Amatly mümkinçilikleriň ulgamy 

Milli ykdysadyýetimizi häzirki döwrüň ösüşli talaplaryna laýyklykda durnukly ösdürmekde hormatly Prezidentimiz möhüm wezipeleri öňe sürýär. Şolaryň birem sanly ykdysadyýeti ornaşdyrmak boýunça öňdebaryjy derejelere ýetirmekden, elektron senagaty çalt depginlerde ösdürmekden ybaratdyr. Döwlet Baştutanymyz häzirki döwürde dünýäniň ähli döwletlerinde hereket edýän sanly ykdysadyýete geçilmegi bilen bagly netijeli işlere badalga berýär. Sebäbi innowasion, ýokary tehnologiýaly, bäsleşige ukyply sanly ykdysadyýetiň ösdürilmegi ýurdumyzda ýokary depginli ösüşiň gazanylmagyna ýol açýar. 

Halk hojalygynyň dürli pudaklarynda, beýleki ulgamlarynda bolşy ýaly, bilim ulgamynda bu kämil ugruň ähmiýeti örän uludyr. Sebäbi, sanly ulgamdan netijeli peýdalanylmagy biz, talyplara bilim berlip, hünär öwredilmegini hil taýdan täze derejelere çykarmaga bähbitli şertleri döredýär. Kompýuter we telekommunikasiýa tehnologiýalarynyň kömegi bilen bilim bermekde goşmaça hyzmatlaryň ýola goýulmagyna amatly mümkinçilikler peýda bolýar. Mekdebimizde sanly ulgamyň ornaşdyrylmagyna berilýän üns barha ýokarlanyp, bu möhüm meselede giň möçberli işleriň bady artýar. 

 Aşyrmyrat AMANMYRADOW. 

 S. A. Nyýazow adyndaky Mary lukmançylyk orta okuw mekdebiniň mugallymy. 

 Ätiýaçlandyryş  ulgamyndaky  özgertmeler 

Hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda alnyp barylýan oýlanyşykly durmuş--ykdysady syýasatyň netijesinde amala aşyrylýan köptaraplaýyn özgertmeleriň oňyn netijeleri aýdyň görünýär. Ätiýaçlandyrylýanlaryň şahsy, emläk we raýat-hukuk jogapkärçiliginiň ätiýaçlandyryş goragy bilen üpjün edilmegini has-da güýçlendirmek maksady bilen, Türkmenistanyň döwlet ätiýaçlandyryş guramasynda hukuk binýady kämilleşdirilýär, hereket edýän ätiýaçlandyryş görnüşleri döwrebaplaşdyrylýar. Türkmenistanyň döwlet ätiýaçlandyryş guramasy töwekgelçiligiň dürli görnüşinden ätiýaçlandyryş şertnamalaryny baglaşyp, kämil gurama öwrülmek bilen hyzmatlaryň görnüşlerini barha giňeldýär we ýurdumyzyň ösüşlerine mynasyp goşandyny goşýar. 

Türkmenistanyň döwlet ätiýaçlandyryş guramasy raýatlara we ýuridiki şahslara hökmany ätiýaçlandyryşyň 6 görnüşini, meýletin ätiýaçlandyryşyň 47 görnüşini hödürleýär. Ätiýaçlandyryş guramasynyň görnüşlerinden ätiýaçlandyryp, şertnama baglaşýan fiziki we ýuridiki şahslar dürli töwekgelçiliklerden, ýüze çykyp biljek dürli hadysalardan goraglydyrlar.Ýolöten etrap döwlet ätiýaçlandyryş guramasy Halkyň Arkadagly zamanasy ýylynda ätiýaçlandyryş ulgamynda ýokary netijeler gazanyp, raýatlara ätiýaçlandyryşyň görnüşlerini hödürläp, baglaşylýan şertnamalaryň ýüze çykyp biljek dürli hadysalardan gorap, olaryň bähbidine tarap hereket etmegi ugrunda netijeli işler geçirýär.  

 Ýazmyrat GAÝYPOW. 

 Ýolöten etrap döwlet ätiýaçlandyryş guramasynyň direktorynyň wezipesini wagtlaýyn ýerine ýetiriji. 

 Ösüşiň  kämil ugry 

 Hormatly Prezidentimiziň öňdengörüjilikli ykdysady syýasaty Garaşsyz, Türkmenistanymyzyň milli ykdysadyýetiniň belent sepgitlere ýetmegine itergi berýär. Halk hojalygymyzyň dürli pudaklarynyň tehnologiki we tehniki binýadyny döwrebaplaşdyrmakda degerli işler durmuşa geçirilýär. Bu meselede sanly ykdysadyýetiň ösdürilmegi oňyn täsirini ýetirýär. Sebäbi, täze ulgam çylşyrymly önümçilik kuwwatlyklaryny dolandyrmakda, beýleki ulgamlary çalt depginlerde ösdürmekde uly ähmiýete eýe bolýar. 2019-njy ýylyň başynda Türkmenistanda  2019 — 2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasy kabul edildi. Bu resminamada sanly ykdysadyýeti ornaşdyrmagyň we ösdürmegiň wezipeleri kesgitlenendir. 

Şu Konsepsiýa laýyklykda, sanly bilim ulgamyny şu günüň talabyna laýyk ösdürmekde ýurdumyzyň ýokary okuw mekdeplerinde täze ulgamyň esasynda bilim bermek işini sanlylaşdyrmakda uly işler durmuşa geçirilýär. Ýene bir bellemeli zat bolsa, ýokary okuw mekdebimizde talyplara bilim bermek bilen bagly maglumatlaryň täzelenip hem-de täze maglumatlar bilen üstüniň ýetirilip durulmagy ýola goýuldy. Bilim bermekde sanly ulgama geçilmeginiň giň gerime eýe bolmagy bu wajyp wezipäniň oňyn çözgüdine giň ýol açýar. 

 Aziz JUMAKULYÝEW. 

 TDEI-niň talyby.

Aşgabat, 8-nji dekabr (TDH). Şu gün Türkmenistanyň Prezidenti, ýurdumyzyň Ýaragly Güýçleriniň Belent Serkerdebaşysy Serdar Berdimuhamedow Döwlet howpsuzlyk geňeşiniň nobatdaky mejlisini geçirdi. Onuň gün tertibine harby we hukuk goraýjy edaralaryň şu ýylyň on bir aýynda ýerine ýetiren işleriniň netijeleri baradaky mesele girizildi. Şeýle hem Garaşsyz döwletimizde howpsuzlygy, asudalygy üpjün etmek, harby we hukuk goraýjy edaralaryň maddy-enjamlaýyn binýadyny pugtalandyrmak, olaryň işini mundan beýläk-de kämilleşdirmek bilen baglanyşykly meselelere garaldy. 

Ilki bilen, Döwlet howpsuzlyk geňeşiniň sekretary, goranmak ministri B.Gündogdyýew hasabat döwründe geçirilen işler, Türkmenistanyň Ýaragly Güýçlerini ösdürmegiň Maksatnamasyny durmuşa geçirmek bilen bagly çäreler, şu ýylyň sentýabr aýynda geçirilen harby-taktiki okuwlaryň netijeleri barada hasabat berdi. Hasabatyň dowamynda ýolbaşçylyk edýän düzümlerinde sanly ulgamy ornaşdyrmagyň barşy, Ýaragly Güýçler üçin işgärleri taýýarlamak we durmuş ugurly meseleleri çözmek barada-da aýdyldy. Şeýle hem Türkmenistanyň raýatlaryny Ýaragly Güýçlerden gullukdan boşatmagyň we harby gulluga çagyrmagyň barşy barada aýdyldy. 

Döwlet Baştutanymyz Serdar Berdimuhamedow hasabaty diňläp, Garaşsyz, baky Bitarap Türkmenistanyň diňe goranmak häsiýetine eýe bolan Harby doktrinasyny durmuşa geçirmek babatda harby we hukuk goraýjy edaralaryň öňünde durýan gaýragoýulmasyz wezipelere ünsi çekdi. Bellenilişi ýaly, bu strategik resminamanyň düzgünlerine laýyklykda, harby we hukuk goraýjy edaralaryň maddy-enjamlaýyn binýady yzygiderli döwrebaplaşdyrylýar, harby gullukçylaryň hünär derejesi ýokarlandyrylýar, esgerleriň we serkerdeleriň netijeli gulluk etmegi, göwnejaý ýaşamagy üçin ähli mümkinçilikler döredilýär. 

Hormatly Prezidentimiz Ýaragly Güýçlerimizi ösdürmek Maksatnamasynyň ýerine ýetirilişine berk gözegçilik etmegiň wajypdygyny nygtap, Döwlet howpsuzlyk geňeşiniň sekretaryna, goranmak ministrine birnäçe anyk tabşyryklary berdi. 

Baş prokuror S.Mälikgulyýew ýolbaşçylyk edýän düzüminde şu ýylyň on bir aýynda ýerine ýetirilen işleriň jemleri, milli kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň düzgünleriniň ýerine ýetirilişine geçirilen barlaglaryň netijeleri barada hasabat berdi. Şeýle hem ähli ulgamlarda kanunylygyň berk we takyk berjaý edilmegine gözegçilik etmek boýunça amala aşyrylýan çäreler barada aýdyldy. 

Soňra Baş prokuror döwlet Baştutanymyzyň tabşyrygy boýunça ýurdumyzyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrliginiň galla kärhanalarynyň işi babatda geçirilen barlaglaryň netijeleri barada hasabat berdi. Bellenilişi ýaly, käbir ýolbaşçylar we işgärler wezipe ygtyýarlyklaryndan hyýanatçylykly peýdalanyp, ýygnalan bugdaý hasylyny bikanun eýeläp, döwlete aýratyn uly möçberde zyýan ýetiripdirler. 

Türkmen halky çörege aýratyn sarpa goýýar, ony mukaddeslik hasaplaýar. Şeýle-de bolsa daýhanlaryň yhlasly zähmeti bilen ösdürilip ýetişdirilen mukaddeslige hyýanat edip, jenaýata ýüz urýan adamlaryň bardygy gynançly ýagdaýdyr. Geçirilen deslapky derňew işlerinde “Balkangallaönümleri” önümçilik birleşiginiň Balkanabat galla önümleri kärhanasynyň direktory wezipesinde köp ýyllaryň dowamynda işlän J.Hojaýewiň wezipe ygtyýarlyklaryny gulluk bähbitleriniň garşysyna hyýanatçylykly peýdalanyp, kärhananyň däne saklaýjy bölüminiň müdiriniň wezipesini wagtlaýyn ýerine ýetiriji wezipesinde işlän E.Baýjanow bilen döwletiň emlägini ogurlamak barada deslapdan dilleşip, özleriniň jogapkärçiligindäki galla önümlerini hiç bir resminamasyz, bikanun kärhananyň degirmen bölümine geçirip, olardan un we kepek önümlerini öndürip, kärhananyň hasabyna girdeji etmän, bikanun satypdyrlar. Şeýlelikde, döwlete aýratyn uly möçberde zyýan ýetirilipdir. 

Şeýle hem Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrliginiň “Ahalgallaönümleri” önümçilik birleşiginiň Bäherden galla önümleri kärhanasynyň däne saklaýjy bölüminiň müdiri wezipesinde işlän we şol bir wagtyň özünde kärhananyň direktorynyň wezipesini wagtlaýyn ýerine ýetiren G.Sähedow wezipe ygtyýarlyklaryny hyýanatçylykly peýdalanyp, bugdaýy bikanun satyp, döwlete aýratyn uly möçberde zyýan ýetiripdir. Ol özüniň eden jenaýatyny ýaşyrmak üçin emele gelen azyklyk bugdaýyň ýetmezçiligini her aýdaky hasabatynda bar diýip ýalandan görkezip, resminamalara göz-görtele galp maglumatlary girizipdir. 

Maglumatlar esasynda şol adamlar wezipe ygtyýarlyklaryny hyýanatçylykly peýdalanyp, ynanylan emlägiň eýelenmegi, harç edilmegi ýaly agyr netijelere getiren etmişler zerarly jenaýat jogapkärçiligine çekildiler. Olar kazyýetiň hökümi bilen 12 ýyl azatlykdan mahrum edildiler. Şeýlelikde, aýyplanýanlaryň gazanan bikanun girdejileri, döwletiň emlägini eýelemekleri netijesinde ýetirilen zyýany ýerinde goýdurmak üçin olaryň haram ýol bilen gazanan serişdeleri, awtoulaglary, ýaşaýyş jaýlary gozgalmasyz edilip, döwletiň haýryna geçirildi. 

Şeýle-de prokuratura edaralary tarapyndan “Türkmenhowaýollary” agentliginiň howa gatnawlarynyň Baş gullugynyň käbir ýolbaşçylarynyň we işgärleriniň wezipe ygtyýarlyklaryndan hyýanatçylykly peýdalanyp, para almaklary bilen baglanyşykly jenaýatçylykly etmişleri ýüze çykaryldy. Hususan-da, “Türkmenhowaýollary” agentliginiň howa gatnawlarynyň Baş gullugynyň başlygynyň wezipesini ýerine ýetiriji bolup işlän K.Kerimow howa gatnawlarynyň sany çäkli bolan peteklerini müşderileriň adyna berkitmäge öz gulluk ýagdaýy bilen täsirini ýetirip bilýändiginden peýdalanyp, tanyşlary A.Mommadow we Ç.Meredow bilen deslapdan dilleşip, dürli daşarky howa gatnawy boýunça her bir petegi müşderiniň adyna berkidip berendigi üçin, şeýle hem dürli raýatlardan uly möçberde uçar petekleriniň döwlet bahasynyň üstüne para alypdyr. 

