Ylym we bilim ulgamyny toplumlaýyn ösdürmek, ony hil taýdan täze derejä çykarmak hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň baştutanlygynda durmuşa geçirilýän döwlet syýasatynyň esasy ugurlarynyň biridir. Şoňa görä-de, Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ägirt uly meýilnamalary üstünlikli durmuşa geçirmäge ukyply ýokary derejeli hünärmenleri taýýarlamaga gönükdirilen giň gerimli işlere aýratyn ähmiýet berilýär. Bu ugurda döwlet Baştutanymyzyň öňde goýan möhüm wezipeleri döwletimiziň intellektual kuwwatyny pugtalandyrmaga, ylym ulgamyny döwrebaplaşdyrmaga gönükdirilendir. 

Häzirki wagtda «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynyň» we «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynyň» çäklerinde binýatlaýyn we nazary ylmy gözlegleriň özara arabaglanyşygy işjeňleşdirilýär. Ýaş raýatlarymyzda bilimlerini yzygiderli baýlaşdyrmaga, dünýä ösüşiniň täzeliklerini özleşdirmäge bolan höwesi döretmek ýurdumyzyň rowaçlygyny we halkymyzyň bagtyýar geljegini kesgitleýän möhüm wezipeleriň biridir. 

Bilim ulgamyny ösdürmegiň, bu ulgamda tejribe alyşmagyň meseleleriniň hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň daşary ýurtly kärdeşleri bilen geçirýän ähli duşuşyklarynyň gün tertibine, şeýle hem ýokary derejedäki gepleşikleriň netijeleri boýunça gol çekilýän resminamalaryň toplumyna girizilmegi döwlet Baştutanymyzyň bu wezipäniň üstünlikli ýerine ýetirilmegine uly ähmiýet berýändigine şaýatlyk edýär. 

Bilim ulgamynyň dünýä standartlaryna laýyk getirilmegi çäreleriň tutuş toplumyny göz öňünde tutýar. Häzirki wagtda Türkmenistanda şol çäreler üstünlikli durmuşa geçirilýär. Munuň özi, ilkinji nobatda, halkara bilim edaralarynyň döredilmegi, döwrebap enjamlar bilen üpjün edilen ýokary okuw mekdepleriniň we beýleki bilim-terbiýeçilik edaralarynyň gurulmagy, olaryň işine iň täze maglumat-kommunikasiýa tehnologiýalarynyň ornaşdyrylmagy, şol sanda internet we elektron kitaphanalar arkaly dünýäniň maglumatlar ulgamyna ýokary tizlikli elýeterliligiň üpjün edilmegidir. Şunuň bilen baglylykda, türkmen halkynyň Milli Lideriniň başlangyjy esasynda Arkadag şäherinde döredilen Aba Annaýew adyndaky Halkara atçylyk akademiýasyna şu ýyl ilkinji gezek talyplaryň kabul edilýändigini bellemek gerek. Bu ýokary okuw mekdebinde atçylyk, atçylyk weterinariýasy, weterinar we sanitar ekspertizasy, atly sport we atly syýahatçylyk, milli at üstündäki oýunlar, sirk sungaty, oba hojalygynyň ykdysadyýeti we dolandyrylyşy, buhgalterçilik hasabaty we audit ýaly ugurlar boýunça bilim berler. 

Halk hojalygynyň dürli pudaklarynda ýokary hünärli işgärlere bolan zerurlygy nazara almak bilen, täze hünär bilim edaralary açylýar. Şolaryň hatarynda Berdimuhamet Annaýew adyndaky Arkadag şäher mugallymçylyk orta hünär okuw mekdebi hem-de Saçly Dursunowa adyndaky Arkadag şäher lukmançylyk orta hünär okuw mekdebi bar. Mugallymçylyk mekdebinde 5-6-njy synplarda matematika, informatika, geografiýa, rus we iňlis dillerini okatmaga hukugy bolan başlangyç synp mugallymlary, şeýle hem çagalar baglarynda iňlis dilini okatmaga hukugy bolan terbiýeçiler taýýarlanar. Lukmançylyk mekdebinde şepagatçylyk işi, laboratoriýa anyklaýyş işi, bejeriş işi, fizioterapiýa we dikeldiş işi, akuşerçilik işi, ortopedik stomatologiýasy hünärleri boýunça saglygy goraýyş işgärlerini taýýarlamak göz öňünde tutulýar. 

Mundan başga-da, Sahy Jepbarow adyndaky Arkadag şäher ýörite sungat mekdebinde ýaşlar türkmen milli saz gurallary, kirişli saz gurallar, üflenip we kakylyp çalynýan saz gurallary, sazyň taryhy we nazaryýeti, aýdym aýtmak sungaty (wokal), bagşyçylyk sungaty, hor dirižýorlygy, saz mugallymçylygy, fortepiano, halk saz gurallary, horeografiýa sungaty, nakgaşçylyk we dizaýn hünärlerini ele alyp bilerler. Arkadag şäheriniň dünýä ülňülerine laýyk gelýän bilim edaralarynda bilimli, ýokary derejeli hünärmenleri taýýarlamak üçin ähli şertler döredildi. Olar Watanymyzyň durmuş-ykdysady taýdan mundan beýläk-de okgunly ösmegine mynasyp goşant goşarlar. 

Arkadag şäheriniň gurluşygynyň taslamalaryny işläp taýýarlamaga ýurdumyzyň ýokary okuw mekdepleriniň talyplarynyň hem-de ýaş hünärmenleriň işjeň çekilendigi bellärliklidir. Munuň özi häzirki wagtda türkmen ýaşlarynyň ýurdumyzda ýaýbaňlandyrylan giň gerimli özgertmelere gatnaşmaklary, öz ukyp-başarnyklaryny iş ýüzünde ýüze çykarmaklary hem-de döredijilik pikirlerini durmuşa geçirmekleri üçin giň mümkinçilikleriň döredilendigine şaýatlyk edýär. 

Hünärmenleri taýýarlamagyň ugurlarynyň giňeldilmegi bilen bir hatarda, maddy-tehniki binýadyň, okuw we ylym işiniň pugtalandyrylmagy ýokary okuw mekdeplerine ylmy we tejribelik işiniň gerimini has-da giňeltmäge mümkinçilik berýär. Sebäbi häzirki zaman ýokary okuw mekdebi diňe bir onlarça ugur boýunça ýokary derejeli hünärmenleri taýýarlamak üçin binýat bolman, eýsem, türkmen döwletiniň we jemgyýetiniň gülläp ösmegini, halkymyzyň intellektual mümkinçilikleriniň doly derejede durmuşa geçirilmegini şertlendirýän talyplaryňdyr mugallymlaryň arasynda ýola goýlan döredijilik hem-de ylmy gatnaşyklaryň kemala gelýän ýeridir. 

Halkara şertnamalaryň esasynda ýaşlarymyz isleg bildirýän ugurlary boýunça daşary ýurtlaryň ýokary we ýörite orta okuw mekdeplerinde bilim alýarlar. Türkmenistanyň Bilim ministrligi bilen Rumyniýanyň Bilim ministrliginiň arasynda bilim babatda hyzmatdaşlyk Maksatnamasyna laýyklykda, bu dostlukly ýurt maglumat tehnologiýalary, saglygy goraýyş we lukmançylyk ylymlary, oba hojalygy, matematika, tehniki we tebigy ylymlar boýunça ýokary hünär bilimini almaga isleg bildirýänlere 2023-2024-nji okuw ýyly üçin talyp orunlaryny hödürledi. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň belleýşi ýaly, ýaş türkmenistanlylaryň dünýäniň abraýly ýokary okuw mekdeplerinde bilim almaklary üçin döwletimiz mundan beýläk-de yzygiderli esasda ähli mümkinçilikleri döreder. Milli bilim ulgamyny kämilleşdirmek, onuň maddy-enjamlaýyn binýadyny döwrebaplaşdyrmak, bilim bermek işine innowasion tehnologiýalary we öňdebaryjy dünýä tejribesini ornaşdyrmak boýunça çäreler geljekde-de dowam etdiriler. 

Ýurdumyz milli bilim ulgamynyň bäsdeşlige ukyplylygyny artdyrmak, ony dünýäniň bilim giňişligine girizmek üçin yzygiderli we maksatnamalaýyn işleri durmuşa geçirýär. BMG-niň Bilim, ylym we medeniýet meseleleri boýunça guramasy bilen bilelikde, Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet uniwersitetinde “Medeni miras: geçmişden geljege” hem-de Seýitnazar Seýdi adyndaky Türkmen döwlet mugallymçylyk institutynda “Durnukly ösüş üçin ekologiýa bilimi” atly ÝUNESKO kafedralaryny döretmek hakynda Ylalaşyklara gol çekilmegi munuň aýdyň subutnamasydyr. Bu kafedralar adaty kafedralar däl-de, eýsem, giň möçberli halkara okuw-barlag merkezleri bolup, olarda bilim bermek işi mazmuny we görnüşi boýunça ýokary okuw mekdepleriniň adaty işinden tapawutlanýar. Şeýle hem bu bölümler ýokary bilimi, ylmy ösdürmäge degişli meseleleriň tutuş toplumy boýunça tejribe, bilim we maglumat alyşmakda uly orny eýelär. 

Hyzmatdaşlygyň çäklerinde ÝUNESKO-nyň işleri barada Türkmenistanyň milli toparynyň we ýokary okuw mekdepleriniň toparlarynyň bilelikde gatnaşmagynda ýurdumyzyň ýokary okuw mekdeplerinde “Parahatçylygyň dilleri”, “Parahatçylygyň medeniýeti” we “Durnukly ösüş üçin ekologiýa bilimi” atly ÝUNESKO klublarynyň açylandygyny bellemek gerek. 

Türkmenistanda ýaşlary hemmetaraplaýyn goldamak, olaryň mümkinçiliklerini ösdürmek, bu ulgamda kanunçylyk binýadyny kämilleşdirmek boýunça yzygiderli çäreler durmuşa geçirilýär. Bu babatda 2021 — 2025-nji ýyllar üçin degişli döwlet maksatnamasy tassyklanyldy. Şu ýylyň 26-njy ýanwarynda geçirilen Ministrler Kabinetiniň göçme mejlisinde türkmen ýaşlarynyň halkara hyzmatdaşlyk Strategiýasyny taýýarlamak baradaky başlangyç öňe sürüldi. Hususan-da, Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň Halkara gatnaşyklary institutynyň binýadynda Halkara ýaş diplomatlar merkezini döretmek, ýurdumyzyň ýokary okuw mekdepleriniň ýanynda daşary ýurtlaryň ýokary okuw mekdepleriniň şahamçalaryny açmak baradaky meseläni öwrenmek teklip edildi. 

Giň gerimli bilim syýasatyny üstünlikli durmuşa geçirmek bilen baglanyşykly beýleki ugurlarda hem halkara hyzmatdaşlyk işjeň ösdürilýär. Ýurdumyzyň we birnäçe daşary ýurtlaryň bilim edaralarynyň arasynda okuw maslahatlaryny, okuw sapaklaryny, okuw-usulyýet sapaklaryny, leksiýalary we bilelikde beýleki çäreleri guramak asylly däbe öwrüldi. Şeýlelikde, ýurdumyzyň köp sanly bilim edaralary bilen daşary ýurtlaryň okuw merkezleriniň arasynda ýakyn hyzmatdaşlyk gatnaşyklary ýola goýuldy. 

Mekdep mugallymlary, professorlar, ýurdumyzyň ýokary okuw mekdepleriniň mugallymlary, bilim ulgamynyň beýleki hünärmenleri daşary ýurtlaryň bilim ojaklarynda tejribelikleri geçýärler. Şeýlelikde, tejribe alyşmak we hünär derejesini ýokarlandyrmak maksady bilen, şu ýylyň birinji ýarymynda türkmen wekilleriniň 537-si daşary ýurtlara iberildi, dünýä ýurtlaryndan 69 hünärmen döwletimize iş sapary bilen geldi. Şeýle hem BMG, ÝHHG, ÝB, GDA ýaly guramalar bilen bu ulgamda hyzmatdaşlygyň işjeňleşdirilmegine möhüm ähmiýet berilýär. 

14-nji iýulda geçirilen Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow bilim maksatnamalarynyň we meýilnamalarynyň mundan beýläk-de kämilleşdirilmegini, mekdepleriň okuw kitaplary bilen ýeterlik möçberde üpjün edilmegini ileri tutulýan wezipeleriň hatarynda kesgitledi. Bellenilişi ýaly, şu ýylyň ýanwar — iýun aýlarynda ylmy barlaglaryň netijeliligi ýokarlandyryldy, okuw kitaplarynyň, gollanmalaryň, maksatnamalaryň 1696-sy makullanyldy. Olar, bir tarapdan, halkara ülňülere laýyk getirilip, beýleki tarapdan hem milli bilim ulgamynyň däpleri göz öňünde tutulyp taýýarlanyldy. 

Döwlet Baştutanymyz ýaşlaryň daşary ýurt dillerini öwrenmeklerine we özleşdirmeklerine uly ähmiýet berýär. Sebäbi dil adamlaryň arasynda gatnaşyk etmegiň hem-de pikiriňi beýan etmegiň esasy serişdesi bolup durýar. Şunuň bilen baglylykda, mekdebe çenli edaralardan başlap, bilim bermegiň ähli basgançaklarynda daşary ýurt dilleriniň okadylyşyny hem-de okuwçylaryň sözleýiş medeniýetini kämilleşdirmäge, dil bilimi babatda täze usullary işläp taýýarlamaga we okuw işine ornaşdyrmaga gönükdirilen netijeli çäreler durmuşa geçirilýär. Ýurdumyzyň hil taýdan täze derejä çykan bilim ulgamy çuňňur bilim we hünär almak üçin mümkinçilik berýär. Mekdep okuwçylarynyň, talyplaryň halkara bäsleşiklere hem-de internet olimpiadalaryna işjeň gatnaşyp, dürli derejedäki medallara mynasyp bolmaklary munuň aýdyň güwäsidir. 

Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde bilimiň ylym we önümçilik bilen utgaşykly alnyp barylmagy bilen baglylykda, hormatly Prezidentimiz ýurdumyzda ýerli çig maldan bäsdeşlige ukyply we daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleri öndürmegiň ylmy esaslaryny hem-de tehnologiýalaryny işläp düzmek we ornaşdyrmak boýunça teklipleri taýýarlamagy tabşyrdy. Ylmy-barlag institutlarynyň, ýokary okuw mekdepleriniň, Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň we Magtymguly adyndaky Ýaşlar guramasynyň Merkezi geňeşiniň Ýaş alymlar merkeziniň alyp barýan senagat-innowasion we maglumat-tehnologik gözlegleri, şeýle hem ýaş alymlaryň, inženerleriň, tehnologlaryň, hünärmenleriň ylmy açyşlary ýurdumyzyň durmuş-ykdysady ösüşiniň möhüm wezipelerini çözmäge ýardam edýär. 

12-nji iýunda ýurdumyzda giňden bellenilýän Ylymlar güni mynasybetli geçirilen “Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ylym, tehnika we innowasion tehnologiýalar” atly halkara ylmy maslahat hem şu maksatlara ýetmäge gönükdirilendir. Forum türkmen alymlaryny we daşary ýurtlaryň onlarçasynyň ylmy merkezleriniň wekillerini bir ýere jemledi. Daşary ýurtly maslahata gatnaşyjylar hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň berýän goldawy we ünsi netijesinde ýurdumyzda innowasion işler üçin döredilen döwrebap ylmy infrastrukturany we amatly şertleri belläp, giň gerimli hyzmatdaşlyga taýýardyklaryny nygtadylar. 

