13-nji noýabrda hormatly Prezidentimiz tarapyndan «Türkmenistanyň 2022-nji ýyl üçin Döwlet býujeti hakynda» Türkmenistanyň Kanuny tassyklandy. Milli Liderimiziň ykdysady strategiýasyna laýyklykda, döwletimiziň ykdysady we maliýe görkezijilerini jemleýдn ýurdumyzyň baş maliýe resminamasy bolan bu Kanun Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Mejlisiniň 15-nji maslahatynyň barşynda deputatlar tarapyndan biragyzdan kabul edilip, soňra Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň birinji çagyrylyşynyň üçünji mejlisinde ara alnyp maslahatlaşyldy we biragyzdan makullandy.

Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Halk Maslahatynyň Ykdysadyýet, maliýe we durmuş syýasaty baradaky komitetiniň başlygy Guwançmyrat AGAÝEW, Milli Geňeşiň Mejlisiniň Durmuş syýasaty baradaky komitetiniň başlygy Annamuhammet SARJAÝEW, Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň Döwlet býujeti müdirliginiň başlygy Ahmet UWDIÝEW, bu ministrligiň Döwlet maliýesini jemleýji we ykdysady syýasat müdirliginiň halkara bölüminiň baş hünдrmeni Nurmдmmet SEÝITLIÝEW bilen taýýarlanan söhbetdeşligi okyjylara ýetirýдris.

— Söhbedimiziň başynda garaşsyz ösüşiň 30 ýyllygyny giňden bellän ýurdumyzda alnyp barylýan köpugurly işlerden söz açaýsak, ýerine düşerdi.

Guwançmyrat AGAÝEW:

— Ýurdumyzda alnyp barylýan işjeň maýa goýum syýasatynyň netijesinde önümçilik we durmuş-medeni maksatly desgalar gurlup ulanmaga berilýär. Munuň özi Diýarymyzyň ykdysady kuwwatynyň artdyrylmagynyň we ilatyň eşretli durmuşda ýaşamagynyň kepili bolup durýar. Şunda «Döwlet adam üçindir!» diýen ýörelgä esaslanyp, ilkinji nobatda, halkyň ýaşaýyş-durmuş derejesini yzygiderli ýokarlandyrmaga aýratyn ähmiýet berilýär. Mundan ötri ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň esasy wezipeleriniň biri tehnologik taýdan kämilleşmäge, ýokary tehnologiýaly önümleri öndürmäge we eksport etmäge esaslanýan innowasion görnüşli döwrebap ykdysadyýeti emele getirmek bolup durýar. Ýurduň birsydyrgyn we durnukly ykdysady ösüşi ykdysadyýeti toplumlaýyn diwersifikasiýalaşdyrmak bilen gönüden-göni baglydyr. Bu işler pudaklaryň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmaga we olaryň harytlary daşary ýurtlara çykarmak mümkinçiliklerini artdyrmaga, daşyndan getirilýän önümleriň ornuny tutýan önümleriň hasabyna, şeýle hem ýokary goşulan gymmaty bolan önümleri gaýtadan işleýän pudaklary ösdürmegiň hasabyna içerki bazary harytlar we hyzmatlar bilen baýlaşdyrmaga gönükdirilendir.

Senagat-innowasion ösüş ugry we onuň durmuşa geçirilmegi, yzygiderliligi döwletiň hakyky ykdysady garaşsyzlygyny üpjün etdi. Bu bolsa dünýäniň ähli ýurtlaryna diýen ýaly täsirini ýetirýän koronawirus pandemiýasy bilen baglanyşykly ýüze çykan ykdysady çökgünligiň, şeýle hem energiýa serişdeleriniň bahalarynyň düýpgöter peselen şertlerinde ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň galaba pudaklarynyň deňagramly ykdysady ösüşini we bäsdeşlige ukyplylygyny saklamaga mümkinçilik berdi.

Ykdysadyýeti diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmäge, onuň düzümini kämilleşdirmäge köp möçberde daşary ýurt maýa goýumlary gönükdirildi. Şeýlelikde, köp pudakly ykdysadyýet emele geldi. Ykdysadyýet dürli ugurlary — elektrik energetikasyny, nebitgazy, maşyngurluşygyny, metallurgiýany, himiýa, gurluşyk, elektron, ýeňil we azyk senagaty pudaklaryny hem-de beýleki ugurlary öz içine alýar. Köp pudaklaryň döremegine, döwrebap ösmegine gönüden-göni kiçi we orta telekeçilik hem oňyn täsir edýär.

«Fitch Ratings» halkara agentligi tarapyndan Türkmenistana ilkinji gezek oňyn bahalandyrma berilmegi ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň durnukly we ýokary depginli ösüşiniň aýdyň subutnamasydyr. Munuň özi Watanymyzyň halkara abraýyny has-da ýokarlandyrmaga, ýurdumyza çekilýän maýa goýumlaryň mukdaryny artdyrmaga we karz şertlerini ýeňilleşdirmäge, netijede, daşary ykdysady işiň has-da ösmegine ýardam berer.

— Geljek ýylyň Döwlet býujetiniň aýratynlyklary barada, esasan, nämeleri aýdyp bolar?

Annamuhammet SARJAÝEW:

— Türkmenistanyň 2022-nji ýyl üçin Döwlet býujetinde milli Liderimiziň ýokary ykdysady ösüşi, maliýe we durmuş taýdan durnuklylygy, maýa goýum işjeňligini saklap galmak syýasaty öz dowamyny tapýar. Munuň özi strategik, orta möhletli, pudaklaýyn, maksatlaýyn we sebitleýin maksatnamalar, hormatly Prezidentimiziň başlangyçlarynda kemala gelen ileri tutulýan ugurlar, emele gelýän hakyky ýagdaýlar bilen gönüden-göni baglanyşyklydyr. Geljek ýylyň möhüm wezipeleriniň biri hem Türkmenistanyň uzak möhletli bähbitlerini has-da netijeli durmuşa geçirmek üçin başlangyç esas döretmekdir. Bu bähbitler innowasion görnüşli, dünýäniň ykdysady giňişligine goşulyşan döwrebap ykdysadyýeti emele getirmekden ybaratdyr. Şu maksat bilen, ykdysadyýetiň esasy ugurlarynyň ösüşini goldamaga gönükdirilen işler geçiriler, ösüşi döwrebaplaşdyrmak boýunça döwlet syýasaty amala aşyrylar.

2022-nji ýylda jemi içerki önümiň (JIÖ) garaşylýan möçberi hereket edýän nyrhlarda 188,2 mlrd. manada deň bolar. Bu bolsa 2021-nji ýylyň derejesinden 7,7 göterim ýokarydyr. Hakyky ykdysady ösüş depgini deňeşdirme nyrhlarda 6,5 göterim derejede emele geler we ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň uçdantutma ähli pudaklarynyň durnukly depginler bilen ösmeginiň hasabyna üpjün ediler.

Geljek ýylda Türkmenistanyň senagat syýasaty döwletiň strategik meýilleşdirme babatda resminamalarynda we senagat pudagyny ösdürmek boýunça döwlet maksatnamalarynda bellenen maksatlaýyn görkezijilere, indikatorlara ýetmek üçin höweslendiriji çäreler arkaly geçiriler. Şeýle hem bu syýasat pudaklary durnukly, innowasion häsiýetde ösdürmäge, milli ykdysadyýetiň ýokary bäsdeşlige ukyplylygyny gazanmaga we saklap galmaga, daşyndan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleri öndürmäge, ýurdumyzyň haryt öndürijileriniň senagat önümleriniň dünýä bazarynda eýeleýän ornuny pugtalandyrmaga, şonuň esasynda ykdysady, tehnologik ulgamlarda Türkmenistanyň howpsuzlygyny üpjün etmäge gönükdiriler.

Pudaklarda diwersifikasiýa geçirmek, ösüşiň çig mala gönükdirilen ugruny çäklendirmek, ýokary goşulan gymmaty bolan eksporta niýetlenen önümçilikleri, ylaýta-da, işläp bejerýän we gaýtadan işleýän senagat pudaklaryny örän çalt we durnukly ösdürmek, şeýle hem ýurduň ykdysady kuwwatyny döwrebaplaşdyrmak senagat syýasatynyň möhüm wezipeleriniň hatarynda durýar. Şu syýasatyň çäklerinde, hususan-da, aşakdakylar göz öňünde tutulýar:

— senagat işiniň subýektlerini maddy, maliýe, zähmet we tebigy serişdeleri rejeli peýdalanmaga höweslendirmek;

— zähmet öndürijiligini ýokarlandyrmaga gönükdirilen çäreleri görmek we tehnologiýalary peýdalanmak, şol sanda şeýle işi öndürijiligi ýokary iş ýerlerini döretmek we döwrebaplaşdyrmak ýoly bilen amala aşyrmak;

— getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleriň öndürilmegini we serişde tygşytlaýjy tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagyny höweslendirmek;

— senagat pudaklarynda, aýratyn-da, baý tebigy serişdeleri we dürli görnüşdäki oba hojalyk çig malyny gaýtadan işleýän pudaklarda telekeçiligiň ösdürilmegini höweslendirmek;

— pudakda innowasiýalaryň we sanly tehnologiýalaryň ulanylýan çygryny giňeltmek.

— Bu resminamada senagat bilen ugurdaş ýene haýsy pudaklardyr ugurlar ileri tutulýar?

Ahmet UWDIÝEW:

— 2022-nji ýylda ýurduň obasenagat toplumynyň ähli pudaklary depginli ösüşe eýe bolar. Munuň üçin şeýle netijeli çäreleriň toplumy, ýagny ep-esli möçberde maýa goýumlary bölüp bermek, seleksiýa işinde innowasion tehnologiýalary giňden peýdalanmak, önümçiligi etraplaşdyrmak, ösümlikleri we haýwanlary goramak ulgamynda ýer-suw serişdelerini netijeli peýdalanmakda degişli işleri amala aşyrmak göz öňünde tutulýar. Şunda oba hojalyk önümleriniň möçberini suwarymly ýerleriň melioratiw ýagdaýyny gowulandyrmagyň, döwrebap tehnologiýalary ornaşdyrmagyň we suwarmagyň usullaryny kämilleşdirmegiň, ylma esaslanýan ekin dolanyşygyny ornaşdyrmagyň, ýokary hasyl berýän, gurakçylyga we şorlaşma çydamly görnüşleri döretmegiň, ekinleriň hasyllylygyny artdyrmagyň, maldarçylyk pudagynda önümliligi ýokarlandyrmagyň, iým binýadyny pugtalandyrmagyň, hojalygy ýöretmegiň tärlerini we önümçilik işlerini çaltlandyrmagyň beýleki usullaryny kämilleşdirmegiň hasabyna artdyrmak maksat edinilýär. Şu nukdaýnazardan, oba hojalyk önümleriniň öndürilýän möçberlerini artdyrmak we eksporty giňeltmek, senagatyň gaýtadan işleýän pudaklarynyň çig mala bolan zerurlyklaryny kanagatlandyrmak, bar bolan guramaçylyk-tehniki mümkinçilikleri ýüze çykarmak; ýokary hilli, bäsdeşlige ukyply önümleriň öndürilmegini üpjün edýän döwrebap tehnologiýalary ornaşdyrmak; önümleri giň gerimde gaýtadan işlemek; hususy bölegiň ösüşine mundan beýläk hem goldaw bermek; gaýtadan işleýän täze kärhanalary gurmak we hereket edýänleriniň durkuny täzelemek işleri dowam etdiriler. Bu ugurda ýurdumyzy durnukly ösdürmegiň ekologik jähetlerine hem degerli üns berler.

2022-nji ýylda ýurdumyzyň bäsdeşlige ukyply gurluşyk toplumyny emele getirmek, onuň maddy-tehniki binýadyny pugtalandyrmak işleri yzygiderli alnyp barlar. Şol sanda gurluşyk materiallaryny öndürýän pudaklary çalt depginler bilen ösdürmegiň hasabyna amala aşyrmak işleri hem öz dowamyny tapar.

Gurluşyk toplumynyň, hususan-da, gurluşyk materiallary senagatynyň ösmegine we gurluşygyň maddy-tehniki binýadynyň pugtalanmagyna ýerli we daşary ýurt kompaniýalarynyň gatnaşmagy bilen, potrat işleriniň bazarynyň mundan beýläk hem emele getirilmegi gurluşygyň buýrujylary bilen potratçylaryň arasynda maliýe gatnaşyklarynyň sagdynlaşdyrylmagyna-da ýardam eder. Gurluşykda bazar gatnaşyklarynyň ösmegi maýa goýum-gurluşyk işiniň gidişini dolandyrmagyň häzirki zaman usullaryndan işjeň peýdalanýan bazar gurluş düzümleriniň emele gelmegine oňyn täsirini ýetirýär.

Geljek ýylda ulag-kommunikasiýa ulgamyny emele getirmek dowam etdiriler. Bu bolsa bitewi ykdysady giňişlik hökmünde ýurduň sebitleriniň sazlaşykly ösüşini üpjün etmäge, ykdysadyýetiň pudaklarynyň ösüşine durnuklylyk bermäge, ýurduň geografik taýdan amatly ýerleşmeginiň berýän artykmaçlygyndan peýdalanmaga, goňşy döwletler bilen özara bähbitli hyzmatdaşlygy giňeltmäge mümkinçilik berer. Erkin bäsleşik şertlerinde sarp ediş bazarynyň ösüşi, ozalkylary ýaly, eýeçiligiň ähli görnüşlerindäki hojalyk subýektlerini ösdürmegiň esasynda amala aşyrylar. Ilatyň hakyky girdejileriniň artmagy netijesinde onuň satyn alyjylyk ukybynyň ýokarlanmagy bölek haryt dolanyşygynyň ýokary ösüş depginlerine ýardam eder.

Şu işleriň, şeýle hem durmuş we önümçilik maksatnamalarynyň üstünlikli amala aşyrylmagy, durnukly ykdysady ösüşiň depginli dowam etdirilmegi Türkmenistanyň 2022-nji ýyl üçin Döwlet býujetiniň hasaplamalarynda öz beýanyny tapdy.

Mälim bolşy ýaly, 2022-nji ýyl üçin Döwlet býujetiniň jemlenen görnüşi girdejiler we çykdajylar boýunça 85,6 mlrd. manat möçberde, I derejeli Döwlet býujetiniň girdejileriniň we çykdajylarynyň möçberi 25,8 mlrd. manat möçberinde tassyklandy.

— Gürrüňi Döwlet býujetiniň çykdajylary bilen baglanyşdyryp dowam edäýsek...

Annamuhammet SARJAÝEW:

— Döwlet býujetiniň çykdajylary, ilkinji nobatda, raýatlaryň ýaşaýyş-durmuş derejesini ýokarlandyrmak, ilatyň abadan we bolelin ýaşaýşyny üpjün etmek, durmuş hal-ýagdaýyny düýpli gowulandyrmak, şeýle hem durmuş goraglylygyny üpjün etmek bilen bagly çäreleri maliýeleşdirmäge gönükdiriler.