Mundan başga-da, K.Kerimow wezipe borçlaryna laýyklykda, uçar peteklerini satyjylar tarapyndan satuwyň düzgünleriniň berjaý etmekleri boýunça işiň talabalaýyk alnyp barylmagyna borçly adam bolandygyna garamazdan, öz işine geleňsiz garap, gözegçiligi gowşadypdyr. Şeýlelikde, “Türkmenhowaýollary” agentliginiň howa gatnawlarynyň Baş gullugynyň birinji derejeli awiapetekleriň satyjysy J.Goçgorgulyýewanyň raýat T.Artyknyýazow bilen bilelikde uçar petekleriniň döwlet bahasynyň üstüne para hökmünde pul alyp, agyr jenaýatyň amala aşyrylmagyna we raýatlaryň kanuny bähbitleriniň düýpli bozulmagyna ýol berlipdir. 

Ýokarda beýan edilen maglumatlar esasynda “Türkmenhowaýollary” agentliginiň howa gatnawlarynyň Baş gullugynyň başlygynyň wezipesini wagtlaýyn ýerine ýetiriji bolup işlän K.Kerimow eden etmişleri üçin jenaýat jogapkärçiligine çekilip, kazyýetiň hökümi bilen 13 ýyl azatlykdan mahrum edildi. Uçar peteklerini satýan bölümiň birinji derejeli satyjysy J.Goçgorgulyýewa wezipe ygtyýarlyklaryny hyýanatçylykly peýdalanyp, aýratyn uly möçberde para alandygy üçin, jenaýat jogapkärçiligine çekilip, kazyýetiň hökümi bilen 8 ýyl 3 aý azatlykdan mahrum edildi. 

Şeýle hem jenaýatçylara şärik bolan we jenaýat jogapkärçiligine çekilen raýatlar A.Mommadow we Ç.Meredow kazyýetiň hökümi bilen 12 ýyl, T.Artyknyýazow bolsa 11 ýyl azatlykdan mahrum edildiler. 

Şeýlelikde, aýyplanýanlaryň jenaýatçylykly ýol bilen gazanan bikanun girdejileri, kazyýetiň hökümi bilen, ýetirilen zyýanyň öwezini dolmak we bikanun baýamagyň närsesi hökmünde döwletiň haýryna geçirildi. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow Döwlet howpsuzlyk geňeşiniň agzalaryna ýüzlenip, ýurdumyzda döwletimiziň howpsuzlygyny, raýatlarymyzyň hukuklaryny we azatlyklaryny korrupsiýadan gelip çykýan howplardan goramak, jemgyýetimiziň ýaşaýyş-durmuşynyň ähli ugurlarynda korrupsiýanyň gutarnykly ýok edilmegini gazanmak üçin maksatnamalaýyn çäreleriň durmuşa geçirilýändigini belledi. Şol bir wagtyň özünde bu ugurdaky işleriň ýerine ýetirilişine gözegçilik amala aşyrylýar. Çünki korrupsiýa döwletiň durmuş-ykdysady taýdan ösüşini bökdeýär, ilatyň ýaşaýyş-durmuşyna zyýan ýetirýär. 

Şonuň üçin hem korrupsiýa baş goşup, döwletiň we halkyň emlägini ogurlaýan, döwletiň kanuny bähbitlerini düýpli bozýan şular ýaly parahor jenaýatkärlere kanun esasynda berk çäre görler. Olara hiç hili geçirimlilik bolmaz diýip, ýurdumyzyň Ýaragly Güýçleriniň Belent Serkerdebaşysy sözüni dowam etdi. Eden jenaýaty bilinmez diýip hiç kim pikir etmesin. Bu ýagdaý hökman ýüze çykarylar we edilen etmiş üçin kanunyň öňünde jogap bermeli bolar diýip, hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow aýtdy we halkyň, döwletiň emlägini ogurlamaga, haramlyk bilen gazanç etmäge hiç kimiň hakynyň ýokdugyny nygtady. 

Şunuň bilen birlikde, korrupsiýa bilen bagly hukuk bozulmalaryna ýardam edýän sebäpleri we şertleri aradan aýyrmaga, olaryň netijelerini ýok etmäge gönükdirilen anyk çäreleri kesgitlemek boýunça zerur işleri geçirmek babatda görkezme berildi. 

Soňra içeri işler ministri M.Hydyrow ýolbaşçylyk edýän düzümlerinde öňdebaryjy tehnologiýalary ulanmak arkaly 2022-nji ýylyň ýanwar — noýabr aýlarynda alnyp barlan işleriň netijeleri barada hasabat berdi. Şunuň bilen birlikde, ýurdumyzda jemgyýetçilik tertibini üpjün etmek, düzgün bozulmalaryň öňüni almak, ýangyn howpsuzlygynyň kadalaryny berjaý etmek, paýtagtymyzyň we welaýatlaryň awtomobil ýollarynda ýol-ulag hadysalarynyň öňüni almak, ýörite ýol belgilerini täzelemek boýunça görlen anyk çäreler barada habar berildi. 

Içeri işler ministri neşekeşlige we çilimkeşlige garşy göreşmek boýunça görülýän çäreler barada aýdyp, şu ýylyň 21 — 25-nji noýabrynda BMG-niň Neşe serişdeleri we jenaýatçylyk boýunça müdirliginiň Ýakyn we Orta Gündogar ýurtlarynda neşe serişdeleriniň bikanun dolanyşygy hem-de oňa degişli meseleler boýunça kömekçi komissiýasy tarapyndan ýurdumyzyň Daşary işler ministrligi bilen bilelikde geçirilen nobatdaky 55-nji mejlisiň jemleri, şeýle hem 3-nji dekabrda Ahal welaýatynyň Gökdepe etrabynyň çäginde ýurdumyzyň harby we hukuk goraýjy edaralary tarapyndan ýörite çäreleriň dowamynda ele salnan neşe serişdelerini we bikanun ýol bilen getirilen temmäki önümlerini ýok etmek boýunça geçirilen çäre barada hasabat berdi. 

Döwlet Baştutanymyz hasabaty diňläp, Türkmenistanda kanunylygy we hukuk tertibini üpjün etmäge gözegçilik etmek bilen bagly görkezmeleri berdi. Düzgün bozulmalaryň öňüni almak, düzümleýin edaralaryň işinde döwrebap usullary we sanly tehnologiýalary ulanmak boýunça netijeli çäreleri görmegiň zerurdygyna aýratyn üns berildi. Ýurdumyzyň Ýaragly Güýçleriniň Belent Serkerdebaşysy ýol-ulag hadysalarynyň öňüni almak hem-de ýangyn howpsuzlygynyň kadalaryny berjaý etmek boýunça degişli işleriň geçirilmeginiň wajypdygyny aýdyp, içeri işler ministrine birnäçe anyk tabşyryklary berdi. 

Ýokary kazyýetiň başlygy G.Ussanepesow ýolbaşçylyk edýän düzüminiň şu ýylyň on bir aýynda ýerine ýetiren işleriniň netijeleri, kazyýet ulgamyny ösdürmegiň Maksatnamasynyň ýerine ýetirilişi barada hasabat berdi. Şeýle hem ýolbaşçylyk edýän edaralaryna sanly ulgamyň ornaşdyrylyşynyň barşy, işgärleriň hünärini ýokarlandyrmak boýunça guralýan çäreler barada habar berildi. 

Hormatly Prezidentimiz hasabaty diňläp, häzirki döwrüň talaplary we döwletimizi ösdürmegiň strategik ugurlary kazyýet-hukuk ulgamynyň kämilleşdirilmegini talap edýär diýip belledi. Bu ulgamda amala aşyrylýan özgertmeler edaranyň işiniň netijeliligini mundan beýläk-de ýokarlandyrmaga ýardam etmelidir diýip, döwlet Baştutanymyz Ýokary kazyýetiň ýolbaşçysyna birnäçe anyk görkezmeleri berdi. Mejlisiň dowamynda “Türkmenistanyň kazyýetleriniň kazylaryny wezipä bellemek we wezipeden boşatmak hem-de olara hünär derejelerini bermek hakynda” Permana gol çekildi. 

Soňra milli howpsuzlyk ministri G.Annaýew ýylyň başyndan bäri ýerine ýetirilen işler, ýurdumyzda amatly jemgyýetçilik ýagdaýyny üpjün etmek, ýolbaşçylyk edýän edaralarynda döwrebap tehniki serişdeleri ulanmak hem-de işgärler kuwwatyny pugtalandyrmak boýunça maksatnamalaryň çäklerinde görlen çäreler barada hasabat berdi. 

Türkmenistanlylaryň we jemgyýetiň howpsuzlygyny üpjün etmek, döwletiň özygtyýarlylygyny, konstitusion gurluşyny, çäk bitewüligini pugtalandyrmak ministrligiň işiniň ileri tutulýan ugurlarynyň hatarynda görkezildi. Şeýle hem häzirki döwrüň ählumumy howplarynyň ýurdumyza aralaşmagyna ýol bermezlige aýratyn üns bermek, öňde duran wezipeleri çözmek üçin beýleki hukuk goraýjy edaralar bilen ysnyşykly gatnaşyk etmek zerurdyr diýip, hormatly Prezidentimiz belledi we milli howpsuzlyk ministrine degişli görkezmeleri berdi. 

Soňra Döwlet serhet gullugynyň başlygy Ý.Nuryýew ýolbaşçylyk edýän düzüminde hasabat döwründe ýerine ýetirilen işleriň netijeleri, eziz Watanymyzyň mukaddes serhetleriniň ygtybarly goralmagyny üpjün etmek, serhet galalaryny döwrebaplaşdyrmak boýunça durmuşa geçirilen toplumlaýyn çäreler barada hasabat berdi. Şeýle hem hasabatyň dowamynda ýurdumyzyň serhet goşunlarynyň ulgamyny ösdürmegiň 2022 — 2028-nji ýyllar üçin Maksatnamasynyň ýerine ýetirilişi barada aýdyldy. 

Ýurdumyzyň Ýaragly Güýçleriniň Belent Serkerdebaşysy hasabaty diňläp, eziz Watanymyzyň mukaddes serhetleriniň eldegrilmesizligini üpjün etmek boýunça serhet goşunlarynyň ýerine ýetirýän işiniň wajypdygyna ünsi çekdi. Serhetlerimiz goňşy ýurtlaryň ählisi bilen dostluk serhetleri bolmagynda galmalydyr. Döwlet Baştutanymyz serhet galalaryny mundan beýläk-de döwrebaplaşdyrmagy, edermen Watan goragçylarynyň netijeli gulluk etmegi üçin göwnejaý şertleriň döredilmegini Döwlet serhet gullugynyň işiniň möhüm ugurlarynyň hatarynda görkezip, gullugyň ýolbaşçysyna birnäçe anyk görkezmeleri berdi. 

Adalat ministri M.Taganow şu ýylyň ýanwar — noýabr aýlarynda alnyp barlan işleriň netijeleri, ýurdumyzyň kanunçylyk binýadyny kämilleşdirmek boýunça teklipleriň taýýarlanylyşy, ilata hukuk kömegini bermek we türkmenistanlylaryň hukuk babatdaky sowatlylygyny ýokarlandyrmak boýunça geçirilen çäreler barada hasabat berdi. 

Hereket edýän kadalaşdyryjy namalary yzygiderli seljermek hem-de häzirki döwrüň talaplaryna laýyklykda milli kanunçylyk binýadyny kämilleşdirmek esasy talaplaryň biri bolup durýar diýip, hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow nygtady. 

Soňra Döwlet gümrük gullugynyň başlygy M.Hudaýkulyýew 2022-nji ýylyň geçen on bir aýynda ýerine ýetirilen işleriň netijeleri, ýolbaşçylyk edýän düzüminde Türkmenistanyň serhedinden geçýän, şol sanda üstaşyr ýükleriň artýan akymyny kadalaşdyrmak boýunça amala aşyrylan çäreler barada hasabat berdi. 

Döwlet Baştutanymyz hasabaty diňläp, möhüm üstaşyr ulag geçelgeleriniň çatrygy hökmünde ýurdumyzyň soňky ýyllarda Ýewraziýa giňişliginde geostrategik ornunyň artýandygy bilen baglylykda, döwlet gümrük gullugynyň işiniň möçberiniň köpelýändigini belledi. Munuň özi edaranyň işgärlerinden öz üstlerine ýüklenen wezipeleri ýerine ýetirmäge jogapkärli çemeleşmegi talap edýär diýip, hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow sözüni dowam etdi we gümrük serhedi arkaly harytlaryň we ulag serişdeleriniň geçmeginiň tertibiniň berjaý edilişini, halkara standartlaryň talaplaryna laýyklykda degişli çäreleriň amala aşyrylyşyny berk gözegçilikde saklamagy tabşyrdy. 