Maslahata gatnaşyjylar Ylymlar güni mynasybetli guralan çärelere hem-de ýurdumyzyň ýaş alymlarynyň arasynda geçirilen ylmy bäsleşigiň ýeňijilerini sylaglamak dabarasyna hem gatnaşdylar. Bu abraýly ylmy bäsleşige gatnaşyjylaryň sany ýylsaýyn artýar. Şeýlelikde, 2023-nji ýylda bu bäsleşige ýaş alymlaryň we talyplaryň jemi 1362-si gatnaşdy. Olar ylmyň we tehnologiýalaryň esasy alty ugry boýunça öz işläp taýýarlamalaryny, nazary we ylmy barlaglaryny hödürlediler. Seçilip alnan mowzuklaryň wajyplygyny, ähmiýetini seljerip, bilermenler topary ýokary netijelere mynasyp bolan ýaşlaryň atlaryny mälim etdiler. Bäsleşige gatnaşan ýaşlaryň 67-si ýeňijiler diýlip saýlanyldy. 

Ylym we bilim islendik döwletiň we jemgyýetiň ösmeginiň, şol sanda Watanymyzyň ykdysady, ylym-bilim kuwwatynyň pugtalandyrylmagynyň esasy hem-de möhüm şertidir. Milletimiziň intellektual kuwwatynyň doly derejede durmuşa geçirilmegi üçin mümkinçilikleriň üpjün edilmegi hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň başlangyjy bilen ylym we bilim ulgamynda amala aşyrylýan giň möçberli özgertmeleriň baş maksadydyr. 

(TDH)

Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Himiýa institutynda «Türkmenistanda himiýa ylmyny we tehnologiýalaryny toplumlaýyn ösdürmegiň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasynyň» çäginde ýurdumyzyň himiýa, gurluşyk, senagat, nebitgaz, oba hojalyk we dokma pudaklarynyň ylmy taýdan kämilleşdirilmegi babatynda uly işler alnyp barylýar.   

Häzirki wagtda Himiýa institutynda Türkmenistanyň   Prezidentiniň karary bilen tassyklanan «Türkmenistanda kiçi we orta telekeçiligi goldamagyň 2018 — 2024-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasyny» durmuşa ornaşdyrmak maksady bilen, ýerli çig mallaryň esasynda täze önümçilikleri döretmek,  hereket edýän önümçilikleri döwrebaplaşdyrmak boýunça ylmy-barlag we seljerme işleri alnyp barylýar. 

Hormatly Prezidentimiziň daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan, dünýä bazarynda bäsdeşlige ukyply önümleri öndürmek boýunça öňde goýan wezipelerine jogap edip, biziň alymlarymyz ýerli çig mallaryň halk hojalygynyň uglewodorodly galyndylarynyň esasynda täze we galyndysyz tehnologiýalary işläp düzmekde ylmy-barlag işlerini geçirýärler. Şeýle-de institutyň tejribeli hünärmenleri tarapyndan ýerli şertleriň talaplaryna laýyklykda, polimer we plastik galyndylaryny gaýtadan işlemek arkaly nefras almagyň tehnologiýasy işlenip düzüldi.  

Nefras halk hojalygynyň dürli pudaklarynda we durmuşda organiki erediji (rastworitel) hökmünde, ýagny detallary ýuwmakda, konserwasiýa örtükleri aýyrmakda hem-de hapalardan arassalamakda ulanylýan senagat tehniki maksatly önümdir. Bu önüm, köplenç, goşundy hökmünde hem ulanylýar.  

Nefras nebit bitumyny, polimer galyndylaryny, piroliz ýagyny (pirosmola) aşgarly galyndylardan, galyndy rezin önümleriniň owuntygyny wakuumly piroliz pejinde ýokary temperaturada gaýnatmak arkaly kondensirlenip alynýar. Nefras düzüminde daşky gurşawyň ekologiýasyna zyýanly täsir ýetirýän hiç hili önümler bolman, emele gelýän galyndylar hem senagatda, gurluşykda we halk hojalygynyň pudaklarynda dürli maksatlar üçin ulanmaga ýaramlydyr. 

Bu täze himiki serişde Himiýa institutymyzyň alymlarynyň hem-de «Nazarly gelejek» hojalyk jemgyýetiniň hünärmenleriniň gatnaşmagynda önümçilige ornaşdyryldy we onuň tehnologiki reglamenti işlenip düzüldi. Şeýle-de polipropilenden we polietilenterftalat (PET) polimer galyndylaryndan emeli himiki-süýümleri, ýagny sintepon we geotekstil almak boýunça geçirilen ylmy-barlag işleri özüniň oňyn netijelerini berdi. Hünärmenler tarapyndan bu önümçilikleriň tehnologiýasy we onuň tehnologiki reglamentleri işlenip düzüldi. Şeýlelikde, olar «Bagtyýar gurluşyk» hojalyk jemgyýetinde önümçilige ornaşdyryldy.  

Sintepon egin-eşikleriň ýyladyjy içliklerini taýýarlamak we ýassyklaryň, ýorganlaryň, düşekçeleriň içini doldurmak ýaly dürli tehniki maksatlar üçin ulanylýar. Geotekstil bolsa ýokary tizlikli awtomobil ýollaryň, gaz we nebit geçirijileriň, aerodromlaryň, demir ýollaryň gum düşeklerinde hem-de dürli maksatly gurluşyk meýdançalarynda giňden peýdalanylýar. Täze alnan nefras, sintepon we geotekstil önümleri işläp taýýarlanylanda diňe ýerli çig mallar ulanylýar. Olar daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutup bilýär.  

Şu ýyl Himiýa instituty Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň Intellektual eýeçilik boýunça döwlet gullugyndan 2 sany «Mineral goşundyly sement» hem-de «Gaz arassalaýjy desgalary arassalamakda ulanylýan ýuwujy kompozisiýanyň düzümi» atly oýlap tapyşlara çäklendirilen patentler hem alyndy.  

Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylymyzda Himiýa instituty tarapyndan işlenip düzülen ýerli çig mallardan kalsiý nitratynyň tetragidratyny we 68%-li erginini hem-de demir (III) hloridiniň (koagulýant) erginini almagyň tehnologiýalary esasynda, olaryň önümçiliklerini ýola goýmak maksat edinilýär. Ylmy işiň netijesi boýunça ýerli çig mallardan, kalsiti (hek daşyndan, mermer galyndylaryndan) we «Maryazot» önümçilik birleşiginde öndürilýän azot kislotasy bilen täsirleşdirip, kalsiý nitratynyň tetragidratyny hem-de onuň 68%-li erginini almaklygyň tehnologiýasy işlenip düzüldi. Oba hojalyk meýdanlarynda we ýyladyşhanalarda ýetişdirilýän ösümlikleriň ösüşine, hasyllylygyna oňaýly täsirini ýetirjek, Gyýanly polimer zawodynyň önümçiliginde ulanylýan hem-de içerki we daşarky bazarlarda ýerlemek üçin ýokary hilli, bäsdeşlige ukyply önümleriň tehnologiýasy ylmy taýdan esaslandyryldy.  

Ýerli çig mallardan, magniý hloridiniň (bişofit) esasynda alynýan duz kislotasynyň we gara demir galyndylaryndan (gyryndy görnüşde) demir (III) hloridiniň erginini almagyň häzirki zaman tehnologiýalaryny işläp düzmek boýunça ylmy-barlag işleriň netijesinde, 40%-li koagulýant alyndy. Koagulýantyň önümçilikdäki işjeňlik ukyby «Garabogazkarbamid» zawodynda doly synagdan geçirildi we oňyn netijeler gazanyldy. Alnan netijeleriň esasynda ony önümçilige ornaşdyrmak teklip edildi. Deňiz suwuny arassalaýjy we süýjediji desgalarda, deňze golaý beýleki zawodlaryň önümçiliginde peýdalanmaga niýetlenen demriň (III) hloridiniň aýratynlygy, deňiz suwuny durlamakda alýumininiň şeýle-de demriň sulfatlaryndan has peýdaly hem netijeli bolup durýar. Bu önümçilikleri ylmy esasda ýola goýmak boýunça Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Himiýa institutynyň, «Türkmenhimiýa» döwlet konserniniň hünärmenleri bilelikde degişli işleri alyp barýarlar.  

Kalsiý nitratynyň tetragidraty we onuň 68%-li ergini, demir (III) hloridiniň (koagulýant) ergini häzirki wagtda daşary ýurtlardan getirilýär. Barlaghana şertlerinde alnan täze önümleriň önümçilikleri ýola goýulsa, ykdysady taýdan has bähbitli bolup, olar daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutar. 

Önümçiligi ýola goýulmagy meýilleşdirilýän ylmy işlere Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň Intellektual eýeçilik boýunça döwlet gullugyna patent almak boýunça haýyşnamalar iberildi hem-de ondan degişli çözgütler gelip gowuşdy. 

Häzirki wagtda ýurdumyzda daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleriň möçberlerini artdyrmak boýunça ýerli mümkinçiliklerden doly peýdalanyp, ýurdumyzyň eksport kuwwatlylygyny artdyrmakda döwre laýyk işler ýokary derejede ýola goýulýar. Himiýa ylmyny we tehnologiýalaryny döwrebap ösdürmekde ylmy işgärler üçin ähli şertleri döredip berýän alym Arkadagymyzyň, Arkadagly Serdarymyzyň janlary sag, il-ýurt bähbitli işleri rowaç bolsun! 

Oraz ÇARYÝEW,

Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Himiýa institutynyň direktorynyň ylmy işler boýunça orunbasary.

Ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň egsilmez gorlara daýanýan himiýa senagaty geljegi uly pudaklaryň sanawynda mynasyp orun eýeleýär. Munuň şeýledigini «Türkmenhimiýa» döwlet konserniniň Türkmenbaşy etrabynyň Guwlymaýak şäherçesindäki «Guwlyduz» kärhanasynyň mysalynda hem aýdyň görmek bolýar. Baýry kärhananyň iş alyp barýan önümçilik meýdançasy diňe bir sebitde däl, eýsem, dünýäde hem duz gorunyň iň köp toplanan künjekleriniň biri hasaplanýar. Tebigy kölde senagat taýdan gaýtadan işlemek üçin gazylyp alynýan duz gatlagynyň galyňlygy üç metre çenli ýetýär. Üstki iki metre çenli çuňlukdan gazylyp alynýan duz gatlagy ýyllaryň geçmegi bilen ýene-de tebigy ýagdaýda duz örtügi bilen örtülip, öňki katdyna gelýär. Maglumatlarda Guwly köl tebigy ýatagynyň uzynlygynyň 60 kilometre, demirgazyk tarapynyň giňliginiň 3 kilometre, günorta tarapynyň giňliginiň 5 kilometre çenli uzalyp gidýändigi, onuň duz gorlarynyň umumy möçberiniň 40 million tonnadan hem geçýändigi nygtalýar. Şonuň üçin hem kärhana dürli görnüşli duz öndürmekde dünýäde öňdäki orunlaryň birini eýeleýär. Azyklyk nahar duzuny ýodlaşdyrmagyň hem bu ýerde üstünlikli ýola goýlandygy bellenilmäge mynasypdyr.  

Kärhananyň hünärmenleri indi birnäçe ýyl bäri döwrebap önümhananyň mümkinçiliklerini netijeli ulanyp gelýärler. Bu häzirki zaman önümçilik desgasy türkmen halkynyň Milli Lideri Gahryman Arkadagymyzyň döwlet derejesindäki aladalary bilen ýurdumyzyň hususy işewürleri tarapyndan gurlup, ulanyşa tabşyryldy. Munuň özi kärhanada her ýylda nahar duzunyň 40 müň tonnasyny, gerdejik görnüşli tehniki duzuň bolsa 2 müň 500 tonna çenlisini öndürmäge zerur bolan şertleri üpjün etdi. Döwrebap önümhana baý tebigy gorlara daýanýan pudagyň çig mal hem-de önümçilik mümkinçiliklerini doly peýdalanmak bilen, içerki bazarlarymyzy ýokary hilli ýodlaşdyrylan azyklyk nahar we tehniki duz bilen ýeterlik üpjün etmekde möhüm ähmiýete eýe boldy. Netijede, milli ykdysadyýetimiziň berkemeginde, ýurduň ilatynyň ýaşaýyş-durmuş derejesiniň yzygiderli ýokarlanmagynda alnyp barylýan döwletli tutumlarda bu pudagyň eýeleýän orny has-da pugtalandy. 

Kärhanada öndürilýän ýokary we birinji hilli ýodlaşdyrylan nahar duzy sarp edijileriň yzygiderli artýan isleginden peýdalanýar. Bu ýerde taýýarlanýan tehniki duz nebit önümleriniň düzümini ýokary hil ülňülerine laýyk arassalamakda giňden ulanylýar. Dokma pudagynda taýýarlanýan ýüplükleriň uzak wagtlap reňk öwüşginini saklamagynda, ýyladyş ulgamynyň işini kadaly ýola goýmakda hem tehniki duz ulanylýar. 

Işlemek üçin döredilýän döwrebap şert-mümkinçilikler, ýokary hilli duza durnukly artýan isleg «Guwlyduz» kärhanasynyň agzybir zähmet toparyny Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwrüniň belent ruhuna laýyk zähmet çekmäge borçlandyrýar. Munuň oňyn netijeleri Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylynyň geçen döwründe ýetilen sepgitlerde aýdyň görünýär. Kärhana tarapyndan ýylyň başyndan bäri senagat taýdan gaýtadan işlemek üçin gazylyp alnan duzuň möçberi 49 müň 185 tonna boldy. Şunlukda, meýilnama 105 göterim hötde gelindi. Umumy gaplanan azyklyk nahar duzunyň mukdary 16 müň 178 tonna ýetdi. Munuň özi göz öňünde tutulandakydan 4 müň 428 tonna köp bolup, meýilnama 138 göterim amal edilendigini aňladýar. Çykarylan däneli duzuň möçberi 43 müň 720 tonna bolup, meýilnama 105 göterim amal edildi.  

Nurmämmet Hydyrow,

«Balkan».

Aşgabat, 31-nji iýul (TDH). Şu gün hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň obasenagat toplumyna gözegçilik edýän orunbasary T.Atahallyýewiň hem-de welaýatlaryň häkimleriniň gatnaşmagynda sanly ulgam arkaly iş maslahatyny geçirdi. Onda ýurdumyzyň oba hojalyk toplumynda we sebitlerde ýerine ýetirilýän işleriň barşyna seredildi. 

Ilki bilen, Ahal welaýatynyň häkimi R.Hojagulyýewe söz berildi. Häkim welaýatda dowam edýän möwsümleýin oba hojalyk işleri barada hasabat berdi. 

Bellenilişi ýaly, şu günler welaýatyň daýhanlary tarapyndan gowaça meýdanlarynda hatarara bejergi, mineral dökünler bilen iýmitlendirmek hem-de ösüş suwuny tutmak işleri ýerine ýetirilýär, bu ugurda oba hojalyk tehnikalary, gurallary doly güýjünde işledilýär. Şeýle hem welaýatdaky pagta arassalaýjy kärhanalary, harmanhanalary, pagta ýygyjy kombaýnlary ýygym möwsümine taýýarlamak boýunça degişli işler alnyp barylýar. Şunuň bilen bir hatarda, geljek ýylyň hasyly üçin bugdaý ekiljek meýdanlarda sürüm, tekizleýiş işleri dowam edýär. 

Welaýatda güýzlük ekinleriň ekişini agrotehniki möhletlerde geçirmek boýunça zerur tagallalar edilýär. Mundan başga-da, häkim ýurdumyzyň Garaşsyzlygynyň 32 ýyllyk baýramy mynasybetli welaýatda açylyp ulanmaga berilmegi meýilleşdirilen dürli maksatly desgalardaky gurluşyk işleriniň barşy barada hasabat berdi. 