Hormatly Prezidentimiz Halk Maslahatynyň 2021-nji ýylyň 25-nji sentýabrynda geçirilen mejlisinde eden çykyşynda: «Türkmenistanyň «Ene mähri» diýen hormatly adyna mynasyp bolan eneleriň pensiýalarynyň, çaga ideg etmek boýunça döwlet kömek pullarynyň, durmuş kömek pullarynyň möçberlerini artdyrmak, şeýle hem sekiz we şondan köp çagany terbiýeläp ýetişdiren eneleriň has ir pensiýa çykmagy bilen baglanyşykly degişli kanunlara täze kadalary girizmek maksadalaýyk bolar diýip hasap edýärin. Şeýle hem çaganyň doglandygy üçin döwlet kömek pullarynyň möçberlerine täzeden seredilse, bäş we şondan köp çagany terbiýeläp ýetişdiren zenanlara berilýän döwlet kömek pullarynyň möçberi artdyrylsa, köp çagaly maşgalalaryň hal-ýagdaýyny gowulandyrmaga ýardam eder» diýip belledi. Adam barada, ösüp gelýän ýaş nesil barada aladanyň iň naýbaşy nusgasy bolan bu teklip tutuş halkymyz tarapyndan gyzgyn goldawa eýe boldy.

Şunlukda, 2022-nji ýyl üçin Türkmenistanyň Döwlet býujetinde zähmet haklarynyň, talyp haklarynyň, pensiýalaryň, döwlet kömek pullarynyň möçberleri artdyrylyp hasaplandy. Döwlet býujetiniň I derejesiniň çykdajylarynda durmuş maksatly ulgama gönükdirilýän serişdeleriň tutýan paýy 76,1 göterim ýa-da 18,5 mlrd. manada barabar bolar. Şeýle hem býujetde aýratyn mätäçlik çekýän adamlar üçin ýaşaýyş jaýlaryny gurmak üçin serişdeler göz öňünde tutuldy.

— Islendik döwletiň geljekki ösüşinde kesgitleýji täsire eýe bolan maýa goýumlaryň indiki ýyldaky ugurlary, şunda nähili ykdysady-maliýe ýörelgesine eýerilýändigi barada hem aýratyn durup geçäýseňiz!

Ahmet UWDIÝEW:

— Geljek ýylda pudaklaýyn, tehnologik we üznüksiz ösüş babatda işjeň maýa goýum syýasaty alnyp barlar. Şeýlelikde, maýa goýumlaryň uly bölegi ýurduň ykdysadyýetini diwersifikasiýalaşdyrmaga, önümçilikleri innowasion esasda ýola goýmaga, düzüminde goşulan gymmatyň paýynyň ýokary bolan pudaklara hem-de medeni-durmuş ulgamyna gönükdiriler. Munuň netijesinde düýpli maýa goýumlaryň ösüşi bilen jemi içerki önümiň depginli ösüşini gazanmak göz öňünde tutulýar.

Maýa goýumlaryň tehnologik, sebitleýin düzümlerini kämilleşdirmek maksadyndan ugur alyp, serişdeleri täze gurluşyklara gönükdirmek bilen bir hatarda, olary önümçiligi giňeltmäge, kärhanalaryň durkuny täzelemäge we tehniki-tehnologik taýdan täzeden enjamlaşdyrmaga gönükdirmäge hem üns berler. Maýa goýum maksatnamasynyň ýene-de bir wajyp ugry serişdeleriň eýeçiligiň görnüşleri boýunça bölünişini kämilleşdirmek bilen baglydyr. Şoňa görä-de, daşary ýurt maýa goýumlary bilen bir hatarda, ýurdumyzyň telekeçileriniň serişdelerini amatly ugurlarda ulanmak göz öňünde tutuldy.

2022-nji ýylda maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriniň hasabyna jemi 36,1 mlrd. manat möçberde düýpli maýa goýumlary gönükdirmek maksat edinilýär. Önümçilik-tehniki desgalara gönükdirilýän maýa goýumlaryň paýy umumy möçberiniň 60,2 göterim we durmuş-medeni ulgamlara gönükdirilýän serişdeleriň paýy 39,8 göterim bolar.

— Resminama, esasan, haýsy girdeji çeşmeleriniň hasabyna berjaý ediler?

Nurmämmet SEÝITLIÝEW:

— Milli maksatnamalarymyzda hem-de pudaklar we sebitler boýunça bellenen maksatnamalarda göz öňünde tutulan esasy maksatlaýyn görkezijiler Türkmenistanyň 2022-nji ýyl üçin Döwlet býujetiniň girdeji bölegini emele getirmegiň binýatlyk esasy bolup durýar. Şeýle girdejileri aşakdaky ugurlarda iş alyp barmagyň hasabyna üpjün etmek göz öňünde tutulýar:

— ykdysadyýetde amala aşyrylýan düýpli özgertmeleri dowam etdirmek we ägirt uly ykdysady mümkinçiliklerimizi durmuşa geçirmäge innowasion taýdan çemeleşmek;

— ýokary maýa goýum işjeňligini hem-de innowasion ösüşi dowam etdirmek bilen, önümçiligiň netijeliligini ýokarlandyrmak;

— ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň pudaklaryna sanly ulgamy ornaşdyrmak;

— ykdysadyýetiň köpugurlylygyny gazanmaga gönükdirilen özgertmeleri, onuň gurluş düzümleriniň diwersifikasiýasyny hem-de pudaklary we sebitleri arabaglanyşykly ösdürmek;

— ykdysadyýetiň önümçilik we önümçilik däl böleklerini giňeltmek, kiçi we orta senagat kärhanalarynyň sanyny artdyrmak bilen täze iş orunlaryny döretmek;

— tebigy baýlyklarymyzy has-da rejeli we netijeli peýdalanmak, aýratyn-da, nebitgaz çig malyny çykarmak, gaýtadan işlemek we eksport etmek babatda iri möçberli taslamalary durmuşa geçirmek.

Guwançmyrat AGAÝEW:

— Sözümizi jemlesek, 2022-nji ýyl üçin Türkmenistanyň Döwlet býujeti bagtyýar döwrümiziň geljek ýylynyň bellenilen sepgitlerine ýetmäge, milli Liderimiziň taýsyz tagallalaryndan, halk baradaky aladalaryndan gelip çykýan parasatly çözgütlerini durmuşa geçirmäge we milli maksatnamalarda göz öňünde tutulan wajyp maksatlary amal etmäge doly mümkinçilik berer.

Söhbetdeş bolan Hakberdi AMANMYRADOW.

«Türkmenistan».

Türkmende «Gep gepi açar» diýlen bir gadymy aýtgy bar. Ynha, şu ýylyň 27-nji oktýabrynda hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow ýurdumyzyň degişli ýolbaşçylarynyň, şeýle-de «Türkmenistanyň nebiti we gazy — 2021» atly XXVI halkara maslahata gatnaşmak üçin Aşgabada gelen Russiýa Federasiýasynyň Tatarystan Respublikasynyň «Tatneft» açyk görnüşli paýdarlar jemgyýetiniň wekilleriniň gatnaşmagynda iş maslahatyny geçirdi. Şonda nebitgaz pudagyny ösdürmegiň, ýurdumyzyň känlerinde nebitiň çykarylyşyny artdyrmagyň, «Tatneft» açyk görnüşli paýdarlar jemgyýeti bilen hyzmatdaşlygy giňeltmegiň meseleleri jikme-jik ara alnyp maslahatlaşyldy. Iki ýurduň arasynda hereket edýän şertnamanyň çäginde işlemän duran, berýän önüminiň pesligi sebäpli, ýapylmagy göz öňünde tutulýan guýularyň azyndan 300-sini abatlamak hem-de gaýtadan ulanyşa girizmek barada Goşmaça ylalaşyk baglaşmagyň göz öňünde tutulýandygy hakda aýdylanda, içimden «Ine, bu guwanarlykly, gutlarlykly işdir» diýenimi duýman galdym.

Ylalaşyk boýunça geçirilýän işleriň çäginde seýsmiki gözleg işleriniň netijesinde maglumatlaryň bir bitewi binýadynyň döredilmegi, Goturdepe ýatagynyň üç ölçegli nusgasynyň düzülendigi hem-de gözleg guýularynyň 52-siniň düýbüniň tutulandygy hakyndaky täzelik göwün guşuňy perwazlandyryp goýbermeýärmi eýsem?!

Maslahatda «Tatneftiň» ýolbaşçysy Nail Maganowyň Goturdepe käninde meýilleşdirilýän maýa goýumlaryň möçberi, ony özleşdirmekden Türkmenistanyň jemi içerki önümine goşandyndan garaşylýan görkezijiler barada aýdanlary halkymyzyň maddy hal-ýagdaýyny has gowulandyrmak üçin ýurdumyzda mümkinçilikleriň örän uludygy hakynda ýene bir gezek pikirlenmäge iterýär.

Ine, şeýle göwün göteriji täzeliklerden soň, ilki bilen-ä ýandepderçedäki ýazgylary gaýtadan okap, soňundanam kitap tekjelerini dörüp, ýurdumyzyň baş baýlyklarynyň biri bolan «gara altyn», onuň bilen ugurdaş çykýan, dünýäde «mawy altyn» diýlip arzylanýan tebigy gaz, olaryň taryhy hem senagat taýdan ösüşi hakdaky ýazgylary agtaryp, bu ugurdan «çorba sowadan» hünärmenler bilen gürleşip, pikir alşyp, göwün solpudan çykdym.

Belli alym, professor Öwez Gündogdyýewiň «Türkmenistanyň «gara altyny» atly kitabynda şeýle diýilýär: «Nebitiň çykarylyşy hakda aýtsak, onda bu hünär türkmene gaty gadym döwürlerden bäri tanyşdyr. Bir mysal: olar biziň eýýamymyzdan öňki II asyrda dünýäde iň gadymy dini — zoroastrizmi döretdiler, bu diniň mukaddes kitaby bolan «Awestada» «nebit» sözi «naft» görnüşinde gabat gelýär».

Başga bir kitapda bolsa ilkinji nebit almak işiniň 1859-njy ýylda polkownik Edwin Drýeýkym tarapyndan amala aşyrylandygy habar berilýär. ABŞ-nyň Pensilwaniýa ştatynyň demirgazygynda, Kanada bilen araçäkde ýeriň ýüzüne çogup çykan gara suwuklygy ýüzlerine çalyp, şol ýere haýdan-haý demir ýol eltmegiň ugruna çykypdyrlar. Çünki demir ýol — ýurduň gan damary. Ol çig maly ýa-da taýýar önümi daşamagyň arzan hem ygtybarly usuly.

Soňlugy bilen şol ýatak dünýäde ilkinji gezek senagat taýdan özleşdirilen, öz döwrüniň ilkinji nebiti gaýtadan işleýän zawody bolup taryha girip gidipdir.

ХIII asyrda ýaşap geçen Muhammet ibn Najib Bekran «Jahannama» atly kitabynda Günbatar Türkmenistandaky, has anygy, Hazara golaý ýerlerdäki nebit känleri barada anyk agzaýar. Soňky ýazgylardyr maglumatlarda Çeleken hakda has kän gürrüň edilýär. Sebäbi ХХ asyryň başlaryna çenli nebit diňe şol ýerden çykarylypdyr.

Köne kitaplaryň gatlarynda hem-de ylmy ýazgylarda Hazar deňziniň gündogar kenaryna gyzyklanmanyň örän uly bolandygy hakda maglumatlar näçe diýseň duşýar. Meselem, gadymy taryhçy Pliniý Ulynyň (biziň eýýamymyzdan öňki I asyr) ýazmagyna görä, Parfiýa patyşalygyna degişli Astauen welaýatynda, ýagny Hazarýaka Türkmenistanda nebit akyp durupdyr. Sähelçe gazsaň, derrew çukury doldurýan, hatda ýeriň ýüzünde çogup duran nebitli ýerleriň bardygyny görenler haýran galypdyrlar. Goja taryhyň saralyp giden gatlaryndaky ýazgylar Hazar deňzine ýanaşyk ýerleriň «Hazarýaka sebitler» diýlip atlandyrylandygyny habar berýär. Zakaspiý topragynyň geografik taýdan öwrenilmegi bolsa Hazaryň türkmen kenaryndan başlanypdyr. Biziň eýýamymyzdan ozalky 282 — 285-nji ýyllarda şa Selewk I tabşyrygy bilen geograf Patrokl Makedoniýalynyň Hazar deňzine barlag gurandygy hakda maglumat bar.

1714-1715-nji ýyllarda Pýotr I-iň buýrugy boýunça A.Bekowiç-Çerkasskiniň ýolbaşçylygynda Hazaryň gündogar, has anygy, türkmen kenaryna ekspedisiýa guralýar. Soňra 1720-nji ýylda Karl fon Werdeniň we F.I.Soýmonowyň baştutanlygyndaky gidrografik ekspedisiýa tarapyndan Hazar deňzini öwrenmek has giňden ýaýbaňlandyrylypdyr. XIX asyryň başynda I.F.Kolodkin tarapyndan gündogar kenaryň instrumental surata alyş işleri, şol asyryň ahyrynda N.A.Iwaşinsew tarapyndan instrumental-geografik çyzgy işleri ýerine ýetirilýär. 1866-njy ýylda N.M.Knipowiç tarapyndan Hazar deňziniň gidrologik gurluşyny we gidrobiologiýasyny barlamaga bagyşlanan ylmy-barlag ekspedisiýasy öz işini 50 ýyllap dowam edýär.

Sowet häkimiýetiniň ilkinji ýyllarynda bolsa akademik I.M.Gubkin we beýleki görnükli alymlar bu ýerde, esasanam, Çelekende nebit gözlemek, suw baýlyklaryny öwrenmek, deňziň gidrogeologik-tektonik aýratynlyklaryna gözegçilik etmek işlerini giňden ýaýbaňlandyrýarlar. Knýaz Bekowiç-Çerkasskiniň ýany bilen Hazar deňziniň gündogar kenaryna gelen Kožin öz düzen kartasynda Balkan aýlagyny hem-de Nebitli adasyny şekillendiripdir. Çünki bu ýerlerden olaryň öz aýdyşy ýaly, «nebit açary» tapylypdyr.

ХIХ asyryň 30-njy ýyllarynda türkmenler nebit gazylyp alnyşyny artdyrýarlar. 1830-njy ýylda Lalaýew diýen harby adam Hazaryň nebitli guýulary hakynda şeýle ýazypdyr: «Ol ýerlerde Bakuwdakydanam has artykmaç bolan uly nebit guýulary bar. Ol ýere Eýranyň Gülýanyndan nebit satyn almak üçin gämiler yzy üzülmän ýüzüp gelýär».

