bilimleriň sanly görnüşde alynmagyna möhüm ähmiýet berilýär, sebäbi täzeçil intellektual tehnologiýalary ulanyp bilmegi başarmak maglumat jemgyýetini döretmegiň esasy şertidir.
«Türkmenistanda sanly bilim ulgamyny ösdürmegiň Konsepsiýasynyň» esasy maksady ýurdumyzyň innowasion ösüşine laýyklykda, bilim bermegiň ähli basgançaklaryny ýokary hilli elektron bilim maglumatlary bilen üpjün etmekden, sanly serişdeleri giňden peýdalanyp, bilim edaralarynda berilýän bilimiň mazmunyny baýlaşdyrmakdan, hilini ýokarlandyrmakdan we okatmagyň usulyýetini kämilleşdirmekden ybaratdyr. Şunuň bilen baglylykda, ýurdumyzyň ýokary okuw mekdepleriniň professor-mugallymlary bilim işinde maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalaryny giňden ulanýarlar.
Bilim ulgamyny sanlylaşdyrmak onuň netijeli işlemegini üpjün edýän ýollaryň biri hasaplanylýar. Bilim tehnologiýalarynyň kemala getirilmegi innowasion usullara, sanly ulgamlara, şeýle hem okaýanlaryň we pedagogik işgärleriň özara gatnaşyklarynyň şertlerine esaslanýan bilim maksatnamalarynyň durmuşa geçirilişi we okuw işiniň guralyşy bilen häsiýetlendirilýär.
Maglumat-kommunikasiýa tehnologiýalary az ilatly, barmasy kyn, uzakdaky ilatly ýerlerde işleýän pedagogik işgärleriň uzak aralykdan hünär derejesini ýokarlandyrmagy üçin hem niýetlenilýär. Bilim edaralary bilim işini guranlarynda bilim tehnologiýalaryny, şol sanda okaýanlaryň we pedagogik işgärleriň özara gatnaşyklaryna esaslanýan tehnologiýalary, elektron okuwy hem-de uzak aralykly bilim tehnologiýalaryny ulanýarlar.
«Uzak aralykly bilim tehnologiýalary» diýlip uzak aralykdan okaýanlaryň we pedagogik işgärleriň özara gatnaşyklaryny üpjün edýän maglumat-telekommunikasiýa torlaryny ulanmak arkaly, bilim maksatnamalaryny durmuşa geçirmegiň we okuw işini guramagyň gurallaryna düşünilýär. Uzak aralykly bilim tehnologiýalary ulanylyp, bilim maksatnamalary durmuşa geçirilende we okuw işi guralanda, bilim edarasy okaýanlara elektron okuw-usulyýet toplumynyň, maglumat-kommunikasiýa tehnologiýalarynyň we maglumat-telekommunikasiýa torlarynyň toplumynyň, degişli tehnologik serişdeleriň elýeterliligini üpjün edýär.
Kommunikasiýa we sanly tehnologiýalar ulgamynda Ýewropa ýurtlary bilen gatnaşyklar möhüm ähmiýete eýedir. Häzirki wagtda «Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynda» beýan edilen wezipeleri durmuşa geçirmek üçin Ýewropa Bileleşiginiň taslamalarynyň çäklerinde bilelikdäki degişli çäreler geçirilýär.
Ýurdumyzda ýaşlaryň ylymly, bilimli nesiller bolup ýetişmegi we häzirki zaman ylmynyň gazananlaryna mynasyp goşant goşmagy üçin ähli şertler döredilýär. Okatmagyň täzeçil usullaryny işjeň ornaşdyrmak, häzirki zamanyň bilim maksatnamalaryny we okuw serişdelerini ulanmak, bilim edaralarynyň işini döwrüň talabyna laýyk kämilleşdirmek babatda anyk çäreler görülýär. Okuw-terbiýeçilik işlerini kämilleşdirmek, ýaş nesli watançylyk ruhunda terbiýelemek boýunça degişli işler alnyp barylýar. Ýokary okuw mekdepleriniň talyplarydyr orta mekdepleriň okuwçylary halkara ders bäsleşiklerinde üstünlikli çykyş edýärler.
Berkarar döwletimizde ösüp gelýän ýaş nesliň döwrebap bilim almagy üçin ähli mümkinçilikleri döredip berýän Arkadag Prezidentimiziň janynyň sag, ömrüniň uzak bolmagyny, eziz Watanymyzyň abadançylygynyň hem-de rowaçlygynyň bähbidine amala aşyrýan oňyn özgertmeleriniň mundan beýläk-de uly üstünliklere beslenmegini tüýs ýüregimizden arzuw edýäris.
Kakageldi HÜMMÄÝEW,
Türkmenistanyň Prezidentiniň ýanyndaky Döwlet gullugy akademiýasynyň prorektory.
https://www.turkmenmetbugat.gov.tm/tk/newspapers/2/articles/36260
Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow täze harby uçarda synag uçuşyny geçirdi
Balkan welaýaty, 1-nji awgust (TDH). Bu sebitde iş saparynda bolan hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow irki maşklary ýerine ýetirenden soň, pyýada we welosipedde gezelenç etdi. Şeýle hem döwlet Baştutanymyz Ýaragly Güýçleriň ygtyýaryna täze gelip gowşan harby uçarlar, olaryň häsiýetli aýratynlyklary bilen tanyşdy we uçarlaryň birini synagdan geçirdi.
Ilki bilen, sagdyn durmuş ýörelgeleriniň pugtalandyrylmagyna aýratyn ähmiýet berýän milli Liderimiz säheriň sergin çagynda pyýada gezelenç etdi.
Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň yzygiderli aladasy netijesinde ýurdumyzda raýatlarymyzyň saglygyny berkitmäge gönükdirilen giň gerimli işler geçirilýär, olar oňyn netijesini-de berýär. Bu gün halkymyz bedenterbiýe, sportuň dürli görnüşleri bilen içgin meşgullanýar, munuň özi adamlaryň saglygyny pugtalandyrmak bilen bir hatarda, olary täze üstünliklere ruhlandyrýar.
Döwlet Baştutanymyz pyýada gezelençden soňra, birsellem welosiped sürdi. Soňky ýyllarda ulagyň ekologiýa taýdan arassa görnüşi hasaplanylýan welosiped sporty bilen meşgullanýanlaryň sany artdy. Sportuň bu görnüşi, aýratyn-da, ýaşlaryň arasynda has meşhur bolup, milli Liderimiziň asylly başlangyçlarynyň raýatlarymyz tarapyndan uly goldawa eýe bolýandygyna şaýatlyk edýär.
Soňra hormatly Prezidentimiz ýurdumyzyň Ýaragly Güýçleriniň ygtyýaryna täze gelip gowşan harby uçarlaryň ýanyna geldi.
Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary, Döwlet howpsuzlyk geňeşiniň sekretary Ç.Amanow ýurdumyzyň Ýaragly Güýçleriniň Belent Serkerdebaşysyna gelip gowşan döwrebap tehnikalar barada hasabat berdi.
Döwlet Baştutanymyz hasabaty kabul edip, harby uçarlar, olaryň aýratynlyklary bilen tanyşdy. Hormatly Prezidentimize täze uçarlaryň enjamlaşdyrylyşy hem-de ulanyş maksatlary barada gürrüň berildi.
Milli Liderimiz harby uçarlaryň we beýleki söweş tehnikalarynyň tehniki aýratynlyklary barada maglumat berýän çyzgylary, şekil taslamalaryny we degişli suratlary synlady. Garaşsyz Watanymyzyň Ýaragly Güýçleriniň ähli düzümleriniň maddy-tehniki taýdan üpjünçiligine möhüm ähmiýet berilýär. Diňe goranyş häsiýetine eýe bolan hem-de oňyn Bitaraplyk ýörelgelerine doly gabat gelýän Türkmenistanyň Harby doktrinasynda eziz Diýarymyzda parahatçylygyň, asudalygyň, halkymyzyň bagtyýar durmuşynyň berkarar bolmagy esasy wezipe hökmünde kesgitlenildi. Goşunlaryň dürli kysymlarynda sazlaşykly hereketleri işläp taýýarlamak maksady bilen, harby-taktiki okuwlar geçirilýär. Olar harby gullukçylaryň hünär derejesini, ýurdumyzyň Ýaragly Güýçleriniň goranyş kuwwatyny artdyrmaga gönükdirilendir.
Bu gün hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň yzygiderli tagallasy netijesinde ýurdumyzyň Ýaragly Güýçleriniň maddy-enjamlaýyn binýadynyň pugtalandyrylmagyna hem-de üpjünçilik taýdan häzirki zaman derejesine laýyklykda kämilleşdirilmegine uly üns berilýär. Şol bir wagtyň özünde harby gullukçylaryň gullugy, ýaşaýyş-durmuşy üçin aňrybaş şertleri döretmek, goşunlaryň ähli kysymlary üçin ýokary hünärli harby gullukçylary taýýarlamak, olaryň gullugyna öňdebaryjy tejribäni, täzeçil tehnologiýalary, sanly ulgamy ornaşdyrmak bilen bagly meseleler milli Liderimiziň parasatly baştutanlygynda amala aşyrylýan döwlet syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň birine öwrüldi.
Bularyň ählisi hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň başlangyjy we tagallasy bilen ýaýbaňlandyrylan giň möçberli harby özgertmeleriň üstünlikli durmuşa geçirilýändiginiň aýdyň netijesidir. Bu bolsa özygtyýarly, kuwwatly, oňyn Bitaraplyk syýasatyna, ähli ýurtlar bilen parahatçylyk söýüjilikli, hoşniýetli goňşuçylyk gatnaşyklaryna ygrarly Türkmenistanyň halkara giňişlikdäki abraýynyň belende galmagyna ýardam edýär.
Soňra ýurdumyzyň Ýaragly Güýçleriniň Belent Serkerdebaşysy harby uçarmanyň ýörite lybasyny geýip, täze harby uçary synagdan geçirmek üçin onuň şturwalynyň başyna geçdi. Döwlet Baştutanymyz harby uçary herekete girizmezden ozal, kada boýunça degişli hereketleri berjaý etdi. Biraz wagtdan harby uçaryň reaktiw hereketlendirijileriniň sesi giňişligi gurşap aldy. Şondan köp wagt geçmänkä, harby uçar asmana göterildi. Sanlyja salymda döwlet Baştutanymyzyň erk edýän harby uçary zerur belentlige çykyp, asman giňişliginde birnäçe öwrüm etdi.
Häzirki wagtda hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň baştutanlygynda üstünlikli durmuşa geçirilýän we goranyş häsiýetine eýe bolan Harby doktrina ýurdumyzda parahat, asuda durmuşyň ygtybarly kepili bolup durýar. Ata Watanymyzyň mukaddes çäkleriniň ýerüsti, deňiz we asman giňişligi boýunça ygtybarly goragyny üpjün edýän kämil tehnikalar, harby edaralaryň şahsy düzüminiň birkemsiz gulluk etmegi üçin döredilýän şertler halkymyzyň döredijilikli zähmet çekmeginiň, abadan durmuşynyň berkarar bolmagyna gönükdirilýär.
Ýaragly Güýçleriň ygtyýaryna gelip gowşan täze harby uçar asman giňişliginde uçuş ugruny dessin üýtgetmäge, görkezme-aňtaw uçuşlaryny amala aşyrmaga ukyplydyr. Harby-howa güýçleriniň öňünde durýan möhüm wezipeleri ýerine ýetirmek, Watanymyzyň howa giňişliginiň ygtybarly goragyny üpjün etmek, aňtaw işlerini geçirmek, gury ýer goşunlarynyň hereketlerini goldamak üçin täze harby uçarda zerur mümkinçilikleriň jemlenendigini bellemek gerek.
Hormatly Prezidentimiziň erk edýän harby uçary asmanda erkin peselmek, degişli belentlige çalt galmak ýaly tilsimleri ýerine ýetirýär. Turboreaktiw hereketlendirijiler bilen enjamlaşdyrylan bu uçar harby uçarmanlary taýýarlamak üçin hem ähmiýetlidir. Uçaryň uçuş uzaklygy 2 müň kilometre barabar bolup, onuň iň ýokary uçuş belentligi 13 müň 700 metre deňdir.
Döwlet Baştutanymyz kesgitlenen ugur boýunça ýerine ýetirilýän uçuşyň dowamynda birnäçe öwrümleri amala aşyrdy.
Häzirki zamanyň iň kämil tehnikalary, harby-söweşjeň uçarlar bilen üpjün edilen milli goşunyň düzümleri öz öňlerinde goýlan wezipeleri üstünlikli ýerine ýetirýärler. Harby gullukçylaryň gulluk şertleriniň gowulandyrylmagyna, öňdebaryjy tehnikalary dolandyrmakda olaryň ussatlygynyň ýokarlandyrylmagyna, täzeçil tehnologiýalaryň, sanly ulgamyň işjeň ulanylmagyna gönükdirilen toplumlaýyn çäreler durmuşa geçirilýär. Bu bolsa harby gullukçylaryň ýokary ussatlygyny üpjün etmegiň kepili bolup durýar.