Döwlet migrasiýa gullugynyň başlygy N.Atagaraýew bu düzümi ösdürmegiň degişli maksatnamasyny üstünlikli durmuşa geçirmegiň çäklerinde ýylyň başyndan bäri amala aşyrylýan toplumlaýyn çäreler barada hasabat berdi. Şeýle hem sanly ulgamy we bu babatda öňdebaryjy tejribäni ornaşdyrmagyň hasabyna edaranyň maddy-enjamlaýyn binýadyny döwrebaplaşdyrmagyň barşy barada habar berildi. 

Türkmenistanyň döwlet syýasatynyň aýrylmaz bölegi bolup durýan migrasiýa syýasaty demokratik, hukuk döwletimiziň Esasy Kanunynda berkidilen ýörelgeler, halkara hukugyň umumy ykrar edilen kadalary esasynda amala aşyrylýar diýip, ýurdumyzyň Ýaragly Güýçleriniň Belent Serkerdebaşysy nygtady. Migrasiýa ulgamynda işleriň netijeliligini ýokarlandyrmakda, kanun bozulmalarynyň öňüni almakda we aradan aýyrmakda döwrebap sanly tehnologiýalaryň, maglumat-tehniki serişdeleriň ulanylmagy uly ähmiýete eýe bolýar diýip, döwlet Baştutanymyz gullugyň ýolbaşçysyna öňde goýlan wezipeleriň takyk ýerine ýetirilmegini üpjün etmegi tabşyrdy. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow mejlisiň jemini jemläp, Garaşsyz, baky Bitarap Watanymyzyň hemişelik Bitaraplyk hukuk ýagdaýyna berk ygrarlydygyny nygtady. Şunuň bilen baglylykda, Türkmenistanyň dünýäniň ýurtlary we halklary bilen dostlukly, hoşniýetli goňşuçylyk gatnaşyklaryny saklaýandygy bellenildi. 

Şu ýörelgelere esaslanmak bilen, Harby doktrinamyz diňe goranmak häsiýetine eýedir. Harby doktrina laýyklykda, harby we hukuk goraýjy edaralaryň düzümleri mundan beýläk-de yzygiderli kämilleşdiriler, Watanymyzyň goranyş kuwwaty pugtalandyrylar diýip, döwlet Baştutanymyz aýtdy. Geljekde-de harby gullukçylaryň we olaryň maşgala agzalarynyň ýaşaýyş-durmuş, gulluk şertlerini gowulandyrmak boýunça netijeli işleriň amala aşyryljakdygyna aýratyn üns çekildi. 

 Döwlet howpsuzlyk geňeşiniň mejlisinde başga-da birnäçe meselelere garaldy we olar boýunça degişli çözgütler kabul edildi. 

Mejlisiň ahyrynda hormatly Prezidentimiz, ýurdumyzyň Ýaragly Güýçleriniň Belent Serkerdebaşysy Serdar Berdimuhamedow oňa gatnaşanlaryň ählisine berk jan saglyk, abadançylyk, mähriban halkymyzyň parahat hem-de bagtyýar durmuşynyň bähbidine jogapkärli gulluklarynda uly üstünlikleri arzuw etdi.

Ýurdumyzda daşky gurşawy gorap saklamak, ekologiýa abadançylygyny berjaý etmek hormatly Prezidentimiziň öňe sürýän döwlet syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biridir. Gahryman Arkadagymyzyň tagallalary netijesinde başy başlanan we döwlet Baştutanymyzyň başlangyçlary bilen dowam etdirilýän bu syýasatyň durmuşa geçirilmeginde lagym suwlaryny arassalaýjy desgalaryň işe girizilmegi hem-de täzeleriniň gurluşygyna badalga berilmegi aýratyn ähmiýete eýedir. Ekologiýa howpsuzlygynyň talaplary nazarda tutulyp gurulýan lagym suwlaryny arassalaýjy desgalar tebigatyň hapalanmagynyň öňüni almakda hem-de suwy tygşytly ulanmakda juda derwaýys taslama bolup durýar. Lagym suwlary zerur bolan goşundylaryň goşulmagy netijesinde arassalanyp, gaýtadan ulanmaga ýaramly ýagdaýa getirilýär. Şeýle desgalaryň biri-de, ýakynda Ahal welaýatynyň Bäherden etrabynyň Arçman geňeşliginde gurlup ulanmaga berildi. Onuň işe girizilmegi geňeşligiň hem-de onuň töweregindäki ýerleriň galyndy suwuny arassalap, tebigata gaýtaryp bermekde, ýerleriň şorlaşmagynyň öňüni almakda, şeýle-de ekinleriň dürli görnüşlerini suw bilen üpjün etmekde diýseň ähmiýetlidir.  

Täze açylan desganyň bir gije-gündiziň dowamynda şeýle suwuň 20 müň kub metrini arassalap, ulanmaga ýaramly ýagdaýa getirýändigini nygtamak zerur. Onuň düzümine girýän edara, hlor öndürme, filtrleri dolandyryş, palçygyň suwuny aýryjy, suw arassalaýjy, barlaghana, kompressor, transformator, arassalanan suw binalary, hlor bilen garyşdyrma rezerwuary, ýuwuş suwunyň nasos bekedi, ussahana, ammar ýaly desgalar bu taslamanyň talabalaýyk işlemegi hem-de tebigata gaýtarylyp berilýän lagym suwunyň ulanyş ýaramlylygynyň ýokary bolmagy üçin ähli tagallalaryň edilendigini görkezýär. Onuň gurluşygynyň ýokary derejede alnyp barlandygyny we ähli şertleriň göz öňünde tutulandygy hem aýratyn bellärliklidir. 

Oba milli maksatnamasynyň çäklerinde welaýat häkimliginiň buýurmasy esasynda Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşiginiň agzasy bolan «Mukaddes toprak» hususy kärhanasy tarapyndan gurlan bu desga Amerikanyň Birleşen Ştatlarynyň, Türkiýäniň, Daniýanyň Şwesiýanyň, Polşanyň ýokary tehnologiýalary bilen doly üpjün edilen. Bu täze desga «Arçman» şypahanasyndan, Arçman we Keletdag obalaryndan akyp gelýän lagym suwuny ýygnap, arassalap, ony oba hojalyk maksatlary üçin peýdalanmaga mümkinçilik berer.  

Ýurdumyzda suw hojalygyny ösdürmegiň esasy ugurlarynyň biri bolan oba hojalyk önümleriniň käbir görnüşlerini ösdürip ýetişdirmekde az duzlaşan zeýkeş suwlaryny gaýtadan peýdalanmak maksady bilen lagym suwlaryny arassalamagyň tehnologiýasynyň kämilleşdirilmegine aýratyn ähmiýet berilýär. Munuň özi Diýarymyzda ykdysadyýetiň ösmegi, täze tehnologiýalaryň önümçilige ornaşdyrylmagy, ilat sanynyň we halk hojalygynyň suwa bolan isleginiň artmagyna getirýär. Şeýle döwrebap desgalary gurduryp, halkymyzyň ýaşaýyş durmuş şertlerine uly ähmiýet berýän hormatly Prezidentimiziň döwletli işleri rowaçlyklara beslensin! 

Orazmyrat TOÝLYÝEW,

Ýagşygeldi Kakaýew adyndaky Halkara nebit we gaz uniwersitetiniň mugallymy.

Aşgabat, 7-nji dekabr (TDH). Şu gün paýtagtymyzdaky “Oguzkent” myhmanhanasynda Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedowyň öz ýurdunyň parlament wekiliýetine ýolbaşçylyk edip, Aşgabada sapar bilen gelen Azerbaýjan Respublikasynyň Milli Mejlisiniň Başlygy Sahiba Gafarowa bilen duşuşygy boldy. 

Hormatly Arkadagymyz Azerbaýjanyň parlamentiniň ýolbaşçysyny mähirli mübärekläp hem-de Türkmenistana sapar bilen gelmäge çakylygy kabul edendigi üçin minnetdarlyk bildirip, şu günki duşuşygyň döwletara gatnaşyklaryň, şol sanda parlamentleriň derejesindäki hyzmatdaşlygyň pugtalandyrylmagyna itergi berjekdigine ynam bildirdi. 

Häzirki wagtda strategik häsiýete eýe bolan türkmen-azerbaýjan gatnaşyklarynyň many-mazmuny baýlaşdyrylyp, täze sepgitlere çykaryldy. Ýurtlarymyz ikitaraplaýyn esasda bolşy ýaly, köptaraplaýyn esasda, şol sanda abraýly halkara guramalaryň çäklerinde netijeli hyzmatdaşlyk edýärler. Söwda-ykdysady ulgamda özara gatnaşyklar işjeň ösdürilýär. Bu ulgamda iki ýurduň hem ägirt uly kuwwaty bar. Medeni-ynsanperwer ulgamda-da gatnaşyklar işjeňleşdirilýär. Bu ulgamdaky hyzmatdaşlyk döwletara gatnaşyklaryň aýrylmaz bölegidir. 

Iki doganlyk halklaryň we ýurtlaryň arasyndaky dostlukly, hoşniýetli goňşuçylyk gatnaşyklaryny pugtalandyrmakda parlamentara gatnaşyklara möhüm orun degişlidir, şunda parlament diplomatiýasynyň ilerledilmegine uly ähmiýet berilýär. Häzirki wagtda Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmek, ýaşlar syýasaty, zenanlaryň meseleleri boýunça özara gatnaşyklar hyzmatdaşlygyň möhüm ugurlarydyr. Şunuň bilen baglylykda, Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy gol çekmäge taýýarlanylan ikitaraplaýyn resminamanyň ähmiýetini nygtady. Bu resminama türkmen-azerbaýjan parlamentara hyzmatdaşlygyny hil taýdan täze derejä çykarmaga ýardam bermäge gönükdirilendir. 

Gahryman Arkadagymyz şu gezekki duşuşygyň netijeliligine ynam bildirip, iki ýurduň kanun çykaryjy edaralarynyň arasynda dürli ugurlardaky gatnaşyklary ösdürmek boýunça mundan beýläk-de tagallalary birleşdirmek üçin ähli zerur mümkinçilikleriň bardygyny belledi. 

Azerbaýjan Respublikasynyň Milli Mejlisiniň Başlygy bildirilen myhmansöýerlik üçin hoşallygyny beýan edip, Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygyna Azerbaýjanyň Prezidenti Ilham Aliýewiň mähirli salamyny we iň gowy arzuwlaryny ýetirdi. Şunda hormatly Arkadagymyz Gurbanguly Berdimuhamedowyň ikitaraplaýyn parlamentara gatnaşyklaryň we hoşniýetli goňşuçylyk däplerine, doganlyk halklarymyzyň medeni, ruhy umumylygyna esaslanýan döwletara gatnaşyklaryň pugtalandyrylmagyna goşan uly şahsy goşandy nygtaldy. Şunuň bilen baglylykda, Azerbaýjanyň parlamentiniň ýolbaşçysy öz ýurdunyň Türkmenistan bilen däp bolan hyzmatdaşlyga ygrarlydygyny tassyklady. Iki dostlukly döwletiň kanun çykaryjy edaralarynyň arasyndaky yzygiderli gatnaşyklar ony has-da ösdürmäge ýardam berer. 

 Soňra duşuşyk iki ýurduň parlament wekiliýetleriniň agzalarynyň gatnaşmagynda giňişleýin düzümde dowam etdi. 

Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Halk Maslahatynyň Başlygy Azerbaýjanyň parlamentiniň ýolbaşçysyny hem-de wekiliýetiň agzalaryny ýene-de bir gezek mähirli mübärekläp, şu gün geçiriljek gepleşikleriň ikitaraplaýyn türkmen-azerbaýjan gatnaşyklaryny, şol sanda parlamentara hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de ösdürmäge uly goşant goşjakdygyna ynam bildirdi. Türkmenistan we Azerbaýjan Respublikasy ähli ugurlarda — syýasatda, ykdysadyýetde, söwda hem-de ynsanperwer ulgamlarda ýokary derejede ýola goýlan döwletara gatnaşyklary ösdürmek üçin bilelikde tagalla edýärler. Biz häzirki döwürde Türkmenistan bilen Azerbaýjan Respublikasynyň arasyndaky gatnaşyklary häsiýetlendirýän özara düşünişmegiň, hormat goýmagyň ýokary derejesine uly baha berýäris we onuň gadyryny bilýäris. Gahryman Arkadagymyz şular barada aýtmak bilen, ikitaraplaýyn gatnaşyklaryň ýokary derejedäki hyzmatdaşlyga ýardam berýändigini belledi. Muňa yzygiderli geçirilýän duşuşyklar şaýatlyk edýär. 

Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy Azerbaýjan Respublikasynyň Prezidenti jenap Ilham Aliýew bilen Samarkant şäherinde Türki Döwletleriň Guramasynyň sammitiniň çäklerinde şu ýylyň 11-nji noýabrynda geçiren netijeli duşuşygyny mysal hökmünde getirdi. Şunuň bilen birlikde, Azerbaýjan Respublikasynyň Prezidentiniň Hazarýaka döwletleriň Baştutanlarynyň 29-njy iýunda Aşgabatda geçirilen altynjy sammitine gatnaşmagynyň möhümdigi bellenildi. 