Nebitiň 4 görnüşiniň bardygy, şeýle-de ozokeridiň baý gorlary hakda anyk maglumatlar berlipdir.

Türkmen nebiti hatda bu ülkeden alysdaky adamlaryňam agyzlaryny suwardypdyr. Şeýlelikde, bireýýämden bäri Bakuwda öz nebit şereketleriniň işini ýola goýan ýewropaly doganlar Lýudwig we Albert Nobeller 1874-nji ýylda 20 — 25 ýyllyk möhlet bilen Hazaryň kenarynda, anyk aýdanyňda, Çelekende nebitli ýerleri kärendesine alypdyrlar. 1876-njy ýylda Nobelleriň firmasy 37 metr çuňlukdan nebit çüwdüriminiň üstüni açýar. Bu firma el bilen nebit alynýan 164 guýyny hem-de 8 ýer bölegini kärendesine alyp, 3 sany buraw desgasyny oturdýar. Şol bir wagtda-da kerosin öndürmäge niýetlenen zawody gurýar. Ine, türkmen topragynda nebitiň senagat taýdan çykarylyşy şondan soň başlanýar. Şeýle-de dürli döwürlerde russiýaly işewürleriň 20-den gowragy kompaniýalaryny Hazarda bu baýlygy çykarmaga, işlemäge, daşamaga gönükdiripdirler. ХХ asyrda bolsa Hazarda nebit çykarylyşy köpçülikleýin häsiýete geçýär.

Şu ýerde hormatly Prezidentimiziň 2007-nji ýylyň sentýabrynda Nýu-Ýork şäherindäki Kolumbiýa uniwersitetinde eden çykyşyny ýatlasymyz gelýär. Şonda milli Liderimiz şeýle diýipdi: «Türkmen topragy nebite we gaza örän baýdyr. Häzir dünýäde meşhur Nobel baýragyny esaslandyran jenap Nobeliň özi Hazar deňziniň kenar ýakasyndaky ýeriň ýüzünde toplanan nebiti ýygnapdyr we satmak üçin ugradypdyr».

Taryhy maglumatlara salgylansaň, 1917-nji ýyla çenli, nebit ýataklaryny burawlamak diňe Çelekende jemlenipdir. Nebitdag, Monjukly, Boýadag ýaly iri ýataklar eýýäm belli edilipdir.

1925-nji ýyla çenli nebit çykarylyşy ep-esli pese gaçanam bolsa, şondan soň onuň önümçiligi ýene-de janlanyp başlaýar. Has anygy, 1931-nji ýylda Nebitdagdaky 24-nji guýudan 3 sagatda 500 tonna nebit alnandygy, 1933-nji ýylda 13-nji guýynyň 18 gije-gündiziň dowamynda 110 tonna nebit berendigi hakda maglumatlar bar. 1948-nji ýylda Gumdag, 1956-njy ýylda Goturdepe nebit ýataklary açylýar.

Bir hakykata hökman ünsi çekmeli. Barha globallaşýan, şol bir wagtda-da senagat-industrial taýdan çalt öňe gidýän häzirki zaman dünýäsinde nebite we tebigy gaza isleg barha artýar. Dünýäde bu önümleriň bahasynyň barha ýokary galýandygy ilatyň hajaty hem-de diýseň depginli ösýän dürli önümçilikler bilen berk baglydyr.

Ynha, golaýda Rim şäherinde geçirilen «Uly 20-lik» atlandyrylan Bütindünýä forumynyň gün tertibiniň baş meselesi ýangyç-energetika hakda boldy. Bu forumyň işine dünýäniň 200 çemesi döwletidir kompaniýalary hut şu meselä dahylly bolandyklary üçin gatnaşdylar.

Şu ýerde bir telekeçi ýigidiň begene-begene aýdan sözlerini ýatlasym gelýär:

— Bizde 1 gektar meýdanly ýyladyşhanada önüm ýetişdirmek üçin tebigy gaza ýylboýy bary-ýogy 200 dollara ýeter-ýetmez töleg etseň, ýeterlik. Meniň muny dollarda agzaýanymyň sebäbi, daşa gidip oturman, hut goňşy ýurtlara barsaň hem meniň ýaňky aýdanymdan 40 — 50 esse köpräk dollar tölemeli. Arzan bilen gymmadyň gadyryny, onsoň, özüňiz degşirip görüberiň!

Muny eşidip, «Döwlet adam üçindir!» diýen ýörelgäniň düýp mazmunyna has magat düşünýäň duruberýäň.

Şu ýerde ýene-de makalamyzyň başynda agzalan maslahat ýada düşýär. Şonda halkara hyzmatdaşlyk esasynda abatlanjak guýularyň önüm berijiliginiň ýokarlanmagy netijesinde alynjak nebitiň mukdarynyň häzirkisinden iki esse köpeljekdigi aýdyldy. Bu, elbetde, anyk maglumatlardyr dürs hasaplamalara esaslanýan täzelikdir.

Baku — Tbilisi — Jeýhan nebit geçirijisi häzir Hazardan hem-de onuň türkmen ýalpaklygyndan çykarylýan «gara altynyň» belli bir bölegini üstaşyr geçirýär. Bu ugur Gazagystandan başlanyp, Hazar deňzinden we Azerbaýjanyň içinden geçip, Ýewropa tarap uzaýar. Ýokarky aýdan ylalaşygymyz esasynda täze guýular abatlansa, gözleg işleri senagat taýdan täze desgalary gurmaga mümkinçilik berse, diwersifikasiýa ýoly bilen dünýä bazaryna akýan türkmen nebitiniň mukdary görnetin artar, diýmek, milli ykdysadyýet has galkynar.

Şu ýerde ýene-de has gyzykly deňeşdirmäni agzasyň gelýär. Nebit — bu diňe awtoulaga guýlup ulanylýan önüm däldir. Hünärmenleriň hasaplamalaryna görä, Ýer ýüzünde ýasalýan dürli kysymdaky awtoulaglaryň tas ýarpysy plastmassa görnüşindäki plastik materiallardan durýar. Şolar bolsa diňe nebitden alynýar. Meselem, kaşaň ýeňil ulagyň içindäki «deri oturgyç» diýilýän zat aýynyň ýa-da gaplaňyň derisinden däl, «gara altyndan» ýasalan. Göreňde gözüňi gamaşdyrýan, oturaňda rahatlygy bilen meýmiredýän şol oturgyjyň örtügi hem sap nebitdendir. Elbetde, munda dünýäniň häzirki ylmynyň we tehnologik öňegidişliginiň ekologik taýdan diýseň ýakymly önümçiligini aradan aýyrmak bolmaz. Awtomobiliň tekerleriniň rezini diňe uglewodoroddan — nebit we himiýa önümçiliginden emele gelýär. Eger-de ýokarky zeruryýetlikler — önümçilikler üçin tokaý agaçlaryny ýa-da deňiz-derýalardaky, sähralardyr baýyrlyklardaky, jeňňellerdäki haýwanlaryň-jandarlaryň sütügini ulanmaly bolsak, Ýer togalagynyň ekologik taýdan nähili egbarlajakdygy öz-özünden düşnüklidir. Häzir bolsa howanyň üýtgemegi, ekologik abadançylyk dünýäde iň wajyp, iň ynjyk meselä öwrüldi.

Bilermenleriň hasaplamalaryna görä, Ýewropa ýurtlary 2020-nji ýylda 415 milliard kub metr tebigy gazy harçlan bolsalar, 2030-njy ýylda bu görkeziji 500 milliard kub metrdenem aşar. Bazar şony talap edýär. Biziň günlerimizde dünýäde, esasan-da, Ýewropa Bileleşigine girýän ýurtlarda «mawy altynyň» müň kub metriniň bahasynyň 1 müň amerikan dollary töweregindedigi energiýa-ýangyja bolan islegiň nähili derejededigini magat görkezýär. Ine, şu nukdaýnazardan Ýewropa üçin türkmen tebigy gazynyň eksport edilmeginiň geljekde nähili möhümdigi äşgär görünýär duruberýär.

Türkmenistanyň ýerleşýän ýeriniň, tutuşlygyna diýen ýaly, şol bir wagtda-da Hazar deňziniň akwatoriýasynyň ýanaşyk bölegi nebiti we gazy agtarmak, gözleg işlerini yzygiderli ýaýbaňlandyrmak babatda dünýäde uly geljegi bar ýerlerdir.

Internet neşirlerindäki maglumatlara görä, häzirki döwürde dünýäde sarp edilýän energiýa serişdeleriniň 17 göterimi ABŞ-a, 12 göterimi Ýewropa Bileleşigine, 23 göterimi Hytaýa, 5 göterimi Hindistana degişlidir. 2040-njy ýyla çenli döwürde bu görkezijiniň ABŞ-da 13, ÝB-de 8 göterime çenli azalmagyna, Hytaýda 24 göterime çenli artmagyna, Hindistanda bolsa 2 esseden hem gowrak artyp, 11 göterime barabar bolmagyna garaşylýar. Bu bolsa türkmeniň «mawy altynyna» uly gyzyklanma bildirýän Hytaýyň hem-de Hindistanyň ýene sanlyja ýyldan dünýä energiýa bazarynyň üçden birinden gowragyny eýelejekdigini görkezýär.

* * *

«Türkmenistanyň nebiti we gazy — 2021» atly XXVI halkara maslahatyň çäklerinde resminamalaryň birnäçesine gol çekildi. «Türkmengaz» döwlet konserni bilen Daniýa Patyşalygynyň «Haldor A/S» kompaniýasynyň arasynda Tebigy gazy monetizasiýa etmek arkaly ammiak we metanol önümçiligi boýunça Özara düşünişmek hakyndaky Ähtnama; Günbatar Türkmenistanyň Balkanýaka zolagynyň Goturdepe nebitgazly ýatagynyň gündogar böleginde we Günorta Burun künjeginde 3D we 2D ölçegli gözleg-barlag işlerini geçirmek maksady bilen, «Türkmengeologiýa» döwlet korporasiýasy bilen Singapur Respublikasynyň «Ýug-Neftegaz Private Limited» kompaniýasynyň arasynda Şertnama; Türkmenbaşydaky nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumy bilen Beýik Britaniýanyň «Petro Gas LLP» kompaniýasynyň arasynda TNGIZT-niň Kenar toplaýjy-ýükleýji nebit kärhanasynda nebit we nebit önümleri guýulýan 3-nji gämi duralgasynyň taslamasyny düzmek we ony gurmak boýunça Şertnama bar.

Şulary agzanyňda, hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň aýdan sözleri ýada düşýär: «Türkmenistan öz energetiki resurslarynyň gorlary boýunça dünýäniň kuwwatly energetika döwletleriniň bäşisiniň hataryna goşulýar. Biz nebitgaz pudagynyň kärhanalaryny tehniki taýdan täzeden enjamlaşdyrmak we döwrebaplaşdyrmak, iri maýa goýumlara degişli taslamalary amala aşyrmak, dünýäde toplanan iň oňat tejribäni we ylmy-tehniki progresiň gazananlaryny ulanmak arkaly önümçilik infrastrukturasynyň desgalarynyň gurluşygy babatda öz gerimi we ähmiýeti boýunça ozal görlüp-eşidilmedik çäreleri amala aşyryp ugradyk.

Nebitgaz pudagyny ösdürmegiň maksatnamasyna laýyklykda, eýýäm 2030-njy ýylda ýurtda her ýylda gazyň öndürilişi 250 milliard kub metre, nebitiň çykarylyşy 110 million tonna ýetirilmelidir».

Berekediňe, baýlygyňa döneýin, türkmen topragy!

Gurbannazar ORAZGULYÝEW,

ýazyjy.

Düýn paýtagtymyzdaky Jemgyýetçilik guramalarynyň merkezinde Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkeziniň hem-de Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň guramagynda «Maliýe we ykdysadyýet» ylmy-amaly žurnalynda yglan edilen «Ýylyň ykdysatçysy» atly ylmy makalalaryň bäsleşiginiň jemlerine bagyşlanan dabara geçirildi.

Halkara Bitaraplyk gününe, hemişelik Bitaraplygymyzyň 26 ýyllygyna bagyşlanan dabarada ykdysatçy alymlar, maliýe we ykdysadyýet toplumynyň, jemgyýetçilik guramalarynyň wekilleri hormatly Prezidentimiziň ykdysady strategiýasynyň ileri tutulýan ugurlary hakynda çykyş etdiler.

«Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» ýylynyň 1-nji ýanwaryndan 31-nji oktýabry aralygynda geçirilen bäsleşige milli ykdysadyýetimiziň, maliýe-bank ulgamynyň dürli ugurlaryna, döwletimiziň ösüş maksatnamalarynyň durmuşa geçirilişine, sanly ykdysadyýetiň ösüşine, bu ugurda dünýä tejribesine bagyşlanan ylmy makalalaryň onlarçasy hödürlendi.

Bäsleşigiň jemleri boýunça Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň ýanyndaky Ykdysadyýeti töwekgelçiliklerden goramak agentliginiň Ykdysady töwekgelçilikleri seljeriş müdirliginiň başlygy Hangeldi Gurbangeldiýewe «Ýangyç-energetika toplumy: binýatlaýyn pudak, ösüşleriň gözbaşy» atly makalasy üçin baş baýrak gowşuryldy. Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň baş buhgalteri Allamyrat Keýmirow «Sanly ykdysadyýetde buhgalterçilik hasaba alyş syýasaty», «Býujet edaralarynda zähmet hakynyň buhgalterçilik hasaba alyş aýratynlyklary» atly makalalary bilen I orna, şol ministrligiň Ykdysadyýetiň pudaklarynyň ösüşi we maliýesi müdirliginiň baş hünärmeni, Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň magistranty Meýlis Döwletow «Maliýe durnuklylygy kärhananyň ykdysady howpsuzlygynyň binýadydyr» atly makalasy bilen II orna, Türkmenistanyň Merkezi bankynyň Işgärler syýasaty müdirliginiň daşary ýurt tejribesini özleşdirmek we hünärmenleri taýýarlamak bölüminiň baş hünärmeni Gülaýym Şükürowa «Işgärler syýasatynyň wajyp jähetleri» atly makalasy bilen III orna mynasyp boldy. «Milli ykdysadyýetiň sanlylaşdyrylmagy: ýetilen sepgitler we öňdebaryjy dünýä tejribesi» atly makalasy bilen bäsleşige gatnaşan Türkmenistanyň Telekommunikasiýalar we informatika institutynyň öwreniji mugallymy Sähragül Ýamadowa höweslendiriji baýrak bilen sylaglandy. Ýeňijilere Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkeziniň, Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň Hormat hatlary hem-de sowgatlary dabaraly ýagdaýda gowşuryldy.

Dabara gatnaşyjylar Maýa Kulyýewa adyndaky Türkmen milli konserwatoriýasynyň mugallymlarynyň aýdym-sazly çykyşlaryna-da tomaşa etdiler.