Täze harby uçarda synag uçuşyny amala aşyran milli Liderimiz söweşjeň tehnikany ussatlyk bilen gondurdy. Bularyň hemmesi Watanymyzyň howa giňişliginiň ygtybarly goragynyň üpjün edilip, hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň tagallasy bilen halkymyzyň asuda durmuşda ýaşaýandygyna şaýatlyk edýär.
Wise-premýer, Döwlet howpsuzlyk geňeşiniň sekretary Ç.Amanow we goranmak ministri B.Gündogdyýew Ýaragly Güýçleriň Belent Serkerdebaşysyny şowly geçen synag uçuşy bilen gutladylar.
Goranmak ministri hormatly Prezidentimizden täze harby uçarda synag uçuşyny amala aşyran pursadynda geýen uçarman lybasyny paýtagtymyzdaky Berdimuhamet Annaýew adyndaky ýöriteleşdirilen harby mekdebiň muzeýinde goýmaga ygtyýar bermegini haýyş etdi.
Ýurdumyzyň Ýaragly Güýçleriniň Belent Serkerdebaşysy bu teklibi oňlap, harby uçarman lybasynyň Berdimuhamet Annaýew adyndaky ýöriteleşdirilen harby mekdebiň täze guruljak binasynyň muzeýinde goýulmagynyň maksadalaýyk boljakdygyny belledi.
Milli Liderimiz harby uçarman lybasynyň harby gullukçynyň hünärini saýlap alan ýaşlaryň maksada okgunlylyk, watansöýüjilik ruhunda terbiýelenilmeginde, şöhratly pederlerimiziň däplerine aýawly garamakda möhüm ähmiýete eýe boljakdygyny aýtdy.
Ýurdumyzyň Ýaragly Güýçleriniň Belent Serkerdebaşysy häzirki zaman talaplaryna kybap gelýän täze uçaryň tehniki taýdan ýokary görkezijilere eýedigini aýtdy. Döwlet Baştutanymyzyň belleýşi ýaly, bu harby uçar islendik howa şertlerinde, dürli belentlikde, islendik ýerde — daglyk, düzlük ýerlerde ýa-da deňziň üstünde erkin uçmaga ukyplydyr.
Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow goşunyň ähli kysymlarynyň maddy-enjamlaýyn binýadynyň pugtalandyrylmagy, täze döwrebap harby tehnikalarynyň satyn alynmagy üçin döwlet tarapyndan yzygiderli alada ediljekdigini aýdyp, bar bolan tehnikalary netijeli ulanmak, harby gullukçylaryň hünär derejesini ýokarlandyrmak bilen baglanyşykly meseleleriň hemişe üns merkezinde saklanyljakdygyny nygtady.
Milli Liderimiz ýygnananlara gullukda üstünlikleri arzuw edip, bu ýerden ugrady.
Soňra döwlet Baştutanymyz Balkan welaýatyna iş saparyny tamamlap, Türkmenbaşy şäheriniň Halkara howa menzilinden paýtagtymyza ugrady.
https://www.turkmenmetbugat.gov.tm/tk/newspapers/2/articles/36262
Milli Garaşsyzlygynyň şanly 30 ýyllyk toýuna barýan Türkmenistan sebit hyzmatdaşlygyny berkidýär
Şu ýylyň 6-njy awgustynda Halkara parahatçylyk we ynanyşmak ýylynyň esasy wakalarynyň biriniň taryha girjekdigini öňünden aýdyp bolar. Şol gün Türkmenistan özüniň «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda sebit ähmiýetli çäreleriň birbada altysyny geçirmegi meýilleşdirýär.
Ynha, şol çäreleriň sanawy:
1. Merkezi Aziýanyň döwlet Baştutanlarynyň konsultatiw duşuşygy;
2. Sebitiň ýurtlarynyň zenanlarynyň dialogy;
3. Merkezi Aziýa ýurtlarynyň milli önümleriniň halkara sergisi;
4. Merkezi Aziýa ýurtlarynyň ykdysady forumy;
5. Merkezi Aziýa ýurtlarynyň halklarynyň milli tagamlarynyň festiwaly;
6. Sebitiň ýurtlarynyň sungat ussatlarynyň dabaraly baýramçylyk konserti.
Atlaryndan hem belli bolşy ýaly, bu çäreler Merkezi Aziýa sebitini göz öňünde tutýar, ýöne ähmiýeti babatda olar sebitiň çäginden çykyp, bütin dünýäni nazarlaýar. Bu adaty bir ýagdaýdyr, sebäbi bir maşgalada ýaşap, ondan üzňe bolup bolmaýar. Bu sebit babatda-da şeýle: Merkezi Aziýa sebiti, aýdylyşy ýaly, dünýäniň aýrylmaz bir bölegidir. Dünýä wakalarynyň sebite täsir edişi ýaly, bu sebitde bolup geçýän wakalar hem bütin dünýä täsirini ýetirýär. Ylaýta-da, milli ykdysadyýetleriň goşulyşýan häzirki döwründe bu täsir has duýarlykly derejede ýüze çykýar. Daşarky maýa goýumlar, ylmyň-bilimiň gazananlary, täze tehnologiýalar, oňyn tejribeler... — olaryň öňünde hemişe ýaşyl yşyk ýanýar. Munuň şeýledigine biz öz ýaşaýan Merkezi Aziýa sebitimiziň ýurtlarynyň tejribesinde, şol sanda öz ýurdumyzyň durmuşynda-da göz ýetirip bilýäris. Tebigy gazdan awtomobil we dizel ýangyjyny, himiki dökünleri, polimerleri, elektrik energiýasyny öndürmegiň tehnologiýalary we beýlekiler, galapyn, daşary ýurt tehnologiýalary bolsalar-da, türkmen ykdysadyýetinde ornaşyp, örňäp giden tehnologiýalardyr. Durmuş bu — dünýäniň aýagujunda öndürilen haýsy-da bolsa bir täze önüm, köp wagt geçmänkä, bazarlarymyzda satylyp dur. Ýa-da tersine, bizde öndürilen önümler dessine satyn alnyp, ýedi derýanyň, ýedi deňziň aňyrsyna alnyp gidilýär.
Merkezi Aziýa sebitinde ägirt uly öndüriji güýçler (adam kapitaly we önümçilik kuwwatlyklary), sarp ediş bazary, ylym-bilim, täze tehnologiýalar, halkara ulag-logistika infrastrukturalary, gazylyp alynýan baýlyklaryň uly gorlary, energiýa çeşmeleri we ýene-de köp zatlar, ýagny adamyň doly bahaly durmuşda ýaşamagy we zähmet çekmegi üçin gerek bolan ähli şertler hem-de mümkinçilikler jemlenendir. Iň esasy-da, bu sebitiň zähmete ukyply we höwesli, bilimli-sowatly, gujurly ýaşlary tapgyr-tapgyr ýetişip gelýär. Ol ýaşlar bolsa dünýäniň çar künjünde okaýarlar hem işleýärler. Şeýtmek bilenem, olar islendik şertlere uýgunlaşmaga, zähmet çekmäge ukyplydyklaryny görkezýärler. Ýaşlaryň bu ukybyny sebitiň geljekki artykmaç taraplarynyň biri hökmünde görkezip bolar. Täze iş ýerleri döredilip, guramaçylyk meseleleri çözülen badyna, sebitde hernäçe çylşyrymly önümçilik bolsa-da, onuň hünärmensiz galar gümany ýok. Aziýaly ýigitler iş başarýandyklaryny geçen gysga döwürde görkezmegi başardylar. Aýdylanlary göz öňünde tutup: «Merkezi Aziýa sebiti goja Zeminiň juwan geljegidir» diýip bolar.
Şular hakynda oýlananyňda, sebitiň ähli meselelerini gurşap aljak Awaza çäreleriniň ähmiýetine has gowy düşünýärsiň. Şol wagt hem hormatly Prezidentimiziň meseleleriň çözgüdine toplumlaýyn çemeleşmek usuly ähli ajaýyplygy bilen aňyňa dolýar.
Şeýle seredeniňde, Awaza çäreleriniň hersi bir meseläni gozgaýan, birbada olar biri-biri bilen onçakly bagly däl ýaly-da bolup görünýär. Ýöne, oýlanyberseň, olarda ownuk hasaplar ýaly meseläniň ýokdugyny, hemmesiniň bir maksada — Merkezi Aziýa ýurtlaryny hemmetaraplaýyn ösdürmäge, sebitiň halklarynyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini ýokarlandyrmaga we, elbetde, halkara dostlugy, hyzmatdaşlygy pugtalandyrmaga, milliligi saklamaga, umumy medeniýeti ösdürmäge gönükdirilendigini görýärsiň. Şu nukdaýnazardan alanyňda, çuňňur hormatlanylýan Prezidentimiziň: “Ösüş arkaly parahatçylyk” diýen sözleri Merkezi Aziýanyň mawy asmanynda Akmaýanyň ýoly kimin ugur görkezýär.
Üns beren bolsaňyz, soňky wagtlarda metbugatda “MA+...” ýa-da “5+1” görnüşli aňlatmalara duş gelinýär. (Bu ýerde MA ýa-da 5-lik san — Merkezi Aziýa ýurtlary, köp nokat ýa-da 1-lik san — belli bir ýurt). Her gezek şu aňlatmany görenimde, daşary ýurduň (ýurtlaryň) biziň sebitimiziň ýurtlaryna ykdysady mümkinçiliklerimiz aýry-aýry bolsa-da, bir umumy giňişlik hökmünde garaýandyklary hakynda oýlanýaryn hem-de munuň özi biziň sebitimiziň ýurtlaryna hem-de halklaryna ösüşiň iň gowy ýoluny — agzybirligi salgy berýär diýip pikir edýärin.
Umuman-a, biziň halklarymyz agzybirligiň nämedigini birinden sorap ýa-da salgy alyp öwrenmeli däl. Garaşsyzlyk ýyllary içinde türkmen halkynyň hemişe ygrarly bolup gelen agzybirlik taglymaty gudrat görkezip bildi. Ýöne dünýäniň beýleki ýurtlary biziň ýaşaýan sebitimizi hut şeýle ýagdaýda — agzybirlikde we bitewülikde görýän bolsalar, onda näme üçin biz şeýle bolmaly däl, ony öz peýdamyza ulanmaly däl?!
Bu ýagdaý sebitde özümiziň agzybirdigimizi, ýaşaýyşda-durmuşda birek-biregi goldap hem hormat goýup ýaşaýandygymyzy, ula hormat, kiçä sylag ýörelgesiniň halklarymyzda ileri tutulýandygyny we, umuman, ata-baba dowam edip gelýän başga-da öwrenäýmeli, nusga alaýmaly häsiýetlerimiziň bardygyny görkezmäge ajaýyp mümkinçilikleri açýar. Gadymy Aziýa parasadyny ýene bir gezek dünýä ýaýmaga şertleri döredýän bu mümkinçilikden doly peýdalanmagymyz gerek diýip oýlanýarsyň. 6-njy awgustda geçirilmegi göz öňünde tutulýan Awaza çärelerine gatnaşýan her bir aziýaly şular hakynda-da oýlanar diýip tama edýärsiň.
Agzybirlik — ähli gowulyklaryň açary. Agzybirligiň bar ýerinde ösüş bar, hyzmatdaşlyk bar, parahatçylyk bar. Agzyň bir bolup, bir maksada gulluk etseň, ýetilmejek sepgit, gazanylmajak üstünlik bolmaýar. Agzyň bir bolanda, biri-biriňi goldap, ýetmeziňi dolduryp, batly gadamlar bilen öňe gidip bolýar. Şeýdilende, durmuşdaky ownuk-uşak ýetmezçilikler aradan aýrylyp, hemmeleriň ruhy belent, başy dik bolýar. Hormatly Prezidentimiz Awazada sebit ähmiýetli çäreleri geçirmek arkaly juda sogaply iş edýär. Öňde boljak halkara çäreler, milli Liderimiziň aýdyşy ýaly, sebitiň döwletara gatnaşyklaryny hem-de sebitiň ýurtlarynyň arasyndaky köpugurly hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de pugtalandyrmaga ýardam berer.
Türkmenistan bilen baglanyşdyryp, Awaza çäreleri hakynda nämeler aýdyp bolar?!
Ilki bilen bellemeli zat, ol hem Türkmenistanyň parahatçylygy dörediji ýurt hökmünde mahabatyny ýetirer.
Ikinjiden, Awaza çäreleri halkymyzyň myhmansöýer halkdygyny nobatdaky gezek dünýä äşgär eder.
Üçünjiden, hut şu iki ýagdaý hem biziň ýurdumyzda döwrebap öňegidişlikleriň, ösüşleriň nazarlanylýandygyny, şol bir wagtda hem olaryň ata-baba ýol-ýörelgelere daýanýandygyny, ýagny türkmen döwletiniň halky döwletdigini aýan eder.