Hormatly Prezidentimiz hasabaty diňläp, şu günler alnyp barylýan möwsümleýin oba hojalyk işleriniň möhüm ähmiýetini belledi hem-de welaýatyň gowaça meýdanlarynda ideg, bugdaý ekiljek meýdanlarynda sürüm we tekizleýiş işleriniň agrotehniki möhletlerde geçirilmegini, şeýle hem ekiş möwsüminde daýhanlary ýokary hilli bugdaý tohumlary bilen üpjün etmek boýunça alnyp barylýan işleri berk gözegçilikde saklamagy häkime tabşyrdy. Mundan başga-da, döwlet Baştutanymyz Oba milli maksatnamasyna laýyklykda, şu ýyl welaýatda açylyp ulanmaga berilmegi meýilleşdirilýän medeni-durmuş we önümçilik maksatly desgalarda ýerine ýetirilýän gurluşyk işleriniň depginlerini ýokarlandyrmak babatda häkime birnäçe görkezmeleri berdi. 

 Soňra Balkan welaýatynyň häkimi H.Aşyrmyradow welaýatyň oba hojalyk meýdanlarynda alnyp barylýan işler barada hasabat berdi. 

Bellenilişi ýaly, gowaça ekilen meýdanlarda ideg işleri agrotehnikanyň kadalaryna laýyklykda geçirilýär. Şunda oba hojalyk tehnikalaryndan we gurallaryndan netijeli peýdalanmak üçin zerur tagallalar edilýär. Pagta ýygymy möwsümine taýýarlyk görmegiň çäklerinde degişli işler ýerine ýetirilýär. Geljek ýylyň hasyly üçin bugdaý ekiljek meýdanlarda sürüm we tekizleýiş işleri alnyp barylýar. Bu işler bilen bir hatarda, güýzlük ýeralmanyň, gök-bakja, beýleki oba hojalyk ekinleriniň ekişini bellenen agrotehniki möhletlerde we guramaçylykly geçirmek boýunça zerur çäreler görülýär. Mundan başga-da, häkim ýurdumyzyň Garaşsyzlygynyň 32 ýyllyk baýramy mynasybetli welaýatda açylyp ulanmaga berilmegi meýilleşdirilen desgalarda ýerine ýetirilýän gurluşyk işleri barada hasabat berdi. 

Döwlet Baştutanymyz hasabaty diňläp, häzirki wagtda alnyp barylýan möwsümleýin oba hojalyk işleriniň ýokary hilli geçirilmeginiň möhüm talap bolup durýandygyny aýtdy hem-de gowaça meýdanlaryndaky ideg işleriniň agrotehnikanyň kadalaryna laýyklykda geçirilmegi, bugdaý ekiljek ýerleriň ekiş möwsümine bellenen möhletlerde we talabalaýyk taýýarlanylmagy hem-de ýokary hilli bugdaý tohumlary bilen üpjün edilmegi babatda häkime birnäçe anyk tabşyryklary berdi. 

Hormatly Prezidentimiz ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyna laýyklykda, şu ýyl welaýatda açylyp ulanmaga berilmegi göz öňünde tutulýan dürli maksatly desgalardaky gurluşyk işleriniň ýokary hilli ýerine ýetirilmegini üpjün etmek babatda häkime anyk görkezmeleri berdi. 

Sanly ulgam arkaly geçirilýän iş maslahaty Daşoguz welaýatynyň häkimi S.Soltanmyradowyň ýurdumyzyň demirgazyk sebitinde alnyp barylýan oba hojalyk işleri baradaky hasabaty bilen dowam etdi. 

Hasabatda bellenilişi ýaly, welaýatyň gowaça meýdanlarynda hatarara bejergi, mineral dökünler bilen iýmitlendirmek we ösüş suwuny tutmak işleri dowam edýär. Şunda oba hojalyk tehnikalaryndan, gurallaryndan netijeli peýdalanylýar. Pagta arassalaýjy kärhanalary, harmanhanalary we kombaýnlary pagta ýygymy möwsümine taýýarlamak boýunça zerur çäreler görülýär. Welaýatda geljek ýylyň hasyly üçin bugdaý ekiljek meýdanlarda sürüm, tekizleýiş işleri ýerine ýetirilýär. Şaly meýdanlarynda ideg işleri agrotehniki kadalara laýyklykda alnyp barylýar. Güýzlük ýeralma, gök-bakja we beýleki oba hojalyk ekinleriniň ekişini bellenen möhletlerde geçirmek boýunça degişli işler dowam edýär. Mundan başga-da, häkim ýurdumyzyň Garaşsyzlygynyň 32 ýyllyk baýramy mynasybetli welaýatda açylyp ulanmaga berilmegi meýilleşdirilýän medeni-durmuş, önümçilik maksatly desgalardaky gurluşyk işleriniň barşy barada hasabat berdi. 

Hormatly Prezidentimiz hasabaty diňläp, şu günler dowam edýän möwsümleýin oba hojalyk işleriniň ýokary hilli ýerine ýetirilmeginiň geljekki bol hasylyň esasydygyny belledi we welaýatyň gowaça meýdanlaryndaky ideg işleriniň agrotehnikanyň kadalaryny berk berjaý etmek arkaly ýerine ýetirilişini, geljek ýylyň hasyly üçin bugdaý ekiljek meýdanlarda sürüm we tekizleýiş işleriniň bellenen möhletlerde geçirilişini hem-de ýokary hilli bugdaý tohumlary bilen üpjün edilişini gözegçilikde saklamak babatda häkime birnäçe anyk tabşyryklary berdi. 

Şeýle-de döwlet Baştutanymyz Oba milli maksatnamasyna laýyklykda, şu ýyl welaýatda açylyp ulanmaga berilmegi göz öňünde tutulýan medeni-durmuş, önümçilik maksatly desgalardaky gurluşyk işleriniň öz wagtynda, talabalaýyk ýerine ýetirilişine jogapkärli çemeleşmegiň möhümdigini aýdyp, häkime birnäçe görkezmeleri berdi. 

Soňra Lebap welaýatynyň häkimi Ş.Amangeldiýew sebitde dowam edýän möwsümleýin oba hojalyk işleriniň barşy barada hasabat berdi. 

Welaýatyň gowaça ekilen meýdanlarynda ideg işleri agrotehnikanyň talaplaryna laýyklykda alnyp barylýar. Şunda oba hojalyk tehnikalaryndan netijeli peýdalanylýar. Welaýatdaky pagta arassalaýjy kärhanalary, harmanhanalary, pagta ýygyjy kombaýnlary möwsüme doly taýýar etmek boýunça zerur işler ýerine ýetirilýär. Mundan başga-da, geljek ýylyň hasyly üçin welaýatyň bugdaý meýdanlarynda sürüm, tekizleýiş işleri bellenen talaplara laýyklykda geçirilýär. Şunuň bilen bir hatarda, güýzlük ýeralmanyň, gök-bakja we beýleki oba hojalyk ekinleriniň ekişini agrotehniki möhletlerde geçirmek ugrunda zerur çäreler görülýär. Şaly ekilen meýdanlarda bolsa ideg işleri agrotehnikanyň kadalaryna laýyklykda ýerine ýetirilýär. Şeýle-de ýurdumyzyň Garaşsyzlygynyň 32 ýyllyk baýramy mynasybetli welaýatda açylyp ulanmaga berilmegi meýilleşdirilýän dürli maksatly desgalardaky gurluşyk işleriniň barşy barada hasabat berildi. 

Döwlet Baştutanymyz hasabaty diňläp, möwsümleýin oba hojalyk işleriniň ýokary hilli we guramaçylykly geçirilmeginiň zerur talap bolup durýandygyna ünsi çekdi hem-de welaýatyň gowaça meýdanlarynda ýerine ýetirilýän ideg işleriniň agrotehniki möhletlerde alnyp barylmagyny, bugdaý ekiljek meýdanlaryň, ýokary hasylly tohumlaryň ekiş möwsümine talabalaýyk taýýarlanylmagyny berk gözegçilikde saklamagy häkime tabşyrdy. Ýurdumyzyň obalarynyň, şäherçeleriniň, etraplardaky şäherleriniň we etrap merkezleriniň ilatynyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini özgertmek boýunça 2028-nji ýyla çenli döwür üçin Milli maksatnama laýyklykda, şu ýyl welaýatda açylyp ulanmaga berilmegi meýilleşdirilen desgalardaky gurluşyk işleriniň ýokary hilli, öz wagtynda ýerine ýetirilmegi babatda-da birnäçe tabşyryklar berildi. 

Soňra Mary welaýatynyň häkimi B.Orazow welaýatda dowam edýän möwsümleýin oba hojalyk işleriniň alnyp barlyşy barada hasabat berdi. 

Şu günler gowaça ekilen meýdanlarda ideg işleri agrotehnikanyň kadalaryna laýyklykda geçirilýär. Hususan-da, hatarara bejergi, mineral dökünler bilen iýmitlendirmek, ösüş suwuny tutmak işleri ýerine ýetirilýär. Mundan başga-da, pagta arassalaýjy kärhanalary, harmanhanalary, pagta ýygyjy kombaýnlary ýygym möwsümine taýýarlamak boýunça zerur çäreler görülýär. Welaýatyň ak ekin meýdanlaryny ekiş möwsümine taýýarlamagyň çäklerinde sürüm we tekizleýiş işleri geçirilýär. Güýzlük ýeralmanyň, gök-bakja, beýleki oba hojalyk ekinleriniň ekişini agrotehniki möhletlerde geçirmek boýunça degişli işler dowam edýär. Gant şugundyry ekilen meýdanlarda ideg işleri alnyp barylýar. Şeýle-de häkim Watanymyzyň Garaşsyzlygynyň 32 ýyllyk baýramy mynasybetli welaýatda açylyp ulanmaga berilmegi meýilleşdirilýän dürli maksatly desgalarda ýerine ýetirilýän gurluşyk işleriniň ýagdaýy barada hasabat berdi. 

Döwlet Baştutanymyz hasabaty diňläp, häzirki wagtda alnyp barylýan möwsümleýin oba hojalyk işleriniň ýokary hilli ýerine ýetirilmegine toplumlaýyn çemeleşmegiň zerurdygyny belledi hem-de welaýatyň gowaça meýdanlarynda ideg işleriniň, bugdaý ekiljek meýdanlarynda sürüm we tekizleýiş işleriniň agrotehniki möhletlerde geçirilmegini hem-de ýokary hilli bugdaý tohumlary bilen üpjünçiligi berk gözegçilikde saklamagy häkime tabşyrdy. Mundan başga-da, hormatly Prezidentimiz ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyna hem-de Oba milli maksatnamasyna laýyklykda, şu ýyl welaýatda açylyp ulanmaga berilmegi meýilleşdirilen medeni-durmuş we önümçilik maksatly desgalardaky gurluşyk işleriniň talabalaýyk ýerine ýetirilmegini gözegçilikde saklamak babatda häkime birnäçe anyk görkezmeleri berdi. 

Soňra Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň obasenagat toplumyna gözegçilik edýän orunbasary T.Atahallyýew ýurdumyzda alnyp barylýan oba hojalyk işleriniň barşy barada hasabat berdi. 

Bellenilişi ýaly, şu ýylyň hasyly üçin gowaça ekilen meýdanlarda hatarara bejergi, mineral dökünler bilen iýmitlendirmek, ösüş suwuny tutmak işleri geçirilýär. Şeýle hem pagta ýygýan kombaýnlary, beýleki oba hojalyk tehnikalaryny, pagta arassalaýjy kärhanalary, pagta kabul ediş harmanhanalaryny, terezileri ýygym möwsümine taýýarlamak işleri alnyp barylýar. Geljek ýylyň hasyly üçin bugdaý ekiljek meýdanlarda degişli işler dowam etdirilýär. Şunuň bilen birlikde, bugdaý ekişinde ulanyljak oba hojalyk tehnikalaryny we gurallaryny, bugdaý tohumlaryny taýýarlamak boýunça zerur çäreler görülýär. 

Ýurdumyzda ýeralmanyň, gök-bakja we beýleki oba hojalyk ekinleriniň ýetişdirilen hasylyny ýygnap almak, bu önümler bilen bazarlarymyzy üpjün etmek hem-de bu ekinleriň ekişini bellenen möhletlerde geçirmek boýunça degişli işler alnyp barylýar. Daşoguz hem-de Lebap welaýatlarynyň şaly ekilen meýdanlarynda, Mary welaýatynyň gant şugundyry ekilen meýdanlarynda agrotehnikanyň kadalaryna laýyklykda ideg işleri ýerine ýetirilýär. 

Döwlet Baştutanymyz hasabaty diňläp, möwsümleýin oba hojalyk işleriniň agrotehnikanyň bellenen talaplaryna laýyklykda ýerine ýetirilmeginiň möhüm talap bolup durýandygyna ünsi çekdi hem-de ýurdumyzyň gowaça meýdanlarynda alnyp barylýan ideg işleriniň ýokary hilli, talabalaýyk geçirilmeginiň berk gözegçilikde saklanylmagy babatda wise-premýere birnäçe anyk tabşyryklary berdi. Mundan başga-da, hormatly Prezidentimiz geljek ýylyň hasyly üçin bugdaý ekiljek meýdanlarda sürüm we tekizleýiş işleriniň agrotehniki kadalara laýyklykda, bellenen möhletlerde ýerine ýetirilişine, ekiş möwsüminde ýurdumyzyň toprak-howa şertlerine laýyk gelýän ýokary hilli bugdaý tohumlary bilen üpjün edilişine toplumlaýyn çemeleşmegiň zerurdygyna ünsi çekdi we wise-premýere degişli tabşyryklary berdi. 

Soňra döwlet Baştutanymyz iş maslahatyna gatnaşyjylara ýüzlenip, möwsümleýin oba hojalyk işlerini, hususan-da, gowaça meýdanlarynda geçirilýän ideg işlerini, bugdaý ekiljek meýdanlary ekişe taýýarlamak, güýzlük oba hojalyk ekinleriniň ekişi boýunça alnyp barylýan işleri gözegçilikde saklamak babatda birnäçe anyk görkezmeleri berdi. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow sanly ulgam arkaly geçirilen iş maslahatyny jemläp, oňa gatnaşanlara berk jan saglyk, berkarar Watanymyzyň rowaçlygynyň, halkymyzyň abadan durmuşynyň üpjün edilmegine gönükdirilen giň gerimli işlerinde uly üstünlikleri arzuw etdi.

«Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyna» laýyklykda, ýurdumyzyň dürli künjeginde gurulýan binalaryň sany yzygiderli artýar. Bu asylly işe türkmen işewürleri-de mynasyp goşant goşýarlar. Olar Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylynda hem gün-günden gülläp ösýän Diýarymyzyň welaýatlarynda, şäherlerinde, şäherçeleridir oba-kentlerinde medeni-durmuş maksatly binalaryň gurluşyklaryny ýokary depginler bilen alyp barýarlar. 

«Kerwenli dowamat» hususy kärhanasynyň gurluşykçylary paýtagtymyzyň «Parahat — 7» ýaşaýyş toplumynda täze binany ulanyşa berdiler. 9 gatly, 54 öýli ýaşaýyş jaýy gapylaryny giňden açdy. Otaglaryň açaryny alan ýaşaýjylar ýagşy niýetler bilen bosagadan ätläp, toý saçagyny giňden ýazdylar. Otaglarda ähli amatlyklar döredilen. Bu ýaşaýyş jaýy şäheriň binagärlik keşbine özboluşly gözellik berýär. Onuň ýanaşyk ýerleri abadanlaşdyryldy. Toplumyň çägindäki orta mekdepler, çagalar baglary, dynç alyş zolaklary, söwda nokatlary, bazar ýaşaýjylaryň hyzmatynda. Ulag-aragatnaşyk hyzmatlary-da kadaly ýola goýlan. 

Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylynyň birinji ýarymynda «Ylham bina» hojalyk jemgyýeti hem Büzmeýin etrabynda 1 sany dört gatly, 32 öýli ýaşaýyş jaýyny, şeýle hem «Arslan» hususy kärhanasy şu etrapda 2 sany, her biri 28 öýli ýaşaýyş jaýlaryny ulanmaga berdiler. Türkmen işewürleriniň öndürýän mebelleri otaglara bezeg berýär. Umuman, otaglarda ýaşaýjylar üçin ähli şertler döredilen. 