Rahmanberdi GÖKLEŇOW.

«Türkmenistan».

Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Magtymguly adyndaky Dil, edebiýat we milli golýazmalar instituty tarapyndan ýylyň her çärýeginde türkmen, rus hem-de iňlis dillerinde neşir edilýän “Miras” atly ylmy-köpçülikleýin žurnalyň nobatdaky sany çapdan çykdy. Giň okyjylar köpçüligine niýetlenen bu žurnalda ýurdumyzyň hem-de daşary ýurtly alymlaryň halkymyzyň ruhy mirasyny, şol sanda golýazmalary öwrenmek boýunça alyp barýan ylmy-barlag işleriniň netijeleri, dil öwrenmegi, edebiýatşynaslygy we taryh ylmyny ösdürmek meseleleri baradaky makalalar çap edilýär.

Türkmenistanyň durmuş-ykdysady ösüşinde pederlerimiziň miras goýan umumadamzat taglymatlary we watansöýüjilik duýgulary uly orun eýeleýär. Döwlet Baştutanymyz Gurbanguly Berdimuhamedowyň milli mirasymyzy aýawly saklamaga berýän aýratyn ünsi ylmyň, medeniýetiň ösmegine kuwwatly itergi berýär.

Neşiriň bu sanyny Türkmenistanyň Prezidentiniň Garaşsyz, Bitarap döwletimiziň mekdep okuwçylaryna, talyp ýaşlara, mugallymlara we bilim ulgamynyň işgärlerine Bilimler we talyp ýaşlar güni hem-de türkmen halkyna Watanymyzyň mukaddes Garaşsyzlygynyň 30 ýyllygy mynasybetli Gutlaglary açýar.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň bu bölümde getirilen parasatly jümleleriniň 30-sy Türkmenistanyň Garaşsyzlygynyň ähmiýetini açyp görkezýär. Milli Liderimiz geçen 30 ýylda ýurdumyzda dünýä ýaň salan ägirt uly işleriň bitirilendigini, ähli ugurlarda asyrlara barabar ýol geçilendigini nygtaýar. Garaşsyzlyk ýyllarynda ýurdumyzyň döwlet we jemgyýetçilik durmuşynda, mähriban halkymyzyň aň-düşünjesinde ägirt uly özgerişler bolup geçdi, demokratik kadalar yzygiderli ornaşdyryldy. Döwlet Garaşsyzlygy milli ruhy hem-de maddy gymmatlyklarymyzy dikeltmäge, müňýyllyklardan gözbaş alyp, nesilden-nesle geçip gelýän parahatçylyk, dostluk we belent ynsanperwerlik däplerimizi Ýer ýüzünde giňden dabaralandyrmaga mümkinçilik berdi.

“Açyşlar we täze işläp düzmeler” bölüminde ýerleşdirilen “Mukaddes Garaşsyzlyk — milletiň buýsanjy” atly makalada türkmen döwletiniň berkarar bolmagynyň taryhy hem-de halkara giňişlikde gazanan üstünlikleri barada gürrüň berilýär. Şeýle hem makalada eziz Diýarymyzyň ösüşiň innowasion ýoly bilen senagat taýdan ösen ýurda öwrülendigi barada aýdylýar. Hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda ýurdumyzda amala aşyrylýan durmuş-ykdysady özgertmeleriň geriminiň giňelýändigi, halkymyzyň ruhy-ahlak gymmatlyklarynyň yzygiderli baýlaşýandygy bellenilýär.

Ýene-de şu bölümde Türkiýäniň Egeý uniwersitetiniň professory F.Türkmeniň hem-de Pamukkale uniwersitetiniň mugallymy, dosent S.Saglamyň “Ýusup Has Hajyp we Ýunus Emre sözüň ahlak güýji we ähmiýeti barada” atly makalasy ýerleşdirilipdir. Makalada iki beýik şahsyýetiň dünýägaraýyşlary, diliniň aýratynlyklary, geçmişiň ruhy mirasy esasynda taglymatlar beýan edilýär. Olaryň edebi mirasy ýaş nesli ahlak taýdan terbiýelemekde uly ähmiýete eýedir.

“Hoja Ahmet Ýasawy: türkmen intellektual aňynyň röwşen sahypasy” atly makala uly gyzyklanma döreder. Orta asyrlarda milli filosofiýanyň hem-de şygryýetiň ösmegi, ilkinji nobatda, meşhur akyldar, pir, sopy-mistik alym Hoja Ahmet Ýasawynyň ady bilen baglydyr. Onuň taglymatlaryna düşünmek üçin taryh, Gündogar mistisizminiň däpleri, sopuçylyk filosofiýasynyň aýratynlyklary bilen bagly meselelere ýüzlenilýär.

Ýasawy şygryýetiň hikmetler görnüşini esaslandyryjydyr. Piriň hikmet-şygyrlary onuň edebiýatyna eýerýänler üçin parasatly jümleleri düzmekde, milli hem-de umumadamzat ähmiýetli taglymatlary öňe sürmekde nusga boldy. Hoja Ahmet Ýasawy türkmen halkynyň filosofiýa ylmyny Orta we Ýakyn Gündogara ýaýdy.

“Medeniýetleriň, halklaryň we siwilizasiýalaryň özara gatnaşyklary” bölüminde ýerleşdirilen “Türkmenleriň arkalaşmak däbi” atly makalada Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe giňden ýaýbaňlandyrylan, ýurdumyzy bagy-bossanlyga öwren bag ekmek çäreleriniň gelip çykyşyna seljerme berilýär. Türkmen halkynyň ahlak we ruhy gymmatlyklaryny açyp görkezýän milli däp-dessurlarymyz beýan edilýär.

“Türkmenleriň keçe sungatynyň taryhyndan” atly makala okyjylary asyrlaryň jümmüşine syýahata alyp gidýär. Bu makala häzirki döwrüň hem-de geçen ýyllaryň alymlarynyň ylmy barlaglarynyň esasynda ýazyldy.

Ýazuw çeşmelerine, arheologik gazuw-agtaryş işleriniň netijesinde tapylan taryhy tapyndylara esaslanyp, makalada keçe basmagyň taryhy, usullary we bezegleri barada gyzykly maglumatlar getirilýär. Keçe türkmen halkynyň durmuşynda uly orun eýeläpdir: keçeden ak öýler, torbalar, egin-eşik, aýakgaplar we başgaplar ýaly zerur önümler, şeýle-de öý hojalygyna degişli zatlar döredilipdir. Bu özboluşly sungat asyrlaryň dowamynda kämilleşdirilip, biziň günlerimize çenli saklanyp galmak bilen, dünýäde türkmen halkynyň maddy we ruhy gymmatlyklaryna uly gyzyklanma döredýär.

Žurnal «Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» şygary astynda geçýän şu ýylyň üçünji çärýegindäki ýurdumyzyň jemgyýetçilik, ylmy we medeni durmuşynyň wakalaryna syn bilen jemlenýär. Onda hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň alyp barýan parahatçylyk döredijilikli syýasaty hem-de ykdysady kuwwatymyzy pugtalandyrmaga we halkymyzyň rowaçlygyny artdyrmaga gönükdirilen giň gerimli durmuş ugurly özgertmeleriň üstünlikli amala aşyrylmagy öz beýanyny tapýar.

Žurnalyň sahypalary häzirki döwrüň sungat ussatlarynyň işleri we fotosuratlary, seýrek arhiw materiallarydyr kartografiýa şekilleri bilen bezelipdir.

(TDH)

Aşgabat, 24-nji noýabr (TDH). Şu gün hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow ýurdumyzyň ýangyç-energetika hem-de ykdysadyýet we maliýe toplumlaryna degişli meseleler boýunça iş maslahatyny geçirdi. Oňa Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň degişli orunbasarlary, ugurdaş düzümleriň käbir ýolbaşçylary gatnaşdylar.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow iş maslahatyny açyp, ýangyç-energetika toplumynda alnyp barylýan işleriň netijelerine garamak, pudagyň ykdysady ýagdaýyna degişli meseleler boýunça maslahat geçirmek kararyna gelendigini aýtdy. Biziň alyp barýan energetika syýasatymyz netijesinde ýurdumyzyň nebitgaz, şol sanda gaz pudagy hem yzygiderli ösýär. Tebigy gazyň gorlary boýunça dünýäde öňdebaryjylaryň biri bolan ýurdumyzda täze-täze gaz ýataklary açylyp ulanmaga berilýär. Tebigy gazy gaýtadan işleýän döwrebap kärhanalar gurlup, halkara taslamalar durmuşa geçirilýär diýip, milli Liderimiz belledi. Şunuň bilen baglylykda, hormatly Prezidentimiz häzir pudagyň işini has netijeli guramak, tebigy gazyň çykarylýan möçberini we iberilýän ugurlaryny artdyrmak, ykdysadyýeti gowulandyrmak üçin öňde wajyp wezipeleriň durýandygyna ünsi çekdi. Bu ugurda “Türkmenistanyň nebitgaz senagatyny ösdürmegiň 2030-njy ýyla çenli döwür üçin Maksatnamasynyň” esasynda degişli işler alnyp barylýar. Şoňa görä-de, bellenen çäreleri durmuşa geçirmekde ýangyç-energetika toplumynyň edara-kärhanalarynyň öňünde durýan wezipeleri ýerine ýetirmek bilen baglylykda, daşary ýurtly hyzmatdaşlar bilen ýola goýlan işleriň üstünlikli berjaý edilmelidigi nygtaldy.

Şolaryň çäklerinde Türkmenistanda gurlan nebitgazhimiýa kärhanalarynda maksatnamalaýyn işler üstünlikli ýerine ýetirilýär. Alnyp barylýan işleriň durnukly ösüşini saklamak ileri tutulýan wezipeleriň hatarynda durýar diýip, milli Liderimiz aýtdy.

Döwlet Baştutanymyz ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň pudaklaryny senagatlaşdyrmak boýunça maksatnamanyň yzygiderli ýerine ýetirilmeginiň ähmiýeti barada durup geçip, beýleki pudaklar bilen birlikde ýangyç-energetika hem-de ykdysady-maliýe toplumlarynda bu ugurdaky meseleleriň çözülmegine ilkinji nobatdaky wezipeler hökmünde garalýandygyna ünsi çekdi. Şunuň bilen baglylykda, milli Liderimiz bu babatda ýerine ýetirilýän işler bilen gyzyklandy.

Ilki bilen, Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary Ş.Abdrahmanow nebitgaz pudagyny ösdürmek, ýangyç-energetika toplumyna ylmyň soňky gazananlaryny, häzirki zamanyň öňdebaryjy tehnologiýalaryny hem-de sanly ulgamy we halkara tejribäni ornaşdyrmak, daşary ýurt maýa goýumlaryny çekmek, tebigy gazyň gazylyp alnyşyny hem-de daşyna iberilýän mukdaryny artdyrmak boýunça ýerine ýetirilýän işler barada hasabat berdi.

“Mawy ýangyjyň” çykarylýan möçberini artdyrmak, guýularyň önüm berşini ýokarlandyrmak hem-de öňdebaryjy tehnologiýalary ulanmak arkaly täze guýulary özleşdirmek boýunça toplumlaýyn işler alnyp barylýar. Wise-premýer innowasion tehnologiýalary önümçilige ornaşdyrmak, gaz önümçiligini öňe ilerletmek we halkara bazarlarda netijeli ýerlemek maksady bilen görülýän çäreler barada-da hasabat berdi.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow hasabaty diňläp, geologiýa-gözleg işlerini geçirmegiň depginini artdyrmak, nebitiň we gazyň hem-de beýleki tebigy baýlyklaryň ätiýaçlyklaryny netijeli ulanmak üçin degişli çäreleriň görülmelidigini nygtady. Nebiti gaýtadan işleýän we gazhimiýa senagatyna daşary ýurt maýa goýumlaryny çekmek ugrunda zerur tagallalar edilmelidir diýip, milli Liderimiz aýtdy.

Soňra Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary Serdar Berdimuhamedow maliýe-ykdysadyýet toplumynda işleriň ýagdaýy, maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriniň hasabyna maýa goýum serişdelerini özleşdirmek boýunça görülýän çäreler barada hasabat berdi.

Häzir ýurdumyzda döwrebap tehnikalary we iň täze tehnologiýalary peýdalanmagyň, ykdysadyýetiň ähli pudaklaryny sanlylaşdyrmagyň, innowasion önümçilik düzümlerini döretmegiň, döwletimiziň dünýä ykdysady ulgamyna goşulyşmagyny çuňlaşdyrmagyň, halkara hyzmatdaşlygy giňeltmegiň hem-de maýa goýum işini işjeňleşdirmegiň esasynda uzak möhletli geljek üçin durnukly ösüşiň berk binýadyny kemala getirmäge niýetlenen özgertmeleriň geçirilýändigi nygtaldy.

Milli ykdysadyýet baý tebigy, ykdysady, maýa goýum kuwwatyny peýdalanmak, döwletara hyzmatdaşlygy giňeltmek we daşary ykdysady mümkinçiligini ýokarlandyrmak bilen, üstünlikli diwersifikasiýalaşdyrylýar. Şunuň bilen baglylykda, Diýarymyzyň ykdysady ösüşiniň durnuklylygynyň, serişde mümkinçiliginiň hem-de ýurdumyzy ösdürmegiň ileri tutulýan ugurlaryna köp mukdarda gönükdirilýän maýa goýumlar bilen höweslendirilýändigi bellenildi.

Hormatly Prezidentimiz hasabaty diňläp, ykdysady durnuklylygy, ösüşi üpjün etmek üçin zerur çäreleriň amala aşyrylmagynyň, halk hojalygynyň pudaklary tarapyndan maliýe serişdeleriniň ulanylyşyna yzygiderli gözegçilik edilmeginiň wajypdygyny aýtdy.

Döwlet Baştutanymyz wise-premýere nebitgaz toplumyna degişli edaralaryň ykdysady durnuklylygyny gazanmak işini güýçlendirmek maksady bilen, anyk çäreleri görmegi tabşyrdy.

Soňra hormatly Prezidentimiz öňde durýan möhüm wezipeleri kesgitläp, degişli tabşyryklary berdi.

Milli Liderimiz ýurdumyzyň gaz pudagynyň işini gowulandyrmak üçin tutanýerlilik bilen, örän köp işlemelidigini aýtdy. Pudagyň önümçilik kuwwaty netijeli peýdalanylmalydyr.

Döwlet Baştutanymyz ylmyň we tehnologiýalaryň iň soňky gazananlary esasynda önümçilige sanly ulgamy ornaşdyryp, gaz senagatynyň kärhanalarynda zähmeti guramagyň netijeliliginiň ýokarlandyrylmalydygyny, munuň üçin pudaga daşary ýurt maýa goýumlaryny has köp çekmelidigini nygtady.