Dördünjiden, Türkmenistanyň baş ýörelgesi — “Döwlet adam üçindir!” diýen ýörelge. Awaza çäreleri Türkmenistanda adam hakyndaky alada döwlet möçberinde ýokary ähmiýet berilýändigini görkezmek bilen, Türkmenistanyň sebitiň beýleki döwletlerine-de bu babatda nusga bolup biljekdigini görkezer hem-de şol bir wagtyň özünde türkmen halkynyň sebitiň beýleki halklaryndan nusga almaly zatlaryny höwes bilen öwrenjekdigini görkezer. Ykdysady, syýasy çelgileri agzamanyňda-da, Awaza çäreleriniň hataryndaky milli önümleriň, milli tagamlaryň sergileri hem-de baýramçylyk konserti biziň halklarymyzyň dostluga-doganlyga gol ýapyp gelendigine we geljekde-de şeýle boljakdygyna güwä geçýär. Munuň hut şeýle boljakdygynyň ýene-de bir güwäsi, özem iň zerur we ähmiýetli güwäsi bar. Ol hem sebitiň döwletleriniň Baştutanlarynyň berk syýasy erk-ygtyýarydyr.
Üstünlik ýaran bolsun, Awaza çäreleri!
Seýitguly GELDIÝEW,
Türkmenistanyň at gazanan žurnalisti.
https://www.turkmenmetbugat.gov.tm/tk/newspapers/2/articles/36209
«Awaza» milli syýahatçylyk zolagy, 30-njy iýul (TDH). Balkan welaýatynda iş saparynda bolýan hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow şu gün Ministrler Kabinetiniň göçme mejlisini geçirdi. Onda şu ýylyň ýedi aýynda alnyp barlan işleriň netijeleri jemlenildi, wise-premýerleriň hasabatlary diňlenildi, ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň möhüm wezipeleri kesgitlenildi hem-de käbir resminamalaryň taslamalaryna garaldy.
Milli Liderimiz gün tertibini yglan edip, ilki bilen, Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary S.Berdimuhamedowa söz berdi. Wise-premýer şu ýylyň ýanwar — iýul aýlarynda ykdysadyýetiň pudaklarynda ýerine ýetirilen işleriň garaşylýan netijeleri barada hasabat berdi.
Ýanwar — iýul aýlarynyň netijeleri boýunça, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, öndürilen önümiň umumy möçberiniň 5,2 göterim ýokary bolmagyna garaşylýar. 2020-nji ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, bölek haryt dolanyşygynyň möçberi 17,5 göterim artar.
Döwlet býujetiniň girdeji böleginiň 113,9, çykdajy böleginiň 97,4 göterim ýerine ýetirilmegine garaşylýar. 2020-nji ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, ortaça zähmet haky 10,5 göterim ýokary bolar.
Deslapky maglumatlara görä, hasabat döwründe maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriniň hasabyna özleşdirilen maýa goýumlarynyň möçberiniň ýyllyk meýilnamasynyň 36,2 göterim ýerine ýetirilmegine garaşylýar.
Oba milli maksatnamasynyň durmuşa geçirilişiniň depginleri barada hem hasabat berildi. Bu maksatnamanyň çäklerinde ýylyň başyndan bäri durmuş-medeni maksatly desgalaryň, suw arassalaýjy desgalaryň, ýaşaýyş jaýlarynyň gurluşygy alnyp barylýar.
Mejlisiň dowamynda wise-premýer Ýaponiýa bolan iş saparynyň jemleri barada hasabat berdi.
Tokioda bolmagyň çäklerinde, Ýaponiýanyň imperatory Naruhito, Premýer-ministri Ýoşihide Suga, ykdysadyýet, söwda we senagat boýunça döwlet ministri Kiýoşi Ejima, Hyzmatdaşlyk boýunça ýapon-türkmen komitetiniň başlygy, “Itochu Corporation” kompaniýasynyň dolandyryjy direktory Hiroýuki Subai, Ýapon-türkmen dostlugy parlament ligasynyň ýapon tarapyndan başlygy, XXXII Tomusky Olimpiýa oýunlarynyň Guramaçylyk komitetiniň wise-prezidenti Toşiaki Endo bilen duşuşyklar geçirildi.
Ýaponiýanyň Premýer-ministri Türkmenistanyň Garaşsyzlygynyň 30 ýyllygy mynasybetli geçiriljek dabaralara gatnaşmak üçin ýurdumyza çagyryldy.
Geçirilen duşuşyklaryň barşynda syýasy-diplomatik, söwda-ykdysady hem-de medeni-ynsanperwer ulgamlarda ikitaraplaýyn hyzmatdaşlygy giňeltmek meselelerine garaldy, möhüm ugurlarda döwletara gatnaşyklary ösdürmegiň häzirki ýagdaýyna we geljegine seredildi. Şunuň bilen birlikde, ýokary derejede gazanylan ylalaşyklar, olaryň ähmiýeti hem-de öňde durýan wezipeleri üstünlikli ýerine ýetirmegiň meseleleri ara alnyp maslahatlaşyldy.
Tokioda geçirilen gepleşikleriň netijeleri boýunça bank-maliýe, ulag we ýöriteleşdirilen tehnikalary getirmek ulgamlarynda ikitaraplaýyn resminamalara gol çekilmegi geçirilen gepleşikleriň netijeli häsiýete eýediginiň aýdyň subutnamasydyr.
Türkmenistanyň wekiliýeti Ýaponiýada bolmagynyň çäklerinde XXXII Tomusky Olimpiýa oýunlarynyň açylyş dabarasyna gatnaşdy.
Garaşsyzlygymyzyň şanly 30 ýyllygy mynasybetli gurluşygy tamamlanmaly hem-de ulanylmaga tabşyrylmaly iri önümçilik we durmuş maksatly binalarda hem-de desgalarda alnyp barylýan gurluşyk işleriniň depginleri barada hasabat berildi.
Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow hasabaty diňläp, ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň yzygiderli berkidilmeginiň, şeýle hem emele gelýän ýagdaýdan ugur alyp, döwletimizi durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň garaşylýan netijelerini seljermegiň möhümdigini belledi.
Milli Liderimiz şeýle hem geljek ýylyň Döwlet býujeti boýunça teklipleri taýýarlap, Ministrler Kabinetine hödürlemegi tabşyrdy. Dünýä ykdysadyýetinde bolup geçýän ýaramaz ýagdaýlaryň ýurdumyzyň ykdysadyýetine ýetirýän täsirini gysga we orta möhletde azaltmaga mümkinçilik berjek çäreleri amala aşyrmak boýunça işleri dowam etmek barada degişli görkezmeler berildi.
Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow kabul edilen maksatnamalary maliýeleşdirmegiň goşmaça çeşmelerini gözlemegiň wajypdygyny belläp, bu babatda anyk tabşyryklary berdi.
Döwlet Baştutanymyz soňky ýyllarda okgunly ösüşe eýe bolan türkmen-ýapon gatnaşyklary baradaky gürrüňe geçmek bilen, dürli derejelerde ýola goýlan yzygiderli gepleşikleriň mundan beýläk-de netijeli hyzmatdaşlygy ösdürmek üçin ygtybarly binýat bolup durýandygyny belledi.
Söwda-ykdysady gatnaşyklary işjeňleşdirmek ikitaraplaýyn hyzmatdaşlygyň ileri tutulýan ugurlarynyň biridir. Bilelikdäki tagallalaryň netijesinde häzirki wagtda döwletara ykdysady hyzmatdaşlyk strategik, durnukly hem-de uzak möhletleýin häsiýete eýe boldy diýip, milli Liderimiz sözüni dowam etdi. Türkmenistanda häzirki zaman nebitgaz we gazhimiýa toplumlarynyň desgalaryny gurmak boýunça üstünlikli amala aşyrylan taslamalaryň muňa aýdyň subutnama bolup durýandygyny nygtady. Şunuň bilen baglylykda, milli Liderimiz ýurdumyzda ýapon kompaniýalarynyň netijeli işlemegine geljekde hem goldaw berilmeginiň dowam etdiriljekdigini aýdyp, maýa goýum işjeňligi üçin amatly şertleriň döredilmeginiň zerurdygyny belledi.
Hyzmatdaşlygyň has geljegi uly ugurlaryna aýratyn üns çekildi. Şunda Türkmenistanyň ykdysadyýeti senagatlaşdyrmagy hem-de diwersifikasiýalaşdyrmagy, ylma esaslanýan, ýokary hilli, dünýä bazarlarynda bäsdeşlige ukyply önümçilikleriň döredilmegini ugur edinendigini hasaba almak bilen, uly mümkinçilikler bardyr. Şu nukdaýnazardan, soňky ýyllarda gazanylan ylalaşyklar döwletara hyzmatdaşlygyna täze itergi berer diýip, milli Liderimiz aýtdy.
S.Berdimuhamedowyň Ýaponiýa iş saparynyň barşynda gol çekilen resminamalaryň möhümdigi barada aýdyp, hormatly Prezidentimiz bu resminamalarda bellenilen işleriň öz wagtynda ýerine ýetirilişine berk gözegçilik etmegi tabşyrdy.
Soňra Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary Ş.Abdrahmanow ýurdumyzyň nebitgaz senagatyny ösdürmegiň 2030-njy ýyla çenli döwür üçin maksatnamasyny ýerine ýetirmek boýunça şu ýylyň ýedi aýynda alnyp barlan işleriň garaşylýan netijeleri barada hasabat berdi.
Şunuň bilen baglylykda, nebiti we gaz kondensatyny çykarmak, şeýle hem nebiti gaýtadan işlemek, benzin, dizel ýangyjyny, polipropilen, suwuklandyrylan gazy öndürmek ulgamynda gazanyljak tehniki-ykdysady görkezijiler barada habar berildi. Garaşylyşy ýaly, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, tebigy we ugurdaş gazyň çykarylyşynda 123,5 göterim ösüş, “mawy ýangyjy” daşary ýurtlara ibermekde 137 göterim ösüş üpjün ediler, maýa goýumlaryny özleşdirmegiň meýilnamasy 105,5 göterim ýerine ýetiriler.
Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow hasabaty diňläp, nebitgaz senagatyny mundan beýläk-de yzygiderli ösdürmek, ony döwrüň talaplaryna laýyk getirmek wezipelerine ünsi çekdi. Pudagyň önümçilik we ylmy-tehniki kuwwatynyň pugtalandyrylmagy ýurdumyzyň ýangyç-energetika toplumynyň dünýä möçberindäki bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmaga ýardam etmelidir, onuň Watanymyzyň durmuş-ykdysady ösüşine saldamly goşant goşmagyny üpjün etmelidir.
Döwlet Baştutanymyz wise-premýere işleri talabalaýyk ýola goýmak üçin zerur çäreleri görmegi tabşyrdy.
Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary Ç.Gylyjow söwda we dokma toplumlarynda hem-de telekeçilik ulgamynda şu ýylyň ýedi aýynda garaşylýan netijeler barada hasabat berdi.
Ýanwar — iýul aýlarynda Söwda we daşary ykdysady aragatnaşyklar ministrligi boýunça geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, söwda dolanyşygynyň ösüşiniň 117 göterim, öndürilen önümleriň möçberiniň ösüşiniň bolsa, 112,4 göterim bolmagyna garaşylýar.
Hasabat döwründe Dokma senagaty ministrligi boýunça geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, nah ýüplügiň önümçiligi 112 göterime, nah matalaryň önümçiligi 102,6 göterime, tikin we örme önümleriniň önümçiligi 119,2 göterime, gön önümleriniň önümçiligi 102,8 göterime barabar bolar.
“Türkmenhaly” döwlet birleşigi tarapyndan haly we haly önümlerini öndürmegiň meýilnamasy 112,7 göterim ýerine ýetirildi.
Döwlet haryt-çig mal biržasy boýunça hasabat döwründe birža söwdalarynyň 167-si geçirilip, 18 müň 114 şertnama hasaba alyndy.
Geçen ýedi aýyň dowamynda Söwda-senagat edarasy boýunça amala aşyrylan işleriň ösüşi 105,1 göterime barabar boldy.
Hususy ulgama berilýän uly goldaw netijesinde, Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzalary ýurdumyzda öndürilýän oba hojalyk we azyk önümleriniň möçberini artdyrmaga işjeň gatnaşýarlar. Şol önümleri öndürmegiň ösüşi, degişlilikde, 135 göterime we 109,1 göterime barabar bolar.
Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow hasabaty diňläp, ilatyň zerur bolan harytlara, aýratyn hem, azyk önümlerine isleglerini kanagatlandyrmak meselelerine ünsi çekdi.
Döwlet Baştutanymyz wise-premýere daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleri özümizde öndürýän kiçi, orta we iri kärhanalary gurmagyň hem-de olaryň işini guramagyň maksatnamasyny durmuşa geçirmegi çaltlandyrmagy tabşyrdy.