Hormatly Arkadagymyz Gurbanguly Berdimuhamedow döwletara hyzmatdaşlyk barada aýtmak bilen, Türkmenistanyň we Azerbaýjan Respublikasynyň arasynda diplomatik gatnaşyklaryň ýola goýlan wagtyndan bäri geçen 30 ýylyň içinde hyzmatdaşlygyň baý tejribesiniň toplanandygyny nygtady. Bu hyzmatdaşlyk diňe bir ikitaraplaýyn görnüşde däl-de, eýsem, abraýly halkara guramalaryň, ozaly bilen, Birleşen Milletler Guramasynyň çäklerinde alnyp baryldy. Şunuň bilen baglylykda, Türkmenistan özüniň halkara guramalardaky tekliplerini goldandygy, şol sanda ýurdumyz tarapyndan öňe sürlen Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasynyň 16 Kararnamasyna awtordaş bolandygy üçin azerbaýjan tarapyna minnetdardyr. Şeýle hem türkmen tarapy Durnukly ulag we oňa goşulyşmak boýunça dostlar toparyny döretmek başlangyjyny goldandygy üçin Azerbaýjana hoşallyk bildirýär. Türkmenistan parahatçylygyň, howpsuzlygyň we ösüşiň hatyrasyna Bitaraplygyň dostlary toparyny teklip eden ýurt bolmak bilen, şu topara gatnaşmak baradaky meselä Azerbaýjanyň seretjekdigine umyt edýär. 

Özüniň oňyn Bitaraplyk hukuk ýagdaýyna daýanýan döwlet hökmünde Türkmenistan sebitiň ýurtlarynyň parahat we howpsuz gülläp ösüşini üpjün etmäge gönükdirilen halkara tagallalara işjeň gatnaşýar. Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy Halkara Bitaraplyk gününiň öň ýanynda — 11-nji dekabrda Aşgabat şäherinde «Dialog — parahatçylygyň kepili» atly halkara maslahatyň geçiriljekdigini belläp, oňa Azerbaýjan Respublikasyndan ýokary derejedäki wekiliýetiň gatnaşjakdygyna ynam bildirdi. 

Gahryman Arkadagymyz sözüni dowam edip, Türkmenistanyň Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasynyň şu ýylyň 28-nji iýulyndaky “Merkezi Aziýa — parahatçylyk, ynanyşmak we hyzmatdaşlyk zolagy” atly Kararnamasyna laýyklykda, 77-nji sessiýanyň dowamynda 2025-nji ýyly «Parahatçylyk we ynanyşmak ýyly» diýip yglan etmek baradaky teklip bilen çykyş edýändigini habar berdi. Ýurdumyz azerbaýjan tarapynyň hem bu teklibi goldajakdygyna umyt edýär. 

Öz nobatynda, Türkmenistan hem azerbaýjan tarapynyň halkara giňişlikde öňe sürýän tekliplerini uly hormat bilen goldaýar. Dürli köptaraply düzümlerdäki saýlawlarda Azerbaýjanyň dalaşgärligine goldaw berýär. Şunuň bilen baglylykda, Azerbaýjan Respublikasynyň Goşulyşmazlyk Hereketinde 2019 — 2023-nji ýyllarda üstünlikli başlyklygy aýratyn bellenildi. Bu bolsa ýurduň we onuň ýolbaşçylarynyň uly abraýyny ýene-de bir gezek tassyklaýar. 

Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygynyň nygtaýşy ýaly, häzirki döwürde täze howplaryň öňünde biz döwletara gatnaşyklary pugtalandyrmagyň zerurdygy baradaky aýdyň düşünjä daýanýarys. Dünýä syýasatynyň esasy ugurlarynda, hyzmatdaşlygyň ägirt uly mümkinçiliklerine düşünmekde uzak möhletli bähbitleriň umumydygyna göz ýetirýäris. 

Türkmenistan bilen Azerbaýjanyň arasynda sebit we ählumumy gün tertibiniň esasy meseleleri boýunça özara düşünişmek garaýyşlary bar. Munuň özi ählumumy parahatçylygy, durnuklylygy gorap saklamak we goldamak, halkara terrorçylygyň howplaryna garşy göreşmekdir. Durnukly energetika we ulag hyzmatdaşlygyny, suw howpsuzlygyny, daşky gurşawy goramak, howanyň üýtgemegi bilen bagly meseleleri çözmegi üpjün etmekdir. Şunuň bilen birlikde, häzirki döwrüň şu we beýleki meseleleri çözülende, sebit babatda hyzmatdaşlygyň köptaraply görnüşleri netijeli bolup durýar. 

Şu meselede Türkmenistanyň, Azerbaýjan Respublikasynyň we Türkiýe Respublikasynyň üçtaraplaýyn görnüşde hyzmatdaşlyk etmegi örän möhüm we netijeli görünýär. Bu hyzmatdaşlyk köpasyrlyk taryhymyzyň, medeniýetimiziň, ruhy gymmatlyklarymyzyň, maksatlarymyzyň umumylygyna esaslanýar. Dünýä bileleşiginiň jogapkär agzalary hökmünde Türkmenistan, Azerbaýjan we Türkiýe halkara, sebit meselelerini parahatçylykly, syýasy ýollar bilen çözmegiň tarapdarydyrlar. Özgerýän geoykdysady giňişlik üçin amatly şertleri döretmäge çalyşýarlar diýip, Gahryman Arkadagymyz nygtady. Şu maksatlara ýetmek üçin ulag-logistika, energetika, senagat, söwda, beýleki ileri tutulýan ugurlarda ýurtlarymyzyň zerur bolan mümkinçiligi we serişdeleri bar. 

Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy kanun çykaryjy düzümleriň arasyndaky hyzmatdaşlygyň türkmen-azerbaýjan döwletara gatnaşyklarynyň esasy ugurlarynyň biridigini, parlamentlerimiziň arasynda dostluk toparlarynyň hereket edýändigini belläp, bu ugurdaky gatnaşyklary işjeňleşdirmegi teklip etdi. Şunda türkmen tarapynyň parlamentara hyzmatdaşlygy ösdürmäge we pugtalandyrmaga zerur bolan kömegi bermäge taýýardygy beýan edildi. 

Syýasy-diplomatik ulgamda türkmen-azerbaýjan gatnaşyklaryny ösdürmek bilen birlikde, söwda-ykdysady hyzmatdaşlyga hem aýratyn üns berilýär. Iki ýurduň arasyndaky ykdysady hyzmatdaşlyk yzygiderli ösýär, ony işjeňleşdirmek meýilleri hem bar. Mysal üçin, şu ýylyň on aýynyň netijeleri boýunça özara söwda dolanyşygy, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 5 essä golaý ýokarlandy. Munuň özi soňky döwürde iki ýurduň arasyndaky söwda-ykdysady gatnaşyklaryň işjeňleşmeginiň aýdyň netijesidir. Şunda Ykdysady hyzmatdaşlyk boýunça hökümetara türkmen-azerbaýjan toparyna ähmiýetli orun degişlidir. Şu ýylyň 29-njy noýabrynda Baku şäherinde bu toparyň altynjy mejlisi geçirildi. Şunuň bilen baglylykda, mejlisiň dowamynda gazanylan ylalaşyklaryň ýurtlarymyzyň arasynda ikitaraplaýyn hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de işjeňleşdirmek babatda bellenen maksatlara ýetmäge ýardam berjekdigine ynam bildirildi. Ýurtlarymyzyň arasyndaky söwda-ykdysady görkezijileri artdyrmaga gönükdirilen anyk taslamalary işläp taýýarlamak özara bähbitli hasaplanýar. 

Gahryman Arkadagymyzyň belleýşi ýaly, Türkmenistanda daşarky maýa goýumlar, işewür hyzmatdaşlyk we daşary-ykdysady gatnaşyklar üçin amatly şertler döredilýär. Hususan-da, degişli halkara hukuk kadalaryna laýyklykda, milli kanunçylygy kämilleşdirmek boýunça yzygiderli işler geçirilýär. Bu ugurda bilelikdäki maýa goýum taslamalaryny durmuşa geçirmek üçin ýurtlarymyzyň arasynda amatly şertleri döretmekde zerur hukuk goldawyny bermek teklip edildi. 

Şeýle hem Türkmenistan we Azerbaýjan ulag-logistika, energetika, agrosenagat, dokma senagaty ýaly ugurlarda uly mümkinçiliklere eýedirler. Ýurtlarymyz Aziýanyň we Ýewropanyň çatrygynda strategik taýdan ähmiýetli geografik çäkde ýerleşýärler. Bu bolsa giň gerimli halkara ulag geçelgelerini döretmegiň taslamalaryny amala aşyrmagy göz öňünde tutanyňda, üstaşyr ulag ulgamynda möhüm we ysnyşykly hyzmatdaşlygy şertlendirýär. 

Häzirki döwürde halkara ähmiýetli örän iri ulag çatrygy hökmünde Hazar sebitiniň orny ýokarlanýar. Şu babatda türkmen-azerbaýjan hyzmatdaşlygynyň strategik geljegi görünýär. Şunuň bilen birlikde, Hazarýaka döwletleriň arasynda hem, daşarky bazarlara çykmak babatda hem söwda-ykdysady gatnaşyklary giňeltmegiň ýollary açylýar. Ulag babatda hyzmatdaşlyk berk hukuk binýadyny talap edýär. Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy Owganystan — Türkmenistan — Azerbaýjan — Gruziýa — Türkiýe ulag geçelgesini üstünlikli hyzmatdaşlygyň mysaly hökmünde getirdi. 

Hazar we Gara deňiz sebitlerini bitewi Hazar deňzi — Gara deňiz ulag geçelgesine birikdirmek ykdysady hyzmatdaşlygy ösdürmek üçin, gürrüňsiz, örän giň mümkinçilikleri açýar. Önümçilik we energetika kooperasiýasyny, söwdany, maýa goýumlary amala aşyrmak üçin şert döredýär. Munuň özi diňe Hazar deňzi — Gara deňiz ulag taslamasyna gönüden-göni gatnaşyjy ýurtlar üçin däl-de, eýsem, Aziýanyň we Ýewropanyň beýleki döwletleri üçin hem mümkinçilikleri açýar. Doly bahaly, hemmetaraplaýyn yklymara gatnaşyklary ösdürmäge gyzyklanma bildirýän iri ykdysady birleşikler üçin hem şert döredýär. 

Ulag ulgamynda özara bähbitli hyzmatdaşlygy giňeltmek maksady bilen, Türkmenbaşy (Türkmenistan) we Baku (Azerbaýjan) portlaryny has netijeli ulanmagyň zerurdygy ýüze çykýar. Bu işi awtomobil-parom we demir ýol-parom gatnawlarynyň netijeli usullaryny döretmek arkaly alyp barmaly. Ýurdumyz Baku — Tbilisi — Kars demir ýol ugry boýunça hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de ösdürmäge taýýardyr. Şunuň bilen baglylykda, ulag hyzmatdaşlygynyň ugry boýunça ikitaraplaýyn gatnaşyklary işjeňleşdirmek teklip edilýär. 

Energetika pudagynda hyzmatdaşlyk üçin hem iki ýurduň arasynda geljegi uly mümkinçilikler bardyr. Bu ugurda biziň garaýyşlarymyz birmeňzeşdir: Türkmenistan bilen Azerbaýjan energiýa serişdelerini halkara bazarlara, hususan-da, Ýewropa ugruna ibermegiň ulgamyny diwersifikasiýalaşdyrmak ugrunda çykyş edýär. Hazar deňzindäki «Dostluk» ýatagynyň uglewodorod serişdelerini bilelikde özleşdirmek üçin Türkmenistanyň Hökümeti bilen Azerbaýjan Respublikasynyň Hökümetiniň arasynda özara düşünişmek hakynda Ähtnama 2021-nji ýylyň ýanwarynda gol çekilmegi, hakykatdan-da, ajaýyp waka boldy. Bu ýagdaý Türkmenistanyň we Azerbaýjanyň Hazar deňzinde energetika babatda hyzmatdaşlyk etmeginde düýbünden täze tapgyr bolup durýar diýip, hormatly Arkadagymyz Gurbanguly Berdimuhamedow nygtady. 

Hazar deňzinde ýurtlarymyzyň hyzmatdaşlygyny utgaşdyrmak ony dünýäniň bu sebitinde hoşniýetli goňşuçylyk, ylalaşyklylyk we özara bähbitli hyzmatdaşlyk deňzine öwürmegiň esasy şerti bolup durýar. Aýratyn-da, soňky ýyllarda bu ugurda köp işler edildi. Bäş kenarýaka döwletiň ýolbaşçylarynyň 2018-nji ýylyň 12-nji awgustynda Aktauda Hazar deňziniň hukuk derejesi hakynda Konwensiýa gol çekmegi iň esasy we kesgitleýji üstünlik boldy. 