Hormatly Prezidentimiz häzirki wagtda dünýä bazarynda tebigy gazyň sarp edilişini hem-de bahasyny düýpli seljermek barada wise-premýer Ş.Abdrahmanowa anyk tabşyryklary berdi.

Milli Liderimiz türkmen tebigy gazyny daşarky bazarlara ibermegiň geografiýasyny giňeltmek bilen baglylykda, goňşy we sebit döwletleriniň gyzyklanmasyna görä, tebigy gazy gysga, orta we uzak möhletleýin şertnamalar esasynda ýerlemek üçin zerur işleri geçirmek barada görkezmeleri berdi.

Hormatly Prezidentimiz sözüni dowam edip, gorlary boýunça dünýäde iri «Galkynyş» gaz känini düýpli özleşdirmegiň depginini çaltlandyrmagy tabşyrdy.

Türkmen tebigy gazyny satyn almak we satmak barada baglaşylan şertnamalar boýunça borçnamalary üstünlikli ýerine ýetirmek üçin geljek ýyllarda ýurdumyzyň beýleki gaz känlerinde gazyň goşmaça möçberlerini çykarmak hem üpjün edilmelidir diýip, döwlet Baştutanymyz nygtady.

Milli Liderimiz «Türkmengaz» döwlet konserni tarapyndan tebigy gazy satyn almak we satmak baradaky şertnamalar baglaşylanda, halkara tejribäni düýpli öwrenmegi tabşyrdy hem-de türkmen gazyny daşary ýurtlara eksport etmek boýunça wezipelere degişli görkezmeleri berdi.

Maslahatda Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary Serdar Berdimuhamedowa nebitgaz toplumynyň maliýe-ykdysady ýagdaýyny, desgalaryň ulanylyşyny yzygiderli seljermegi hemişe gözegçilikde saklamak tabşyryldy.

Milli Liderimiz gaz we nebit çykaryjy kärhanalaryň, geologiýa-gözleg edaralarynyň maddy üpjünçiligini gowulandyrmak, önümçilik desgalarynda zerur abatlaýyş we durkuny täzelemek işlerini geçirmek barada anyk teklipleri taýýarlamagyň möhümdigini aýtdy.

Döwlet Baştutanymyz Maliýe we ykdysadyýet ministrligine hem-de Merkezi banka nebitgaz toplumynyň kärhanalarynyň maliýe-ykdysady ýagdaýyny, kuwwatlyklarynyň ulanylyşyny düýpli öwrenmegi seljerip durmagy gözegçilikde saklamagy tabşyrdy.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow döwrüň talabyna laýyklykda hem-de nebitgaz toplumynda pudaklaýyn maksatnamalary gyşarnyksyz durmuşa geçirmek bilen baglylykda, öňdebaryjy sanly tehnologiýalar esasynda bank ulgamynyň işini döwrebaplaşdyrmak meselesini hemişe üns merkezinde saklamak barada anyk tabşyryklary berdi.

Milli Liderimiz iş maslahatyny jemläp, ara alnyp maslahatlaşylan meseleleriň örän möhümdigini ýene-de bir gezek belläp, olaryň ählisiniň özeninde ýurdumyzyň ykdysady bähbidiniň hemme zatdan ileri tutulmalydygy baradaky wezipeleriň durýandygyny aýratyn nygtady hem-de degişli ýolbaşçylara bu babatda anyk tabşyryklary berip, öňde goýlan wezipeleri çözmekde üstünlikleri arzuw etdi.

Halkymyz mukaddes Garaşsyzlygymyzyň 30 ýyllyk toýuny uly tutumlar hem-de dabaralar bilen toýlaýar. Türkmenistanyň at gazanan arhitektory hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň binagärlik sungat eseri bolan merjen paýtagtymyzda hem-de tutuş ýurt möçberinde şanly sene mynasybetli açylyp, ulanylmaga berlen binalar toý şatlygyny goşalandyrdy. Şanly Garaşsyzlygymyzyň 30 ýyllyk toýunyň öňüsyrasynda gojaman Köpetdagyň eteginde Döwlet münberi toplumynyň, ak şäherimiz Aşgabadyň Halkara howa menziliniň golaýynda «Laçyn» seýilgähiniň, sebitde deňi-taýy bolmadyk Söwda we dynç alyş, işewürlik merkezlerinden hem-de döwrebap ýaşaýyş jaýlaryndan ybarat bolan «Aşgabat» binalar toplumynyň açylyş dabarasyny synlap, eziz Watanymyzyň ösüşlerine, baş şäherimiz Aşgabadyň has-da gözel görke gelşine buýsandyk. Şeýle dabaraly çärelere hormatly Prezidentimiziň halk köpçüligi bilen birlikde gatnaşmagy il-ýurt bilen bir jan, bir tendigini görkezýän ajaýyp pursatlardyr.

Merjen paýtagtymyzyň adyny göterýän döwrebap toplum binagärlikde özboluşlylygy, owadanlygy, bezemenligi arkaly Aziýanyň merjen şäheri adyna eýe bolan Aşgabadyň gözelliginiň üstüni ýetirip, ajaýyp sazlaşygy bilen göwnüňi göterip, Arkadag Prezidentimize bolan buýsanjyňy goşalandyrýar. Dabara mynasybetli howa şarlary, dürli reňkli toý baglary bilen bezelen döwrebap desganyň Garaşsyzlyk toýunda ilkinji myhmanlaryny garşylamagynda uly many bar. «Ilkinji nobatda, meniň ähli aladam halkym bolar!» diýip, eşretli döwrany peşgeş beren hormatly Prezidentimiziň taýsyz tagallasy bilen gurlan bu ajaýyp desga Garaşsyzlygymyzyň şanly toýundan gözbaş alyp, paýtagtymyzyň ýaşaýjylarynyň we myhmanlarynyň aýratyn höwes bilen barýan ýerine öwrüldi.

Milli binagärligiň ajaýyp däplerini we häzirki zaman şähergurluşygynyň iň gowy nusgalaryny özünde jemleýän, ertekilerdäki köşgi-eýwanlary ýada salýan bu desganyň eziz Watanymyzyň Garaşsyzlyk toýunyň dabaralara beslenen şanly 30 ýyllygyna gabatlap ulanylmaga berilmegi Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwrüni peşgeş beren mähriban Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda hemişelik Bitarap Diýarymyzyň ösüşleriň belent sepgitlerini nazarlap barýandygyny aýdyň görkezýän subutnamadyr. Hormatly Prezidentimiziň durmuş ugurly syýasatynyň üstünlikli amala aşyrylmagynyň baş maksadynyň türkmenistanlylaryň oňat ýaşamagy, döredijilikli zähmet çekmegi we göwnejaý dynç almagy üçin iň gowy şertleri döretmäge gönükdirilendigini hem bellemek gerek.

Düzüminde Söwda we dynç alyş, işewürlik merkezlerini, döwrebap ýaşaýyş jaýlaryny jemleýän toplumyň «Aşgabat» adyna mynasyp bolmagynda uly many bar. Şu ýyl türkmen paýtagtynyň esaslandyrylmagynyň 140 ýyllygy hem dabara bilen bellenildi, merjen paýtagtymyz Aşgabat Garaşsyzlyk ýyllarynda görlüp-eşidilmedik derejede özgerdi. Bu oňyn özgerişler ähli ösüşlerimiziň gözbaşynda duran döwlet Baştutanymyz Gurbanguly Berdimuhamedowyň eziz Diýarymyzy gülledip ösdürmegiň ýoly bilen alyp barmagy netijesinde mümkin boldy. Bu gün Aşgabat Aziýanyň iň bir döwrebap, sazlaşykly ösýän şäherleriniň hatarynda mynasyp ornuny eýeledi.

Milli Liderimiziň ilhalar başlangyjy bilen bina edilen desga özüniň binagärlik aýratynlygy bilen türkmen paýtagtynyň gözel ýerleriniň birine öwrüldi. Toplumyň öňündäki meýdançada ýurdumyzyň medeniýet we sungat ussatlarynyň ýerine ýetirmeginde aýdym-sazly çykyşlaryň şowhuny astynda döwlet Baştutanymyzyň toý bagyny kesip, söwda-dynç alyş merkezini açyp ulanmaga bermegi, ýörite enjamdaky düwmäni basyp, interaktiw ulgamy işe girizmegi bilen, yşygyň, sazyň owazy astynda täsin gözellikleri synlamak aýratyn buýsançly boldy. Häzirki eýýamy wasp edýän şygarlaryň hem-de milli Liderimize bagtly durmuş üçin hoşallyk sözleriniň şöhlelenmegi halkymyzyň göwün guşuny ganatlandyrdy. Sekiz gektar meýdany eýeleýän täze desganyň düzüminde 4 gatly söwda-dynç alyş, 6 gatly işewürlik merkeziniň hem-de döwrebap ýaşaýyş jaý toplumynyň, şeýle-de, toý dabaralaryny geçirmek üçin 800 orunlyk iki gatly binanyň bolmagy ýurdumyzda baş maksadyň halkyň amatly ýaşaýşyny üpjün etmäge gönükdirilendigini aýdyň görkezýär. Toplumyň düzümine 708 orunlyk ýerasty awtoduralga, awtoýuwalga hem-de ýeňil awtoulaglara hyzmat edýän merkezler, kafe, inženerçilik desgalary, suw çüwdürimi, estakada köprüsi, uzynlygy 309 metr bolan emeli akaba girýär. Seýilgäh zolagy döredilip, gül ekilen aýmançalar, oturgyçlar we çyralar göwün guşuňy belende göterýär.

Girelgesi we çykalgasy bolan, estakada görnüşinde gurlan ýol türkmen paýtagtynyň täze keşbini has-da gözelleşdirdi.

Ýaşaýyş toplumynyň 11 gatly iki, 14 gatly iki hem-de 17 gatly bir binadan ybarat bolmagy bu toplumyň özboluşly binagärligini üpjün edýär. 124 öýli döwrebap jaýda üç, dört we ýedi otagly, ähli amatlyklary bolan öýler ýerleşýär. Şolarda giň myhman otaglary, ýatylýan rahat otaglar, döwrebap durmuş tehnikasy bilen üpjün edilen aşhanalar, eýwanlar hem-de kömekçi jaýlar, awtoulaglar üçin ýerasty duralgalar göz öňüne tutulan. Toplumda açyk howada oýnamak üçin degişli enjamlar bilen üpjün edilen çagalar meýdançasynyň, işjeň dynç almagy halaýanlara niýetlenen sport meýdançalarynyň, köpçülikleýin çäreleri geçirmek üçin binanyň bolmagy paýtagtymyzdaky täze ýaşaýyş toplumynyň özboluşly, häsiýetli aýratynlygydyr.

Amatly ýaşaýşy, işewürligi, söwdany, dynç alşy utgaşdyrmaga ýardam edýän Söwda-dynç alyş we işewürlik merkezlerinden hem-de ýaşaýyş jaýyndan ybarat bolan täze binalar toplumy, paýtagtymyzda we ýurdumyzyň dürli künjeklerinde gurlan we gurulýan köpsanly durmuş maksatly desgalar halkymyzyň abadançylygynyň yzygiderli ýokarlanýandygynyň şaýadydyr.

Goý, eziz Diýarymyzy ösüşleriň we özgerişleriň mekanyna öwren Gahryman Arkadagymyza döwletli tutumlarynda rowaçlyklar ýar bolsun!

Imran Eýýup ogly, GASANOW,

Balkan welaýatynyň Hazar şäheriniň ýaşaýjysy.

Hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda Garaşsyz, baky Bitarap Watanymyz deňsiz-taýsyz ösüşlere eýe bolýar. Ähli pudaklara ylmyň iň soňky gazananlary, innowasion tehnologiýalar, sanly ulgam ornaşdyrylýar. Eziz Diýarymyzyň bedew batly ösüşlerinde sanly ulgamyň ähmiýetli ornuny her ädimde görýäris. Munuň özi tizlik, amatlylyk, tygşytlylyk bilen hem aýrylmaz baglydyr. Milli Liderimiziň belleýşi ýaly: «...innowasiýalar, häzirki zaman ylymlary, nanotehnologiýalar, sanly ulgam adamzat jemgyýetini öňe alyp barýar».

«Türkmenistanda 2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyna» laýyklykda, ýurdumyzda öňdebaryjy tejribeleri öwrenmek we önümçilige ornaşdyrmak işleri döwrebap derejede ýola goýlup, maksatnamalaýyn esasda alnyp barylýar. Ýurdumyzyň ylym, bilim ulgamyna sanly tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagy ýaş nesliň bu ugurdan has-da kämilleşip, innowasion ösüşleriň öň hatarynda bolmagyna oňyn täsir edýär. Hünärmenler, aýratyn-da, ýaşlar täze ylmy taglymatlary öwrenip, dünýä tejribesinden, öňdebaryjy tehnologiýalardan habarly bolýarlar. «Türkmenistanda ylym ulgamyny 2020 — 2025-nji ýyllarda sanly ulgama geçirmegiň Maksatnamasynyň» üstünlikli amal edilmeginiň çäklerinde ýurdumyzyň ylym-bilim edaralarynyň, ýokary we orta okuw mekdepleriniň öňdebaryjy tehniki enjamlar, ýokary tizlikli internet tehnologiýalary, kompýuter programmalary bilen üpjün edilmegi, elektron okuw-görkezme esbaplarynyň, wideo we audio materiallaryň, elektron okuw kitaplarydyr gollanmalaryň taýýarlanmagy netijesinde, häzirki zamanyň sanly tehnologiýalaryndan oňat baş çykarýan zehinli hünärmenleriň nesli kemala gelýär. Ýaş hünärmenler sanly bilim ulgamyndaky dünýä tejribesini öwrenip, ony ýurdumyza ornaşdyrmak babatda teklipleri taýýarlamaga ýardam edýärler, milli ykdysadyýetimize sanly ulgamyň ornaşdyrylmagyna öz açyşlaryny hödürläp, bu ugurda döwlet syýasatynyň üstünlikli durmuşa geçirilmegine mynasyp goşant goşýarlar. Häzirki wagtda Diýarymyzyň täze, innowasion tehnologiýalar esasynda işleýän önümçilik kärhanalarynda zähmet çekýänleriň aglabasy ýaşlardyr.

Ýurdumyzda ýaş nesliň kompýuter tehnologiýalaryndan, innowasion täzeliklerden, ylmyň soňky gazananlaryndan ýokary derejede peýdalanyp bilmegi üçin ähli şertler döredilýär. Bu babatda ilkinji ädimiň orta mekdepleriň birinji synpyndan başlanmagy, ýagny bilimler dünýäsine ilkinji gezek gadam basýan körpelere Gahryman Arkadagymyzyň adyndan öwrediji kompýuterleriň sowgat berilmegi ýaş nesliň irki ösüşden gözýetiminiň giňelmeginde, bilimleri çuňlaşdyryp özleşdirmeginde, dünýä dillerini öwrenmeginde, hünär babatda kämilleşmeginde örän ähmiýetlidir.