Soňra Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary Ç.Purçekow gözegçilik edýän pudaklarynda şu ýylyň ýedi aýynda alnyp barlan işleriň garaşylýan netijeleri barada hasabat berdi.
2021-nji ýylyň ýanwar — iýul aýlarynda Türkmenistanyň gurluşyk we senagat toplumynda öndürilen önümleriň we ýerine ýetirilen işleriň meýilnamasynyň 125,7 göterim berjaý edilmegine, ösüşiň 106,1 göterime deň bolmagyna garaşylýar.
Gurluşyk we binagärlik ministrligi boýunça ýedi aýyň dowamynda ýerine ýetirilen işleriň ösüşi 100,1 göterime barabar bolar.
Senagat we gurluşyk önümçiligi ministrligi boýunça hasabat döwründe öndürilen önümleriň we ýerine ýetirilen işleriň ösüşiniň 112 göterime deň bolmagyna garaşylýar.
Energetika ministrligi boýunça önümleri öndürmekde we hyzmatlary amala aşyrmakda 122,2 göterim ösüş gazanylar.
“Türkmenhimiýa” döwlet konserni boýunça şu ýylyň ýanwar — iýul aýlarynda önüm öndürmegiň hem-de hyzmatlaryň ösüşiniň 101 göterime barabar bolmagyna garaşylýar.
Aşgabat şäheriniň häkimligi boýunça hasabat döwründe ýerine ýetirilen işleriň we hyzmatlaryň meýilnamasynyň 124,9 göterim berjaý edilmegine garaşylýar.
Milli Liderimiz Gurbanguly Berdimuhamedow hasabaty diňläp, wise-premýere ýurdumyzda alnyp barylýan gurluşyklaryň ýagdaýyny seljermegi tabşyrdy. Bellenilişi ýaly, häzire çenli dürli desgalary gurmak boýunça örän köp çäreler kabul edildi. Şoňa görä-de, her bir desganyň ýagdaýyny hemmetaraplaýyn dykgat bilen seljermek zerurdyr.
Döwlet Baştutanymyz şeýle hem 2022-nji ýyl üçin maýa goýum maksatnamasyny hem taýýarlap başlamagyň zerurdygyna ünsi çekdi. Milli Liderimiz alnyp barylmaly gurluşyklaryň möçberi boýunça öňde örän uly wezipeleriň durýandygyny belläp, gurluşyk senagatyny ösdürmegi dowam etmegiň, gurluşyk toplumynyň talaplaryny doly möçberde üpjün etmek üçin täze önümhanalary we kärhanalary gurup, önümçiligiň kuwwatyny sazlaşykly artdyrmagyň wajypdygyny nygtady.
Wise-premýere şeýle hem gurluşyk we senagat pudaklary üçin maýa goýumlaryny çekmek meselesiniň üstünde işlemek tabşyryldy.
Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary E.Orazgeldiýew, öz gezeginde, gözegçilik edýän düzümlerinde şu ýylyň ýedi aýynda ýerine ýetirilen işleriň garaşylýan netijeleri barada hasabat berdi.
Obasenagat toplumy boýunça önüm öndürmegiň möçberi, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 105,2 göterime, şol sanda Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrligi boýunça 105,7 göterime, Suw hojalygy baradaky döwlet komiteti boýunça 100,1 göterime, “Türkmen atlary” döwlet birleşigi boýunça 103,5 göterime deň boldy. Maýa goýum serişdelerini özleşdirmegiň meýilnamasy 125,4 göterim ýerine ýetirildi.
Hazar deňziniň güni mynasybetli, meýilnama laýyklykda, şu ýylyň 12-nji awgustynda “Hazar deňziniň daşky gurşawyny goramak boýunça hyzmatdaşlyk” atly ylmy-amaly maslahatyň maksatnamasy barada hem hasabat berildi.
Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow hasabaty diňläp, möhüm möwsüm bolan pagta ýygymyna düýpli taýýarlyk görülmelidigine, gök-bakja önümlerini, ýeralmany we beýleki oba hojalyk önümlerini bolelin öndürmek üçin ekin meýdanlaryny giňeltmelidigine, şu önümleriň öndürilýän mukdaryny artdyryp, daşardan getirilýän möçberini azaltmalydygyna ünsi çekip, bu babatda wise-premýere anyk tabşyryklary berdi.
Hormatly Prezidentimiz Hazar deňziniň ekologiýa taýdan abadançylygyny saklamagyň zerurdygyny belläp, deňziň ösümlik we haýwanat dünýäsini goramagyň ýurdumyzyň döwlet syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biridigini belledi we Hazar deňziniň gününe bagyşlanan ylmy-amaly maslahatyň ýokary guramaçylyk derejesini üpjün etmegi tabşyrdy.
Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary M.Geldinyýazow gözegçilik edýän ulgamlarynda şu ýylyň ýedi aýynyň dowamynda geçirilen işlerden garaşylýan netijeler barada hasabat berdi.
Hasabat döwründe ýaşlary ylmy-döredijilik işlerine giňden çekmek maksady bilen, sanly bilim ulgamynyň mümkinçiliklerinden peýdalanmak arkaly, dürli dersler boýunça bäsleşikler geçirildi.
Bilim, Saglygy goraýyş we derman senagaty, Sport we ýaşlar syýasaty ministrlikleriniň hem-de Ylymlar akademiýasynyň merkezi edaralarynyň gurluşlary kämilleşdirildi.
Watanymyzyň mukaddes Garaşsyzlygynyň 30 ýyllygy hem-de Ylymlar güni mynasybetli sanly ulgam arkaly “Ylym, tehnika we innowasion tehnologiýalaryň ösüşi” atly halkara ylmy maslahat ýokary guramaçylyk derejesinde geçirildi, ýaşlaryň arasynda her ýyl geçirilýän bäsleşigiň jemleri boýunça ýaş alymlaryň we talyplaryň 57-si ýeňijiler diýlip yglan edildi.
Saglygy goraýyş ulgamynda hasabat döwründe “Saglyk” Döwlet maksatnamasynyň rejelenen görnüşi hem-de Türkmenistanda ilatyň kesellere garşy göreşmek ukybyny ýokarlandyrmak boýunça 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Milli maksatnama kabul edildi, Türkmenistanda 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Enäniň we çaganyň saglygyny goramak boýunça “Sagdyn ene — sagdyn çaga — sagdyn geljek” atly Milli strategiýa hem-de Türkmenistanda 2021 — 2025-nji ýyllarda ýokanç däl keselleriň öňüni almak we olaryň garşysyna göreş boýunça Milli strategiýa tassyklanyldy.
Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow hasabaty diňläp, bilim, ylym, saglygy goraýyş we sport ýaly durmuş ähmiýetli uly ulgamlary yzygiderli ösdürmegiň zerurdygyny belledi, ýurdumyzyň geljegi, türkmen halkynyň bagtyýar we abadan durmuşy bu ulgamlaryň ösüş derejesine gönüden-göni baglydyr.
Döwlet Baştutanymyz täze okuw ýylyna taýýarlyk görmegiň barşyna berk gözegçiligi üpjün etmegiň wajypdygyna ünsi çekip, wise-premýere anyk tabşyryklary berdi.
Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary M.Mämmedowa gözegçilik edýän ulgamynda şu ýylyň ýedi aýynda alnyp barlan işleriň netijeleri barada hasabat berdi.
Şu ýylyň başyndan bäri dürli medeni çäreler, şol sanda baýramçylyk senelerine bagyşlanan döredijilik bäsleşikleri, duşuşyklar, medeni-durmuş maksatly binalaryň açylyp, ulanylmaga berilmegi mynasybetli dabaralar geçirildi.
Daşary ýurtlar bilen netijeli gatnaşyklary ösdürmek boýunça işler dowam etdirilýär.
Döwrüň talaplaryna laýyklykda, medeniýet edaralarynyň we köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň işini kämilleşdirmek, ýurdumyzyň medeni kuwwatyny artdyrmak boýunça netijeli işler alnyp barylýar.
Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow hasabaty diňläp, durmuş ugurly döwlet syýasatynyň möhüm bölegi hökmünde kesgitlenilen medeni-ynsanperwer ulgamy ösdürmegiň zerurdygyny belledi we wise-premýere birnäçe anyk tabşyryklary berdi.
Ministrler Kabinetiniň ýanyndaky Ulag we kommunikasiýalar agentliginiň Baş direktory M.Çakyýew gözegçilik edýän pudaklarynda şu ýylyň ýedi aýynda alnyp barlan işleriň garaşylýan netijeleri barada hasabat berdi.
Hasabat döwründe bu toplumda hyzmatlary ýerine ýetirmegiň we önümleri öndürmegiň meýilnamasynyň 113,3 göterim berjaý edilmegine garaşylýar.
Hasabat döwründe “Türkmendemirýollary” agentligi boýunça ösüş 104,4 göterime, “Türkmenawtoulaglary” agentligi boýunça 133,1 göterime, “Türkmendeňizderýaýollary” agentligi boýunça 139,3 göterime, “Türkmenaragatnaşyk” agentligi boýunça 109,3 göterime barabar bolar. Hasabat döwründe “Türkmenhowaýollary” agentligi boýunça degişli işler ýerine ýetirildi.
Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow hasabaty diňläp, koronawirus ýokanjynyň ýaýramagyna garşy göreş çäreleriniň çäklerinde bütin dünýäde girizilen çäklendirmeler sebäpli, agentlikleriň maliýe taýdan üpjünçiligine berk gözegçilik etmegiň zerurdygyny nygtady.
Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary, Döwlet howpsuzlyk geňeşiniň sekretary Ç.Amanow ýurdumyzyň harby we hukuk goraýjy edaralary tarapyndan Türkmenistanyň mukaddes Garaşsyzlygynyň 30 ýyllygyna görülýän taýýarlyk barada hasabat berdi.
Döwlet Baştutanymyz hasabaty diňläp, ýurdumyzyň durmuşynda uly ähmiýete eýe bolan şanly senäni mynasyp garşylamaga hemmetaraplaýyn taýýarlyk görmegiň, harby ýörişiň ýokary guramaçylyk derejesini üpjün etmegiň wajypdygyny belledi. Şunuň bilen baglylykda, wise-premýer, Döwlet howpsuzlyk geňeşiniň sekretaryna anyk görkezmeleri berdi.
Soňra Milli Geňeşiň Mejlisiniň Başlygy G.Mämmedowa bu düzümiň şu ýylyň ýedi aýynda ýerine ýetiren işleriniň jemleri barada maglumat berdi.
Hasabat döwründe maslahatlaryň 2-si geçirilip, Türkmenistanyň Kanunlarynyň 40-sy we Mejlisiň kararlarynyň 41-si kabul edildi. Hereket edýän kanunçylyk namalarynyň birnäçesine degişli üýtgetmeler we goşmaçalar girizildi. Kadalaşdyryjy-hukuk namalarynyň durmuşa geçirilişine gözegçilik işi yzygiderli alnyp baryldy.
Häzirki wagtda dürli ulgamlarda amala aşyrylýan giň gerimli özgertmeleri kanunçylyk taýdan üpjün etmäge gönükdirilen kanunlaryň taslamalaryny taýýarlamak işi amala aşyrylýar.
Halkara we parlamentara hyzmatdaşlygy ösdürmek bilen baglylykda, daşary ýurt döwletleriniň we parlamentleriniň wekilleri bilen duşuşyklaryň 92-si geçirildi.
Deputatlar ösüp gelýän nesli watançylyk ruhunda terbiýelemäge, milli mirasy, halkymyzyň gadymdan gelýän däplerini, onuň medeni we maşgala gymmatlyklaryny aýawly saklamaga, özüniň mukaddes Garaşsyzlygynyň 30 ýyllygyny belleýän Watanymyzyň gazanýan üstünliklerini wagyz etmäge gönükdirilen işleri işjeň alyp barýarlar.
Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow durmuş-ykdysady özgertmeleri ilerletmegiň bähbidine milli kanunçylygy kämilleşdirmek hem-de täze kadalaşdyryjy-hukuk namalaryny işläp taýýarlamak we halkara gatnaşyklaryň kanunçylyk binýadyny pugtalandyrmak boýunça Mejlisiň işini işjeňleşdirmegiň zerurdygyny aýtdy. Milli Liderimiz türkmen halkynyň demokratik gymmatlyklaryny nazara almak bilen, döwletiň hukuk we ykdysady esaslaryny has-da pugtalandyrmaga ýardam edýän täze kanunlary işläp taýýarlamagyň wajypdygyna ünsi çekdi.
Soňra Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary, daşary işler ministri R.Meredow Daşary işler ministrliginiň şu ýylyň ýedi aýynda ýerine ýetiren işleriniň deslapky jemleri barada hasabat berdi.