Türkmen-azerbaýjan hyzmatdaşlygyny ösdürmekde medeniýet ulgamyndaky özara gatnaşyklara ähmiýetli orun degişlidir. Iki döwletiň ylym we medeniýet ulgamlarynyň wekilleri özara esasda Türkmenistanda hem, Azerbaýjanda hem geçirilýän halkara maslahatlara, sergilere, beýleki çärelere işjeň gatnaşýarlar diýip, Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy belledi. Iki ýurtda festiwallary we Medeniýet günlerini guramak boýunça hyzmatdaşlygyň işjeňleşdirilmegi, döredijilik, ylmy işgärleriň wekilleriniň arasyndaky yzygiderli gatnaşyklar ýola goýlan hyzmatdaşlygy baýlaşdyrmaga ýardam berer. Şunuň bilen baglylykda, türkmen tarapy amatly şertler bolanda, ýakyn wagtda Medeniýet günlerini guramak üçin açykdygyny tassyklaýar. 

Syýahatçylyk babatda hem hyzmatdaşlyk üçin gowy mümkinçilikler bar. Türkmenistanyň we Azerbaýjanyň baý taryhy-medeni mirasynyň, özboluşly tebigy desgalarynyň, taryhy ýadygärlikleriniň bolmagy bu ugurda esasy şert bolup hyzmat edýär. Bulara ähli ýerde gyzyklanma bildirilýär. Türkmen tarapy giň ynsanperwer gatnaşyklary ösdürmäge üýtgewsiz ýardam berer. Ylalaşylan bilelikdäki meýilnamalar esasynda munuň üçin örän amatly şertleri döreder. Mundan başga-da, ýurtlarymyz Türki medeniýetiň halkara guramasynyň çäklerinde hem işjeň hyzmatdaşlyk edýärler. Pursatdan peýdalanyp, Gahryman Arkadagymyz 2024-nji ýyly «Türki dünýäniň beýik şahyry we akyldary Magtymguly Pyragynyň ýyly» hem-de 2024-nji ýylda gadymy türkmen şäheri Änewi “Türki dünýäniň medeni paýtagty” diýip yglan etmek baradaky çözgütleri kabul etmekde goldandygy üçin azerbaýjan kärdeşlerine minnetdarlyk bildirdi. 

Beýik şahyr we filosof Magtymguly Pyragynyň 300 ýyllyk ýubileýini baýram etmek Türki Döwletleriň Guramasynyň şu ýylyň 11-nji noýabrynda geçirilen Samarkant sammitiniň Jarnamasynda aýratyn orny eýeledi. Şunuň bilen baglylykda, Türkmenistan bu düzümleriň çäklerinde Azerbaýjan bilen mundan beýläk-de hyzmatdaşlyga taýýardygyny beýan edýär. 

Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy dörän mümkinçilikden peýdalanyp, Prezident Ilham Aliýewe Türkmenistan bilen gatnaşyklary ösdürmek barada hemişe uly alada edýändigi, muňa uly üns berýändigi üçin tüýs ýürekden minnetdarlygyny ýetirmek baradaky haýyşyny Azerbaýjan parlamentiniň ýolbaşçysyna aýtdy. Sözüniň ahyrynda hormatly Arkadagymyz Gurbanguly Berdimuhamedow özüniň azerbaýjan kärdeşine we goňşy döwletiň ähli doganlyk halkyna iň gowy arzuwlaryny beýan etdi. 

Azerbaýjanyň Milli Mejlisiniň Başlygy Sahiba Gafarowa bildirilen myhmansöýerlik üçin öz ýurdunyň wekiliýetiniň adyndan Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygyna hoşallygyny beýan edip, şu gezekki saparyň Türkmenistana ilkinji saparydygyny belledi. Şunuň bilen baglylykda, şu günki gepleşikleriň döwletara gatnaşyklaryň okgunly ösdürilmegine ýardam etjekdigine ynam bildirildi. Muňa Azerbaýjanda uly ähmiýet berilýär. 

Nygtalyşy ýaly, şu ýyl ikitaraplaýyn diplomatik gatnaşyklaryň ýola goýulmagynyň 30 ýyllygyna beslenýär. Şol ýyllaryň dowamynda türkmen-azerbaýjan hyzmatdaşlygy iki tarapyň hoşniýetli erkine daýanyp, yzygiderli pugtalandyrylýar. Döwlet Baştutanlarynyň derejesindäki yzygiderli we ynanyşykly gatnaşyklar munuň şeýle bolmagyna gönüden-göni ýardam berýär. 

Şeýle hem Azerbaýjanyň Milli Mejlisiniň Başlygy ýurtlarymyzyň abraýly sebit we ählumumy düzümleriň çäklerinde işjeň hyzmatdaşlyk edýändiklerini, birek-biregiň halkara başlangyçlaryny goldaýandyklaryny belledi. Iki döwletiň parlamentarileriniň dostlukly azerbaýjan-türkmen gatnaşyklarynyň ösdürilmegine mynasyp goşant goşýandyklary, bu gatnaşyklaryň depginli ösüşiniň halklarymyzyň taryhynyň, medeniýetiniň, diliniň we ruhy gymmatlyklarynyň umumylygy bilen şertlendirilýändigi nygtaldy. 

Azerbaýjanyň parlamentiniň ýolbaşçysy azerbaýjan tarapynyň kanun çykaryjy edaralaryň ugry boýunça Türkmenistan bilen hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de ösdürmegi maksat edinýändigini tassyklap, bildirilen myhmansöýerlik üçin Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygyna ýene-de bir gezek hoşallyk sözlerini aýtdy. Hanym Sahiba Gafarowa Aşgabatda bolmagynyň özünde galdyran täsiri barada aýdyp, ak mermerli türkmen paýtagtynyň gözelligine haýran galandygyny belledi we şäheriň täze keşbiniň kemala getirilmeginde Gahryman Arkadagymyzyň hyzmatyny aýratyn nygtady. 

Giňişleýin düzümdäki duşuşyk tamamlanandan soňra, ikitaraplaýyn resminama gol çekmek dabarasy boldy. Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedow we Azerbaýjan Respublikasynyň Milli Mejlisiniň Başlygy Sahiba Gafarowa Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Halk Maslahaty bilen Azerbaýjan Respublikasynyň Milli Mejlisiniň arasynda hyzmatdaşlyk etmek barada özara düşünişmek hakynda Ähtnama gol çekýärler. 

Soňra dabaraly ýagdaýda Türkmenistanyň Prezidenti Serdar Berdimuhamedowyň Azerbaýjan Respublikasynyň Milli Mejlisiniň Başlygy Sahiba Gafarowany Türkmenistanyň “Hyzmatdaşlygy ösdürmäge goşandy üçin” ordeni bilen sylaglamak hakynda Permany okalýar. Dostlukly ýurduň parlamentiniň ýolbaşçysy bu sylaga türkmen-azerbaýjan gatnaşyklarynyň hemmetaraplaýyn ösdürilmegine goşan uly şahsy goşandy üçin mynasyp boldy. 

Döwlet Baştutanymyzyň tabşyrygy boýunça Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy ýygnananlaryň şowhunly el çarpyşmalary astynda Azerbaýjanyň parlamentiniň ýolbaşçysyna ýokary sylagy gowşurdy we bu şanly waka bilen gutlap, oňa alyp barýan işinde mundan beýläk-de üstünlikleri arzuw etdi. 

Öz gezeginde, Azerbaýjan Respublikasynyň Milli Mejlisiniň Başlygy hormatly Prezidentimize we Gahryman Arkadagymyza bildirilen hormat üçin tüýs ýürekden hoşallygyny beýan edip, öz tarapyndan, iki doganlyk ýurduň, olaryň halklarynyň arasyndaky däp bolan dostlukly gatnaşyklaryň pugtalandyrylmagyna mundan beýläk-de goldaw berjekdigini nygtady. 

Günüň ikinji ýarymynda Azerbaýjanyň parlamentiniň ýolbaşçysy Aşgabadyň günorta böleginde ýerleşýän Garaşsyzlyk binasyna gül desselerini goýdy. 

Şeýle-de Azerbaýjan Respublikasynyň Milli Mejlisiniň Başlygy Türkmen halysynyň milli muzeýine baryp gördi we bu ýerde dünýä belli milli halyçylyk sungatymyzyň ajaýyp nusgalary bilen tanyşdy. Türkmen halysy ähli döwürlerde-de öz kämil gözelligi we ýokary hili bilen tapawutlanypdyr. Haly dokamagyň köpasyrlyk däpleri aýawly goralyp, nesilden-nesle geçirilýär. 

Hanym Sahiba Gafarowa muzeýiň ýolbaşçylaryna hoşallygyny bildirip, türkmen halyçy zenanlarynyň zehininiň we zähmetsöýerliginiň özünde uly täsir galdyrandygyny aýtdy. 

Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Halk Maslahatynyň Başlygynyň adyndan Azerbaýjan Respublikasynyň Milli Mejlisiniň Başlygynyň hormatyna resmi kabul edişlik guraldy. Onuň dowamynda sungat ussatlary çykyş etdiler.

Aşgabat, 7-nji dekabr (TDH). Şu gün hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow öz ýurdunyň parlament wekiliýetine ýolbaşçylyk edip, sapar bilen Türkmenistana gelen Azerbaýjan Respublikasynyň Milli Mejlisiniň Başlygy Sahiba Gafarowany kabul etdi. 

Myhman ikiçäk duşuşykda döwletara hyzmatdaşlygyň wajyp meselelerini ara alyp maslahatlaşmaga döredilen mümkinçilik üçin hoşallyk bildirip, döwlet Baştutanymyza Prezident Ilham Aliýewiň mähirli salamyny hem-de öz kärdeşine we ähli türkmen halkyna tüýs ýürekden bagtyýarlyk, parahatçylyk, abadançylyk baradaky arzuwlaryny ýetirdi. Bellenilişi ýaly, Azerbaýjan birek-birege hormat goýmak, özara bähbitlilik ýörelgeleri esasynda guralýan döwletara gatnaşyklary yzygiderli giňeltmäge aýratyn ähmiýet berýär. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow Azerbaýjan Respublikasynyň parlamentiniň ýolbaşçysyny mübärekläp, dostlukly ýurduň ýokary derejeli ýolbaşçylaryna we halkyna iň gowy arzuwlaryny beýan etdi hem-de şu saparyň çäklerindäki duşuşyklaryň, gepleşikleriň biziň doganlyk döwletlerimiziň arasynda parlamentara gatnaşyklary mundan beýläk-de pugtalandyrmak işine ýardam etjekdigine ynam bildirdi. Şu ýyl ýurtlarymyz diplomatik gatnaşyklaryň ýola goýulmagynyň 30 ýyllygyny bellediler. 

 Nygtalyşy ýaly, Türkmenistanyň we Azerbaýjanyň halklaryny köpasyrlyk taryh, däp bolan dostluk, ynanyşmak, özara düşünişmek gatnaşyklary, medeniýetiň we diliň umumylygy birleşdirýär. Bilelikdäki tagallalaryň netijesinde soňky ýyllarda iki ýurduň arasyndaky gatnaşyklar hil taýdan täze derejä çykaryldy, söwda-ykdysady, ylmy-tehniki, medeni-ynsanperwer hyzmatdaşlyk işjeňleşdirildi. 

Azerbaýjanly hyzmatdaşlar bilen gepleşikler hemişe netijeli we dostlukly häsiýeti, aýratyn mähirliligi bilen tapawutlanýar. Şol gepleşiklere çuň many-mazmun, özara düşünişmek, doly ynanyşmak ýagdaýy, şeýle-de belent ynsanperwerlik ýörelgelerine ygrarlylyk mahsusdyr diýip, döwlet Baştutanymyz belledi. 

Duşuşygyň barşynda halkara syýasatyň we sebitara gatnaşyklaryň meseleleri, hususan-da, ählumumy parahatçylygy, howpsuzlygy üpjün etmek, Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmek bilen baglanyşykly meseleler boýunça iki döwletiň garaýyşlarynyň ýakyndygy we meňzeşdigi kanagatlanma bilen nygtaldy. Biziň ýurtlarymyz diňe bir ikitaraplaýyn esasda hyzmatdaşlyk etmek bilen çäklenmän, eýsem, BMG, Türki Döwletleriň Guramasy, GDA, ÝHHG, Goşulyşmazlyk Hereketi ýaly abraýly guramalaryň çäklerinde hem gatnaşyk edýärler. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow häzirki wagtda Türkmenistanyň we Azerbaýjanyň ägirt uly serişdeler, ykdysady, ulag-logistika kuwwatyna eýedigini nygtady. Olardan netijeli peýdalanmak diňe bir iki ýurduň halklarynyň däl, eýsem, sebitiň bähbitlerine-de laýyk gelýär. Döwlet Baştutanymyz we Azerbaýjanyň parlamentiniň ýolbaşçysy döwletara gatnaşyklaryň gazanylan derejesine ýokary baha berip, bar bolan kuwwaty, milli bähbitleri, ösüşiň ileri tutulýan wezipelerini nazara almak arkaly guralýan köpýyllyk hyzmatdaşlygyň mundan beýläk-de ösdüriljekdigine ynam bildirdiler. 