Ussat binagärler Ahal welaýatynda hem 3 sany 2 gatly, her biri 16 öýli ýaşaýyş jaýlaryny ulanmaga berdiler. Bu jaýlary «Çeper gurluşyk» hususy kärhanasynyň gurluşykçylary bina etdiler. Bu hususy kärhananyň Ak bugdaý etrabynda atçylyk toplumyny gurup ulanmaga berendigini hem bellemek gerek. 

«Saglyk» Döwlet maksatnamasynyň çäklerinde ýurdumyzyň dürli künjeginde saglyk öýleridir merkezleri, dermanhanalar, sport toplumlary yzygiderli gurlup ulanmaga berilýär. Olara täze tehnologiýalar, ylmyň öňdebaryjy usullary ornaşdyrylýar. Bular halkymyzyň sagdyn, berk bedenli bolmagy barada edilýän aladalardan nyşandyr. Golaýda Mary şäherinde täze dermanhana müşderilere hyzmat edip başlady. Umumy meýdany 500 inedördül metre barabar bolan bu binany «Tebigat çeşmesi» hususy kärhanasynyň hünärmenleri gurdular. Dermanhana birnäçe bölümden ybarat bolup, olara döwrebap enjamlar ornaşdyrylandyr we sanly ulgama birikdirilendir. «Tebigat çeşmesiniň» gurluşykçylary Kerki şäherinde-de täze dermanhanany işe girizdiler. 

«Jemşidiň jamy» hususy kärhanasy Dänew etrabynda çagalar dynç alyş merkezini gurup, körpeleri begendirdi. Häzir bu merkezde ösüp gelýän ýaş nesliň wekilleri medeniýetli dynç alýar, saglygyny berkidýär. 

Ajaýyp zamanamyzda hormatly Prezidentimiziň telekeçilere bildirýän ynamy we berýän goldawy olary täze zähmet üstünliklerine ruhlandyrýar. Türkmen işewürleri görenleri haýran galdyrýan gözel ymaratlary gurýarlar. Olar medeni-durmuş maksatly binalaryň gurluşygynyň barha giň gerime eýe bolmagyna önjeýli goşant goşýarlar. 

Akmyrat NURALYÝEW.

«Türkmenistan».

Hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda ýurdumyzda durmuşa geçirilýän maýa goýum syýasaty milli ykdysadyýetimiziň ähli pudaklarynyň netijeliligini üpjün etmäge gönükdirilýär. Munuň şeýledigine 2023-nji ýylyň birinji ýarymynda 2022-nji ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriniň hasabyna milli ykdysadyýetimizi ösdürmäge gönükdirilen maýa goýumlaryň möçberiniň 24,6 göterim artandygy we jemi içerki önümiň ösüşiniň 16 göterimine deň bolandygy, özleşdirilen düýpli maýa goýumlaryň 49,4 göteriminiň önümçilik, 50,6 göteriminiň durmuş we medeni maksatly binalaryň gurluşygyna gönükdirilendigi, Oba milli maksatnamasyna laýyklykda, ýurdumyzda degişli döwürde 1 milliard 400 million manatdan gowrak möçberde düýpli maýa goýumlaryň özleşdirilendigi hem şaýatlyk edýär. Bu barada Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň 14-nji iýulda geçirilen giňişleýin mejlisinde berlen hasabatlarda beýan edildi.  

Ýurdumyzda üstünlikli durmuşa geçirilýän maliýe syýasatynyň esasy maksady milli ykdysadyýetde makroykdysady deňagramlylygy üpjün etmek, maliýe ulgamynyň durnuklylygyny saklamak arkaly hojalyk işine goşulyşýan ähli taraplar üçin gyradeň iş şertlerini döretmek bilen aýrylmaz baglydyr. Karzlaryň we pul dolanyşygynyň işini sazlaşdyrmak arkaly, bazaryň düzümini hem şertlerini düzgünleşdirmek, harytlaryň we hyzmatlaryň öndürilişiniň durnukly artmagy üçin hemmetaraplaýyn amatlyklary döretmek, bahalary bellemekde kesgitli ýörelgelerden ugur almak, ilatyň iş orunlary bilen üpjünçiligini artdyrmak, daşary ykdysady gatnaşyklaryň gerimini giňeltmek ýaly çäreler bu ykdysady strategiýanyň barha rowaçlanmagyny üpjün edýär. 

Milli ykdysadyýetimiziň ösüşini ýokary depginlere ýetirmek ähli pudaklary sazlaşykly ösdürmegi, ýurduň salgyt-býujet ulgamyny hil taýdan kämilleşdirmegi, bazar ykdysadyýetiniň netijeli nusgasyny döretmegi, maýa goýmak üçin amatly şertleri talap edýär. Onuň ösüş zerurlyklaryndan hem-de durmuşa geçirilýän pul-karz syýasatynyň many-mazmunyndan ugur almak bilen, milli kanunçylygyň binýadynyň yzygiderli pugtalandyrylmagy hem şu maksatlara gönükdirilendir. Salgyt-býujet syýasaty ykdysady işjeňligi artdyrmak işiniň döwlet tarapyndan düzgünleşdirilmegini aňladýar. Berýän netijesi boýunça bu syýasat makroykdysady taýdan düzgünleşdirmek işiniň esasy serişdeleriniň biri bolmak bilen, döwlet gatnaşyklarynyň, salgytlarynyň, subsidiýalaryň we transfert tölegleriniň ykdysady netijeliliginiň esasy görkezijilerine düýpli täsir etmek ukybyna daýanýar. 

Türkmenistanda emele gelen häzirki maliýe ýagdaýy ykdysady işjeňligiň subýektleriniň durnukly ösmegine ýardam edýär we durmuş ulgamynyň ilat üçin has amatly bolmagyna netijeli täsirini ýetirýär. Salgyt salmak ulgamy ykdysadyýetiň ileri tutulýan ugurlary üçin uly ýeňillikleri göz öňünde tutýar, önüm öndürijileri eksporta niýetlenen, bäsdeşlige ukyply, ýokary hilli harytlary öndürmäge höweslendirýär, hyzmatlaryň aýry-aýry ugurlarynyň hiliniň ýokarlanmagyna hem innowasion başlangyçlaryň geriminiň giňemegine ýol açýar.  

Türkmenistanda bazar ykdysadyýetine geçmek tapgyrlaýyn esasda amala aşyrylýar. Munuň özi emläkleri hususy eýeçilige bermek işiniň, ilkinji nobatda, bazar şertlerine çalt uýgunlaşýan pudaklarda we ugurlarda amala aşyrylmagy bilen baglanyşyklydyr. Olara gurluşyk, söwda, hyzmatlar, oba hojalygynyň köp pudaklary degişlidir. Türkmenistanda döwlet eýeçiligini ösdürmäge we ony netijeli dolandyrmaga maksatnamalaýyn esasda çemeleşilýär. Döwlet eýeçiliginde işleýän her bir ministrlik, pudak edarasy ýa-da gaýry bir düzüm birligi boýunça gysga, orta we uzak möhletli meýilnamalardyr maksatnamalar işlenip düzülýär. Häzirki döwürde hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda döwlet emlägini dolandyrmak işi yzygiderli kämilleşdirilýär. Döwlet kärhanalaryny özgertmek we olaryň gurluşyny üýtgetmek ykdysadyýetiň döwlete degişli bölegini dolandyrmagy kämilleşdirmäge mümkinçilik berýär. Ýurdumyzda döwlet emlägini dolandyrmak häzirki wagtda köp görnüşleri we gurallary öz içine alýar. Olaryň giň ýaýranlarynyň hataryna paýdarlar, hojalyk jemgyýetleri, kärende toparlary, ynançly dolandyrmak ýaly görnüşler girýär. Şeýle-de bolsa, bu görnüşleriň heniz doly kämilleşdirilmedik we makroykdysady netije bermeýänleri hem bar. Şunuň bilen baglylykda, aýry-aýry kärhanalary ynançly dolandyrmaga bermek ýa-da özüni ödemeýän kärhanalary hususy eýeçilige satmak usullaryny ulanmak hem ýola goýuldy. Bu bolsa döwlete dahylsyz pudagyň girdejilerini kanunlaşdyrmagyň hasabyna döwletiň maýa goýum mümkinçiliklerini giňeldýär.  

Häzirki wagtda ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň ösüşinde hususyýetçileriň tutýan paýy hem örän uly. Şeýle bolansoň, bazar gatnaşyklarynyň ykdysadyýetimiziň ähli pudaklarynda giňden ýaýbaňlanmagy esasynda, hususy eýeçilikdäki kärhanalaryň sany ýyl-ýyldan artýar, öndürilýän önümleriň we hyzmatlaryň aglaba bölegi döwlet eýeçiligine degişli bolmadyk kärhanalaryň paýyna düşýär.  

Türkmenistanda hususy telekeçiligiň ösmegine giň mümkinçilikleriň döredilmegi bu pudagyň düzümini kämilleşdirmäge, pudaga innowasiýalary ornaşdyrmaga, maýa goýum serişdelerini netijeli ulanmaga we zähmet bölünişigine, netijede bolsa, iş orunlaryny artdyrmaga uly itergi berdi. Hususy pudaga we döwlet üpjünçilik ulgamlaryna goýulýan maýa goýumlar yzygiderli artdyrylýar. Ortaça zähmet haklary ýokarlandyrylyp, manadyň hümmeti durnukly saklanýar. 

Häzirki wagtda ýurdumyzda kiçi we orta telekeçiligi ösdürmek boýunça kabul edilen maksatnama telekeçilik işini goldaýan halkara guramalaryň işi bilen utgaşdyrylyp amala aşyrylýar. Muňa mysal edip, hyzmat etmek ulgamynda işleýän telekeçiligiň işjeňliginiň ösüşini höweslendirmek üçin (auditor, konsalting, inžiniring, lizing we şulara meňzeş beýleki hyzmatlar) ýeňillikli karz bermek, salgyt salmakda has oňaýly şertleri döretmek ýaly ýeňillikleri belläp geçmek bolar. Telekeçiler üçin döredilýän ýeňillikler bolsa olaryň umumy ykdysadyýetimizde tutýan ornunyň ýyl-ýyldan artmagyna ýardam berýär. 

Döwlet tarapyndan ägirt uly goldawyň berilmegi, maýa goýum taslamalaryny karz serişdeleri bilen üpjün etmek ulgamynyň ösdürilmegi, döredilen hukuk binýady ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň döwlete dahylsyz pudagynyň çalt depginler bilen ösmegini üpjün edýär. Häzirki döwürde işewürlere öz ukyplaryny doly açmak üçin ähli şertler döredilýär. Döwletimiziň senagat önümçiligini mundan beýläk-de ösdürmek üçin hususy telekeçileriň mümkinçiliklerini çekmeklige ilkinji wezipeleriň biri hökmünde garalýar. 

Döwletimiz telekeçilik bilen meşgul bolýan fermerlere ýerleri eýeçilige bermek, ýer eýelerini zerur bolan oba hojalyk tehnikalary bilen üpjün etmek, erkin telekeçiligiň ykdysady zolagyny ösdürmek babatda salgyt we beýleki ýeňillikleri belleýär. Ýewropanyň täzeleniş we ösüş banky, Bütindünýä banky ýaly maliýe institutlary Türkmenistanyň ykdysadyýetiniň oba hojalyk, ulag, dokma, nebit-gaz pudaklarynda kiçi hem-de orta kärhanalary döretmek, şeýle-de goldamak üçin karz ugurlaryny açdylar. 

Ykdysadyýetiň hususy pudagy bilen döwletiň netijeli hyzmatdaşlyk etmegine gönükdirilen, ýurdumyzyň dürli kärhanalarynyň maýa goýum işini goldamaga niýetlenen kanunçylygy kämilleşdirmek, hususy telekeçiligi ösdürmegiň pudaklaýyn ugurlarynyň gerimini giňeltmek örän möhüm wezipeleriň biridir. Bu wezipeleriň çözülmegi ykdysadyýetimiziň önümçilik pudagyna has köp möçberde maýa goýumlary çekmäge we durmuş ugurly maksatnamalary amala aşyrmaga gönükdirilýän serişdeleriň möçberlerini has-da artdyrmaga mümkinçilik döreder.  

Bazargeldi BAÝRAMOW,

Aşgabat şäherindäki Mehaniki-tehnologik orta hünär okuw mekdebiniň mugallymy.

Geçen hepdäniň wakalary döwletimiziň okgunly ösüşiniň nobatdaky subutnamasy boldy. Ýurdumyzda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň baştutanlygynda ylmy taýdan esaslandyrylan uzak möhletleýin özgertmeler maksatnamalary yzygiderli durmuşa geçirilýär. Olarda Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwrüniň esasy wezipeleri — ýurdumyzyň ykdysady kuwwatynyň mundan beýläk-de pugtalandyrylmagy, halkymyzyň rowaçlygynyň üpjün edilmegi, Watanymyzyň halkara abraýynyň has-da belende göterilmegi öz beýanyny tapýar. 

24-nji iýulda döwlet Baştutanymyzyň sanly ulgam arkaly geçiren iş maslahatynda ýurdumyzyň oba hojalyk toplumynda hem-de welaýatlarda alnyp barylýan möwsümleýin oba hojalyk işleriniň barşy bilen bagly meselelere seredildi. Bellenilişi ýaly, häzirki wagtda tehnikalardan we gurallardan netijeli peýdalanmak arkaly gowaça meýdanlarynda ideg işleri geçirilýär. Şunuň bilen birlikde, pagta arassalaýjy kärhanalar, harmanhanalar we pagta ýygyjy kombaýnlar ýygym möwsümine taýýarlanylýar. Geljek ýylyň hasyly üçin bugdaý ekiljek meýdanlarda sürüm, tekizleýiş işleri ýerine ýetirilýär. Ýeralmanyň, gök-bakja, beýleki oba hojalyk ekinleriniň hasylyny ýygnamak we ilata ýetirmek boýunça işler dowam edýär. Daşoguz, Lebap welaýatlarynyň şaly meýdanlarynda, Mary welaýatynyň gant şugundyry ekilen meýdanlarynda ideg işleri alnyp barylýar. 

Hormatly Prezidentimiz oba hojalyk işleriniň talabalaýyk alnyp barylmagynyň möhümdigine ünsi çekip, bu işleriň agrotehnikanyň kadalaryna laýyklykda, bellenen möhletlerde ýerine ýetirilmegini berk gözegçilikde saklamagy tabşyrdy. Ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyna hem-de Oba milli maksatnamasyna laýyklykda, şu ýyl açylyp ulanmaga berilmegi meýilleşdirilen dürli maksatly desgalarda gurluşyk işleriniň ýokary hilli ýerine ýetirilmegi babatda hem görkezmeler berildi. 

Şol gün hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow bilen Özbegistan Respublikasynyň Prezidenti Şawkat Mirziýoýewiň arasynda telefon arkaly söhbetdeşlik geçirildi. Döwlet Baştutanymyz özbek kärdeşini doglan güni bilen gutlady we oňa berk jan saglyk, bagtyýarlyk, abadançylyk, Özbegistan Respublikasynyň doganlyk halkynyň bagtyýarlygynyň bähbidine alyp barýan jogapkärli döwlet işinde üstünlikleri arzuw etdi. 