Milli Liderimiz «Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» ýylynyň 1-nji sentýabrynda, ýagny Bilimler we talyp ýaşlar gününde talyplar we okuwçylar üçin geçen umumy sapagynda ýaşlaryň innowasion barlaglara işjeň gatnaşyp, täze tehnologiýalary döretmelidigini nygtady we talyp ýaşlara, okuwçylara ýüzlenip: «Siz täze ylmy işleriňiz, düýpli açyşlaryňyz bilen özüňizi öňdebaryjy nesiller hökmünde dünýä tanatmalysyňyz» diýdi. Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwrüniň eşretleri bilen ýaşaýan türkmen ýaşlarynyň milli Liderimiziň bu ynamyny aňryýany bilen ödejekdiklerine ynanýarys.

Göwher DURDYÝEWA,

Türkmenistanyň Telekommunikasiýalar we informatika institutynyň mugallymy.

Taryhy maglumatlar we arheologik tapyndylar ýeri işläp bejermek bilen bagly buhgalterçilik hasaba alnyşynyň has irki döwürde ýüze çykandygyny tassyklaýar. Bu iş öndürilen önümiň möçberini we gymmatyny kesgitlemekde, şeýle hem jemgyýetiň maliýe ulgamyny dolandyrmakda uly orun eýeläpdir. Parfiýa döwletiniň Rim imperiýasy bilen Beýik Ýüpek ýoly arkaly hyzmatdaşlygynyň gülläp ösen döwründe buhgalterçilik hasaba alnyşynyň hukuk esaslary kemala gelipdir. Giçki Orta asyrlarda bolsa bu iş has-da kämilleşdirilipdir.

XX asyrda buhgalterçilik hasaba alnyşynyň ylmy esaslaryny ösdürmekde we onuň tejribe işlerini kämilleşdirmekde dürli ýurtlarda giň gerimli işler durmuşa geçirilipdir. Hasap görkezijileriniň täze görnüşleriniň işlenip düzülmegi we şonuň esasynda buhgalterçilik hasaba alnyşynyň emläklerini hasaba almakda hem-de bahalandyrmakda täze ylmy nazaryýetleriň işlenip düzülmegi, harajatlary hasaba almagyň, önümiň özüne düşýän gymmatyny hasaplamagyň kämil görnüşleriniň döredilmegi we beýlekiler buhgalterçilik hasaba alnyşynyň halkara derejesinde ösdürilmegi ugrunda durmuşa geçirilen işleriň esasylarydyr.

Garaşsyz Türkmenistanda hem milli ykdysadyýetiň ösüşini üpjün etmekde buhgalterçilik hasaba alnyşynyň halkara ülňülerine laýyklykda guralmagyna uly ähmiýet berilýär. Hormatly Prezidentimiziň: «Öňümizde maliýe hasabatlylygyny halkara ölçeglerine laýyk getirmek bilen baglanyşykly örän çylşyrymly wezipeler dur. Şol wezipeleriň amala aşyrylmagy bolsa, maliýe amallaryny geçirmegiň äşgärligini üpjün edip, daşary ýurtly maýadarlaryň maýa goýmaga höwesini artdyrar» diýip bellemegi hem munuň aýdyň subutnamasydyr.

Döwlet Baştutanymyzyň taýsyz tagallalary esasynda, ýurdumyzda buhgalterçilik hasaba alnyşynyň hukuk binýadyny kesgitleýän birnäçe kanunlar we kadalaşdyryjy namalar kabul edildi. Hormatly Prezidentimiz 2010-njy ýylda «Türkmenistanda buhgalterçilik hasaba alnyşy we auditi özgertmek maksatnamasyny tassyklamak hakyndaky» Karara gol çekdi. Bu resminama ýurdumyzyň maliýe-ykdysady we bank ulgamynda durmuşa geçirilýän hem-de bazar ykdysadyýeti şertlerinde halk hojalygynyň ähli pudaklarynyň mundan beýläk-de sazlaşykly ösmegini üpjün etmäge gönükdirilen düýpli özgertmeler ýolunda möhüm ädim boldy. Degişli resminama Türkmenistanda kärhanalaryň, edaralaryň we guramalaryň maliýe hasabatlylygyny kämilleşdirmek hem-de dünýäniň dürli döwletleri bilen özara bähbitli hyzmatdaşlygy täze derejä çykarmak ugrunda möhüm utgaşdyryjy gural bolup, daşary ýurt maýalarynyň möçberleriniň artmagyna ýardam edýär.

2012-nji ýylda Täjirçilik kärhanalary, Döwlet býujet edaralary, Kiçi we orta telekeçilik kärhanalary üçin maliýe hasabatlylygynyň milli standartlarynyň sanawynyň hem-de halkara ülňülerine laýyk gelýän täze hasaplaryň meýilnamalarynyň kabul edilmegi hem ýurdumyzda buhgalterçilik hasaba alnyşyny kämilleşdirmegiň nobatdaky möhüm tapgyryna öwrüldi. 2017-nji ýylyň 22-nji dekabrynda hormatly Prezidentimiz 2019-njy ýylyň 1-nji ýanwaryndan başlap, eýeçiligiň görnüşine garamazdan, karz edaralaryndan başga ähli kärhanalara, edaralara we guramalara, buhgalterçilik hasaba alnyşynyň we maliýe hasabatlylygynyň halkara standartlaryna geçmegi hakyndaky Karara gol çekdi. Munuň özi ýurdumyzyň edara-kärhanalarynyň we guramalarynyň maliýe işini kämilleşdirmäge gönükdirilendir.

Milli ykdysadyýetimiziň ähli düzümleriniň sazlaşykly ösmegini üpjün edip, halkymyzyň eşretli durmuşda ýaşamagy ugrunda taýsyz tagallalary edýän hormatly Prezidentimiziň janynyň sag, ömrüniň uzak, döwletli tutumlarynyň rowaçlyklara beslenmegini arzuw edýäris.

Bägül ORAZGELDIÝEWA,

Türkmen döwlet maliýe institutynyň mugallymy.

Türkmen topragynyň asty-da, üsti-de hazyna. Kesewini dürtseň gögerýän topragymyz nebitgaz gorlary boýunça-da dünýäniň öňdebaryjylarynyň hatarynda. Şeýle bolansoň, ýurdumyzda nebitgaz senagaty — ykdysadyýetiň iň esasy ugurlarynyň biri. Bu gün türkmen «gara altyny», «mawy ýangyjy» dost-dogan illeriň hem ojaklaryna ýylylyk, durmuşyna ýakym paýlaýar. Täze nebitgazly guýularyň gazylyp, ummasyz ýerasty hazynanyň üstünden ýygy-ýygydan barylmagy topragymyzyň egsilmez berekedine ýene bir ýola güwä geçýär.

Hormatly Prezidentimiziň «Türkmenistanyň nebiti we gazy — 2021» atly halkara maslahata gatnaşyjylara ýollan Gutlagynda nygtalyşy ýaly, nebitgaz senagatyny ösdürmek Garaşsyzlyk ýyllarynda ýurdumyzy ykdysady taýdan ösdürmegiň ileri tutulýan ugurlarynyň biri boldy. Döwletimiziň amala aşyrýan energetika strategiýasyna laýyklykda, uglewodorod serişdelerini il-günümiziň we beýleki ýurtlaryň halklarynyň bähbidine gönükdirmek babatda alnyp barylýan işler öz oňyn netijesini berýär. Bu tutumly işlere türkmenistanly geologlar hem öz mynasyp goşandyny goşýarlar.

Paýtagtymyzda 26-njy gezek geçirilen halkara maslahata «Türkmengeologiýa» döwlet korporasiýasynyň «Lebapnebitgazgözleg» ekspedisiýasynyň geologlary hem sowgatly geldiler. Ekspedisiýanyň buraw desgasynyň başlygy Halmyrat Rozyýewiň ýolbaşçylygyndaky topar Hazaryň kenaryndaky Uzynada meýdançasyndaky 13-nji gözleg-barlag guýusynda ummasyz ýerasty hazynanyň üstünden bardy. Geologlar tarapyndan 6860 metr çuňlukda nebitgaz kondensatynyň we «mawy ýangyjyň» ägirt uly gorunyň üsti açyldy. Ekspedisiýanyň berýän maglumatlaryna görä, bu guýudan bir gije-gündiziň dowamynda 105 tonna golaý nebitgaz kondensatyny, 120 müň kub metr tebigy gazy alyp bolýar.

Ýeri gelende aýtsak, Yslam Soltanow, Myrat Joraýew ýaly tejribeli ussalar bilen işleşýän topar ýolbaşçysy Uzynada meýdançasynda ozal hem şeýle bereketli guýyny gazypdy. Toparyň burawlan ikinji guýusyndan ýurdumyzyň ykdysady kuwwatyna güýç goşjak uly hazynanyň ýüze çykarylmagy-da guwandyryjydyr.

Gürrüňi edilýän guýynyň «Türkmengeologiýa» döwlet korporasiýasynyň geologlary tarapyndan henize çenli gazylan iň çuň guýularyň biridigini aýtmak gerek. Korporasiýanyň taryhyndaky iň çuň guýy hem häzir «Lebapnebitgazgözleg» ekspedisiýasy tarapyndan gazylýar. Farhat Rozybaýewiň ýolbaşçylygynda gazylýan 15-nji gözleg-barlag guýusynyň taslama çuňlugy 7 müň 600 metre ýetýär. Häzir geologlar bu çuňlugyň 5,5 müň metrine baryp ýetdiler. Ýakyn günlerde bu topardan hem hoş habara garaşylýar.

Hormatly Prezidentimiziň ýurdumyzyň nebitgaz senagatynyň işgärleri üçin döredip berýän mümkinçilikleri geologlaryň işini ýeňilleşdirmek bilen, onuň netijeliligini-de artdyrýar. Türkmen geologlary buraw işinde dünýäniň ösen tehnologiýalaryndan peýdalanýarlar. Döwrebap enjamlaryň üsti yzygiderli ýetirilip durulýar. Munuň üçin geologlaryň hormatly Prezidentimize hoşallygynyň çägi ýok.

Agageldi ITALMAZOW.

(Öz habarçymyz).

Bagtyýarlyk döwrümizde ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň möhüm ugry bolan bank ulgamy çalt depginler bilen ösýär. Ulgamyň ygtybarlylygyny has-da ýokarlandyrmak boýunça alnyp barylýan işler döwlet syýasatynda möhüm orun eýeleýär. Bank ulgamynyň durnukly işlemegi ykdysadyýetiň bäsdeşlige ukyplylygynyň, depginli ösüşiniň üpjün edilmegi hem-de dünýä ykdysady giňişligine amatly goşulyşmagy üçin möhümdir.

2011-nji ýylda «Türkmenistanyň bank ulgamyny ösdürmegiň 2011 — 2030-njy ýyllar üçin Döwlet maksatnamasy» kabul edildi. Maksatnama laýyklykda, durmuşa geçirilýän giň möçberli ykdysady özgertmelerde ulgamyň işini kämilleşdirmek we ony döwrüň talaplaryna laýyk getirmek, bank hyzmatlarynyň hilini halkara ölçeglere görä guramak, olaryň görnüşlerini artdyrmak, milli manadyň hümmetiniň durnuklylygyny üpjün etmek boýunça amala aşyrylmaly işler kesgitlenildi. Bu ugurda alnyp barylýan innowasion özgertmeler banklaryň maýalaşdyryş derejesiniň ýokarlanmagyna, maliýe serişdeleriniň binýadyny berkitmäge, bank gözegçiligini kämilleşdirmäge, bank amallarynyň göwrümini giňeltmäge, innowasion bank önümleriniň we tehnologiýalarynyň ornaşdyrylmagyna, agzalan ugurda ilata edilýän hyzmatlaryň hiliniň ýokarlanmagyna oňyn täsirini ýetirýär. Täze tehnologiýalaryň yzygiderli ornaşdyrylmagy ilata töleg-hasaplaşyk, depozit we beýleki hyzmatlary banka barmazdan, ýerine ýetirmäge mümkinçilik berýär. Milli töleg ulgamyny ösdürmek, onuň netijeliligini, ygtybarlylygyny hem-de howpsuzlygyny üpjün etmek üçin ulgam döwrebap maglumat tehnologiýalarydyr kompýuter programmalary bilen üpjün edilýär. Nagt däl hasaplaşyklaryň gerimi günsaýyn giňeýär. Karz edaralarynda hyzmatlaryň täze görnüşleri yzygiderli ornaşdyrylýar.

Milli Liderimiz: «Geljekde pul-karz syýasatynyň maksatnamalaýyn ugurlary, onuň möhüm gurallary netijeli ykdysady strategiýany durmuşa geçirmek üçin has amatly şertleri döredýän ugurlarda hem-de derejelerde kemala getirilmelidir. Häzirki döwürde Türkmenistanyň öňünde bu strategiki möhüm ulgamda düýpli we yzygiderli özgertmeleri amala aşyrmak wezipesi durýar» diýip belleýär.

Syýasy ylymlaryň doktory Serdar Berdimuhamedowyň golaýda çap edilen «Türkmenistanyň ykdysady strategiýasy: durnukly ösüşiň milli nusgasy» atly ylmy makalasynda nygtalyşy ýaly, Garaşsyzlygyň ykdysady esaslaryny has-da pugtalandyrmakda maliýe-bank ulgamyna aýratyn orun degişlidir.

Garaşsyzlyk ýyllarynda ýurdumyzda manadyň satyn alyş ukybynyň durnuklylygy üpjün edildi. Karz serişdeleriniň möçberleri yzygiderli artdyrylýar. Şeýle düýpli işleriň netijesinde esasy makroykdysady görkezijiler ýokarlanýar. Pul ulgamynda özgertmeleriň çäklerinde amala aşyrylan işler milli pula ynamy artdyrdy. Munuň şeýledigini Halkara Pul Gaznasy ýaly abraýly maliýe düzümler ençeme gezek tassykladylar. «Fitch Ratings» halkara agentliginiň ýurdumyza «B+durnukly» derejäni bermegi hem ykdysadyýetiň depginli ösýändiginiň aýdyň subutnamasydyr.

Ýazgeldi ANNAMUHAMMEDOW,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň mugallymy.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow şu ýylyň 18-nji noýabrynda Koreýa Respublikasynda geçirilen Demirgazyk Ykdysady hyzmatdaşlyk boýunça halkara forumda sanly ulgam arkaly çykyş edip, häzirki döwrüň hakykatynyň pandemiýa garşy bilelikde göreşmek we onuň ýaýramagy sebäpli ýüze çykan ýaramaz durmuş-ykdysady, ynsanperwer netijeleri azaltmak wezipesini öňe çykarýandygyny nygtady.