Köpugurly hyzmatdaşlygyň çäklerinde parlamentara gatnaşyklara möhüm ähmiýet berilýär. Şol gatnaşyklar döwletara hyzmatdaşlygyň üstüni ýetirmelidir, olaryň kanunçylyk binýadyny pugtalandyrmalydyr we täze many-mazmun bilen baýlaşdyrmalydyr. Şunuň bilen baglylykda, Türkmenistanyň we Azerbaýjan Respublikasynyň kanun çykaryjy edaralarynyň hyzmatdaşlygynyň, iki ýurduň parlamentleriniň duşuşyklarynyň, geňeşmeleriniň işjeňleşdirilmeginiň däp bolan hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de ösdürmäge uly goşant goşjakdygyna ynam bildirildi. 

Şu gezekki parlament wekiliýetiniň düzümine türkmen-azerbaýjan dostluk toparynyň ähli agzalarynyň diýen ýaly goşulandygy bellärliklidir. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow dostlukly ýurduň Milli Mejlisiniň Başlygynyň şu saparyna türkmen-azerbaýjan parlamentara gatnaşyklaryny mundan beýläk-de ösdürmegiň ýolunda möhüm ädim hökmünde baha berýändigini nygtap, duşuşygyň ahyrynda Sahiba Gafarowa berk jan saglyk, bagt, jogapkärli döwlet işinde üstünlikleri, Azerbaýjan Respublikasynyň doganlyk halkyna bolsa parahatçylyk, rowaçlyk we gülläp ösüş arzuw etdi.

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe durnukly ykdysady ösüşi üpjün etmekde gazanylýan oňyn netijeleriň ýurdumyzyň Bitaraplyk derejesiniň döredýän amatly şertleriniň esasynda mümkin bolýandygy guwandyryjy ýagdaýdyr. Türkmen Bitaraplygynyň 27 ýyllyk tejribesi halkara hukuk derejesiniň abadan ösüşimizi üpjün edýän şertleriň birine öwrülendigini görkezmek bilen bir hatarda, ol ýurdumyzyň mundan beýläk-de gülläp ösmegine gönükdirilen milli maksatnamalary we halkara taslamalary amala aşyrmagyň, ykdysady kuwwatymyzy mundan beýläk-de pugtalandyrmagyň, ilatyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini has-da gowulandyrmagyň mäkäm binýadyny emele getirýär. 

Bu gün Garaşsyz, hemişelik Bitarap Türkmenistan ykdysadyýeti durnukly ösýän döwlet hökmünde dünýäde giňden tanalýar. Ykdysady ulgamda ýetilýän sepgitleriň, gazanylýan üstünlikleriň syýasy garaşsyzlygymyzyň, ykdysady taýdan özygtyýarlylygymyzyň, hemişelik Bitaraplyk hukuk derejämiziň berýän datly miweleridigi her birimizi buýsandyrýar.  

Türkmenistanyň syýasatda, ykdysadyýetde, ynsanperwer ugurlarda gazanan we gazanýan oňyn netijeleriniň bitaraplyk ýörelgesiniň esasynda mümkin bolandygyny nygtamak zerur. Hususan-da, döwlet berkararlygynyň pugtalandyrylýan häzirki tapgyrynda daşary ykdysady syýasatymyzda öňe sürülýän we durmuşa geçirilýän milli, sebit hem-de dünýä ähmiýetli başlangyçlar ýurdumyzyň bitaraplyk syýasy ugrunyň ykdysady jähetleriniň ýüze çykmagyna getirdi.  

Bitaraplygyň oňyn häsiýeti ýurdumyzyň ykdysady ösüşlerinde öz aýdyň beýanyny tapýar. Soňky birnäçe ýylyň dowamynda dünýädäki maliýe-ykdysady çökgünligiň milli ykdysadyýetlere edýän amatsyz täsirine garamazdan, ýurdumyzda jemi içerki önümiň ösüş depgininiň ortaça 6 göterimden gowrak derejede üpjün edilmegi, jan başyna düşýän girdejiniň möçberiniň ýylsaýyn artmagy, Döwlet býujetiniň çykdajylarynyň 75 göterime golaý böleginiň durmuş maksatlaryna gönükdirilmegi özbaşdak ösüş ýolunyň döredýän amatlyklary bolup durýar. Halkyň bähbitleri, isleg-hajatlary ileri tutulýan ýurtda abadançylygyň höküm sürýändigine bu gün mähriban Watanymyzyň mysalynda göz ýetirmek bolýar. 

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda «Açyk gapylar» syýasatynyň işjeň häsiýetde alnyp barylmagy ýurdumyzyň dünýä döwletleri bilen syýasy, ykdysady we medeni-gumanitar ugurlarda halkara hyzmatdaşlygynyň ýola goýulmagyna hem-de ösdürilmegine getirdi. Şunuň bilen baglylykda, Diýarymyzda döwrebap ulag infrastrukturasynyň döredilmegi barha ýygjamlaşýan halkara gatnaşyklaryň ösmegine ýardam berýär. Hususan-da, Türkmenistanyň köpugurly daşary syýasat strategiýasynyň amala aşyrylmagy ýurtlary ýakynlaşdyrýan, halklary dostlaşdyrýan ulag gatnawlarynyň artmagyna getirdi. Dünýä ülňülerine laýyk gelýän täze ulag ulgamynyň döredilmegi gadymy döwürlerde döwletimiziň üstünden geçen Beýik Ýüpek ýolunyň gaýtadan dikeldilýändiginiň subutnamasydyr. Netijede, Türkmenistan amatly geografik ýagdaýyny peýdalanmak bilen, mundan beýläk-de halkara ulag taslamalaryny ösdürmekde möhüm orny eýeleýän döwlet hökmünde öz ornuny yzygiderli pugtalandyrýar. 

Barha ählumumylaşýan dünýäde ýurtlaryň arasyndaky özara baglanyşygyň artmagy söwda-ykdysady gatnaşyklaryň işjeňleşmegine itergi beren sebäpleriň biridir. Şunuň bilen baglylykda, dünýä bileleşiginde öz ornuny pugtalandyrmak isleýän islendik döwletiň üstaşyr ulag geçelgelerine gyzyklanmalarynyň ýokarlanmagy tebigy ýagdaýdyr.  

Türkmenistanyň ykdysady strategiýasynda ulag-aragatnaşyk pudagynyň ösüşine aýratyn ähmiýet berilmegi birnäçe sebäpler bilen delillendirilýär: birinjiden, syýasy taýdan özygtyýarly we ykdysady taýdan özbaşdak türkmen döwletiniň ykdysadyýetini diwersifikasiýalaşdyrmak syýasatynyň durmuşa geçirilmegi pudagyň çalt depginlerde ösdürilmeginiň baş şerti bolup durýar. Ikinjiden, munuň özi ýurdumyzyň Ýewropa bilen Aziýanyň çatrygynda geografik taýdan amatly ýerleşmegi bilen baglanyşyklydyr. Çünki bu yklymlaryň döwletleriniň arasynda söwda-ykdysady gatnaşyklaryň soňky döwürde işjeň häsiýete eýe bolmagy ýük dolanyşygynyň we ýolagçy gatnadylyşynyň möçberleriniň artmagyna getirdi. Bu ýagdaý täze halkara ulag geçelgeleriniň gurulmagynyň zeruryýetini ýüze çykarýar. Ýurdumyza daşary ýurt maýadarlarynyň serişdelerini çekmek üçin döredilen amatly hukuk şertleri Türkmenistanda halkara ulag taslamalarynyň amala aşyrylmagyny özüne çekiji edýän sebäpleriň ýene-de biridir. Watanymyzda höküm sürýän syýasy durnuklylygyň daşary ýurt maliýe serişdelerini çekmekde ähmiýetli sebäpleriň biri bolup durýandygy-da aýratyn bellärliklidir.  

Häzirki döwürde döwletimiz tarapyndan öňe sürlen milli bähbitleriň köp babatda ählumumy ösüşe degişli iri halkara taslamalary amala aşyrmaga gönükdirilmegi ýurdumyzyň Bitaraplyk hukuk derejesiniň sebitleýin ösüşi üpjün etmekde amatly şertleri döredýändiginiň subutnamasydyr. Türkmenistan — Owganystan — Pakistan — Hindistan halkara gaz geçirijisini gurmak boýunça alnyp barylýan işler Gahryman Arkadagymyz tarapyndan başy başlanan we Arkadagly Serdarymyz tarapyndan üstünlikli dowam etdirilýän «Ösüş arkaly parahatçylyk» ýörelgesiniň dünýäde dabaralanýandygynyň aýdyň görkezijisidir.  

Makroykdysady görkezijileriň gowulanmagynda milli ykdysadyýetimize gönükdirilýän maýa goýum serişdeleriniň ähmiýetiniň örän uludygy aýratyn bellärliklidir. Milli ykdysadyýetimiziň durnukly ösüşini üpjün etmäge gönükdirilen uzak we orta möhletli maksatnamalarda ýurdumyzda maýa goýum işjeňligini ýokarlandyrmagyň netijeli ugurlaryny ösdürmäge möhüm ähmiýet berilýär. «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda», «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda», şeýle-de «Türkmenistanyň Prezidentiniň obalaryň, şäherçeleriň, etraplardaky şäherleriň we etrap merkezleriniň ilatynyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini özgertmek boýunça 2028-nji ýyla çenli döwür üçin Milli maksatnamasynda» senagat pudagyna hem-de hyzmatlar bazaryny ösdürmek üçin iri maýa goýumlaryny gönükdirmek göz öňünde tutulýar. Bu ýagdaý, ilkinji nobatda, önümçilik ähmiýetli desgalaryň gurluşygyna köp möçberde maýa serişdeleriniň gönükdiriljekdigini aňlatmak bilen, ol orta möhletde ýurdumyzda importyň ornuny çalyşýan we eksporta niýetlenen önümleriň öndüriljekdigine, ahyrky netijede, ykdysady kuwwatymyzyň has-da pugtalandyryljakdygyna esas döredýär.  

Baky Bitarap Türkmenistan bütin dünýäde, hususan hem, Merkezi Aziýa sebitinde parahatçylygy, howpsuzlygy we hyzmatdaşlygy pugtalandyrmak boýunça bilelikdäki halkara tagallalara işjeň gatnaşýar. Türkmenistan halkara gatnaşyklarda ynanyşmak dialogynyň filosofiýasyny ilerletmek maksady bilen, BMG-niň Baş Assambleýasynyň «Dialog — parahatçylygyň kepili» diýen Kararnamasynyň taslamasyny işläp taýýarlamagyň başyny başlady hem-de Türkmenistanyň hemişelik Bitaraplygynyň 27 ýyllygy mynasybetli, Aşgabat şäherinde 2022-nji ýylyň 11-nji dekabrynda «Dialog — parahatçylygyň kepili» atly halkara maslahaty guramaçylykly we ýokary derejede geçirmek göz öňünde tutulýar. 

Döwletimiziň daşary syýasatynyň bu täze filosofik ýörelgesi ýurdumyzyň ykdysady strategiýasynyň hem binýatlaýyn ýörelgeleriniň hataryna girip, ol türkmen Bitaraplygynyň ykdysady jähetlerini baýlaşdyrýar.  

Baýram TAŇRYBERDIÝEW,

Türkmen döwlet maliýe institutynyň rektory

Türkmenistanyň 2023-nji ýyl üçin Döwlet býujeti hakynda 

 1-nji madda 

Türkmenistanyň 2023-nji ýyl üçin Döwlet býujetini girdejiler we çykdajylar boýunça 95 117,7 mln manat möçberde, şol sanda býujetiň birinji derejesini girdejiler we çykdajylar boýunça 29 147,0 mln manat möçberde tassyklamaly. 

 2-nji madda 

Türkmenistanyň 2023-nji ýyl üçin Merkezleşdirilen býujetini girdejiler we çykdajylar boýunça 85 378,7 mln manat möçberde, şol sanda býujetiň birinji derejesini girdejiler we çykdajylar boýunça 19 408,0 mln manat möçberde tassyklamaly. 

 3-nji madda 

Umumydöwlet salgytlaryndan Aşgabat şäheriniň we welaýatlaryň býujetlerine geçirmeleriň 2023-nji ýyl üçin kadalyk ölçeglerini şu aşakdaky möçberlerde bellemeli: 

                                           goşulan          peýdadan       ýerasty
baha üçin alynýan baýlyklardan
salgytdan salgytdan peýdalanmak üçin
                                                                                             salgytdan

 Aşgabat şäheri             2,0%                1,8%                2,0%
Ahal welaýaty 97,0% 96,0% 97,0%
Balkan welaýaty 8,4% 8,4% 8,0%
Daşoguz welaýaty 100,0% 100,0% 100,0%
Lebap welaýaty 100,0% 100,0% 100,0%
Mary welaýaty              100,0%            100,0%           100,0%

 4-nji madda 

2023-nji ýylda Türkmenistanyň Merkezleşdirilen býujetinden welaýatlaryň býujetleriniň deňeçerligini üpjün etmek üçin, olara 2 654,0 mln manat möçberde serişdeleri bölüp bermeli, şol sanda: 

 Daşoguz welaýaty     1 605,6    mln manat
Lebap welaýaty 1 026,6 mln manat
Mary welaýaty            21,8    mln manat

 5-nji madda 

Ýerli býujetleri 12 393,0 mln manat möçberde, şol sanda Aşgabat şäheriniň we welaýatlaryň býujetlerini aşakdaky möçberlerde tassyklamaly: 

 Aşgabat şäheri             2 205,6      mln manat
Ahal welaýaty 1 548,8 mln manat
Balkan welaýaty 1 404,6 mln manat
Daşoguz welaýaty 2 265,8 mln manat
Lebap welaýaty 2 547,3 mln manat
Mary welaýaty             2 420,9      mln manat

 6-njy madda 

Zähmet haky, pensiýalar, döwlet kömek pullary we talyp haklary Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň çykdajylarynyň goralan maddalarydyr diýip bellemeli. 