Garaşsyz, baky Bitarap Türkmenistanyň daşary syýasy ugruny yzygiderli durmuşa geçirmek, döwlet Baştutanymyzyň öňde goýan wezipelerini çözmek maksady bilen, ikitaraplaýyn we köptaraplaýyn görnüşde, sebitleýin hem-de halkara guramalaryň çäklerinde netijeli hyzmatdaşlygy ösdürmek boýunça degişli işler amala aşyryldy.
Hasabat döwründe Özbegistan Respublikasynyň, Russiýa Federasiýasynyň Tatarystan Respublikasynyň hem-de Gyrgyz Respublikasynyň Prezidentleri ýurdumyza sapar bilen geldiler.
Onlaýn tertibinde hormatly Prezidentimiziň Owganystan Yslam Respublikasynyň hem-de Azerbaýjan Respublikasynyň Prezidentleri bilen duşuşyklary geçirildi. Milli Liderimiz şeýle hem Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasynyň XIV sammitine, BMG-niň durnukly ösüş meseleleri boýunça ýokary derejeli ählumumy forumyna, Yslam Hyzmatdaşlyk Guramasynyň ylym we tehnologiýalar boýunça ikinji sammitine gatnaşdy. Bu forumlar sanly ulgam arkaly geçirildi.
Ýylyň geçen döwrüniň dowamynda milli Liderimiziň daşary ýurtlaryň birnäçesiniň döwlet Baştutanlary bilen telefon arkaly söhbetdeşlikleri geçirildi.
Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow şeýle hem ýurdumyza gelen BMG-niň Baş Assambleýasynyň 75-nji mejlisiniň Başlygy bilen duşuşdy.
Daşary syýasat edaralarynyň ugry boýunça duşuşyklar we geňeşmeler yzygiderli guraldy.
Türkmenistanyň daşary ykdysady aragatnaşyklaryny ösdürmek boýunça yzygiderli çäreler görülýär. Şu ýyl ikitaraplaýyn hökümetara toparlaryň we beýleki degişli düzümleriň çäklerinde nobatdaky duşuşyklar hem-de daşary ýurtlaryň işewür toparlarynyň wekilleri bilen gepleşikler geçirildi.
Döwlet Baştutanymyz dünýäde bolup geçýän ýagdaýlardan hemişe habarly bolmagyň zerurdygyny nygtady we wise-premýere, daşary işler ministrine ýüzlenip, şol ýagdaýlardan ugur alyp, dürli halkara çäreleri geçirmek, şol çärelere biziň ýurdumyzyň gatnaşmagy boýunça teklipleri bermegi tabşyrdy.
Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow mejlise gatnaşyjylara ýüzlenip, ýurdumyzda şu ýylyň ýedi aýynda alnyp barlan işleriň garaşylýan netijeleriniň koronawirus ýokanjynyň ýaýramagy we onuň dünýä ykdysadyýetine ýetirýän täsiri sebäpli emele gelen daşarky ýagdaýlara garamazdan, kabul edilen maksatnamalara laýyklykda, Garaşsyz döwletimiziň ösmegini dowam edýändigini görkezýändigini belledi.
Hasabat döwründe jemi içerki önümiň ösüşi 6,2 göterim boldy. Ýurdumyzda iri senagat we durmuş maksatly desgalaryň gurluşygy dowam edýär. Şol desgalaryň hatarynda täze şäherçeleri, ýaşaýyş jaýlaryny, dynç alyş we saglyk merkezlerini, mekdeplerdir çagalar baglaryny hem-de ençeme beýleki desgalary görkezmek bolar. Ýurdumyzda bilim we ylym ulgamyny özgertmek, önümçiligi döwrebap ýagdaýa getirmek işleri hem kabul eden meýilnamalarymyza laýyklykda dowam edýär. Bazar ykdysadyýeti emele gelýär hem-de nebitgaz ýataklary özleşdirilýär.
Döwlet Baştutanymyz hususy işewürligi goldamak, ýurdumyzyň telekeçilerini ykdysadyýetimizde özgertmeleri geçirmäge giňden çekmek baradaky syýasatyň dowam etdirilýändigini belledi.
Milli Liderimiz şu ýyl üçin öňde duran wezipeleriň Ministrler Kabinetiniň geçen ýarym ýylyň jemlerine bagyşlanyp geçirilen mejlisinde hem-de ýurdumyzy 2019 — 2025-nji ýyllarda ösdürmegiň Maksatnamasynda anyk kesgitlenendigini aýdyp, bu wezipeleriň köp işleriň amala aşyrylmagyny talap edýändigini nygtady. Şunuň bilen baglylykda, bu wezipeleri durmuşa geçirmek üçin yhlas bilen, tutanýerli zähmet çekmelidigine aýratyn ünsi çekdi. Beýleki döwletlerden getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleri özümizde öndürmek we daşary ýurtlara iberilýän önümleriň möçberlerini artdyrmak baradaky maksatnamalarymyza goşmaça itergi bermelidiris diýip, döwlet Baştutanymyz aýtdy.
Hormatly Prezidentimiz ýylyň ahyryna çenli birnäçe möhüm çäreleriň, ýagny 1-nji sentýabrda täze okuw ýylynyň başlanmagy bilen bagly çäreleriň geçiriljekdigini aýtdy. Sentýabr aýynda Milli Geňeşiň mejlisi geçiriler hem-de ýurdumyzyň baş baýramynyň, ýagny Garaşsyzlygyň şanly 30 ýyllyk ýubileýi, dekabr aýynda bolsa Halkara Bitaraplyk güni bellenilip geçiler. Milli Liderimiz mejlise gatnaşyjylara ýüzlenip, bu çäreleriň ählisini ýokary derejede geçirmegi tabşyrdy.
Ministrler Kabinetiniň göçme mejlisinde döwlet durmuşyna degişli başga-da birnäçe meselelere garaldy we olar boýunça degişli çözgütler kabul edildi.
Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow Ministrler Kabinetiniň göçme mejlisini jemläp, oňa gatnaşanlaryň ählisine berk jan saglygyny, maşgala abadançylygyny hem-de Garaşsyz Watanymyzyň mundan beýläk-de gülläp ösmeginiň bähbidine alyp barýan işlerinde uly üstünlikleri arzuw etdi.
https://www.turkmenmetbugat.gov.tm/tk/newspapers/2/articles/36212
Ýurdumyzda telekeçilere maliýe goldawlarynyň berilmegi hususy ulgamy ösdürmek boýunça döwlet syýasatynyň üstünliklere beslenýändigine aýdyň şaýatlyk edýär.
Gahryman Arkadagymyzyň milli ykdysadyýetimiziň dürli ugurlarynda telekeçilik işine döwlet goldawyny bermek, täze iş ýerlerini döretmek, ýuridik şahsy döretmezden telekeçilik işi bilen meşgullanmaga başlaýan fiziki şahslaryň — hususy telekeçileriň başlangyçlaryny goldap, maýa goýum işjeňligini höweslendirmek maksady bilen, 2021-nji ýylyň 8-nji iýunynda gol çeken Karary möhüm ähmiýete eýe bolup, ol dünýäde dowam edýän çylşyrymly şertlerde ykdysady ösüşlerimiziň durnuklylygyny saklamaga, ilatyň iş üpjünçiligini gowulandyrmaga gönükdirilendir. Resminama laýyklykda, Türkmenistanyň döwlet karz edaralaryna öz we çekilen serişdeleriniň hasabyna ýuridik şahsy döretmezden telekeçilik işi bilen meşgullanmaga başlaýan fiziki şahslara — hususy telekeçilere olaryň telekeçilik işine maliýe taýdan goldaw bermek üçin, Türkmenistan boýunça bellenen iň pes aýlyk zähmet hakynyň 500 essesine çenli möçberde ýyllyk 5 göterim bilen, esasy bergini üzmek boýunça 2 ýyl ýeňillikli döwri bolan 7 ýyl möhlete karzlary bermegi üpjün etmek bellenildi.
Telekeçilik işi bilen meşgullanmaga başlaýan fiziki şahslar üçin ýeňillikli şertlerde berilýän karzlaryň elýeterli bolmagy olaryň başlangyçlarynyň rowaçlanmagyna, söwda, oba hojalyk ekinlerini ösdürip ýetişdirmek, olary gaýtadan işlemek, azyk önümlerini öndürmek, kiçi we orta derejede maldarçylygy, guşçulygy alyp barmak, senagat, sarp ediş harytlaryny öndürmek babatynda alyp barýan işlerini goldamakda, täze önümçilikleri ýola goýmakda giň mümkinçilikleri açar. Şeýle-de importyň ornuny tutýan we eksporta niýetlenen önümleriň öndürilýän görnüşini we mukdaryny artdyrmaga ýardam eder.
Telekeçiligi mundan beýläk-de ösdürmek maksady bilen, bu ugurdaky kanunçylygy yzygiderli kämilleşdirmäge aýratyn üns berilýär. Döwrebap kanunçylyk binýady ýurdumyzda bazar gatnaşyklarynyň giňden ornaşdyrylmagyna, raýatlaryň telekeçilik başlangyçlaryny goldamaga, kiçi, orta we iri telekeçiligiň netijeli ösdürilmegine gönükdirilendir.
Golaýda Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Mejlisi tarapyndan döwlet-hususy hyzmatdaşlygynyň hukuk esaslaryny, onuň amala aşyrylyş usullaryny kesgitleýän, döwlet-hususy hyzmatdaşlygynyň taslamasyny taýýarlamagyň we durmuşa geçirmegiň barşynda ýüze çykýan gatnaşyklary düzgünleşdirýän «Döwlet-hususy hyzmatdaşlygy hakynda» Türkmenistanyň Kanuny kabul edildi. Onuň işlenilip taýýarlanylmagynyň esasy maksady döwlet-hususy hyzmatdaşlygy çygryndaky gatnaşyklary düzgünleşdirmek, şeýle hem maddy, maliýe, intellektual, ylmy-tehniki we gaýry serişdeleriň jemlenmegi üçin hukuk şertlerini döretmek, bähbitleriň we töwekgelçilikleriň deňagramlylygyny üpjün etmek, infrastrukturanyň obýektleriniň ösdürilmegi boýunça taslamalary, meýilnamalary we maksatnamalary durmuşa geçirmek üçin býujetden daşary çeşmelerden serişdeleri çekmek bolup durýar.
Kanunda döwlet we hususy hyzmatdaşlaryň taslamalaryň taýýarlanylmagy we durmuşa geçirilmegi üçin özleriniň serişdelerini birleşdirmäge esaslanýan anyk möhlete hukuk taýdan resmileşdirilen özara bähbitli hyzmatdaşlygynyň döwlet-hususy hyzmatdaşlygy bolup durýandygy görkezildi. Şeýle hem döwlet we hususy hyzmatdaşlaryň arasyndaky bähbitleriň we töwekgelçilikleriň deňagramlylygynyň üpjün edilmegi, hyzmatdaşlaryň deňhukuklylygy, daşky gurşawy goramak, hyzmatdaşlyk amala aşyrylanda, kadalaryň we düzgünleriň aýdyňlygy hem-de taslamalaryň netijeliligi döwlet-hususy hyzmatdaşlygynyň esasy ýörelgeleriniň sanawynda beýan edildi.
Kanunda ykdysady ösüşi höweslendirmek we Türkmenistanyň durnukly ösüşini üpjün etmek, döwlet-hususy hyzmatdaşlygy çygrynda döwlet maksatnamalaryny durmuşa geçirmek, durmuş-ykdysady infrastrukturanyň emele getirilmegine, dikeldilmegine, ulanylmagyna, saklanylmagyna ýardam etmek, döwlet hyzmatlaryny sanlylaşdyrmak, şeýle hem olaryň elýeterliligini giňeltmek, hususy bölegiň maliýe serişdeleriniň çekilmegini üpjün edýän şertleri döretmek, häzirki zaman usullaryny we tehnologiýalaryny ornaşdyrmak döwlet-hususy hyzmatdaşlygy çygrynda döwlet syýasatynyň esasy ugurlary hökmünde görkezildi. Şulardan görnüşi ýaly, bu Kanun hem-de berilýän maliýe goldawlary ýurdumyzyň ykdysady ösüşlerine, ilatyň ýaşaýyş-durmuş derejesiniň mundan beýläk-de ýokarlanmagyna ýardam eder.
Baýramgül GELDIMÄMMEDOWA,
Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň mugallymy.
https://www.turkmenmetbugat.gov.tm/tk/newspapers/2/articles/36207
Döwrebap bazar gurallarynyň giňden ornaşdyrylmagynyň hasabyna Türkmenistanyň telekeçilik ulgamyny hemmetaraplaýyn ösdürmek, hususy ulgamyň ornuny ýokarlandyrmak hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň alyp barýan durmuş-ykdysady syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biridir. Milli Liderimiz ýurdumyzy okgunly ösdürmekde ykdysadyýetiň hususy ulgamynyň uly mümkinçilikleriniň bardygyny nygtaýar.