Gynansak-da, ählumumy howpuň öňünde duran dünýä bileleşiginiň bu wehime öz wagtynda netijeli göreşip bilmändigini bellemek gerek diýip, döwlet Baştutanymyz aýtdy hem-de dünýäniň ähli döwletleriniň aň-bilim, maddy, maliýe we beýleki serişdelerini birleşdirmegiň bu çökgünlik ýagdaýyny üstünlikli ýeňip geçmegiň ýeke-täk usulydygyna ynam bildirdi.

Biz koronawirus meselesini syýasylaşdyrmakdan hem-de ony döwletara gatnaşyklarda täsir ediş guraly hökmünde ulanmakdan doly ýüz öwürmegiň zerurdygyna düşünýäris diýip, milli Liderimiz belledi.

Şunuň bilen baglylykda, hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow Türkmenistanyň Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasynyň 76-njy mejlisinde bu ugurdaky halkara hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmek boýunça ozal beýan eden başlangyçlaryny anyklaşdyrandygyny ýatlatdy. Biz, hususan-da, Bütindünýa Saglygy Goraýyş Guramasynyň howandarlygynda koronawirusyň tebigy gelip çykyşyny öwrenmek boýunça ulgamlaýyn işe girişmegi, bu ýokanjyň döredýän kesellerini bejermek we onuň öňüni almak meseleleriniň üstünde maksada gönükdirilen işleri alyp barmagy teklip edýäris diýip, döwlet Baştutanymyz aýtdy.

Golaýda Bütindünýa Saglygy Goraýyş Guramasynyň (BSGG) wekiliýeti ýurdumyzda boldy. Wekiliýete BSGG-niň Ýewropa sebitindäki adatdan daşary ýagdaýlar boýunça sebit direktory hanym Dorit Nisan ýolbaşçylyk etdi. Onuň düzümine epidemiologiýa we epidemiologik gözegçilik, adatdan daşary ýagdaýlara taýýarlyk hem-de olar babatda çäreleri görmek, maglumatlary ýygnamak, daşky gurşaw we saglygy goraýyş, ýokanç däl keseller boýunça bilermenler girdiler.

Dürli ministrliklerde we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynda, saglygy goraýyş edaralarynda, ugurdaş ýokary okuw mekdeplerinde geçirilen duşuşyklaryň barşynda hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň şu ýylyň oktýabr aýynda “Lukmançylyk diplomatiýasy — sagdyn dünýäniň binýady” atly alym-lukmanlaryň halkara maslahatyna gatnaşmak üçin Aşgabada gelen BSGG-niň Ýewropa sebit edarasynyň direktory Hans Klýuge bilen bolan duşuşygynyň barşynda gazanylan ylalaşyklary durmuşa geçirmäge degişli meseleleriň ençemesi ara alnyp maslahatlaşyldy.

Döwlet Baştutanymyzyň bu foruma gatnaşyjylara Gutlagynda belleýşi ýaly, Bütindünýä Saglygy Goraýyş Guramasy hem-de Birleşen Milletler Guramasynyň beýleki ýöriteleşdirilen düzümleri bilen özara gatnaşyklary yzygiderli ösdürip, Türkmenistan lukmançylyk diplomatiýasy ulgamynda iş ýüzündäki hyzmatdaşlygy ösdürmekde, adamlaryň saglygyny goramak meselelerini çözmek üçin netijeli çäreleri işläp taýýarlamakda, howply keselleriň öňüni almak we olara garşy göreşmek babatda ylmy maglumatlary alyşmakda baý tejribe toplady.

Bütin dünýäni gurşap alan pandemiýa bu ählumumy howpa garşy göreşmekde halkara bileleşigiň tagallalaryny birleşdirmegi talap edýär. Lukmançylyk diplomatiýasyna aýratyn ähmiýet bermek zerurlygyny ýüze çykarýar. Türkmenistan dünýäde ilkinji ýurtlaryň hatarynda COVID-19-yň öz çägine aralaşmagynyň öňüni almak boýunça toplumlaýyn çäreleri gördi. Ýurdumyz täze ählumumy ýokanjyň howpuna örän oňat düşünmek bilen, koronawirusa garşy göreşmek babatda özara ylalaşylan çözgütleri taýýarlamakda halkara tagallalary birleşdirmäge gönükdirilen birnäçe halkara başlangyçlar bilen çykyş etdi hem-de sebitde bu ugurda anyk çäreleriň görülmegine ýardam berdi diýip, milli Liderimiz belledi.

Wekiliýetiň agzalary türkmen kärdeşleri bilen Türkmenistan — BSGG hyzmatdaşlygynyň «Ýol kartasynyň» taslamasy boýunça pikir alyşdylar, bilelikdäki ylalaşyklaryň durmuşa geçirilişini çaltlandyrmak üçin ýokary derejedäki duşuşyklary yzygiderli guramagyň mümkinçiliklerini ara alyp maslahatlaşdylar. Hyzmatdaşlygyň dürli ugurlaryny teklip etmekde we ylalaşmakda Pudagara iş toparynyň möhüm guramaçylyk orny nygtaldy.

Milli Liderimiziň Demirgazyk Ykdysady hyzmatdaşlyk boýunça halkara forumda eden çykyşy bilen baglylykda, türkmen tarapynyň başlangyçlarynyň birnäçesi boýunça teklipler beýan edildi. Şolaryň hatarynda Merkezi Aziýada epidemiologiýa, wirusologiýa we bakteriologiýa sebit merkezini döretmek baradaky teklip hem-de Türkmenistanda Epidemiologiýa, wirusologiýa we bakteriologiýa ylmy-önümçilik merkezini gurmak baradaky çözgüt bar.

H.Klýugeniň Epidemiologiýa sebit merkeziniň taslamasy meýilleşdirilende hem-de ilerledilende “Bitewi saglygy goraýyş” konsepsiýasyny ulanmak baradaky teklibi, milli saglygy goraýşyň ilkinji ulgamynyň işini kämilleşdirmek, onuň maglumat binýadyny we “sanly lukmançylygy” ösdürmek boýunça teklipler ara alnyp maslahatlaşyldy.

Türkmenistan saglygy goraýyş we durnukly ösüş meseleleri boýunça Umumy Ýewropa komissiýasynyň (Monti komissiýasy) işini goldap, 2021-nji ýylyň mart aýynda komissiýa tarapyndan beýan edilen Hereketleriň çagyryşyna goşuldy. Bu komissiýa BSGG-niň Ýewropa sebit edarasynyň direktory Hans Klýugeniň başlangyjy boýunça 2020-nji ýylyň sentýabrynda döredildi.

Türkmen hünärmenleriniň Bütindünýä Saglygy Goraýyş Guramasyndan kärdeşleri bilen duşuşyklarynyň barşynda Türkmenistanyň saglygy goraýyş ulgamyny ösdürmegiň esasy ugurlarynyň “Saglyk” Döwlet maksatnamasynyň täze rejelenen görnüşinde hem-de ony durmuşa geçirmek boýunça 2021 — 2025-nji ýyllar üçin çäreleriň Meýilnamasynda kesgitlenendigi nygtaldy. Bu resminamalar hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow tarapyndan şu ýylyň mart aýynda tassyklanyldy.

Maksatnamanyň esasy maksady saglygy berkitmäge we keselleriň öňüni almaga toplumlaýyn çemeleşmek bilen, saglygy goraýyş ulgamyny mundan beýläk-de kämilleşdirmekden, ilatyň ömür dowamlylygyny ýokarlandyrmakdan, dünýä ülňüleriniň derejesinde ony ýokary hilli lukmançylyk hyzmatlary bilen üpjün etmekden ybaratdyr.

Döwlet Baştutanymyz bu resminama gol çekip, amala aşyrylýan, bu möhüm strategik ulgamda düýpli özgerişliklere gönükdirilen işleriň çäklerinde döwrebap lukmançylyk merkezlerini gurmagyň, dünýäniň iň gowy önüm öndürijileriniň öňdebaryjy enjamlaryny satyn almagyň, ýokary hünärli hünärmenleri taýýarlamagyň, derman üpjünçiliginiň gurallaryny kämilleşdirmegiň göz öňünde tutulýandygyny nygtady. Işjeň öňüni alyş işine, adamlaryň sagdyn durmuş ýörelgesine islegleriniň artmagyna hem-de zyýanly endiklerden el çekmeklerine aýratyn üns berilmelidir.

Şu ýyl tassyklanylan “Türkmenistanda ýokanç däl keselleriň öňüni almak we olaryň garşysyna göreşmek boýunça 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Milli strategiýa” we ony durmuşa geçirmek boýunça çäreleriň Meýilnamasy, “Sagdyn ene — sagdyn çaga — sagdyn geljek” atly 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Milli strategiýa we ony durmuşa geçirmek boýunça çäreleriň Meýilnamasy, Türkmenistanda ilatyň kesellere garşy göreşmek ukybyny ýokarlandyrmak boýunça 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Milli maksatnama, ýurdumyzyň ýiti ýokanç kesele garşy göreşmäge taýýarlygyny üpjün etmegiň täze Meýilnamasy ýaly resminamalarda saglygy goraýyş ulgamynyň işiniň aýry-aýry ugurlary anyklaşdyryldy.

Olarda dürli keselleriň öňüni almak, öz wagtynda ýüze çykarmak, bejermek, halkymyzyň ýaşaýyş-durmuşynyň ýokary derejesini we hilini gazanmak, milletiň genofonduny saklap galmak hem-de gowulandyrmak, ilatyň immun derejesini ýokarlandyrmak, lukmanlaryň hünär derejelerini, bilimlerini artdyrmak boýunça wezipeler, şeýle-de aýratyn howply ýokanç keselleriň ýaýramagyna garşy göreşmekde işi ulgamlaýyn guramak maksady bilen, Türkmenistanyň halkara hyzmatdaşlygynyň geljegi uly ugurlary kesgitlenildi.

Kabul edilen milli maksatnamalaryň esasynda Türkmenistanda saglygy goraýyş ulgamynyň düzümi yzygiderli giňeldilýär we döwrebaplaşdyrylýar. Şolar ýurdumyzyň tutuş ilatyna häzirki zaman lukmançylyk hyzmatlaryna deň mümkinçilikleridir elýeterliligi üpjün edýär.

Diýarymyzyň ähli sebitlerinde lukmançylyk-kesel anyklaýyş, “Ene mähri”, gaýragoýulmasyz «Tiz kömek», kliniki we ylmy-kliniki merkezler, köpugurly hassahanalar, şypahanalar guruldy hem-de ulanmaga berildi. Olar dünýäniň öňdebaryjy kompaniýalarynyň lukmançylyk enjamlary bilen üpjün edildi.

Döwlet we döwlete dahylsyz guramalar enäniň we çaganyň, şol sanda goraga mätäç toparlaryň saglygyny goramaga aýratyn üns berýärler. Şu ýylyň mart aýynda döredilen Gurbanguly Berdimuhamedow adyndaky Howandarlyga mätäç çagalara hemaýat bermek boýunça haýyr-sahawat gaznasynyň serişdeleriniň hasabyndan ýurdumyzyň ähli welaýatlarynyň hassahanalarynyň çagalar bölümleri täze “Tiz kömek” awtoulaglaryny aldylar. Gazna şeýle hem howandarlyga mätäç çagalaryň lukmançylyk operasiýalaryna serişdeleri yzygiderli bölüp berýär.

Şunuň bilen baglylykda, şu ýylyň 10-njy noýabrynda Balkan welaýatynda saglygy goraýyş ulgamynyň birbada iki desgasyny ulanmaga bermek dabarasynyň bolandygyny ýatlatmak ýerlikli bolar. Şol dabaralara Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary Serdar Berdimuhamedow gatnaşdy. Türkmenbaşy şäherinde ýokanç keseller hassahanasynyň täze binasy açyldy. Ol Germaniýanyň, Şwesiýanyň, Italiýanyň, Fransiýanyň, Ýaponiýanyň, ABŞ-nyň, Koreýa Respublikasynyň, Niderlandlar Patyşalygynyň, Çehiýanyň, Beýik Britaniýanyň we Hytaý Halk Respublikasynyň meşhur önüm öndürijileriniň döwrebap lukmançylyk enjamlary bilen üpjün edildi. Magtymguly etrabynda bolsa 50 stasionar we 30 ambulator orunlyk täze hassahana saglygy goraýyş ulgamynyň häzirki zaman düzüminiň üstüni ýetirdi.

400 orunlyk köpugurly hassahana-da ýerli saglygy goraýyş edaralarynyň ulgamyna goşular. Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow şu aýda Türkmenbaşy şäherinde bolmagynyň çäklerinde bu hassahananyň tamamlaýjy tapgyrynyň gurluşygy bilen tanyşdy.

Türkmenistanyň täze gurulýan saglygy goraýyş edaralarynda dürli keselleri anyklamak hem-de bejermek ulgamynda ylmy usullary, innowasion tejribeleri we ýokary takyk tehnologiýalary ornaşdyrmak üçin ähli şertler döredilýär. Munuň özi olarda işleýän hünärmenleriň degişli hünär derejesini talap edýär.

Myrat Garryýew adyndaky Türkmenistanyň Döwlet lukmançylyk uniwersiteti ýurdumyzyň saglygy goraýyş edaralary we derman senagaty kärhanalary üçin ýokary bilimli hünärmenleri taýýarlaýar. Dünýäde kabul edilen tejribä laýyklykda, bu ýokary okuw mekdebi öz işinde bilim hem-de ylym meselelerini utgaşdyrmaga çalşyp, keselleri anyklamagyň, bejermegiň täze usullaryny işläp taýýarlaýar, milli saglygy goraýyş edaralarynyň işi üçin ylmy binýady kämilleşdirmäge ýardam edýär.

Ylmy-mugallymçylyk işgärlerini taýýarlamak işi aspiranturada, doktoranturada okatmak arkaly amala aşyrylýar. Hünärmenleriň hünär taýýarlygy kafedralaryň binýadyndaky kliniki ordinaturada geçirilýär. Türkmenistan ýokary hünärli işgärleri taýýarlamak hem-de olaryň hünär taýýarlygyny ýokarlandyrmak üçin halkara hyzmatdaşlygyň mümkinçiliklerini giňden ulanýar.

Milli saglygy goraýyş ulgamynyň işgärleriniň hünär derejesini ýokarlandyrmak we germaniýaly hyzmatdaşlar bilen netijeli gatnaşyklary mundan beýläk-de pugtalandyrmak babatdaky tejribäniň çäklerinde, şu ýylyň 21 — 24-nji noýabry aralygynda türkmen hünärmenleriniň wekilçilikli topary Mýunhen şäherine, Maksimilian-Lýudwig adyndaky Mýunhen uniwersitetiniň Grosshadern klinikasyna sapara iberildi.