Hormatly Prezidentimiz iki ýurduň arasynda strategik we hoşniýetli goňşuçylyk gatnaşyklarynyň ösdürilmegine uly üns berýändigi üçin Özbegistanyň Baştutanyna minnetdarlyk bildirip, türkmen tarapynyň däp bolan döwletara hyzmatdaşlygyň mundan beýläk-de çuňlaşdyrylmagyna ygrarlydygyny tassyklady. Döwlet Baştutanymyz Türkmenistan bilen Özbegistan Respublikasynyň arasyndaky ikitaraplaýyn hyzmatdaşlyk barada aýdyp, onuň häzirki döwürde giň ugurlar boýunça, şol sanda oba hojalygy, elektroenergetika, nebitgaz toplumy, himiýa senagaty we beýleki pudaklarda ösdürilýändigini belledi. Syýasy-diplomatik gatnaşyklar alnyp barylýar, halkara giňişlikdäki tagallalar üstünlikli utgaşdyrylýar. Parlamentara hyzmatdaşlyk yzygiderli ösdürilýär. 

Şol gün telefon arkaly geçirilen söhbetdeşlikde türkmen halkynyň Milli Lideri, Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedow hem Özbegistan Respublikasynyň Prezidenti Şawkat Mirziýoýewi doglan güni bilen gutlady. Türkmenistan bilen Özbegistan Respublikasynyň arasyndaky däp bolan doganlyk gatnaşyklaryň özara bähbitli strategik hyzmatdaşlyk ruhunda mundan beýläk-de yzygiderli ösdüriljekdigine we çuňlaşdyryljakdygyna ynam bildirip, Gahryman Arkadagymyz ikitaraplaýyn gatnaşyklaryň pugtalandyrylmagyna goşýan ägirt uly goşandy üçin özbek Liderine minnetdarlyk bildirdi. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň 28-nji iýulda sanly ulgam arkaly geçiren Ministrler Kabinetiniň nobatdaky mejlisinde döwlet durmuşynyň käbir meselelerine hem-de resminamalaryň taslamalaryna garaldy. Şolaryň hatarynda ýurdumyzyň kanunçylygyny kämilleşdirmek boýunça alnyp barylýan işler, Watanymyzyň Garaşsyzlygynyň 32 ýyllygyny baýram etmäge görülýän taýýarlyk meseleleri bar. 

Mejlisde banklaryň işini mundan beýläk-de kämilleşdirmek, ýangyç-energetika toplumynyň çig mal binýadyny pugtalandyrmak, aragatnaşyk pudagyny döwrebaplaşdyrmak we tehnologik taýdan täzelemek, olary önümçilige ornaşdyrmak boýunça alnyp barylýan işler, oba hojalyk toplumyndaky işleriň ýagdaýy barada hasabatlar diňlenildi. Mundan başga-da, paýtagtymyzy abadanlaşdyrmak, ilata edilýän jemagat-durmuş hyzmatlarynyň hilini mundan beýläk-de ýokarlandyrmak, ýurdumyzyň welaýatlarynda, etraplarynda, paýtagtymyzda we Arkadag şäherinde şu ýylyň 1-nji awgustyndan 5-nji sentýabry aralygynda mekdep harytlarynyň söwdasyny guramak boýunça alnyp barylýan işler barada hasabat berildi. 

Döwlet Baştutanymyza 2023-nji ýylyň «Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýyly» diýlip yglan edilmegi hem-de Magtymguly Pyragynyň doglan gününiň 300 ýyllygy mynasybetli şu ýylyň awgust aýynda geçiriljek esasy çäreler barada habar berildi. Tomus paslynyň soňky aýynda jemi jemlenýän döredijilik çärelerinden başga-da, «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda “Hazar deňzi — parahatçylyk we dostluk deňzi” atly maslahat, Daşary işler ministrliginiň Halkara gatnaşyklary institutynda “Türkmenistan — ÝUNESKO: abadançylygyň hatyrasyna hyzmatdaşlyk” atly dabaraly maslahat geçiriler. 

Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasynyň 2023-nji ýylyň 12-nji sentýabrynda Nýu-Ýork şäherinde öz işine başlajak nobatdaky 78-nji sessiýasynda Türkmenistanyň ileri tutýan garaýyşlary baradaky hasabat mejlisiň aýratyn mowzugyny düzdi. Türkmen tarapy Ählumumy howpsuzlyk strategiýasyny işläp düzmek boýunça başlangyjy öňe sürmegi göz öňünde tutýar. Şunuň bilen birlikde, Merkezi Aziýada hemişelik esasda hereket edýän Howpsuzlyk boýunça maslahaty döretmek we onuň ilkinji duşuşygyny 2024-nji ýylda Aşgabatda geçirmek teklip ediler. 

Ýurdumyzyň ýene bir teklibi BMG-niň Terrorçylyga garşy göreşmek müdirligi bilen bilelikde Merkezi Aziýa üçin Terrorçylyga garşy göreşmek boýunça maksatnamasyny döretmäge degişlidir. Şeýle hem BMG-niň Baş Assambleýasynyň 78-nji sessiýasynda Türkmenistanyň BMG-niň Azyk we oba hojalyk guramasy, Bütindünýä azyk maksatnamasy, Bütindünýä Saglygy Goraýyş Guramasy, Çagalar gaznasy bilen hyzmatdaşlykda azyk howpsuzlygy boýunça iri halkara forumy geçirmek baradaky teklibi beýan ediler. Mundan başga-da, BMG-niň binýadynda ýurdumyzyň başlangyjy bilen döredilen Bitaraplygyň dostlary toparynyň halkara maslahatyny 2024-nji ýylyň dekabrynda Türkmenistanda geçirmek, Aşgabat şäherinde Bitaraplyk we howpsuzlyk institutyny döretmek mümkinçiligini öwrenmäge girişmek teklip ediler. 

Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmek babatda ýurdumyz tarapyndan ählumumy energetika howpsuzlygyny üpjün etmäge gönükdirilen Kararnamany kabul etmek, ulaglaryň ähli görnüşiniň arasynda arabaglanyşygy berkitmek boýunça Kararnamanyň taslamasynyň üstünde işlemek teklip ediler. Ýurdumyzyň başlangyjy bilen 26-njy noýabryň “Bütindünýä durnukly ulag güni” diýlip yglan edilmegi mynasybetli Türkmenistan Aşgabat prosesiniň çäklerinde durnukly ulag ulgamynda hyzmatdaşlygy ösdürmek boýunça Baş Assambleýanyň nobatdaky sessiýasynyň çäklerinde ýokary derejeli maslahaty geçirmek baradaky teklibi öňe sürer. 

Şeýle hem Türkmenistan Merkezi Aziýada howanyň üýtgemegi bilen bagly tehnologiýalaryň sebit merkezini döretmek baradaky teklibini iş ýüzünde amala aşyrmagy dowam etdirer. Ählumumy metan borçnamasynyň çäklerindäki tagallalara goşant hökmünde türkmen tarapy BMG-niň howandarlygynda 2030-njy ýyla çenli parnik gazlarynyň zyňyndylaryny azaltmak boýunça ählumumy Strategiýany işläp düzmegi teklip eder. Şunuň bilen birlikde, Türkmenistan tarapyndan “Hazar ekologik başlangyjy” hem-de baş edarasy Aşgabat şäherinde ýerleşýän Merkezi Aziýa ýurtlarynda suw serişdelerinden peýdalanmagyň meseleleri boýunça BMG-niň Geňeşini döretmek baradaky teklip beýan ediler. 

Adam hukuklarynyň ählumumy Jarnamasynyň kabul edilmeginiň 75 ýyllygy hem-de Wena jarnamasynyň we Hereketler maksatnamasynyň 30 ýyllygy mynasybetli Türkmenistan BMG-niň Adam hukuklary boýunça Ýokary komissarynyň müdirligi bilen bilelikde degişli çäreleri geçirmegi meýilleşdirýär. Mundan başga-da, ýurdumyz 2024-nji ýylda raýatsyzlygy ýok etmek boýunça sebitleýin maslahaty guramagy teklip eder. 

BMG-niň Baş Assambleýasynyň 78-nji sessiýasynda beýan ediljek beýleki başlangyçlaryň hatarynda Türkmenistanda Merkezi Aziýa ýurtlarynyň ýaşlarynyň dialogynyň esaslandyryjy mejlisini geçirmek, 2024-nji ýylda Magtymguly Pyragynyň doglan gününiň 300 ýyllygyna gabatlap, ÝUNESKO we TÜRKSOÝ bilen bilelikde Türki dilleriň halkara hepdeligini geçirmek baradaky teklipler bar. Şunuň bilen birlikde “Bütindünýä türki dilleriniň güni” atly Kararnamany kabul etmek teklip ediler. Şeýle hem BMG-niň Azyk we oba hojalyk guramasynyň, ÝUNESKO-nyň, Halkara Zähmet Guramasynyň, Ilatly nokatlar boýunça maksatnamasynyň we Taslamalara hyzmat etmek boýunça müdirliginiň wekilhanalaryny açmak üçin degişli çäreleri görmek meýilleşdirilýär. 

Türkmenistan BMG we onuň ugurdaş düzümleri bilen strategik hyzmatdaşlyga aýratyn ähmiýet bermek bilen, sebit, ählumumy gün tertibiniň parahatçylygy, howpsuzlygy, durnuklylygy pugtalandyrmaga, Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmäge degişli möhüm meseleleriniň sazlaşykly çözgütlerini işläp taýýarlamaga işjeň gatnaşýar. Ýurdumyzyň öňe sürýän anyk başlangyçlary şu wezipeleri çözmäge gönükdirilendir. Bu başlangyçlar bolsa häzirki döwrüň ýagdaýlaryndan ugur alyp, uzak möhletli geljek üçin köpugurly halkara gatnaşyklary mundan beýläk-de ösdürmäge ýardam eder. 

Döwlet Baştutanymyz Türkmenistanyň BMG-niň Baş Assambleýasynyň nobatdaky 78-nji sessiýasynyň işine gatnaşmagynyň ýokary guramaçylyk derejesini üpjün etmegiň, ýurdumyzyň ileri tutýan başlangyçlaryny dünýä bileleşigine ýetirmek, halkara başlangyçlaryny ilerletmek we iş ýüzünde durmuşa geçirmek boýunça zerur çäreleri görmegiň wajypdygyny nygtap, birnäçe tabşyryklary berdi. 

Mejlisde hormatly Prezidentimiz Ylmy-tehnologik merkezler hakynda Düzgünnamany tassyklamak hakynda, şeýle hem paýtagtymyzyň “Çoganly” ýaşaýyş toplumynda döwrebap medeni-dynç alyş seýilgähini gurmak hakynda Kararlara gol çekdi. 

Geçen hepdäniň wakalarynyň hatarynda Daşary işler ministrliginde Türkmenistanyň adam hukuklary we halkara ynsanperwer hukugy babatda halkara borçnamalaryny ýerine ýetirmek boýunça pudagara toparyň nobatdaky mejlisini görkezmek bolar. Mejlisde pudagara toparyň 2023-nji ýylyň alty aýynda ýerine ýetiren işleriniň netijeleri, halkara ynsanperwer hukugynyň durmuşa ornaşdyrylyşynyň 2021 — 2023-nji ýyllar üçin iş meýilnamasynyň ýerine ýetirilişi, ýurdumyzyň ynsanperwer ugurda abraýly halkara guramalar bilen ulgamlaýyn hyzmatdaşlygyny ösdürmek bilen bagly meseleler ara alnyp maslahatlaşyldy. “Türkmenistanda çagalaryň hukuklaryny durmuşa geçirmek boýunça 2023 — 2028-nji ýyllar üçin Hereketleriň milli meýilnamasyny” amala aşyrmak meselesine aýratyn üns berildi. 

Türkmenistanda Saýlawlary we sala salşyklary geçirmek boýunça merkezi toparyň mejlisinde 23-nji iýulda Arkadag şäheriniň Kärizek etrabynyň Aba Annaýew şäherçesiniň Geňeş agzalarynyň saýlawlarynyň netijeleri jemlenildi. Merkezi saýlaw toparynyň maglumatlaryna laýyklykda, Geňeş agzalarynyň saýlawlary geçirildi diýlip ykrar edildi. Şeýlelikde, 10 dalaşgäriň 5-si saýlanyldy. Halkyň saýlanlarynyň ählisi halk hojalygynyň dürli pudaklarynyň işgärleri, Demokratik partiýanyň, Senagatçylar we telekeçiler partiýasynyň hem-de Agrar partiýanyň wekilleri, öz işiniň ussatlarydyr. Nygtalyşy ýaly, saýlawlar ýokary guramaçylyk derejesinde, milli kanunçylyga hem-de halkara kadalara laýyklykda geçirildi. 

Geçen hepde Aba Annaýew şäherçesinde Geňeşiň saýlanan agzalaryna şahsyýetnamalary gowşurmak dabarasy boldy. Şeýle hem Saýlaw kodeksine, “Ýerli öz-özüňi dolandyryş hakynda” Türkmenistanyň Kanunyna laýyklykda, Geňeşiň saýlanan agzalarynyň birinji mejlisi geçirildi. 

Şeýlelikde, geçen hepdäniň wakalary Garaşsyz, Bitarap Watanymyzyň hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň baştutanlygynda ösüşiň we özgertmeleriň ýoly bilen ynamly öňe barýandygyny nobatdaky gezek aýdyňlygy bilen subut etdi. 

(TDH)

Logistika pudagy ýa-da ýükleriň üstaşyr daşalyşynyň diwersifikasiýalaşdyrylmagy bilen baglanyşykly halkara taslamalaryň netijeleri dünýä ykdysadyýetindäki ornuny barha pugtalandyrýar. Bu bolsa eksport-import amallarynyň, ykdysady ösüşe täsir edýän beýleki çeşmeleriň bu pudaga bolan garaşlylygyny has-da artdyrýar. Şeýle bolansoň, logistika pudagy dünýäniň ähli döwletlerini barha özüne çekýär. Gerimi gün-günden giňeýän bu ugurda alnyp barylýan işleriň diwersifikasiýasy alyjylaryň, satyjylaryň we araçylaryň bähbitleri nukdaýnazaryndan alanyňda-da, juda ähmiýetli bolmagynda galýar. Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň baştutanlygynda Türkmenistanda-da bu ugra aýratyn ähmiýet berilýär. 

 Ykdysady we ekologik bähbitleri nazarlap 

Logistika pudagynda ulaglaryň görnüşleriniň utgaşmagy netijesinde amala aşyrylýan işler birnäçe topara bölünip, olaryň içinde ýükleri daşamagyň multimodal görnüşi aýratyn orun eýeleýär. 

Halkara telekeçilik işinde logistik hyzmatyň iň azyndan iki görnüşiniň ulanylýan, özara şertnamanyň we beýleki resminamalaryň ýeke-täk jogapkär adam tarapyndan satyjydan alyja gowşurylýan ulag hyzmatyna multimodal ulag hyzmaty diýilýär. Munuň üçin taraplar ýeke-täk şertnama gol çekýärler we geleşik onuň şertleriniň gyşarnyksyz ýerine ýetirilmegi netijesinde tamamlanýar. Şonuň üçin-de, halkara ýük daşamalaryň agramly böleginde, esasan-da, ürgün we konteýnerler bilen daşalýan ýükleri daşamakda multimodal ulag usuly has köp ulanylýar. Integrirlenen ulgam bolan multimodal ýük daşamalarda ýükler salnyp barylýan gabyndan, konteýnerinden we beýlekilerden başga birine geçirilip bilinýär. Muňa garamazdan, başlangyç nokatdan ahyrky nokada çenli ähli ýollar üçin şol bir şertnama öz güýjüni saklaýar. Bu bolsa eksportçynyň-da, importçynyň-da, araçynyň-da bähbitlerine hyzmat edýär. 

Umumylykda alnanda, ýükleriň multimodal usulda daşalmagy diýmek olaryň bu hyzmaty ýerine ýetirýän şol bir kärhana arkaly, hiç bir artykmaç täsire düşmezden, daşamagyň birden artyk usulynyň ulanylyp daşalmagy diýmekdir. Şunda ýükleri daşamagyň azyndan iki usulyndan peýdalanmak hökmany ýagdaýdyr. 