 7-nji madda 

Býujet ýetmezçiliginiň emele gelen ýagdaýynda döwlet nesýe almalaryndan gelen serişdeler we (ýa-da) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda býujet serişdelerinden emele gelen galyndylary maliýeleşdiriş çeşmeleri bolup durýar diýip bellemeli. 

2023-nji ýylda Türkmenistanyň Döwlet býujetine beýleki çeşmelerden gelip gowuşýan goşmaça girdejiler, şeýle hem girdejileriň çykdajylardan artyk gelen pul möçberleri, birinji nobatda döwlet nesýe almalary we bank karzlary boýunça bergini üzmek üçin gönükdirilýär diýip bellemeli. 

 8-nji madda 

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligine Türkmenistanyň kanunlaryndan, Türkmenistanyň Prezidentiniň permanlaryndan, kararlaryndan we buýruklaryndan gelip çykýan zerur bolan takyklamalary Türkmenistanyň 2023-nji ýyl üçin Döwlet býujetiniň görkezijilerine girizmegi, şeýle hem Merkezleşdirilen we ýerli býujetleriň ýerine ýetirilmeginiň barşynda ähli çykdajy maddalary boýunça tygşytlanan serişdeleri zerur bolan ýagdaýlarda beýleki çykdajy maddalara gönükdirmegi tabşyrmaly. 

 Türkmenistanyň Prezidenti
Serdar BERDIMUHAMEDOW. 

 Aşgabat şäheri, 2022-nji ýylyň 5-nji dekabry.

«Salgytlar hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunyna üýtgetme girizmek hakynda 

I. 2004-nji ýylyň 25-nji oktýabrynda Türkmenistanyň Halk Maslahaty tarapyndan kabul edilen «Salgytlar hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunynyň (2005-nji ýylyň 25-nji oktýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň görnüşinde) (Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň resmi namalarynyň ýygyndysy, 2005 ý., HM-80; Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2005 ý., № 4, 37-nji madda; 2006 ý., № 3, 12-nji madda; 2007 ý., № 1, 20-nji we 24-nji maddalar, № 2, 48-nji madda, № 4, 68-nji we 74-nji maddalar; Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň resmi namalarynyň ýygyndysy, 2008 ý., HM-96; Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2008 ý., № 1, 7-nji madda, № 3, 41-nji madda; 2009 ý., № 2, 41-nji madda, № 3, 45-nji madda; 2010 ý., № 1, 19-njy madda, № 2, 34-nji madda, № 3, 64-nji madda; 2011 ý., № 1, 5-nji we 24-nji maddalar, № 2, 45-nji madda, № 3, 59-njy madda; 2012 ý., № 1, 48-nji madda, № 3, 68-nji madda; 2013 ý., № 1, 7-nji madda, № 2, 26-njy madda; 2014 ý., № 1, 24-nji we 49-njy maddalar, № 3, 112-nji madda, № 4, 149-njy madda; 2015 ý., № 2, 48-nji we 71-nji maddalar, № 3, 111-nji madda, № 4, 146-njy madda; 2016 ý., № 1, 52-nji madda, № 3, 118-nji madda, № 4, 144-nji we 165-nji maddalar; 2017 ý., № 2, 77-nji madda, № 3, 111-nji madda, № 4, 135-nji we 147-nji maddalar; 2018 ý., № 2, 42-nji madda, № 4, 95-nji we 107-nji maddalar; 2019 ý., № 2, 34-nji madda, № 4, 94-nji madda; 2020 ý., № 3, 45-nji madda, № 4, 84-nji madda; Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Maglumatlary, 2021 ý., № 2-3, 49-njy we 51-nji maddalar, № 4, 136-njy we 152-nji maddalar; 2022 ý., № 2, 22-nji madda, № 3, 78-nji madda, №4, 115-nji madda) 172-nji maddasynyň birinji böleginiň ikinji we üçünji tesimlerini şu görnüşde beýan etmeli: 

«8 göterim — edara görnüşli taraplar-Türkmenistanyň dahyllylary (olaryň esaslandyryş maýasyndaky 50 göterimden geçýän paýy döwlete degişli bolan edara görnüşli taraplardan, karz edaralaryndan we döwlet eýeçiligindäki ätiýaçlandyryş guramalaryndan başga, şeýle hem aragatnaşyk hyzmatlaryny (hemra arkaly aragatnaşyk hyzmatlary muňa degişli däldir), standartlaşdyrmak, metrologiýa, sertifikatlaşdyrmak çygryndaky hyzmatlary hem-de işini «Uglewodorod serişdeleri hakynda» Türkmenistanyň Kanunyna laýyklykda amala aşyrýan taraplardan başga — bu işden alynýan peýda we oňa degişli ýerlemekden daşarky amallar böleginde) üçin; 

50 göterim — karz edaralary (döwlet eýeçiligine degişli bolmadyk karz edaralary muňa degişli däldir) we döwlet eýeçiligindäki ätiýaçlandyryş guramalary üçin, şeýle hem aragatnaşyk hyzmatlaryny (hemra arkaly aragatnaşyk hyzmatlary muňa degişli däldir), standartlaşdyrmak, metrologiýa, sertifikatlaşdyrmak çygryndaky hyzmatlary amala aşyrýan taraplar üçin — bu işden alynýan peýda we oňa degişli ýerlemekden daşarky amallar böleginde;». 

 II. Şu Kanun 2023-nji ýylyň 1-nji ýanwaryndan herekete girizilýär. 

 Türkmenistanyň Prezidenti
Serdar BERDIMUHAMEDOW. 

 Aşgabat şäheri, 2022-nji ýylyň 5-nji dekabry.

Aşgabat, 5-nji dekabr (TDH). Şu gün Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedowyň «Türkmenistan — ABŞ» işewürler geňeşiniň Ýerine ýetiriji direktory Erik Stýuart bilen geçiren duşuşygynyň barşynda döwletara söwda-ykdysady gatnaşyklary giňeltmegiň geljegi baradaky meseleler ara alnyp maslahatlaşyldy.

 Türkmen-amerikan işewürlik maslahatyny geçirmek maksady bilen, amerikan telekeçileriniň wekiliýetine ýolbaşçylyk edip Türkmenistana gelen myhmany mübärekläp, Gahryman Arkadagymyz nobatdaky işewürler gepleşikleriniň üstünlikli geçmegini hem-de özara gyzyklanma bildirilýän gatnaşyklaryň geljegi uly ugurlary boýunça netijeli pikir alyşmagy arzuw etdi. 

Hormatly Arkadagymyz Gurbanguly Berdimuhamedow şu ýyl Türkmenistanyň we Amerikanyň Birleşen Ştatlarynyň diplomatik gatnaşyklaryň ýola goýulmagynyň 30 ýyllygyny belleýändiklerini nygtap, geçen ýyllarda ýola goýlan netijeli hyzmatdaşlygyň yzygiderli ösdürilýändigini kanagatlanma bilen belledi. 

Işewürleriň arasynda söwda, maýa goýum we beýleki ugurlarda özara hereketleriň ýola goýulmagyna uly ähmiýet berip, häzirki wagtda biz Amerikanyň Birleşen Ştatlary bilen ikitaraplaýyn hyzmatdaşlygy giňeltmegi maksat edinýäris diýip, Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy nygtady. Şunuň bilen baglylykda, iki ýurduň arasynda hyzmatdaşlygy ösdürmek boýunça köp ýyllaryň dowamynda uly işleri alyp barýan «Türkmenistan — ABŞ» işewürler geňeşiniň eýeleýän uly orny aýratyn bellenildi. 

Duşuşygyň çäklerinde işewürler geňeşiniň agzalary bolan, türkmen bazarynda strategik taýdan ähmiýetli ugurlarda üstünlikli işläp gelýän iri amerikan kompaniýalary bilen işewürlik gatnaşyklaryny mundan beýläk-de giňeltmäge çemeleşmeler beýan edildi. Myhmanyň belleýşi ýaly, açylýan mümkinçilikler, bilelikde üstünlikli işlemegiň köpýyllyk tejribesi hem-de ýurtda döredilen amatly maýa goýum ýagdaýlary nazara alnyp, Türkmenistanda amala aşyrylýan täze taslamalara gatnaşmaga isleg bildirýän kompaniýalaryň sany yzygiderli artýar. 

Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedow türkmen tarapynyň özara bähbitli hyzmatdaşlygy dowam etdirmäge taýýardygyny tassyklap, «Türkmenistan — ABŞ» işewürler geňeşiniň Ýerine ýetiriji direktory hökmünde alyp barýan netijeli işleri üçin Erik Stýuarta minnetdarlyk bildirdi hem-de oňa berk jan saglyk, rowaçlyk, mundan beýläk-de üstünlikleri arzuw etdi.

Aşgabat, 5-nji dekabr (TDH). Şu gün hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow Ministrler Kabinetiniň obasenagat toplumyna gözegçilik edýän orunbasary A.Ýazmyradowyň hem-de welaýatlaryň häkimleriniň gatnaşmaklarynda sanly ulgam arkaly iş maslahatyny geçirdi. Onda ýurdumyzyň sebitlerinde alnyp barylýan oba hojalyk işleriniň barşy bilen baglanyşykly meselelere garaldy. 

Ilki bilen, Ahal welaýatynyň häkimi Ý.Gurbanowa söz berildi. Häkim welaýatda dowam edýän möwsümleýin oba hojalyk işleriniň ýagdaýy, hususan-da, pagta hasylyny soňky hanasyna çenli ýygnap almak boýunça görülýän çäreler, Halkara Bitaraplyk güni mynasybetli dabaralara taýýarlyk görlüşi barada hasabat berdi. Şunuň bilen bir hatarda, häkim bugdaý ekilen meýdanlarda ideg işleriniň agrotehnikanyň kadalaryna laýyklykda geçirilýändigi, häzirki wagtda bugdaýa gögeriş we ösüş suwunyň tutulýandygy, gowaça ekiljek ýerlerde sürüm işleriniň guramaçylykly alnyp barylýandygy, welaýatda pagta öndürijiler bilen döwlete tabşyrylan hasyl üçin hasaplaşyklaryň öz wagtynda geçirilýändigi barada habar berdi. 

Şeýle hem hasabatyň dowamynda welaýatda ýyladyş ulgamlarynyň kadaly işledilişiniň, elektrik energiýasy we tebigy gaz bilen üpjünçiligiň gözegçilikde saklanylyşy barada aýdyldy. Mundan başga-da, ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyna hem-de Oba milli maksatnamasyna laýyklykda, şu ýyl welaýatda açylyp ulanmaga berilmegi meýilleşdirilen dürli maksatly desgalardaky işleriň barşy barada hasabat berildi. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow hasabaty diňläp, möwsümleýin oba hojalyk işleriniň talabalaýyk alnyp barylmagynyň häzirki günüň möhüm wezipeleriniň biridigini belledi we ýetişdirilen pagta hasylyny iň soňky hanasyna çenli ýygnap almak, geljek ýylyň hasyly üçin gowaça ekiljek meýdanlarda sürüm işlerini agrotehniki möhletlerde geçirmek, kärendeçiler bilen döwlete tabşyrylan pagta hasyly üçin hasaplaşyklary wagtynda geçirmek babatda häkime birnäçe tabşyryklary berdi. Şeýle hem döwlet Baştutanymyz welaýatyň bugdaý ekilen meýdanlaryndaky ideg işlerine ünsi çekip, bu işleriň agrotehnikanyň kadalaryna laýyklykda alnyp barylmagyny berk gözegçilikde saklamak babatda häkime birnäçe tabşyryklary berdi. 

Mundan başga-da, welaýatda Halkara Bitaraplyk güni mynasybetli guraljak dabaralaryň ýokary guramaçylyk derejesini üpjün etmek tabşyryldy. Şeýle-de hormatly Prezidentimiz şu ýyl açylyp ulanmaga berilmegi göz öňünde tutulan önümçilik we medeni-durmuş maksatly desgalardaky işleri berk gözegçilikde saklamak babatda häkime degişli tabşyryklary berdi. 

Soňra Balkan welaýatynyň häkimi T.Atahallyýew ýurdumyzyň günbatar sebitinde alnyp barylýan möwsümleýin oba hojalyk işleriniň ýagdaýy hem-de şu ýyl açylyp ulanmaga berilmegi göz öňünde tutulan medeni-durmuş we önümçilik maksatly desgalardaky işleriň barşy barada hasabat berdi. Bellenilişi ýaly, welaýatyň bugdaý ekilen meýdanlarynda ideg işleri agrotehniki kadalara laýyklykda alnyp barylýar. Gowaça meýdanlaryndaky pagta hasylyny iň soňky hanasyna çenli ýygnap almak, geljek ýylyň hasyly üçin gowaça ekiljek meýdanlarda sürüm işlerini geçirmek boýunça ähli zerur tagallalar edilýär. 