Köpýyllyk ikitaraplaýyn gatnaşyklaryň çäklerinde türkmen lukmanlary GFR-iň öňdebaryjy hassahanalarynda dürli ugurlar boýunça hünär derejesini ýokarlandyrýarlar, nemes hünärmenleri bolsa, ýurdumyza yzygiderli gelýärler. 2011 — 2021-nji ýyllarda Türkmenistanda we Germaniýada forumlaryň 9-sy geçirildi. Şolaryň gün tertibine saglygy goraýşyň möhüm meseleleri girizildi.

Halkara hyzmatdaşlyk ýurdumyzyň saglygy goraýşynyň sanly ulgamynyň hem ösmegine ýardam edýär. BMG-niň Ösüş maksatnamasynyň goldaw bermeginde “Russiýanyň bilermenleri halkara ösüş üçin” Maksatnamasynyň çäklerinde, Türkmenistanyň Saglygy goraýyş we derman senagaty ministrligine COVID-19-a garşy sanjym alan adamlaryň elektron sanawyny döretmekde ýardam berilýär. Elektron sanaw ministrlige sanjym alan ilatyň gurşawynyň möçberini kesgitlemäge we waksinalaryň getirilmegini meýilleşdirmäge mümkinçilik döreder.

Dünýäde indi iki ýyldan bäri dowam edýän koronawirus pandemiýasy ilatyň saglygyny goramak meselesiniň derwaýyslygyny has-da artdyrdy. Türkmenistanyň Hökümeti dörän howp babatda çaltlyk bilen degişli çäreleri görüp, howply ýokançdan goranmagyň köpderejeli ulgamyny döretdi hem-de Bütindünýä Saglygy Goraýyş Guramasynyň keselleriň öňüni alyş çäreleri babatdaky maslahatlaryny kabul etdi.

BSGG-niň ýurt edarasynyň işjeň gatnaşmagynda döwlet derejesinde koronawirus ýokanjy döräýjek ýagdaýynda Türkmenistanyň taýýarlygyny üpjün etmegiň we dessin çäreleri görmegiň Meýilnamasy işlenip taýýarlanyldy hem-de tassyklanyldy. Çünki sanjymlar keseliň ýaýramagynyň öňüni almagyň ygtybarly serişdesi bolup durýar. Ýurdumyzda eýýäm ilatyň 70 göterimden gowragyna sanjym edildi.

Keselleriň öňüni almak hem-de adamlaryň saglygyny goramak maksady bilen, Türkmenistanda azyk önümleriniň hiline we howpsuzlygyna berk gözegçilik edilýär, ýurdumyzyň ähli künjeklerinde ilaty arassa agyz suwy bilen üpjün etmek boýunça giň gerimli işler alnyp barylýar.

ÝUNISEF-niň we BSGG-niň tehniki taýdan goldaw bermeginde işlenip taýýarlanylyp, 2020-nji ýylda kabul edilen Türkmenistanyň ilatynyň sagdyn iýmitlenmegi boýunça 2020 — 2025-nji ýyllar üçin Milli maksatnamasy saglygy berkitmäge hem-de iýmitlenmek bilen bagly döreýän ýokanç däl keselleriň öňüni almaga gönükdirilendir. Şeýle hem ol saglygy goraýyş ulgamynyň işini keselleriň öňüni almak babatda üýtgedip gurmak, ilatyň sagdyn iýmitlenmegi boýunça wezipeleri çözmek üçin pudagara gatnaşyklary pugtalandyrmakda Türkmenistanyň tagallalaryny goldamagy göz öňünde tutýar.

Şunda dünýäde emele gelen çylşyrymly epidemiologik ýagdaý bilen baglylykda, şu ýyl güýje giren “Ýokanç keselleriň öňüni almak hakynda” Türkmenistanyň Kanuny aýratyn ähmiýete eýedir. Bu Kanun ýokanç keselleriň öňüni almagyň hukuk, guramaçylyk, ykdysady we durmuş esaslaryny kesgitleýär.

Bütindünýä Saglygy Goraýyş Guramasynyň bilermenleri türkmen kärdeşleri bilen duşuşdylar, geljekde-de maksatlaýyn goldaw bermek babatda meýilnamalary işläp taýýarlamak üçin töwekgelçiliklere we isleglere baha berdiler. BSGG-niň Türkmenistana 2020-nji ýylyň iýul aýynda gelen birinji wekiliýetiniň agzalary ýaly, bilermenler ýurtda ýokanjyň örän howpludygyna doly düşünilýändigini hem-de COVID-19-yň döremeginiň öňüni almak üçin netijeli çäreleriň görülýändigini bellediler.

BSGG-niň wekiliýetiniň agzalary hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow tarapyndan işlenip taýýarlanylan “Saglyk” Döwlet maksatnamasyna laýyklykda, Türkmenistanda saglygy goraýyş ulgamynyň döwrüň talaplaryna laýyk getirilýändigini, dürli ýokanç keselleriň öňüni almak, ýüze çykarmak we bejermek boýunça işleriň yzygiderli kämilleşdirilýändigini kanagatlanma bilen belläp, şu saparyň Türkmenistanyň, Bütindünýä Saglygy Goraýyş Guramasynyň, BSGG-niň Ýewropa sebit edarasynyň arasyndaky hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de ilerletmäge we pugtalandyrmaga ýardam etjekdigine ynam bildirdiler.

Şeýlelikde, häzirki döwürde Türkmenistan Bütindünýä Saglygy Goraýyş Guramasy hem-de Birleşen Milletler Guramasynyň beýleki ýöriteleşdirilen düzümleri bilen özara gatnaşyklary yzygiderli ösdürip, lukmançylyk diplomatiýasy, adamlaryň saglygyny goramak ulgamynda meseleleriň netijeli çözgütlerini işläp taýýarlamakda, howply keselleriň öňüni almak we olara garşy göreşmek boýunça ylmy maglumatlary alyşmakda özara gatnaşyklary pugtalandyrmak işinde baý tejribe toplaýar.

(TDH)

Sebit syýasaty ähli welaýatlaryň durmuş-ykdysady ösüşini ýokary depginler bilen alyp barmaga, olaryň ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň döwrebaplaşdyrylmagyna goşýan goşandyny artdyrmaga, has netijeli üpjünçilik ulgamyny döretmäge, ilatyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini düýpli ýokarlandyrmagyň we halkara ülňülere laýyk getirmegiň esasy maddy binýady hökmünde içerki bazarlary we eksporta niýetlenen ýokary hilli önümçilikleri döretmäge gönükdirilendir. Munuň özi welaýatlar üçin deň ösüş şertlerini döredýär. Onuň maksady ilat üçin ýokary hilli durmuş şertlerini üpjün etmekden ybaratdyr. Şonuň üçin sebit syýasatynda ilatyň zähmet üpjünçiligini ýokarlandyrmak, durmuş-ýaşaýyş şertlerini gowulandyrmak ileri tutulýan ugurlaryň hatarynda goýulýar. Şol bir wagtyň özünde, ýurdumyzyň sebitleriniň öndüriji güýçleriniň we önümçilik gatnaşyklarynyň doly derejede ulanylmagy esasy wezipeleriň biridir.

Sebitleýin syýasat maksatnamalaýyn esasda alnyp barylýar. Durnukly ösüş maksatlarynyň çözgüdine şeýle çemeleşme jemgyýetiň ösüş mümkinçiliklerine çuňňur düşünmäge, bu ugurda öňde durýan wezipelere aýdyň göz ýetirmäge we ylmy taýdan esaslandyrylan çözgütleri kabul etmäge mümkinçilik berýär. Ýurdumyzyň sebitleýin ösüşi «Türkmenistanyň durmuş-ykdysady ösüşiniň 2011 — 2030-njy ýyllar üçin Milli maksatnamasynda», «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2019 — 2025-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda», şeýle hem Oba milli maksatnamasynda öz beýanyny tapýar.

Türkmenistanyň sebitleriniň birnäçe ýöriteleşdirilen ugurlary bar. Her welaýatyň durmuş-ykdysady mümkinçiliklerini köptaraplaýyn ulanmaga gönükdirilen wezipeler agzalyp geçilen maksatnamalaryň özenini düzýär. Her sebitiň geografik taýdan ýerleşişi, howa we tebigy aýratynlyklary, gazylyp alynýan peýdaly tebigy serişdeleri hem-de beýleki amatly şertler welaýatlaryň ykdysady ösüşine düýpli täsirini ýetirýär.

Sebitleriň ykdysady kuwwaty olaryň zähmete ukyply ilat hem-de täze tehnika we tilsimatlar bilen üpjün edilişi, ulag, durmuş hyzmatlary kärhanalarynyň işleýşi bilen berk baglanyşyklydyr. Sebitiň ykdysady rowaçlygy önümçilik kärhanalarynyň ýerleşişine, öndüriji güýçleriň önümçilik gatnaşyklaryna laýyk gelşine we başga-da birnäçe durmuş-ykdysady görkezijilere baglydyr.

2020-nji ýylyň netijeleri Türkmenistanyň senagat taýdan ösüp barýan döwlete öwrülendiginiň aýdyň subutnamasy boldy. Durmuşa geçirilýän özgertmeler türkmen halkynyň ýaşaýyş derejesiniň yzygiderli ýokarlanmagyny üpjün edýär. Geçen ýylda Türkmenistanyň jemi içerki önüminiň ösüş depgini 5,9 göterime ýetdi. Şunda senagat pudagynyň paýy 28,1 göterime, söwda ulgamynyňky 18,4 göterime, oba hojalygynyňky 12,2 göterime, ulag we aragatnaşyk ulgamynyňky 10,6 göterime, gurluşyk pudagynyňky 9,2 göterime we beýleki hyzmatlaryň paýy 21,5 göterime deň boldy. Senagat milli ykdysadyýetiň depginli ösýän pudaklarynyň biri bolmak bilen, soňky ýyllarda kabul edilen döwlet maksatnamalaryna laýyklykda, bu ugry has-da kuwwatlandyrmak maksady bilen, köp sanly iri maýa goýum taslamalary durmuşa geçirilýär. Milli ykdysadyýet üçin täze pudaklar bolan metallurgiýa, dag-magdan, nebit we gazhimiýa, gämi gurluşygy, elektron senagat ýaly pudaklar döredilýär. Birnäçe häzirki zaman enjamlary ornaşdyrylan önümçilik desgalary, döwrebap kärhanalar gurlup ulanmaga berilýär. Olara mysal edip, Balkan welaýatynyň Gyýanly şäherçesindäki gazhimiýa toplumyny we Ahal welaýatyndaky tebigy gazdan sintetik benzin öndürýän zawody, metal zawodyny we başga-da birnäçe senagat kärhanalaryny görkezmek bolar.

Milli ykdysadyýeti pugtalandyrmakda täze ylmy çemeleşmeleriň üsti bilen elektron senagaty ösdürmekde hem ilkinji ädimler ädildi. «Aýdyň gijeler» hojalyk jemgyýeti ýurdumyzda elektron we elektrik önümlerini öndürýän ilkinji hususy kärhanadyr. Onda öndürilýän elektronika enjamlary diňe bir içerki bazaryň isleglerini kanagatlandyrman, eýsem, daşary ýurtlarda hem tanalyp ugrady.

Sebitleri senagatlaşdyrmak ýurdumyzyň önümçilik kuwwatyny artdyrmaga we täze iş orunlaryny döretmäge mümkinçilik berýär. Bu bolsa oba ilatynyň maddy hal-ýagdaýynyň gowulanmagyna oňyn täsirini ýetirýär. Statistiki maglumatlara görä, 2020-nji ýylda Türkmenistanda senagat önümçiliginiň umumy möçberiniň 24,9 göterimi Mary welaýatynyň, 23,5 göterimi Balkan welaýatynyň, 21,8 göterimi Lebap welaýatynyň, 11,6 göterimi Ahal welaýatynyň, 6,0 göterimi Daşoguz welaýatynyň, 12,2 göterimi Aşgabat şäheriniň paýyna düşýär.

Her welaýatda özboluşly zähmet bölünişigi bolup, ol senagatyň dürli ugurlary boýunça ýöriteleşdirilendir. Mysal üçin, 2020-nji ýylda ýurdumyz boýunça nebit çykarýan senagatyň önüminiň 99,2 göterimi, nebiti gaýtadan işleýän senagatyň önüminiň 85,7 göterimi, himiýa senagatynyň önüminiň 48 göterimi Balkan welaýatynda, gaz senagatynyň önüminiň 48,1 göterimi Lebap welaýatynda, 36,4 göterimi Mary welaýatynda, maşyngurluşygy we metaly işläp bejeriş senagatynyň önüminiň 53,2 göterimi Aşgabat şäherinde öndürildi. Hasabat ýylynda ýurdumyz boýunça öndürilen elektrik energiýasynyň 44,0 göterimi Mary welaýatynyň paýyna düşdi.

Oba hojalyk önümçiligi boýunça hem welaýatlar toprak-howa şertlerine görä ýöriteleşdirilendir. Geçen ýylda Ahal welaýatynda ýurdumyzda öndürilen üzümiň 68,3 göterimi, Daşoguz welaýatynda şalynyň 43,0 göterimi, miweleriň we ir-iýmişleriň 43,2 göterimi, Lebap welaýatynda şalynyň 57,0 göterimi, piläniň 53,4 göterimi, Mary welaýatynda gant şugundyrynyň 97,9 göterimi öndürildi.

Ýurdumyz boýunça öndürilen maldarçylyk önümlerinden süýdüň 41,8 göterimi Daşoguz welaýatynda, guş etiniň 33,8 göterimi Ahal welaýatynda, ary balynyň 41,4 göterimi Mary welaýatynda öndürildi. Welaýatlarda öndürilýän oba hojalyk önümleri sebitlerde gurlan, häzirki zamanyň enjamlary bilen enjamlaşdyrylan senagat kärhanalarynda gaýtadan işlenilýär hem-de ýerli ilatyň azyk we senagat önümlerine bolan islegleri kanagatlandyrylýar.

Sebitleýin döwlet syýasaty ýurduň milli ykdysadyýetiniň ösüşiniň ýokarlanmagyna, her welaýatyň, etrabyň, şäheriň ykdysady ösüşi üçin amatly şertleriň döredilmegine oňyn täsirini ýetirýär. Şonuň bilen bir wagtda sebitleriň ýöriteleşme ýagdaýy olaryň ykdysady kuwwatynyň pugtalanmagyny, durmuş-ykdysady taýdan ösdürilmegi bolsa ýurdumyzyň azyk howpsuzlygyny, ilatyň ýaşaýyş-durmuş derejesiniň ýokarlanmagyny üpjün edýär. Munuň özi hormatly Prezidentimiziň «Döwlet adam üçindir!» diýen baş ýörelgesiniň üstünlikli durmuşa geçirilýändiginiň aýdyň subutnamasydyr.

Maýa KULYÝEWA,

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň Döwlet maliýesini jemleýji we ykdysady syýasaty müdirliginiň sebitler boýunça ösüş bölüminiň esasy hünärmeni.