Hökümetiň şu ýylyň 9-njy iýulynda geçirilen giňişleýin mejlisinde ýylyň birinji ýarymynda milli ykdysadyýetimiziň ösüşiniň jemleri jemlenildi. Mejlisde döwlet Baştutanymyz bazar ykdysadyýeti şertlerinde işewürligi we hususy telekeçiligi ösdürmäge aýratyn üns bermegiň zerurdygyny belledi.
Şol mejlisde beýan edilen görkezijiler ýurdumyzyň kiçi we orta telekeçilik ulgamynyň kuwwatynyň barha artýandygyna şaýatlyk edýär. Senagatçylar we telekeçiler birleşmesi boýunça şu ýylyň ýanwar — iýun aýlarynda oba hojalyk we azyk önümleriniň öndürilişiniň ösüşi 136 göterimden gowraga, senagat önümleriniň ösüşi bolsa 119 göterime deň boldy.
Ilata edilen hyzmatlaryň möçberi hem ep-esli artdy. Häzirki wagtda ýurdumyzyň telekeçiliginiň wekilleriniň 26 müňe golaýy Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzalary bolup durýar. Ýurdumyzyň zähmet çekýän ilatynyň 50,3 göterimi ykdysadyýetiň hususy ulgamynda işleýär.
Gurluşyk we gurluşyk serişdeleri önümçiligi ulgamy türkmen telekeçileriniň işiniň depginli ösýän ugurlarynyň biridir. Telekeçilerimiz önümçilik we durmuş maksatly desgalary — ýaşaýyş jaýlaryny we zawodlary, mekdepleri hem-de çagalar baglaryny, saglygy goraýyş we sport desgalaryny, ýollary gurýarlar.
Şu ýylyň alty aýynyň dowamynda telekeçileriň ulanmaga beren iri desgalarynyň hatarynda Lebap, Balkan we Daşoguz welaýatlarynda gurlan “Türkmeniň ak öýi” binalary, Kerkidäki Halkara howa menzili, Farap şäherindäki “Çagalar dünýäsi” medeni-dynç alyş merkezi, ýaşaýyş toplumlary we beýleki binalar bar.
Hususy gurluşyk kompaniýalary tarapyndan amala aşyrylýan iri döwlet buýurmalarynyň hatarynda Aşgabat — Türkmenabat awtobanynyň, Ahal welaýatynyň täze, döwrebap edara ediş merkeziniň, “Aşgabat-sitiniň” hem-de paýtagtymyzy ösdürmegiň 17-nji tapgyrynyň desgalarynyň, Magtymguly şaýolunyň ugrunda täze “Daşkent” seýilgähiniň taslamalarynyň taýýarlanylmagyny we olaryň gurluşygyny görkezmek bolar.
Ýurdumyzyň mukaddes Garaşsyzlygynyň 30 ýyllygy mynasybetli birnäçe iri desgalary açmak meýilleşdirilýär. Şolaryň hatarynda paýtagtymyzdaky täze desgalaryň ençemesi — A.Nyýazow we Hoja Ahmet Ýasawy köçeleriniň çatrygyndaky ýerasty geçelge, döwrebap ýaşaýyş toplumy hem-de Tähran köçesiniň ugrunda Söwda-dynç alyş we işewürlik merkezi bar. Sebitlerde täze mekdepler, saglygy goraýyş edaralary ulanmaga berler. “Türkmenawtoban” ýapyk görnüşli paýdarlar jemgyýeti Aşgabat — Türkmenabat awtobanynyň Aşgabat — Tejen böleginiň gurluşygyny tamamlar.
Ýurdumyzyň dürli sebitlerinde gurluşyk serişdelerini öndürýän zawodlar üstünlikli işleýär. Täze tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagy telekeçilere çykarylýan önümleriň görnüşlerini yzygiderli täzeläp durmaga mümkinçilik berýär.
Ministrler Kabinetiniň ýokarda agzalan giňişleýin mejlisinde döwlet Baştutanymyz Senagatçylar we telekeçiler birleşmesini obalaryň we şäherçeleriň, mineral dökünleri öndürýän täze zawodlaryň hem-de ýerli çig maldan gurluşyk serişdelerini öndürýän kärhanalaryň gurluşygyna, awtomobil ýollarynyň durkuny täzelemäge we beýleki işlere has işjeň çekmegi tabşyrdy.
Hususy telekeçiligiň mümkinçilikleri oba hojalyk ulgamynda hem-de azyk önümlerini öndürmekde ähmiýetli orna eýedir. Azyk önümleriniň öndürilýän möçberleriniň artdyrylmagy hem-de görnüşleriniň köpeldilmegi hojalygy ýöretmegiň bazar gurallarynyň pugtalandyrylýandygynyň, telekeçileriň kuwwatynyň artdyrylýandygynyň aýdyň subutnamasydyr.
Oba hojalyk önümlerini öndürijilere ýer bölekleriniň uzak möhletli ulanmaga berilmegi ekin meýdanlarynyň çägini ep-esli giňeltmäge mümkinçilik bermek bilen çäklenmän, eýsem, suwdan peýdalanmagyň tehnologiýalaryny döwrebaplaşdyrmagyň hasabyna işiň netijeliligini ýokarlandyrmaga ýardam etdi. Şu ýylyň alty aýynyň dowamynda Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzalary oba hojalyk hem-de azyk önümleriniň öndürilişini meýilleşdirilen möçberinden üçden bir esseden gowrak artdyrdylar. Telekeçiler ýylyň birinji ýarymynda oba hojalyk önümleriniň jemi 150 müň tonnadan gowragyny taýýarladylar.
Ýyladyşhanalarda pomidorlaryň we beýleki oba hojalyk önümleriniň dürli görnüşlerini öndürmäge ýöriteleşdirilen hususy oba hojalyk önümlerini öndürijileriň eksport kuwwaty ep-esli artdy. Häzirki wagtda oba ýerlerinde umumy meýdany 450 gektara barabar bolan ýyladyşhanalaryň 100-den gowragy guruldy we işe girizildi.
Ýyladyşhanalarda öndürilen önümleriň aglabasy daşary ýurtlara iberilýär. Ýaz möwsüminiň dowamynda ýyladyşhana hojalyklary daşary ýurtlara pomidorlaryň dürli görnüşleriniň 50 tonna golaýyny iberdiler. Munuň özi 2020-nji ýylyň dowamynda ugradylandakydan hem köpdür. Ýurdumyzyň eksport edijileri Ýewropa Bileleşiginiň bazarlaryny işjeň özleşdirýärler. Pomidoryň 20 tonna golaýy ilkinji gezek Awstriýa ugradyldy. Ýurdumyzyň gök we bakja önümlerini öndürijileriniň önümleriniň Ýewropanyň ölçeglerine laýyk gelýändigi ykrar edildi. Ýylyň ahyryna çenli Günbataryň ýurtlaryna ter pomidorlaryň ýene-de 60 tonna golaýyny ibermek meýilleşdirilýär.
Gyrgyz Respublikasynyň Prezidenti Sadyr Žaparowyň iýul aýynda Aşgabada bolan saparynyň çäklerinde dostlukly ýurda oba hojalyk we senagat önümlerini ibermek barada ylalaşyk gazanyldy. Şol önümler gaýra goýulman Gyrgyzystana ýetirildi.
Türkmen ekerançylary diňe bir däp bolan gök we dänelik ekinleri ösdürip ýetişdirmek bilen çäklenmeýärler. Telekeçileriň birnäçesi göýül (kapers) ösümligini ýetişdirmäge girişdiler. Birnäçe türkmen kompaniýalary bolsa Uzak Gündogarda we Günorta-Gündogar Aziýada giňden ýaýran pawlowniýa agajyny ösdürip ýetişdirýärler. Iri ýaprakly agajyň beýikligi 15 — 20 metre çenli ýetýär. Bu agaç alty ýyldan soň dürli maksatlar üçin ulanylýan ýumşak we ýeňil agajyň bir ýarym kub metrine golaýyny taýýarlamaga çig mal bolup hyzmat edýär.
Telekeçiler kärende meýdanlarynyň köp böleginde ýüpekçilikde giňden ulanylýan tut agaçlaryny ösdürip ýetişdirýärler. Ýüzlerçe gektar meýdanlarda baglar döredilýär.
Ýylyň başyndan bäri içerki we daşarky bazarlarda uly isleg bildirilýän haly önümleriniň, döwrebap aýakgaplaryň hem-de dokma önümleriniň öndürilýän möçberi ep-esli artdyryldy.
Döwrebap senagat kärhanalarynyň, önümçilik desgalarynyň döredilmegi, ýerli çig maldan içerki we daşarky bazarlarda ýokary bäsdeşlige ukyply önümleri çykarmak üçin öňdebaryjy tehnologiýalaryň önümçilige giňden ornaşdyrylmagy häzirki wagtda ýurdumyzyň telekeçileriniň öňünde durýan gaýragoýulmasyz wezipelerdir.
Häzirki döwürde innowasion senagaty ösdürmek arkaly önümçiligiň tehnologik taýdan döwrebaplaşdyrylmagynyň hem-de sanly ulgama geçilmeginiň hasabyna türkmen ykdysadyýeti okgunly ösüşe eýe bolýar. Şunuň bilen baglylykda, ýurdumyzyň telekeçileri işewürligiň täze ugurlaryny, şol sanda önüm öndürýän we gaýtadan işleýän pudaklarda hem-de ulag ulgamynda kämil tehnologiýalary ulanmaga gönükdirilen ugurlary işläp taýýarlaýarlar.
Hormatly Prezidentimiziň durmuşa geçirýän giň halkara hyzmatdaşlyk syýasaty telekeçilere dünýäniň dürli ýurtlarynyň işewür toparlary, halkara işewürlik düzümleri bilen özara bähbitli gatnaşyklary işjeň ösdürmäge mümkinçilik berýär. Munuň özi bolsa ýurdumyzyň dünýäniň ykdysady ulgamyna goşulyşmagyna hem-de hojalygy ýöretmegiň öňdebaryjy usullaryna geçmäge ýardam berýär. Häzirki wagtda şu maksatlar bilen sanly tehnologiýalar giňden ulanylýar.
Işewürligiň gazanýan üstünligi we geljekki ösüşleri Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň döredilen gününe gabatlanylyp geçirilýän pudaklaýyn serginiň meýdançalarynda görkezilýär. Şu ýylyň martynda guralan sergide “Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyny” durmuşa geçirmekde Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzalarynyň mümkinçilikleri bilen tanyşdyrmak çäresi möhüm ähmiýete eýe boldy.
Telekeçiler döwlet Baştutanymyz Gurbanguly Berdimuhamedowyň başlangyjy bilen işlenip taýýarlanylan elektron senagaty döretmek we ösdürmek baradaky maksatnamany durmuşa geçirmek işine işjeň goşuldylar. Şunuň bilen baglylykda, ýokary netijeli, ekologiýa taýdan arassa önümçiliklere, ähli pudaklara sanly ulgamlary we tehnologik täzelikleri ornaşdyrmaga aýratyn üns berilýär.
Söwda-senagat edarasynyň dürli sergi meýdançalarynda ýurdumyzyň döwrebap senagat we elektron önümleriniň dürli görnüşlerini öndürýän düzümleriň diwarlyklary uly orun eýeläp başlady. Sergide görkezilýän, her ýyl 1-nji synp okuwçylaryna gowşurylýan kompýuterleriň, iki sim-kartly öýjükli telefonlaryň, smartfonlaryň, dürli görnüşli monobloklaryň, smart-telewizorlaryň, split-kondisionerleriň, routerleriň hem-de agyz suwuny sowatmak we gyzdyrmak üçin niýetlenen kulerleriň, boýlerleriň we beýleki durmuş tehnikasynyň hem-de ýokary tehnologiýaly elektrik enjamlarynyň diwarlyklary uly gyzyklanma döredýär.
Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzalarynyň Türkmen halysynyň baýramy mynasybetli 30-31-nji maýda guralan sergä hem-de “Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany” ýylynda bellenilýän şanly senelere gabatlanylyp geçirilen sergi çärelerine işjeň gatnaşandyklaryny bellemelidiris.
Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleriň öndürilmeginiň diňe bir importyň umumy möçberiniň azalmagyna däl, eýsem, uly isleg bildirilýän harytlar bilen elýeterli bahadan ilaty üpjün etmäge mümkinçilik berýändigini nygtaýar.
Döwlet Baştutanymyz internet arkaly harytlaryň satuwyny artdyrmak, ýurdumyzyň içinde elektron söwdany guramak üçin öz meýdançalarymyzy döretmek, ýurdumyzyň harytlaryny halkara derejede mahabatlandyrylmagyny üpjün etmek ýaly möhüm wezipeleri öňde goýdy.
Şu ýyl söwda we hyzmatlar ulgamynda işleýän hususy kompaniýalar internet-söwdanyň gerimini ep-esli giňeltdiler. Olar ykjam elektron goşundylaryny döredýärler hem-de öndürilýän harytlary aralykdan ýerlemek üçin meşhur internet-meýdançalarynyň mümkinçiliklerinden netijeli peýdalanýarlar.