Daşky gurşawyň şertlerini, wagtyň tygşytlylygyny we bähbitleri netijeli utgaşdyrmak arkaly döredilen bu model birnäçe amatlyklara eýedir. Mysal üçin, hyzmatlar babatdaky nyrhlaryň öňünden kesgitlenýändigi sebäpli, ol maliýe bähbidini özünde jemleýär. Ýükleri ýüklemek, düşürmek we daşamak ulgamlarynyň yzygiderliligi netijesinde, ol aňsatlyk bilen gözegçilik edilip we dolandyrylyp bilinýär. Halkara bilermenleriň pikirine görä, multimodal ulag hyzmatlarynda kömürturşy gazynyň atmosfera goýberilişi 75 göterime çenli azalýar. Bu ýükleriň awtoulag ýollary arkaly daşalyşy bilen deňeşdirilende, diňe bir ykdysady däl, eýsem, ekologik taýdan-da juda ähmiýetli bolmagynda galýar. Mundan başga-da, bu usul hyzmaty howa we ýol şertlerinden täsirlenmezden ýerine ýetirmäge mümkinçilik berýär. Şonuň üçin-de, Türkmenistan multimodal ýük daşamalaryna bolan gyzyklanmasyny barha artdyryp, munuň üçin halkara derejede täze başlangyçlar bilen çykyş etmegini dowam etdirýär. 

 Merkezi Aziýa: şertler, mümkinçilikler, aýratynlyklar 

Üstaşyr ýükleriň daşalyşy babatda gümrük düzgünlerini kämilleşdirmek döwrüň derwaýys meseleleriniň birine öwrüldi. Çünki halkara bilermenleriň çaklamalaryna görä, gümrük amallaryndaky bökdençlikler sebäpli ýük ekspeditorlary haryt getirmek üçin sarp edilýän wagtyň 40 göterimini gümrük nokatlarynda ýitirýärler. Bu bolsa satyjy bilen alyjynyň, has dogrusy, öndüriji bilen sarp edijiniň arasyndaky hyzmatdaşlygyň peselmegine, bazar ykdysadyýetindäki kadalaryň bozulmagyna, haryt bolçulygy babatda bökdençlikleriň emele gelmegine, bazarda bahalaryň durnuksyzlaşmagyna esas döredýär. Şonuň üçin Türkmenistan goňşy hem-de sebit döwletleri bilen geçirilýän ýokary derejedäki gepleşiklerde, forumlarda gümrük amallaryny ýönekeýleşdirmegiň döwlet paçlarynyň bitewi nyrhyny emele getirmegiň, üstaşyr geçelgeleri diwersifikasiýalaşdyrmagyň, şunda multimodal ýük daşamalara aýratyn ähmiýet bermegiň tarapdary bolup çykyş edýär. 

Merkezi Aziýada sebit döwletleriniň milli hojalygynyň özara utgaşygyny, olaryň birleşmegini, ykdysady we önümçilik hyzmatdaşlygynyň giňelmegini gazanmak meselesine çözgüt tapmak bu ugurda möhüm orun eýeleýär. Şonuň üçin-de, häzirki döwürde Merkezi Aziýa ýurtlary üstaşyr ulag gatnawlarynyň mümkinçiligini mundan beýläk-de ösdürmek hem-de ulag pudagynyň milli ykdysadyýetiň düzümindäki paýyny artdyrmak meselesini çözmek üçin täze taslamalary öňe sürýärler. Şunda ýurdumyzyň bu babatdaky garaýşyna, hormatly Prezidentimiziň başlangyçlaryna aýratyn orun degişlidir. Türkmenistan ulag infrastrukturasyna häzirki zaman tehnologiýalaryny we daşary ýurt maýa goýumlaryny çekmegiň, täze, geljegi uly ulag geçelgelerini emele getirmegiň bu meseläni iş ýüzünde çözmäge kömek etjekdigine ynanýar. Çünki BMG-niň hünärmenleriniň hasaplamalaryna, şeýle-de türkmen tarapynyň çaklamalaryna görä, Merkezi Aziýa ýurtlarynyň arasynda bu ugurdaky hyzmatdaşlygyň netijeli ösdürilmegi sebitiň jemi içerki önüminiň ösüşini on ýylyň içinde azyndan iki esse artdyryp biler. Bu diňe bir sebitiň galkynmagy babatdan alanyňda-da uly üstünlikdir. Şu nukdaýnazardan seredeniňde, Aşgabat Ylalaşygynyň çäginde Russiýa — Gazagystan — Özbegistan — Türkmenistan — Eýran — Oman — Hindistan sebitleýin ulag geçelgesini döretmek bilen baglanyşykly taslama ykdysady taýdan ähmiýetlidigi, diňe bir döwletleriň ykdysady bähbitlerine däl, eýsem, parahatçylygyň pugtalandyrylmagyna hem hyzmat etjekdigi bilen tapawutlanýar. Hytaý — Gyrgyzystan — Özbegistan aralygynda demir ýol şahasyny çekmek bilen baglanyşykly taslama durmuşa geçirilenden soňra, sebitiň bu ugurdaky mümkinçilikleri has-da artar. Çünki bu ugur geljekde Hytaýdan başlap, Gyrgyzystanyň, Özbegistanyň we Türkmenistanyň üstünden geçip, Hazar deňzi arkaly Baku — Tbilisi — Kars ugry boýunça Günorta hem Gündogar Ýewropa, Ýakyn Gündogar ýurtlaryna, Ortaýer deňziniň portlaryna eltjek täze ulag geçelgesiniň bir bölegine öwrüler. Şu taslamalaryň doly durmuşa geçirilmegi yklymlaryň arasynda-da möhüm baglanyşygy emele getirer. 

Türkmenistan sebitiň ulag geçelgelerini ösdürmek işine Owganystany çekmegiň möhümdigini aýratyn nygtaýar. Çünki bu ugur hem halkara ulag geçelgelerini diwersifikasiýalaşdyrmakda, haryt dolanyşygyny artdyrmakda juda derwaýys bolmagynda galýar. Hormatly Prezidentimiziň öňe sürýän bu başlangyjy durmuşa geçirilen ýagdaýynda Haýratan — Mazari-Şarif demir ýoly we indi gurulmaly Mazari-Şarif — Hyrat awtoulag ýoly Demirgazyk — Günorta geçelgesiniň çäginde Eýranyň, Pakistanyň we Hindistanyň demir ýollaryna barýan täze ulag geçelgelerini döretmäge mümkinçilik berer, şeýle-de dünýä ummanyna çykmaga şert döreder. Beýleki bir tarapdan alanyňda bolsa, bu taslamalaryň durmuşa geçirilmegi Aziýa yklymynda ulag geçelgeleri bilen baglanyşykly özboluşly halkanyň emele gelmegi diýmekdir. 

Sebit döwletleriniň halkara ulag, şol sanda deňiz arkaly ýük daşamak ulgamyna goşulyşmagy olaryň geljekki ösüşindäki esasy şertleriň biri bolmagynda galýar. Türkmenistan munuň üçin, ilkinji nobatda, Merkezi Aziýada ulaglary ösdürmäge bitewi garaýyşlaryň we çemeleşmeleriň kemala getirilmegini, bar bolan päsgelçilikleriň aradan aýrylmagyny, wiza düzgünleriniň ýönekeýleşdirilmegini, gümrük amallarynyň, nyrh syýasatynyň sazlaşygyny gazanmagy, sebit ýurtlarynyň üstaşyr ulag infrastrukturasyny gowulandyrmagy, şonuň ýaly-da, geljegi uly ulag geçelgelerini döretmegi öňe sürýär. 

 Hyzmatdaşlygyň möhüm ugry 

Ulag-logistika pudagy Türkmenistanda Merkezi Aziýa ýurtlary bilen oňyn we özara bähbitli hyzmatdaşlygy ösdürmekde möhüm ähmiýete eýe bolmagynda galýar. Şonuň bilen birlikde-de, iri halkara bazarlary birleşdirýän iň gysga ýollaryň — gadymy Beýik Ýüpek ýolunyň häzirki zaman şertlerinde dikeldilen görnüşiniň esasy ugurlarynyň ýaşaýan sebitimizden geçýändigine ünsi çekmek zerur. Çünki sebitiň üstaşyr ulag geçelgeleri babatdaky mümkinçilikleri we geostrategik ýagdaýy — Gündogar bilen Günbataryň arasynda köpri bolup hyzmat eden Beýik Ýüpek ýolunyň merkezidigi taýdan alanyňda, onuň özüne çekijiligini has-da artdyrýar. 

Häzirki wagtda Merkezi Aziýa ýurtlarynyň öňünde durýan möhüm meseleleriň biri-de harytlaryň öz çäklerinden daşalmagy üçin şertleriň döredilmegidir. Bu ýerde ulag infrastrukturasyny döwrebaplaşdyrmak we logistik hyzmatlaryň mümkinçiliklerini giňeltmek esasy wezipe bolup durýar. Elbetde, bu babatda sebitiň deňze çykalgasy bolmadyk ýurtlaryny başga-da bir mesele gyzyklandyrýar. Ol hem uly depginlerde döredilýän awtoulag, demir ýollaryny öz içine alýan üstaşyr ulag geçelgeleri arkaly ýükleriň daşalyşyndaky wagtyň dowamlylygynyň hem-de tygşytlylygynyň deňiz ulaglary bilen aňsat bäsleşmäge ukyplylygyny ýokarlandyrmak mümkinçiligidir. Sebäbi gürrüňi edilýän döwletler üçin deňiz portlaryna göni çykalganyň ýokdugy harydyň özüne düşýän gymmatyny ýokarlandyrýandygy sebäpli esasy kynçylyklaryň biri bolmagynda galýar. Hünärmenleriň pikiriçe, häzirki wagtda Aziýa bilen Ýewropanyň arasyndaky yklymara ýükleriň 90 göterime golaýy deňiz arkaly daşalýar. 

Häzirki zaman şertleri we talaplary Türkmenistanyň hem-de sebit döwletleriniň ulag-logistika pudagyny ösdürmek ugrundaky tagallalaryna işjeňlik berýär. Şonuň üçin-de, Merkezi Aziýa döwletleri syýasy, ykdysady we beýleki meseleleriň amala aşyrylmagyna goldaw berip biljek ulag ulgamyny döretmäge çynlakaý çemeleşýärler. Bu ugurdaky giň gerimli tagallalary Gahryman Arkadagymyz turuwbaşdan ýola goýdy we öňe sürlen başlangyçlar halkara giňişlikde gyzgyn goldaw tapdy. Bu babatdaky köptaraplaýyn işler häzirki wagtda hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda mynasyp dowam etdirilýär. 

Ysmaýyl TAGAN.

«Türkmenistan».

Halk arasyndaky gürrüňlere görä, ata-babalarymyz bulutlaryň dagdyr düzlere çöküşinden çen tutup, nirede ýerasty suwly ýataklaryň bardygyny anyklap bilipdirler. Şol ýerlerde dürli çuňlukdaky guýulary gazyp, ekerançylyga ýaramly hem-de içimlik suwy alypdyrlar. Häzirki döwürde ýerasty suwly ýataklary gözläp tapmakda we ilatyň arassa agyz suwuna bolan isleglerini kanagatlandyrmakda ýörite edaradyr hünärmenler nusgalyk işleri bitirýärler. Olar Garagum sährasynyň dürli ýerlerinde bolup, geologiýa-gözleg işlerini amala aşyrýarlar.  

Şeýle asylly işler barada gürrüň gozgalanda, «Marygidrogeologiýa» ekspedisiýasy ýadyňa düşýär. Bu ekspedisiýanyň gidrogeologlary özleriniň toplan baý iş tejribelerini ylmyň gazananlary bilen utgaşdyryp, ýerasty suwly ýataklary ýüze çykarmakda gowy netijeler gazanýarlar. Muny bu edaranyň zähmetsöýer geologlarynyň Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylynyň geçen alty aýynda gazanan iş netijeleriniň mysalynda-da aýdyň görmek bolýar. Olar ýanwar — iýun aýlarynda meýilnamada görkezilen 12 300 pogonometr sütünleýin buraw işleriniň ýerine, 15 633 pogonometr burawlaýyş geçirip, meýilnamany 127,1 göterim berjaý etdiler.  

— Biz — geologlar döredilýän giň şertlerden, berilýän kömek-goldawlardan ruhlanyp, her bir işe döredijilikli çemeleşýäris. Munuň özi iş öndürijiligimizi artdyryp, önümçiligiň öňe gitmegine oňyn täsirini ýetirýär. Şu döwürde Mary we Lebap welaýatlarynyň çäklerinde iş alyp barmak bilen, ilata arassa agyz suwunyň täze ýataklary hödürlenildi. Häzirki wagtda bolsa hünärmenler Mary welaýatynda «Gündogar — Baýramaly», «Günbatar — Baýramaly», «Täze oba» hem-de Lebap welaýatynyň çäginde «Nazarym» meýdançalarynda ýerasty agyz suwuny gözlemek işlerini talabalaýyk ýola goýdular. Şeýle möhüm işde Annagylyç Rejebow, Şatlyk Jumaýew, Çary Söýünow, buraw ussalarymyz Kakamyrat Atajanow, Aşyr Allanazarow ýaly hünärmenlerimiz tutanýerlilik görkezýärler. Olar ýerine ýetirýän işlerinden lezzet alyp zähmet çekýärler. Şeýle öndürijilikli zähmetiň netijesinde, ümzügimiz öňe. Biz geljekde-de depginimizi gowşatman, mukaddes Garaşsyzlygymyzyň 32 ýyllyk şanly toýuna mynasyp sowgatly bararys — diýip, «Marygidrogeologiýa» ekspedisiýasynyň başlygy Amangylyç Çaryýew gürrüň berýär.   

Welmuhammet GALANDAROW.

Türkmenistanda söwda ulgamynyň hemmetaraplaýyn ösdürilmegi hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň alyp barýan durmuş-ykdysady syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biridir. Dünýä döwletleri bilen söwda-ykdysady gatnaşyklary giňeltmek, daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleriň öndürilişini artdyrmak, ýurdumyzyň azyk howpsuzlygyny pugtalandyrmak, söwda hyzmatlaryny kämilleşdirmek, esasan-da, halkyň isleglerini kanagatlandyrmak söwda toplumynyň öňünde durýan esasy wezipelerdir. 

Söwda ulgamy islendik önümçilik işiniň ahyrky netijesidir. Şoňa görä-de, onuň ösüş derejesi, işiň, harytlaryň we hyzmatlaryň giň gerimi, köpdürlüligi diňe bir ilatyň satyn alyjylyk ukybynyň derejesine däl, eýsem, ýurdumyzyň senagat pudaklarynyň kuwwatyna, halkara ykdysady gatnaşyklarynyň ösüşine hem şaýatlyk edýär. Hormatly Prezidentimiz şu ýylyň 14-nji iýulynda geçirilen Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde halk hojalyk toplumyny ösdürmek boýunça degişli meselelere ünsi çekip, içerki bazaryň azyk we zerur bolan beýleki harytlar bilen üpjünçiligini gowulandyrmak maksady bilen, toplumda öndürilýän önümleriň möçberini artdyrmak babatda işleri güýçlendirmegiň zerurdygyny belledi.  

Häzirki wagtda Söwda we daşary ykdysady aragatnaşyklar ministrligi ýurdumyzyň önüm öndürijilerinden, zerur bolan halatynda, daşary ýurtly önüm öndürijilerden ilatyň isleglerini kanagatlandyrmak üçin harytlaryň gerek bolan möçberini satyn almak boýunça degişli işleri alyp barýar. Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň görkezmesine laýyklykda, harytlaryň bahalaryna we azyk bolçulygyny üpjün etmäge, ýokary hilli import harytlarynyň getirilmegine, ýurdumyzyň kärhanalary tarapyndan öndürilýän önümleriň hasabyna olaryň möçberiniň azaldylmagyna, daşary ýurtlara iberilýän önümleriň möçberiniň artdyrylmagyna, bazarlarda we söwda nokatlarynda kadalaryň berjaý edilişine pugta gözegçilik ýola goýulýar. 

Üstünlikli durmuşa geçirilýän maksatnamalaryň netijesinde, ykdysadyýetimiz diwersifikasiýalaşdyrylýar, düýpli özgertmeler amala aşyrylýar we ähli ulgamlarda innowasiýalar giňden ornaşdyrylýar. Beýleki ulgamlar bilen birlikde, ösdürilmegine ägirt uly maýa goýumlar gönükdirilýän söwda ulgamy hem döwrüň talaplaryna laýyklykda özgerdilýär. Aşgabatda, sebitlerde öňdebaryjy tehnologiýalar ornaşdyrylan köp sanly söwda merkezleri, dükanlar, bazarlar, jemgyýetçilik iýmiti kärhanalary ilatymyza, ýurdumyzyň myhmanlaryna edilýän hyzmatlaryň ýokary hilini üpjün edýär, hödürlenilýän harytlaryň görnüşi artdyrylýar. 

Diýarymyzda milli ykdysadyýetiň ähli pudaklaryny sanlylaşdyrmak babatda amala aşyrylýan işler halk hojalyk toplumynda, şol sanda söwda ulgamynda hem durnukly ösüşi şertlendirýär. Häzirki wagtda sanlylaşdyrmak durnukly ösüşiň köp sanly wezipelerini çözmekde esasy çözgütleriň biridir. Sanly tehnologiýalar bazary dünýäde okgunly ösýän we ýaşlary iş bilen üpjün edýän pudaklaryň iň meşhurydyr. Munuň özi sarp edijileriň barha köp sanlysynyň sanly tehnologiýalara uly ähmiýet berýändigi bilen şertlendirilendir. Sarp edijileriň isleglerini kanagatlandyrmak, bazarda üstünlikli bäsdeşlik etmek üçin öňdebaryjy tehnologik çözgütleri ulanmak we marketing kommunikasiýalarynyň täze gurallaryny ornaşdyrmak zerur bolup durýar. 

Milli söwda ulgamynda bölek we lomaý söwdany dolandyrmaga gönükdirilen sanly tehnologiýalary ornaşdyrmak boýunça kanunçylyk binýady döredildi we ol yzygiderli kämilleşdirilýär. Söwda we daşary ykdysady aragatnaşyklar ministrligi tarapyndan Harytlary uzak aralykdan satmagyň düzgünleri herekete girizildi. Şunda uzak aralykdan söwdany guramagyň, şol sanda harytlaryň mahabaty, satyn almak we satmak şertnamasyny baglaşmagyň, satyn alyja harydy eltip bermegiň düzgünleri, sarp edijiniň hukuklary kesgitlenilýär. Düzgünlere laýyklykda, ýurdumyzda hususy ammarlary bolan we harytlaryny diňe saýtyň üsti bilen satýan internet dükanlary hereket edip bilýär. Şunuň bilen birlikde, internet dükanynyň söwdanyň birnäçe görnüşini utgaşdyryp (hususy ammaryndan we satuw talabyna görä) bilmek mümkinçiligi bar. Şeýle hem olar tarapyndan satuwa çykaryp bolmajak harytlaryň sanawy kesgitlenendir. 

Häzirki wagtda Aşgabatda döwlet söwda kärhanalaryny sanlylaşdyrmak boýunça meýilnamalary durmuşa geçirmekde Söwda we daşary ykdysady aragatnaşyklar ministrliginiň “Kompýuter tehnologiýalary merkezi” tarapyndan esaslandyrylan “Agzybirlik tilsimaty” kärhanasynyň hünärmenleri iş alyp barýarlar. Merkezleşdirilen ulgam arkaly hünärmenler söwda nokatlarynyň ählisiniň harytlaryň dürli görnüşleri bilen üpjünçiligini, olaryň hereketini gözegçilikde saklamak, öz wagtynda dükanlaryň ätiýaçlyklaryny doldurmak bilen, üznüksiz üpjünçiligini ýola goýmak barada maglumat almak mümkinçiligine eýe bolýarlar. Bu tehnologiýalar söwda nokatlarynda söwdanyň we üpjün edijiler bilen hasaplaşyklaryň elektron hasabatyny ýöretmäge, netijeli gözegçilik etmäge, dolandyrmaga mümkinçilik berýär. 

Döwlet haryt-çig mal biržasy Türkmenistanda eksport-import amallaryny kadalaşdyrýan esasy edara, ýurdumyzyň milli ykdysadyýetiniň esasy pudaklarynyň önümlerine bolan islegleri aýdyň görkezýän maglumatlaryň kuwwatly maglumat-seljeriş çeşmesi bolup durýar. Onuň işini kämilleşdirmek maksady bilen, nebitgaz senagatynyň, oba hojalyk we senagat-aragatnaşyk toplumynyň önümlerini Türkmenistanyň çäginden daşarda ýerlemek boýunça birža söwdalaryny geçirmegiň Tertibi tassyklanyldy. 

Ştrih-kodlar bilen bellemek ulgamyny ornaşdyrmak boýunça uly işler alnyp barylýar. Ýurdumyzyň önüm öndürijileri tarapyndan çykarylýan harytlyk önümleriň onlarça müň görnüşine eýýäm degişli nyşan dakyldy. Türkmenistanyň GS1 halkara guramasyna (Global Standart One) goşulmagy hem ýurdumyzyň halkara söwda-ykdysady hyzmatdaşlygynyň ygtybarly we jogapkärli gatnaşyjysy hökmünde ykrar edilýändigini görkezýär. 

Döwlet haryt-çig mal biržasynyň alyp barýan işleriniň gerimi giňdir. Haryt dolanyşygynyň artdyrylmagy hem-de çaltlandyrylmagy, bir tarapdan, ýurdumyzda öndürilýän harytlaryň eksport mukdarynyň artdyrylmagy, beýleki tarapdan bolsa, içerki bazary halkyň sarp edýän harytlary, önümçilik-tehniki ähmiýetli önümler we ykdysadyýetiň dürli pudaklaryny döwrebaplaşdyrmaga niýetlenen enjamlar bilen üpjün edilmegi onuň strategik wezipesidir. Önümleriň importyna we eksportyna täsir edýän dürli şertleri derňäp, Döwlet haryt-çig mal biržasy ýurtda importyň we eksportyň maksadalaýyklygyny ölçeýär, eksport edilýän harytlaryň bahalaryna gözegçilik edýär. Birža söwdalarynda 40-dan gowrak döwlete, şol sanda Russiýa, Hytaýa, Beýik Britaniýa, Birleşen Arap Emirliklerine, Türkiýä, Amerikanyň Birleşen Ştatlaryna we beýleki ýurtlara ýurdumyzda öndürilýän harytlar eksport edilýär. 

Şeýlelikde, Döwlet haryt-çig mal biržasy daşary ýurtlaryň biržalarynyň iň gowy tejribelerini işjeň ornaşdyrmak bilen, öz işini döwlet Baştutanymyzyň Türkmenistany dünýäniň ykdysady ulgamyna üstünlikli goşmak maksady bilen, haryt bazaryny mundan beýläk-de ösdürmek, daşary söwda amallaryny höweslendirmek, harytlaryň eksport möçberini artdyrmak boýunça öňde goýan wezipeleri esasynda amala aşyrýar. Şol bir wagtyň özünde, biržanyň işini kadalaşdyrýan kanunçylyk döwletiň bähbitlerine we häzirki döwrüň talaplaryna laýyklykda yzygiderli kämilleşdirilýär. 

Türkmenistana Bütindünýä Söwda Guramasyna (BSG) goşulýan ýurt (işjeň synçy) derejesiniň berilmegi hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow tarapyndan başy başlanan we gyzyklanma bildirýän daşary ýurtly hyzmatdaşlar, şol sanda abraýly halkara guramalar bilen deňhukukly, özara bähbitli hyzmatdaşlygyň ösdürilmegine gönükdirilen daşary syýasatyň üstünlikli durmuşa geçirilýändiginiň ýene-de bir subutnamasy boldy. Şunuň bilen baglylykda, Türkmenistanyň Bütindünýä Söwda Guramasyna goşulmagy baradaky iş topary döredildi. 

BSG-niň işine gatnaşmak Türkmenistanda halkara derejede we umumy kabul edilen düzgünlere laýyklykda bazar gatnaşyklarynyň ösdürilmeginiň möhüm bölegidir. Bütindünýä Söwda Guramasyna goşulýan ýurt derejesi milli ykdysadyýetimiziň yzygiderli ösdürilmegi, ýurdumyzyň daşary söwdadaky ornunyň mundan beýläk-de pugtalandyrylmagy üçin şertleri döredýär, köptaraplaýyn söwda-ykdysady gatnaşyklarynyň giňeldilmegine, uly möçberli maýa goýumlaryň çekilmegine ýardam edýär. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň baştutanlygynda durmuşa geçirilýän hem-de Türkmenistanyň hemişelik Bitaraplyk derejesine esaslanýan parahatçylyk söýüjilikli syýasat bu ugurdaky hyzmatdaşlygyň ilerledilmegine ýardam berýär. Häzirki wagtda halkara söwda-ykdysady gatnaşyklary giňeltmek boýunça işler dowam etdirilýär. 

Döwletimiziň daşary ýurtlardaky söwda öýleriniň sany barha artýar. Russiýa Federasiýasynyň paýtagty Moskwa şäherindäki “Türkmenistanyň söwda öýi”, Belarus Respublikasyndaky “Türkmen-belarus söwda öýi”, Türkiýe Respublikasynyň Stambul şäherindäki “Türkmen-türk söwda öýi” jogapkärçiligi çäklendirilen paýdarlar jemgyýetleri muňa aýdyň şaýatlyk edýär. Hyzmatdaşlygyň bu görnüşi ykdysady gatnaşyklaryň pugtalandyrylmagynda uly orun eýeleýär. «Türkmenistanyň daşary ykdysady işini ösdürmegiň 2023 — 2025-nji ýyllar üçin Maksatnamasyny» durmuşa geçirmek maksady bilen, 2022-nji ýylyň fewralynda Tatarystanyň paýtagtynda “Türkmen söwda öýi” açyldy. Ol Türkmenistanda we Russiýa Federasiýasynda öndürilen dürli harytlaryň lomaý hem-de bölek söwdasy bilen meşgullanýar. 

Türkmenistan halkara jemgyýetçilikde harytlary öndürmek ulgamynda uly kuwwata eýe bolan döwlet hökmünde tanalýar. Häzirki wagtda daşary ýurtlarda ekologik taýdan arassa türkmen dokma önümleri, ajaýyp halylar, oba hojalyk önümleri uly meşhurlyga eýedir. «Türkmenistanyň 2021 — 2030-njy ýyllar üçin daşary söwda Strategiýasyna» laýyklykda, milli söwda nyşanly harytlaryň täze görnüşlerini öndürmek we daşary ýurtlarda giňden ilerletmek boýunça möhüm wezipeler öňde goýuldy. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow «Türkmenistanda öndürilen» milli nyşany taýýarlamak baradaky teklibi makullady. Dünýä bazarynda uly islege eýe bolan «Türkmenistanda öndürilen» nyşanly önümler ýurdumyzyň eksport mümkinçilikleriniň yzygiderli ýokarlanýandygynyň subutnamasy boldy diýip, döwlet Baştutanymyz belleýär. 

Egin-eşik, dokma önümlerine ýylsaýyn isleg artýar. Munuň özi ýokary hilli harytlaryň dürli görnüşleri bilen içerki bazarlary üpjün etmäge, olary daşary ýurtlarda ýerlemäge şert döredýär. «Türkmenistanda öndürilen» nyşany bilen ýerlenilýän «Gala», «Nusaý», «Goza», «Bedew», «Bürgüt» ýaly markalaryň önümleri dünýä bazarynda meşhur haryt nyşanyna öwrülýär. 

Daşary ýurtlaryň ugurdaş düzümleri bilen üstünlikli hyzmatdaşlyk edýän, daşary ykdysady gatnaşyklary ösdürmekde, bazar gatnaşyklaryny kemala getirmekde we işewürlik başlangyçlaryny höweslendirmekde Söwda-senagat edarasyna möhüm orun degişlidir. Söwda-senagat edarasy Garaşsyzlyk ýyllarynda öz işini kämilleşdirmekde möhüm ädimleri ätdi we ýurdumyzyň ägirt uly işewürlik merkezine hem-de işewürlik birleşigine öwrüldi. Bu edara tarapyndan guralýan halkara sergiler, işewürlik maslahatlary gyzyklanma bildirýän taraplar bilen hyzmatdaşlygy ýola goýmaga ýardam edýär. 

Dünýä ýurtlarynyň söwda edaralary we birleşikleri bilen hyzmatdaşlyk hakynda ylalaşyklardyr teswirnamalar esasynda ikitaraplaýyn gatnaşyklary saklap, Söwda-senagat edarasy daşary ýurtly kärdeşleri bilen maglumat alyşmak işlerini, onlaýn görnüşinde guraljak sergileriň, ýarmarkalaryň we maslahatlaryň meseleleri babatda pikir alyşmalary geçirýär, Türkmenistanda we daşary ýurtlarda halkara kongres-sergi çäreleriniň utgaşdyryjysy hökmünde çykyş edýär. Häzirki wagtda Söwda-senagat edarasynyň işi hormatly Prezidentimiz tarapyndan durmuşa geçirilýän ykdysady syýasatyň amala aşyrylmagyna, içeri we daşary ýurt maýa goýum serişdelerini çekmäge, türkmen öndürijileriniň eksport mümkinçilikleriniň artdyrylmagyna ýardam bermäge, döwlet we hususy düzümleriň gurallaryny ulanmak arkaly halkara hyzmatdaşlygy pugtalandyrmaga gönükdirilendir. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow sebit we ählumumy ýagdaýlarynyň üýtgeýän şertlerini nazara alyp, Türkmenistanyň çeýe eksport syýasatynyň emele gelmegi üçin dünýä bazarynyň ulgamlaýyn derňelmeginiň möhümdigini yzygiderli nygtaýar. Şunuň bilen birlikde, döwlet Baştutanymyz telekeçiligiň ösdürilmeginiň milli ykdysadyýetimiziň bäsdeşlige ukyplylygyny we netijeliligini ýokarlandyrmagyň ýoludygyny belleýär. 2019-njy ýylda rejelenen görnüşde “Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesi hakynda” Kanunyň kabul edilmegi bilen, şol ýyly döwlet-hususy hyzmatdaşlygy ulgamynda ösüşlere ýetilen ýyl diýip atlandyrmak bolar. Munuň özi Watanymyzyň telekeçileriniň işleriniň ugurlaryny we olaryň ygtyýarlyklaryny giňeltdi, iri maýa goýum we döwlet taslamalarynyň durmuşa geçirilmegine gatnaşmaklaryny şertlendirdi. 

Hormatly Prezidentimiziň ägirt uly ünsi we goldawy netijesinde, kiçi we orta işewürligiň, hususy başlangyçlaryň sazlaşykly, netijeli ösmegi üçin kanunçylyk, ykdysady, maliýe, durmuş şertleri döredildi. Milli ykdysadyýetimizi döwrebaplaşdyrmakda we diwersifikasiýalaşdyrmakda, ýokary hilli, bäsdeşlige ukyply önümleriň möçberini we görnüşlerini artdyrmakda, azyk bolçulygyny üpjün etmekde, ýurdumyzyň eksport kuwwatyny artdyrmakda telekeçilige möhüm orun degişlidir. Milli ykdysadyýetimiziň hereket beriji güýji bolmak bilen, hususy işewürlik önümçilik ulgamynyň, kärhanalaryň we hususy kärhanalaryň innowasion işiniň hem işjeň ösmegini şertlendirer. Hususy kärhanalar bazaryň, şol sanda daşary ýurt bazarlarynyň täze ugurlaryny özleşdirýärler. Türkmen telekeçileri tarapyndan öndürilýän önümleriň aglabasy Türkmenistanyň daşary ýurtlarda ýerleşýän söwda öýlerinde ýerlenilýär. 