Şunuň bilen baglylykda, KERWEN taslamasy barada ýatlatmak ýerlikli bolardy. Munuň özi önüm öndürijileriň we sarp edijileriň arasyndaky gatnaşyklary ösdürýän elektron onlaýn söwda ulgamydyr. Ol sanlylaşdyrmak ulgamynda milli syýasatyň wezipelerini çözmäge gönükdirilendir.
Ministrler Kabinetiniň ýokarda agzalan giňişleýin mejlisinde döwlet Baştutanymyz telekeçileri maliýe we maddy-enjamlaýyn tarapdan goldamak hem-de söwda ulgamyna sanly ulgamlary ornaşdyrmak meselelerini hemişe üns merkezinde saklamagy tabşyrdy.
Milli Liderimiz bar bolan önümçiliklerden has netijeli peýdalanmak, içerki bazary harytlar we hyzmatlar bilen doly üpjün etmek üçin täze önümçilikleri döretmek, eksport ugurly önümleriň möçberini artdyrmak hem-de daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň mukdaryny azaltmak boýunça anyk görkezmeleri berdi.
Döwlet Baştutanymyz şeýle hem daşary ýurtly hyzmatdaşlar bilen has işjeň hyzmatdaşlyk etmegi, halkara bazarlaryň ýagdaýyny öwrenmegi hem-de olary içgin seljermegi tabşyrdy.
Bu wezipeleri çözmek üçin hormatly Prezidentimiz oba hojalyk önümlerini öndürmek üçin ýer böleklerini resmileşdirmek babatda telekeçilere ýardam bermek hem-de azyk howpsuzlygyny üpjün etmek maksady bilen, hususy ulgamda ekologiýa taýdan arassa azyk önümlerini öndürýän kärhanalaryň sanyny artdyrmak boýunça anyk görkezmeleri berdi.
Şu ýyl döwlet kärhanalaryny hususylaşdyrmak işi bilen baglylykda, ykdysadyýetde hususy ulgamyň paýyny artdyrmak boýunça öňegidişlikler gazanyldy. Mälim bolşy ýaly, ykdysadyýetiň döwlet ulgamyna degişli kärhanalaryny azaltmak boýunça wezipeler hormatly Prezidentimiziň umumy strategiýasynda möhüm orun eýeleýär. Bu strategiýada bolsa döwlet eýeçiligini yzygiderli hususylaşdyrmak göz öňünde tutulýar. Munuň özi hususy işewürligiň eýeleýän ornuny pugtalandyrmaga ýardam edýär.
Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň belleýşi ýaly, açyk auksionlar hem-de gazna bazarlary hususylaşdyrmak işiniň esasy gurallary bolmalydyr. Şunuň bilen baglylykda, ulag-kommunikasiýa, energetika we düzümleýin ulgamlaryň kärhanalary hususylaşdyrmaga degişli desgalaryň hatarynda görkezildi.
Döwlet Baştutanymyz döwlet eýeçiligini hususylaşdyrmaga hem-de paýdarlar jemgyýetlerini döretmäge aýratyn üns bermegi tabşyrdy. Şunuň bilen birlikde, milli Liderimiz dünýä bazarlaryndaky nyrhlary seljermegiň hem-de şuny nazara almak bilen, Türkmenistanyň daşary ýurtlara iberýän harytlary babatda nyrh syýasatyny alyp barmagyň, şeýle hem sanly ulgamlaryň kömegi arkaly ýurdumyzda öndürilýän önümleriň bahalary, hili we beýleki görkezijileri baradaky maglumatlaryň ýerli sarp edijiler hem-de daşary ýurtly hyzmatdaşlar üçin elýeterli bolmagyny üpjün etmegiň wajypdygyny nygtady.
Şu we beýleki wezipeleri çözmek üçin, hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow eksport ugurly hem-de daşary ýurtlardan getirilýän önümleriň ornuny tutýan önümleriň öndürilişini artdyrmak boýunça geljek bäş ýyl üçin maksatnamanyň taslamasyny işläp taýýarlamagy tabşyrdy.
Döwletiň we hususy ulgamyň arasyndaky hyzmatdaşlygyň giňeldilmegi bu işi mundan beýläk-de hukuk taýdan goldamagyň zerurdygyny şertlendirdi.
Mälim bolşy ýaly, hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow ýurdumyzyň ykdysadyýetinde hususy ulgamyň paýynyň artýandygyny nazara almak bilen, milli kanunçylygy kämilleşdirmegiň wajypdygyny nygtaýar. Şunuň bilen baglylykda, Türkmenistanda 8-nji iýunda güýje giren “Döwlet-hususy hyzmatdaşlygy hakynda” Kanunyň ähmiýetini bellemek gerek. Bu Kanun işewürligiň döwlet maksatnamalaryna hem-de düzümleýin taslamalara gatnaşmagyny höweslendirmäge gönükdirilendir.
Şu resminama laýyklykda, döwlet-hususy taslamasy amala aşyrylanda, telekeçiler dürli görnüşdäki maliýe goldawyny, şol sanda subsidiýalar, aktiwleriň we emlägiň goýumlary, önümiň, işiň we hyzmatlaryň taslamasyny amala aşyrmak üçin möhüm tölegler görnüşindäki tölegi alyp bilerler.
Telekeçiligi höweslendirmek, onuň ykdysadyýetiň ösmegine, ýurdumyzyň haryt dolanyşygyna we ilatyň iş bilen üpjünçiligine goşýan goşandyny artdyrmak, Türkmenistanyň kiçi we orta telekeçiliginiň halkara bazarynda eýeleýän ornuny pugtalandyrmak maksady bilen, Türkmenistanda kiçi we orta telekeçiligi goldamak boýunça döwlet topary döredildi. Hormatly Prezidentimiziň Karary bilen, toparyň düzümi tassyklanyldy. Döwlet Baştutanymyz şeýle hem Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň ýanyndaky Pudagara merkezi toparyň düzümini tassyklady. Bu topar eýeçiligi döwletiň garamagyndan aýyrmak we döwlet emlägini hususylaşdyrmagy hem-de dolandyrmagy kämilleşdirmek maksady bilen döredildi.
Türkmen ykdysadyýetiniň döwlete dahylsyz ulgamynyň gazanýan üstünlikleri hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň ýakyndan goldaw bermegi hem-de öňdengörüjilikli syýasaty durmuşa geçirmegi netijesinde, ýurdumyzda hojalygy ýöretmegiň bazar gurallarynyň pugtalandyrylýandygynyň, telekeçileriň mümkinçilikleriniň hem-de kuwwatynyň artýandygynyň aýdyň subutnamasydyr.
(TDH).
https://www.turkmenmetbugat.gov.tm/tk/newspapers/2/articles/36045
Sebitiň ýurtlary we dünýäniň ähli döwletleri bilen parahatçylykly, dostlukly we özara bähbitli gatnaşyklaryň ösmegine ýardam etmek ýörelgelerine eýerýän ýurdumyzyň özara baglaşylan halkara-hukuk derejesindäki ikitaraplaýyn resminamalary hemişelik bitaraplyk syýasatynyň hukuk esasy hökmünde çykyş edýär. Garaşsyzlygyň ilkinji günlerinden başlap amala aşyrylýan oňyn bitaraplyk syýasatynyň BMG derejesinde ykrar edilmegi halkara gatnaşyklar ulgamynda synagdan geçen institutlaryň biri bolan bitaraplygyň taryhynda ilkinji tejribeleriň birine öwrüldi. Geçen döwürde ýurdumyzyň nebit-gaz toplumynyň mümkinçiliklerini durmuşa geçirmekde möhüm işlere amal edildi. Şunuň bilen baglylykda, energetika howpsuzlygyny milli, sebit we halkara derejede üpjün etmek üçin zerur bolan mehanizmleri döretmek meselesine aýratyn ähmiýet berildi.
Häzirki döwrüň global howpsuzlyk şertlerinde energetika howpsuzlygy esasy meseleleriň biri bolup çykyş edýär. Bu ýöne ýerden däldir. Sebäbi energiýa çeşmeleriniň elýeterliligi, bu ugurda ösen infrastrukturanyň bolmagy, häzirki zaman ykdysadyýetiň ösmegi, halklaryň hal-ýagdaýynyň ýokarlanmagy bütin adamzadyň medeni we ruhy taýdan ösmegi üçin maddy binýady döretmegiň esasy faktory bolup durýar. Aslyýetinde, energetika howpsuzlygy global howpsuzlygyň institusional esaslarynyň biri bolup hyzmat edýär.
Global energetika howpsuzlygyny üpjün etmek giň halkara tagallalar bilen birlikde, döwletler tarapyndan degişli çäreleriň berjaý edilmegine hem baglydyr. Şol sebäpli, bir ýurduň çägindäki energetika howpsuzlygy islendik döwletiň strategik maksady bolup durýar. Energetika howpsuzlygynyň ölçeglerini düzmek we kesgitlemek, şeýle hem howpsuzlygyň wehimlerini hem-de töwekgelçiliklerini ýüze çykarmak birmeňzeş daşary we içeri syýasaty işläp düzmäge ýardam berýär.
Türkmenistan ähli gyzyklanýan taraplaryň energetika howpsuzlygynyň ygtybarly halkara-hukuk kepilliklerini we berk esaslaryny döretmek boýunça, ilki bilen, BMG-niň çäklerinde oňyn we netijeli hyzmatdaşlyk etmegiň tarapynda çykyş edýär. Şunuň bilen baglylykda, milli Liderimiziň energetika howpsuzlygynyň mazmunyny okgunly global ösüşi üpjün etmegiň, dünýäniň energetika giňişliginde ýörelgeleýin täze nusganyň esasy binýady bolmaga gönükdirilen köptaraplaýyn çözgütleri işläp düzmegiň esasy faktory hökmünde kesgitlemegi aýratyn möhüm häsiýete eýe bolýar. Şeýle nusganyň esasyna energiýa çeşmelerini iberijileriň, üstaşyr geçirijileriň we sarp edijileriň bähbitleriniň utgaşyklylygyna hem-de ylalaşyklylygyna, olaryň geljekki iberiliş ýollary babatda dünýä bileleşiginiň umumy bir netijä gelmäge ukyplylygyna esaslanýan ýörelgeleriň goýulmagy aýratyn bellenmäge degişlidir. Çünki bu çemeleşmede taraplaryň deňhukuklylyk ýörelgesine berk eýerilýändigini görmek bolýar.
Türkmenistanyň Prezidenti BMG-niň Baş Assambleýasynyň 65-nji sessiýasyndaky çykyşynda energetika howpsuzlygyny üpjün etmek babatda halkara özara hereketleriň mundan beýläk hem ilerlemeginiň konseptual düzgünlerini esaslandyrdy. Şunda energiýa akymlarynyň diwersifikasiýasy, täze, köp görnüşli turbageçirijileri döretmek ilkinji nobatda durýan mesele hökmünde görkezildi. Bu babatda Türkmenistan öz çig mal binýadyna hakyky baha bermäge we ony geljekde ulanmak mümkinçiliklerine esaslanyp, döwlet syýasatynyň ýörelgelerini kesgitledi. Döwlet Baştutanymyz täze, Türkmenistan — Hytaý we Türkmenistan — Eýran gaz geçirijileriniň gurluşygynyň üstünlikli tamamlanmagyny we ulanmaga berilmegini ynamly deliller hökmünde mysal getirmek bilen, «Biz olara halkara energetika hyzmatdaşlygyny ýola goýmaga hakyky goşant hökmünde, umumy ýagdaýlara oňyn täsir etmäge, Aziýa yklymynda syýasy we ykdysady gatnaşyklaryň bütin ulgamyna goşmaça durnuklylygy bermäge ukyply hakyky faktor hökmünde garaýarys» diýip belledi. Energetik triada gatnaşyjylaryň — öndürijileriň, üstaşyr geçirijileriň we sarp edijileriň bähbitleriniň durmuşa geçmegi syýasy erkiň we köptaraplaýyn oňyn çemeleşmäniň netijesinde mümkindir.
Türkmenistan tarapyndan üstünlikli amala aşyrylýan energiýa strategiýasynda diwersifikasiýa syýasaty möhüm orun eýeleýär. Bitarap Türkmenistanyň amatly geografik ýerleşişi hem-de uglewodorod serişdeleriniň ägirt uly gorlaryna eýe bolmagy energiýa serişdelerini halkara bazarlaryna uzak möhletleýin esasda ibermegi guramakda täze mümkinçilikleriň döremegine hem ýardam edýär.