Şeýlelikde, hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow tarapyndan üstünlikli durmuşa geçirilýän ägirt uly özgertmeleriň çäklerinde okgunly ösýän halk hojalygynyň söwda ulgamy, söwda düzümleriniň işiniň kämilleşdirilmegi Türkmenistanda mundan beýläk-de harytlaryň bolçulygyny üpjün etmäge, Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesiniň ýokarlandyrylmagyna gönükdirilendir. 

(TDH)

Ýurdumyzda döwlet syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biri bolan ylym-bilim ulgamy uly üstünliklere beslenip, belent sepgitleri nazarlaýar. Bu ulgam jemgyýetçilik ösüşiniň kuwwatly özgerdiji güýji bolmak bilen, Diýarymyzyň durmuşynda möhüm orny eýeleýär. Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow 14-nji iýulda geçirilen Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde-de milli bilim ulgamyny ösdürmäge we ýaşlar syýasatyny amala aşyrmaga köp möçberde serişde goýmagyň dowam etdirilmelidigini belläp, bilim maksatnamalarynydyr meýilnamalaryny kämilleşdirmegiň, mekdepleri okuw kitaplary, gollanmalar bilen ýeterlik möçberde üpjün etmegiň zerurdygyna aýratyn ünsi çekdi. 

Aslynda, islendik okuwyň hili oýlanyşykly we kämil işlenip taýýarlanylan, usuly taýdan ähmiýetli okuw meýilnamalaryna bagly bolup durýar. Şunda ýaşlara ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň maksatnamalaryna laýyklykda, bellenen wezipeleriň üstünlikli ýerine ýetirilmeginiň we amala aşyrylýan taslamalaryň wajyplygyny, türkmen jemgyýetinde döwletiň halk bilen sazlaşykly gatnaşygyny öwretmek möhüm bolup durýar. Şeýle hem býujet-salgyt ulgamynyň döwrebaplaşdyrylmagy, ykdysadyýetiň önümçilik pudaklaryny karzlaşdyrmak boýunça banklaryň işiniň netijeliliginiň ýokarlandyrmagyň usullaryny, erkin ykdysady zolaklary, döwlet-hususy hyzmatdaşlygyny, ýangyç-energetika toplumynyň öňünde durýan möhüm wezipeleri, döwrebap kärhanalary döretmegi, daşary ykdysady aragatnaşygyň häzirki zaman gurluşyny, makroykdysady durnuklylygyň üpjün edilmegini, söwda toplumynyň önümçilik kuwwatynyň doly peýdalanylmagyny, Watanymyzyň içeri we daşary syýasat ugruny, hukuk nazaryýetini we kanun çykaryjylyk işini, pudaklara innowasion tehnologiýalary ornaşdyrmagy düýpli öwretmek bilen baglanyşykly derwaýys mowzuklar taýýarlygyň degişli ugurlary boýunça bilim meýilnamalarynyň esasyny düzýär.  

Türkmenistanyň ýyllyk statistiki neşirinden alnan maglumatlardan görnüşi ýaly, milli ykdysadyýetimiziň dürli pudaklary üçin ýokary hünär derejeli işgärleri taýýarlamagyň hakyky merkezi bolan ýokary bilimiň ösdürilmegine aýratyn ähmiýet berilýär. Hormatly Prezidentimiziň tagallalary netijesinde, bu ugurda toplumlaýyn işler amala aşyrylýar. Türkmen ýaşlarynyň dünýäniň abraýly ýokary okuw mekdeplerinde bilim almaklary üçin ähli mümkinçilikler döredilýär. 

Arkadag Serdarly bagtyýar ýaşlar ýylynda dünýäniň abraýly bilim ojaklaryna okuwa iberilýän talyplaryň sanynyň artdyrylmagy olaryň diňe bir ýurdumyzda däl, eýsem, daşary ýurtlarda-da bilim almaklary üçin zerur şertleriň döredilýändigini aýdyň görkezýär.  

Ýurdumyzda ýaşlaryň döwrebap bilim almaklary, giň dünýägaraýyşly, maksada okgunly nesliň kemala gelmegi üçin uly mümkinçilikler döredilýär, olaryň döwrebap hünärleri ele almagyna, nazaryýet bilimleriniň kämilleşdirilmegine, täze ylmy taglymatlary, öňdebaryjy ylmy-barlag işleriniň netijelerini hem-de tehnologik tilsimleri özleşdirmegine möhüm üns berilýär. Zehinli ýaşlarymyzyň sanly ulgamy ösdürmek babatda gazananlarynyň we işläp taýýarlamalarynyň hem-de tejribeleriniň milli ykdysadyýetimiziň ähli önümçilik pudaklaryna giňden ornaşdyrylmagy bellenilmäge mynasypdyr. 

  Ýokary bilim ulgamy kämilleşdirilip, döwletimiziň ol ýa-da beýleki hünärlere bolan zerurlyklary hasaba alnyp, ýylyň-ýylyna täze ugurlar girizilýär. Şunlukda, ýokary hünär biliminiň ylmy binýady hem pugtalandyrylýar. Ýokary hünär bilimi edaralarynyň ylmy merkezlerinde bilim maksatnamalary kämilleşdirilýär, ylym bilen bilimiň arabaglanyşygy berkidilýär. Ýaşlaryň tebigy zehinini we bilime höwesini ösdürmek, olara täze, döwrebap hünärleri düýpli öwretmek maksady bilen, ýokary okuw mekdeplerinde maksatnamalaýyn işler durmuşa geçirilýär. Ýokary hünär bilimi edaralarynda ylmy işleriň we bilim bermegiň utgaşykly alnyp barylmagynyň netijesinde, Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet uniwersiteti, Halkara ynsanperwer ylymlary we ösüş uniwersiteti, Ýagşygeldi Kakaýew adyndaky Halkara nebit we gaz uniwersiteti, S.A.Nyýazow adyndaky Türkmen oba hojalyk uniwersiteti, Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş instituty, Türkmen döwlet binagärlik-gurluşyk instituty, Oguz han adyndaky Inžener-tehnologiýalar uniwersiteti, Türkmen oba hojalyk instituty, Telekommunikasiýalar we informatika instituty hem-de Döwlet energetika instituty Halkara uniwersitetler assosiasiýasynyň agzalygyna kabul edildi. 

Häzirki döwürde bütin dünýäde bilimiň üznüksiz amala aşyrylmagyna bildirilýän talaplar barha ýokarlanýar. Üznüksiz bilim, ösen döwletleriň, halkara jemgyýetçiligiň gurşawyna aralaşyşy ýaly, ýurdumyzyň bilim ulgamy üçin hem häsiýetlidir. «Döwlet gullugy hakynda» Türkmenistanyň Kanunynyň 38-nji maddasynda: «Türkmenistanyň döwlet gullukçylaryny taýýarlamak, gaýtadan taýýarlamak, hünär derejesini ýokarlandyrmak, olaryň tälim almagy, özbaşdak bilim almagy üçin degişli derejede şertler döredilýär» diýlip bellenilýär. 2008-nji ýylda döwlet gullukçylary üçin ýokary bilimden soňky çuňlaşdyrylan bilimi berýän ilkinji okuw edarasynyň — Türkmenistanyň Prezidentiniň ýanyndaky Döwlet gullugy akademiýasynyň döredilmegi ýurdumyzyň döwlet dolandyryş ulgamyny yzygiderli kämilleşdirmegiň ýolunda möhüm ädim boldy. 

Okuw möwsüminiň dowamynda döwlet gullukçylary hukuk we ykdysady-ynsanperwer bilimler boýunça dersler toplumyny özleşdirýärler. Şeýle-de diňleýjiler Türkmenistanyň Mejlisinde, Adalat, Zähmet we ilaty durmuş taýdan goramak, Maliýe we ykdysadyýet ministrliklerinde önümçilik tejribeligini geçip, nazary bilimlerini berkidýärler, ylmy barlaglaryň görnüşi bolan ýyllyk işini ýazýarlar we goraýarlar. Okuwyň dowamynda geçilen sapaklar diňleýjileriň nazary bilimleriniň kämilleşdirilmeginde, döwrebap ylmy taglymatlary, tehnologik tilsimleri hem-de öňdebaryjy ylmy-barlag işleriniň netijelerini özleşdirmeklerinde, döwlet dolandyryş edaralarynyň işiniň döwrebaplaşdyrylmagynda, ýurdumyzyň durmuş-ykdysady ösüş maksatnamalarynyň üstünlikli amala aşyrylmagynda ähmiýetlidir. 

Ýokary hünärli döwlet gullukçylaryny taýýarlaýan iri bilim merkezi hökmünde abraýyny barha ýokarlandyrýan bu okuw edarasynyň uçurymlary, şol sanda ýaş hünärmenler döwlet, häkimiýet we dolandyryş edaralarynda, ykdysadyýetiň pudaklarynda, aýratyn-da, ylym-bilim, medeniýet we saglygy goraýyş ulgamlarynda, iri senagat kärhanalarynda, ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynda, ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralarynda, köpçülikleýin habar beriş serişdelerinde, jemgyýetçilik guramalarynda jogapkärli wezipelerde zähmet çekip, Watana hyzmat etmegiň, milli bähbitleri goramagyň göreldesini görkezýärler. 

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ýaşlaryň döwrebap bilim-terbiýe almaklary üçin zerur şertleri döretmegi ileri tutulýan ugurlaryň biri hökmünde kesgitlän Gahryman Arkadagymyzyň hem-de Arkadagly Serdarymyzyň janlary sag, ömürleri uzak, belent başlary aman, röwşen geljegi nazarlaýan tutumly işleri hemişe rowaç bolsun! 

Kakageldi HÜMMÄÝEW,

Türkmenistanyň Prezidentiniň ýanyndaky Döwlet gullugy akademiýasynyň prorektory.

Tebigy baýlyklarymyzy rejeli peýdalanmak, olary gaýtadan işlemekde we eksport etmekde amatly taslamalary durmuşa geçirmegi dowam etdirmek, uglewodorod çig mal serişdeleriniň ýangyç görnüşinde eksport mümkinçiliklerini artdyrmak bilen bir hatarda, olaryň gaýtadan işlenilýän we ekologik taýdan arassa ahyrky önümleriniň möçberini ýokarlandyrmak, şeýlelikde, ýurdumyzyň eksport kuwwatyny has-da artdyrmak «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynyň» esasy wezipeleriniň hataryndadyr. 

Maksatnama laýyklykda, ýurdumyzda gazyň çykarylýan möçberi, esasan, «Galkynyş» gaz käniniň özleşdirilmeginiň hasabyna artdyrylar. Ol «Ýaşlar» we «Garaköl» ýataklarynyň golaýynda ýerleşýär. Şolar bilen umumylykda bu käniň tebigy gaz gorlary 27,4 trillion kub metr möçberinde bahalandyrylýar. Bu gaz ýatagy tebigy gazyň daşary ýurtlara iberilýän ugurlaryny diwersifikasiýalaşdyrmaga mümkinçilik berýär. Dünýäde iri gaz gorlarynyň biri bolan bu käni senagat taýdan özleşdirmegiň ikinji, üçünji we dördünji tapgyrlarynyň çäklerinde gaz arassalaýjy desgalar toplumynyň gurluşygyny tamamlamak meýilleşdirilýär.  

Gaz senagatynda täze taslamalary durmuşa geçirmek döwlet syýasatynyň esasy ugurlarynyň hatarynda durýar. Ýurdumyzda uglewodorod çig malyny gaýtadan işleýän döwrebap kärhanalaryň kuwwatlylygy artdyrylýar. Şolaryň hatarynda Balkan welaýatynyň Gyýanly şäherçesindäki polimer zawodyny, Ahal welaýatyndaky tebigy gazdan benzin öndürýän zawody görkezmek bolar. Gyýanlydaky zawodda polietileniň we polipropileniň dürli görnüşleri öndürilýär. Şeýle-de ýokary dykyzlykdaky polietileniň önümçiligi ýola goýuldy. Bu önüm pes basyşda etileniň polimerizasiýasynyň reaksiýasy esasynda alynýar we berkligi, aşgarlara himiki taýdan durnuklylygy bilen tapawutlanýar. 

Gaz pudagynda özara baglanyşykly ulgamlaýyn işleri durmuşa geçirmek göz öňünde tutulýar. Bu işler Türkmenistan — Owganystan — Pakistan — Hindistan gaz geçirijisiniň gurluşygyny tamamlamaga, gazyň bütindünýä sanawyna goşulan gorlaryny çalt depginler bilen özleşdirmäge, Hazar deňziniň ýalpaklygynda we kenarýaka zolagynda «mawy ýangyjyň» çykarylyşyny düýpli artdyrmaga, bu babatda iri taslamalary amala aşyrmaga gönükdirilendir. Şeýle hem ýokary netijeli innowasion tehnologiýalary yzygiderli ornaşdyrmak, gaz ylmyny ösdürmek we tejribesini artdyrmak boýunça işler dowam etdiriler. Maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalary, olaryň howpsuzlygy boýunça hünärmenleriň hünär derejesini yzygiderli ýokarlandyrmaga, sanly tehnologiýalary ornaşdyrmak we kämilleşdirmek babatda öňdebaryjy kompaniýalar bilen tejribe alyşmaga aýratyn üns berler. 

Nebitiň, tebigy gazyň, gaz kondensatynyň täze ýataklaryny ýüze çykarmak, möçberini artdyrmak hem-de gözleg-buraw işleriniň depginini güýçlendirmek maksady bilen, «Türkmengeologiýa» döwlet korporasiýasy tarapyndan Uzynada, Demirgazyk Goturdepe, Günorta Uzynada ýaly meýdançalarda gözleg-barlag gazuw işleri alnyp barylýar. Geljekde Demirgazyk Goturdepe, Uzynada we Altyguýy ýataklarynda täze açylan gatlaklary burawlamak işini çaltlandyrmak arkaly nebitiň çykarylyşynyň häzirki derejesini saklamak göz öňünde tutulýar. 

Türkmenbaşydaky nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumy tarapyndan içerki bazary ýokary hilli nebit önümleri bilen üpjün etmek we olaryň eksport ugurlaryny artdyrmak boýunça degişli işler alnyp barylýar. Toplumda öndürilýän esasy önümlere ýokary oktanly awtoulag benzinleri, uçar, yşyklandyryş we tehniki kerosin, suwuklandyrylan gaz, dizel ýangyjynyň dürli görnüşleri, tehniki çalgy ýaglary, polipropilen, elektrodly taplanan koks, ýol we gurluşyk bitumy, galyňlygy 20, 25 we 30 mikrometr bolan gaplama, konditer önümçiliginde ulanylýan polipropilen örtükleri degişlidir. «Türkmenistanyň nebitgaz senagatyny ösdürmegiň 2030-njy ýyla çenli döwür üçin Maksatnamasyna» laýyklykda, ýakyn wagtda ýurdumyzyň sebitlerinde täze gazhimiýa toplumlaryny, şol sanda pes dykyzlykly polietilen, izobutan, metanol, poliwinilasetat, suwuk hlor, natriý sulfatyny öndürmek boýunça toplumlary gurmak meýilleşdirilýär.  

Diýarymyzyň nebitgaz pudagynyň önümçilik kuwwatlyklarynyň mundan beýläk-de artdyrylmagy energetika howpsuzlygyny, dünýä we sebit derejesinde durnukly ykdysady ösüşi üpjün etmäge goşant goşar. 

Maýa KELOWA,

Türkmen döwlet binagärlik-gurluşyk institutynyň uly mugallymy.