Ýurduň energiýa syýasaty diňe söwda-ykdysady häsiýetli däl-de, eýsem, has giň ölçeglerdäki wezipeleri çözmäge gönükdirilendir. Şuňa baglylykda ýene-de bir taslamanyň, ýagny Türkmenistan — Owganystan — Pakistan — Hindistan (TOPH) gaz geçirijisiniň amala aşyrylmagy derwaýysdyr. Bu iri taslamanyň ýakyn geljekde durmuşa geçirilmegi ähli gatnaşyjy taraplar üçin diýseň bähbitlidir. Sebitiň ykdysadyýetini ýokary galdyrmakda, köp sanly goşmaça iş orunlaryny döretmekde, durmuş infrastrukturasyny döretmekde we gowulandyrmakda, yklymda durnukly syýasy ýagdaýy saklamakda hem-de berkitmede TOPH-nyň köptaraplaýyn ähmiýeti äşgärdir.
Türkmenistanyň Prezidentiniň «Bitarap Türkmenistan» atly kitabynda belleýşi ýaly, häzir dünýä ykdysadyýetiniň durnuklylygynyň dünýä energetikasynyň durnuklylygyna daýanýandygy jedelsiz hakykatdyr. Şonuň üçin hem bu ulgamda özara hyzmatdaşlygyň degerli usullaryny işläp düzmek hem-de ony halkara hukugy arkaly berkitmek möhümdir.
Gylyçmuhammet JORAÝEW,
Türkmenistanyň Inžener-tehniki we ulag kommunikasiýalary institutynyň uly mugallymy.
https://www.turkmenmetbugat.gov.tm/tk/newspapers/2/articles/36042
Adaty durmuşda dostlaryň başy jem bolanda, ýürekdeş gürrüňdeşlikleriň başlanyşy ýaly, döwletleriň Liderleri duşuşanda-da, millionlarça ýürekleri ýakynlaşdyrýan, dost-doganlyk, ylalaşyklylyk ýörelgeleriniň binýadyny has-da pugtalandyrýan belent maksatlara ýol açylýar. Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň başlangyjy bilen 6-njy awgustda «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda geçiriljek Merkezi Aziýa döwletleriniň Baştutanlarynyň konsultatiw duşuşygynyň-da mizemez dostluk, hoşniýetli goňşuçylyk gatnaşyklaryny asyrlarboýy dowam etdirip gelýän bäş döwletiň — Gazagystanyň, Gyrgyzystanyň, Täjigistanyň, Türkmenistanyň we Özbegistanyň halklarynyň ykbalynda, sebit hyzmatdaşlygynda täze gözýetimleri, täze mümkinçilikleri açjak sammit boljakdygy ikuçsuzdyr.
Ýewraziýanyň merkezinde, geosyýasy we geoykdysady taýdan amatly 3 million 882 inedördül kilometr çäkde ýerleşip, umumylykda 75 milliondan gowrak ilaty özüne birleşdirýän Merkezi Aziýa sebiti uzak geçmişde bolşy ýaly, häzirki döwürde-de tebigy baýlyklarynyň ägirt uly gorlary, Gündogardan Günbatara uzaýan möhüm söwda ýollary, Beýik Ýüpek ýolunyň gadymy mirasy bilen tutuş dünýäniň ünsüni özüne çekýär. Köpasyrlyk taryhy we geografik taýdan ýakynlyk, medeniýetiňdir diniň, özara gyzyklanmalaryň meňzeşligi bu sebitiň halklaryny birek-birek bilen has-da ysnyşdyrýan çelgi bolup, hut şu gymmatlyklaryň döwletara gatnaşyklarda-da ileri tutulmagy Merkezi Aziýada parahatçylygyň we gülläp ösüşiň berkarar edilmegini şertlendirýär. Şoňa görä-de, käbir taryhçylardyr syýasatşynaslar bu sebit bilen bagly gürrüň edenlerinde, oňa «hoşniýetli goňşuçylykda ýaşamagyň sungaty» hökmünde baha berýärler.
Hakykatdan-da, goňşuçylykda ýaşamagyň özboluşly nusgasyny kemala getiren Merkezi Aziýa döwletleriniň ykbalyny, sebitiň umumy ösüşini birek-birekden üzňelikde göz öňüne getirmek mümkin däl. Bu gün sebitiň ýurtlary diňe bir gadyrly gatnaşyklary, hoşniýetli goňşuçylyk ýörelgelerini dowam etdirmek bilen çäklenmän, döwletara gatnaşyklary strategik hyzmatdaşlyk derejesine çykaryp, dünýäniň häzirki meýillerini nazara almak bilen, ony mazmun taýdan has-da baýlaşdyrýarlar. Şunda özara gyzyklanmalardyr bähbitleriň birligini, baş maksadyň sebitde durnuklylygy we howpsuzlygy üpjün etmäge gönükdirilendigini aýratyn nygtamak gerek. Merkezi Aziýa döwletleriniň Baştutanlarynyň konsultatiw duşuşygy ýaly ýokary derejeli pikir alyşma meýdançasynyň döredilmegi hem açyk we netijeli gepleşikler arkaly hut şu maksada ýetmekde bilelikdäki tagallalara goşmaça itergi bermek bilen aýrylmaz baglanyşyklydyr.
Merkezi Aziýa döwletleriniň Baştutanlarynyň konsultatiw duşuşyklarynyň taryhy bilen gyzyklanyp, uzaklara nazar salmagyň zerurlygy ýok. Sebit hyzmatdaşlygynyň bu meýdançasy örän ýaş, şol bir wagtda-da netijeliligi bilen tapawutlanýar. Ony döretmek hakynda ilkinji gezek 2017-nji ýylyň sentýabrynda BMG-niň Baş Assambleýasynyň 72-nji sessiýasynda Özbegistan Respublikasynyň Prezidenti Şawkat Mirziýoýew tarapyndan öňe sürlen teklibiň sebit döwletleri we halkara guramalar tarapyndan biragyzdan goldanylmagy bu ýurtlaryň Baştutanlaryny 2018-nji ýylyň martynda Gazagystanda, 2019-njy ýylyň noýabrynda bolsa Özbegistanda duşurdy. Ýeri gelende bellesek, Daşkentde geçirilen ikinji duşuşygyň Bilelikdäki Beýannamasynda sebitiň bäş döwletiniň Baştutanlary görnüşde ýokary derejedäki geňeşmeleri her ýylda yzygiderli guramagyň zerurdygy beýan edildi. Pandemiýa zerarly ýüze çykan ýagdaýlar bilen baglylykda, sebitiň ýurtlarynyň Prezidentleri iki ýyldan soň, 2021-nji ýylyň 6-njy awgustynda Hazaryň türkmen kenarynda netijeli gepleşikleri geçirerler.
Sebit hyzmatdaşlygy barada gürrüň edilende, daşary syýasatynda ýakyn goňşulary bilen gatnaşyklary ösdürmäge strategik ugur hökmünde garaýan Gazagystanyň, Gyrgyzystanyň, Täjigistanyň, Türkmenistanyň we Özbegistanyň iri halkara we sebit guramalarynyň, ýöriteleşdirilen düzümlerdir maksatnamalaryň çäklerinde-de üstünlikli hyzmatdaşlyk edýändigine ünsi çekmek zerur. Döwletleri geografik, geosyýasy we ykdysady, maliýe hem-de medeni taýdan birleşdirýän düzümler, hususan-da, Garaşsyz Döwletleriň Arkalaşygy, Goşulyşmazlyk Hereketi, Yslam Hyzmatdaşlyk Guramasy, Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasy, Şanhaý Hyzmatdaşlyk Guramasy, Türki dilli döwletleriň hyzmatdaşlyk geňeşi, Araly halas etmegiň halkara gaznasy, Aziýanyň ösüş banky, Yslam ösüş banky, BMG-niň Merkezi Aziýa üçin öňüni alyş diplomatiýasy boýunça sebit merkezi, Owganystan boýunça sebitleýin ykdysady hyzmatdaşlyk maslahaty (RECCA), Merkezi Aziýada sebitleýin ykdysady hyzmatdaşlyk maksatnamasy (CAREC), BMG-niň Merkezi Aziýanyň ykdysadyýetleri üçin Ýörite maksatnamasy (SPEKA), «Aziýanyň ýüregi — Stambul prosesi»... ýaly hyzmatdaşlyk meýdançalarynda özara gatnaşyklary berkidip, ählumumy syýasy, ykdysady we medeni giňişlige işjeň goşulyşýan Merkezi Aziýa döwletleri dünýä giňişliginde eýeleýän ornuny hem-de ähmiýetini barha pugtalandyrýar. Dürli ýyllarda Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasynyň «Merkezi Aziýada parahatçylygy, durnuklylygy we durnukly ösüşi üpjün etmek maksady bilen sebitleýin we halkara hyzmatdaşlygy berkitmek», «BMG-niň Merkezi Aziýa üçin öňüni alyş diplomatiýasy boýunça sebit merkeziniň orny» (iki gezek), «Merkezi Aziýada durnukly syýahatçylyk we durnukly ösüş» atly Kararnamalarynyň kabul edilmegi bolsa sebitleýin hyzmatdaşlygyň netijeliliginiň dünýä bileleşiginde ýokary ykrara eýe bolýandygynyň anyk-aýdyň delilidir.
Soňky ýyllarda «Merkezi Aziýa bäşligi» esasy hyzmatdaşlary — Ýewropa Bileleşigi, Russiýa Federasiýasy, Amerikanyň Birleşen Ştatlary, Ýaponiýa, Koreýa Respublikasy bilen hyzmatdaşlyk etmegiň özboluşly guralyny kemala getirdi we ony yzygiderli ösdürýär. «Merkezi Aziýa + ...» görnüşdäki duşuşyklar özara gatnaşyklaryň aýry-aýry, has möhüm meseleleri boýunça içgin pikir alyşmaga mümkinçilik berýär. Sebitleýin hyzmatdaşlykda olaryň ähmiýetiniň barha artýandygyny hormatly Prezidentimiz Merkezi Aziýa döwletleriniň Baştutanlarynyň Daşkent sammitinde eden çykyşynda hem aýratyn nygtapdy. Birleşen Milletler Guramasy, Ýewropada Howpsuzlyk we Hyzmatdaşlyk Guramasy ýaly wekilçiligi has giň düzümleriň gatnaşmagynda geňeşmeleriň üstüniň ýetirilmegi bolsa sebitiň özüne çekijiligini artdyrmakda täze mümkinçilikleri açar. Şu ýylyň 15-16-njy iýulynda Özbegistanyň paýtagtynda geçirilen «Merkezi Aziýa we Günorta Aziýa: sebitleýin özara baglanyşyk. Şertler we mümkinçilikler» atly halkara maslahatyň çäklerinde-de «Merkezi Aziýa + ...» görnüşde duşuşyklaryň guralyp, taraplaryň syýasy, söwdaykdysady hem-de medeni-ynsanperwer ulgamlarda sebit we halkara gün tertibiniň ileri tutulýan ugurlaryny, Merkezi Aziýada howpsuzlygy üpjün etmek meselelerini ara alyp maslahatlaşandyklaryny bellemek möhümdir.
Strategik häsiýetli döwletara gatnaşyklarda-da, sebit hyzmatdaşlygynda-da syýasy, ykdysady, söwda, maýa goýum, ulag-logistika, howpsuzlyk, ekologiýa, medeni-ynsanperwer ulgamlardaky özara gatnaşyklary ösdürmek Merkezi Aziýa ýurtlarynyň iň ileri tutýan ugurlary. Suwdan rejeli peýdalanmak, serhetüsti suwlary dolandyrmak, Aral heläkçiliginiň öňüni almak, sebitiň ýakyn goňşusy Owganystandaky ýagdaýlary parahatçylykly ýollar arkaly kadalaşdyrmak bolsa birleşen tagallalary we anyk çözgütleriň işlenip taýýarlanylmagyny talap edýän meselelerdir. Şunda sebit döwletleri Milletler Bileleşigi, Araly halas etmegiň halkara gaznasy hem-de iri maliýe institutlary bilen hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmegi derwaýys zerurlyk hasaplaýarlar.
Ady agzalan ugurlarda garaşsyz ösüşiň 30 ýylynda anyk ädimler ädilip, doganlyk ýurtlardyr halklaryň bähbidine ençeme tutumly işlerdir taslamalar durmuşa geçirildi. Merkezi Aziýa döwletleriniň Baştutanlarynyň Awazada geçiriljek üçünji konsultatiw duşuşygynda-da hut şu we halkara gün tertibiniň beýleki möhüm ugurlary boýunça netijeli gepleşikler geçiriler, sebit hyzmatdaşlygyny mundan beýläk-de ilerletmegiň geljekki mümkinçilikleri kesgitleniler. Munuň özi geçmişde siwilizasiýalaryň sallançagy bolan Merkezi Aziýanyň XXI asyryň täze taryhy şertlerinde hemmetaraplaýyn gülläp ösýän kuwwatly sebit hökmündäki eýeleýän ornuny has-da berkitmekde, onuň ykdysady we adam mümkinçiliklerini tutuş Ýer ýüzünde abadan ýaşaýşyň berkarar edilmegine gönükdirmekde täze gözýetimlere ýol açar.
Aýgül RAHYMOWA.
«Türkmenistan».
https://www.turkmenmetbugat.gov.tm/tk/newspapers/2/articles/36043