Şu günler welaýatyň meýdanlarynda ýetişdirilen gant şugundyrynyň bol hasylyny ýygnamak işleri guramaçylykly dowam edýär, pagta öndürijiler bilen döwlete tabşyrylan hasyl üçin hasaplaşyklar öz wagtynda geçirilýär. Şeýle hem häkim welaýatda Halkara Bitaraplyk gününi baýram etmäge görülýän taýýarlyk işleri, sebitde ýyladyş ulgamlarynyň kadaly işini üpjün etmek boýunça görülýän çäreler barada hasabat berdi. 

Hormatly Prezidentimiz hasabaty diňläp, welaýatda dowam edýän möwsümleýin oba hojalyk işleriniň möhüm ähmiýetini belledi we bugdaýa edilýän ideg işleriniň depgininiň ýokarlandyrylmagy babatda häkime birnäçe anyk tabşyryklary berdi. Şunuň bilen bir hatarda, döwlet Baştutanymyz meýdanlarda bar bolan pagta hasylyny soňky hanasyna çenli ýygnap almak, 2023-nji ýylyň hasyly üçin gowaça ekiljek meýdanlarda sürüm işlerini talabalaýyk geçirmek, kärendeçi pagtaçylar bilen döwlete tabşyrylan hasyl üçin hasaplaşyklaryň öz wagtynda geçirilmegini üpjün etmek boýunça häkime anyk görkezmeleri berdi. 

Hormatly Prezidentimiz Halkara Bitaraplyk gününiň milli senenamamyzdaky möhüm ornuny belläp, baýramçylyk günlerinde welaýatyň bazarlaryny we dükanlaryny azyk önümleri bilen bolelin üpjün etmek üçin degişli çäreleriň görülmelidigini tabşyrdy. 

Sanly ulgam arkaly geçirilýän iş maslahaty Daşoguz welaýatynyň häkimi N.Nazarmyradowyň ýurdumyzyň demirgazyk sebitinde ýerine ýetirilýän oba hojalyk işleri baradaky hasabaty bilen dowam etdi. Häzirki wagtda welaýatyň meýdanlarynda bar bolan pagta hasylyny iň soňky hanasyna çenli ýitgisiz ýygnap almak, gowaça ekiljek meýdanlarda sürüm işlerini meýilnama laýyklykda alyp barmak, pagta öndürijiler bilen tabşyrylan hasyl üçin hasaplaşyklary öz wagtynda geçirmek boýunça zerur işler alnyp barylýar. Şeýle hem häkim welaýatyň bugdaý ekilen meýdanlarynda ideg işleriniň agrotehnikanyň kadalaryna laýyklykda geçirilýändigi barada habar berdi. 

Mundan başga-da, welaýatda ýyladyş, elektrik energiýasy we tebigy gaz ulgamlarynyň kadaly işini üpjün etmek boýunça görülýän çäreler barada hasabat berildi. Şunuň bilen bir hatarda, häkim şu ýyl welaýatda açylyp ulanmaga berilmegi meýilleşdirilýän medeni-durmuş we önümçilik maksatly desgalardaky gurluşyk işleriniň barşy, Halkara Bitaraplyk güni mynasybetli dabaralara görülýän taýýarlyk barada hasabat berdi. 

Hormatly Prezidentimiz hasabaty diňläp, oba hojalygynyň ýurdumyzyň ykdysadyýetindäki möhüm ähmiýetini belledi hem-de welaýatyň gowaça meýdanlaryndaky pagta hasylynyň ýitgisiz ýygnalyp alynmagynyň, gowaça ekiljek meýdanlarda sürüm işleriniň, pagta öndürijiler bilen tabşyrylan hasyl üçin hasaplaşyklaryň wagtynda geçirilmeginiň wajypdygyna ünsi çekdi we bu babatda häkime degişli görkezmeleri berdi. Şeýle hem döwlet Baştutanymyz welaýatyň bugdaý ekilen meýdanlaryndaky ideg işleriniň agrotehniki möhletlerde geçirilmeginiň berk gözegçilikde saklanylmalydygy babatda häkime birnäçe anyk tabşyryklary berdi. 

Mundan başga-da, döwlet Baştutanymyz welaýatda Halkara Bitaraplyk güni mynasybetli geçiriljek dabaralara ýokary derejede taýýarlyk görmek, baýramçylyk günlerinde bazarlary we dükanlary azyk önümleri bilen bolelin üpjün etmek ugrunda zerur tagallalaryň görülmelidigini häkime tabşyrdy. Hormatly Prezidentimiz ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmek boýunça kabul edilen maksatnamalara laýyklykda, şu ýyl welaýatda açylyp ulanmaga berilmegi meýilleşdirilen desgalardaky işleri gözegçilikde saklamagy tabşyrdy. 

Soňra Lebap welaýatynyň häkimi Ş.Amangeldiýew häzirki wagtda welaýatda alnyp barylýan oba hojalyk işleriniň ýagdaýy hem-de Halkara Bitaraplyk güni mynasybetli geçiriljek dabaralara taýýarlyk görlüşi barada hasabat berdi. Bellenilişi ýaly, welaýatyň meýdanlarynda bar bolan pagta hasylyny soňky hanasyna çenli ýygnap almak, geljek ýylyň hasyly üçin gowaça ekiljek ýerlerde sürüm işlerini guramaçylykly alyp barmak, kärendeçi pagtaçylar bilen döwlete tabşyrylan hasyl üçin hasaplaşyklary öz wagtynda geçirmek, bugdaý ekilen meýdanlarda ideg işlerini agrotehniki möhletlerde ýerine ýetirmek boýunça degişli çäreler görülýär. Şeýle-de häkim welaýatda ösdürilip ýetişdirilen şaly hasylyny ýitgisiz ýygnap almak boýunça işleriň geçirilýändigi barada habar berdi.  

Bulardan başga-da, şu ýyl welaýatda açylyp ulanmaga berilmegi meýilleşdirilen medeni-durmuş we önümçilik maksatly desgalardaky işleriň ýagdaýy, gyş möwsüminde ýaşaýyş jaýlarynyň, mekdepleriň we çagalar baglarynyň ýyladyş ulgamlaryny kadaly işletmek, welaýatyň etraplaryny, şäherlerini, şäherçelerini elektrik energiýasy we tebigy gaz bilen bökdençsiz üpjün etmek ugrunda görülýän çäreler barada hasabat berildi. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow hasabaty diňläp, şu günler dowam edýän möwsümleýin oba hojalyk işleriniň ähmiýetine ünsi çekdi hem-de “ak altyn” hasylyny soňky hanasyna çenli ýygnap almagyň, geljek ýylyň hasyly üçin gowaça ekiljek meýdanlarda sürüm işleriniň agrotehniki möhletlerde, pagta öndürijiler bilen hasaplaşyklaryň öz wagtynda geçirilmeginiň möhümdigini belledi we bu babatda häkime anyk tabşyryklary berdi. Şeýle hem döwlet Baştutanymyz welaýatyň bugdaý ekilen meýdanlarynda gögeriş we ösüş suwuny tutmak işleriniň agrotehnikanyň kadalaryna laýyklykda geçirilmegini berk gözegçilikde saklamak babatda häkime birnäçe görkezmeleri berdi. 

Bulardan başga-da, hormatly Prezidentimiz ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyna hem-de Oba milli maksatnamasyna laýyklykda, şu ýyl welaýatda meýilleşdirilýän işleriň barşyny berk gözegçilikde saklamagy häkime tabşyrdy. Halkara Bitaraplyk güni mynasybetli geçiriljek dabaralaryň ýokary guramaçylyk derejesini üpjün etmek babatda hem birnäçe tabşyryklar berildi. 

Soňra Mary welaýatynyň häkimi D.Annaberdiýew sebitde möwsümleýin oba hojalyk işleriniň barşy, ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň kabul edilen maksatnamalaryndan gelip çykýan wezipeleriň ýerine ýetirilişi barada hasabat berdi. Hasabatda bellenilişi ýaly, welaýatyň gowaça meýdanlarynda pagta hasylyny iň soňky hanasyna çenli ýitgisiz ýygnap almak, geljek ýylyň hasyly üçin gowaça ekiljek meýdanlary sürmek, pagtaçy kärendeçiler bilen döwlete tabşyrylan hasyl üçin hasaplaşyklary öz wagtynda geçirmek boýunça degişli işler alnyp barylýar. 

Häzirki wagtda welaýatyň bugdaý ekilen meýdanlarynda ideg işleri agrotehnikanyň talaplaryna laýyklykda ýerine ýetirilýär, ýetişdirilen gant şugundyrynyň hasylyny ýygnamak guramaçylykly dowam etdirilýär. Şeýle hem häkim ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň maksatnamalaryna we Oba milli maksatnamasyna laýyklykda, şu ýyl welaýatda açylyp ulanmaga berilmegi meýilleşdirilen dürli maksatly desgalardaky işleriň ýagdaýy, gyş möwsüminde ýaşaýyş jaýlarynyň, mekdepleriň we çagalar baglarynyň ýyladyş ulgamlaryny kadaly işletmek, elektrik energiýasy, tebigy gaz bilen bökdençsiz üpjün etmek ugrunda görülýän çäreler barada hasabat berdi. 

Hormatly Prezidentimiz hasabaty diňläp, häzirki wagtda dowam edýän möwsümleýin oba hojalyk işlerine ünsi çekdi hem-de welaýatyň meýdanlarynda pagta hasylyny soňky hanasyna çenli ýitgisiz ýygnap almak, gowaça ekiljek meýdanlarda sürüm işlerini talabalaýyk alyp barmak, pagtaçy kärendeçiler bilen döwlete tabşyrylan hasyl üçin hasaplaşyklary öz wagtynda geçirmek babatda häkime birnäçe görkezmeleri berdi. Şeýle hem döwlet Baştutanymyz bugdaý ekilen meýdanlarda ideg işleriniň agrotehnikanyň talaplaryny berk berjaý etmek bilen geçirilmeginiň hemişe gözegçilikde saklanylmagyny häkime tabşyrdy. 

Döwlet Baştutanymyz ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň maksatnamalaryndan we Oba milli maksatnamasyndan gelip çykýan wezipeleri ýerine ýetirmegiň möhümdigini belläp, şu ýyl welaýatda açylyp ulanmaga berilmegi meýilleşdirilen desgalardaky işleriň ýokary hilli we öz wagtynda tamamlanylmagyny üpjün etmek babatda häkime görkezmeleri berdi. Şunuň bilen bir hatarda, Halkara Bitaraplyk güni mynasybetli geçiriljek dabaralara ýokary guramaçylyk derejesinde taýýarlyk görmek tabşyryldy. 

Soňra Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary A.Ýazmyradow ýurdumyzyň welaýatlarynda dowam edýän möwsümleýin oba hojalyk işleriniň barşy barada hasabat berdi. Bellenilişi ýaly, häzirki wagtda gowaça meýdanlarynda bar bolan pagtany iň soňky hanasyna çenli ýitgisiz ýygnap almak, kabul edilip alnan hasyly talabalaýyk saklamak hem-de ýurdumyzyň dokma senagatyny çig mal bilen üpjün etmek üçin ýygnalan hasyly pagta arassalaýjy kärhanalarda gaýtadan işlemek boýunça degişli işler alnyp barylýar. Şunuň bilen bir hatarda, geljek ýylda pagtaçy daýhanlary ýokary hilli gowaça tohumy bilen üpjün etmek, gowaça ekişinde ulanylmagy göz öňünde tutulýan oba hojalyk tehnikalaryny we gurallary abatlap, bu möwsüme taýýarlamak boýunça degişli işler geçirilýär. 

Şeýle hem wise-premýer ýurdumyzyň welaýatlarynda bugdaý ekilen meýdanlarda ideg işleriniň agrotehnikanyň kadalaryna laýyklykda alnyp barylýandygyny, şaly oragynyň, şunuň bilen birlikde, Balkan we Mary welaýatlarynda gant şugundyrynyň hasylyny ýygnamak işleriniň guramaçylykly dowam edýändigini habar berdi. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow hasabaty diňläp, ýurdumyzyň oba hojalygynyň öňünde durýan wezipelere ünsi çekdi hem-de möwsümleýin oba hojalyk işleriniň agrotehnikanyň kadalaryna laýyklykda, ýokary hilli geçirilmeginiň möhümdigini belledi. Döwlet Baştutanymyz pagtanyň ýetişdirilen hasylyny soňky hanasyna çenli ýygnap almak, ýygnalan hasylyň talabalaýyk saklanylmagyny we pagta arassalaýjy kärhanalarda gaýtadan işlenilmegini üpjün etmek, geljek ýylyň hasyly üçin gowaça ekiljek meýdanlary taýýarlamak boýunça degişli çäreleri görmegiň zerurdygyny nygtady we bu babatda wise-premýere birnäçe tabşyryklary berdi. 

Şeýle-de hormatly Prezidentimiz Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň obasenagat toplumyna gözegçilik edýän orunbasaryna hem-de welaýatlaryň häkimlerine ýüzlenip, möwsümleýin oba hojalyk işleriniň agrotehniki möhletlerde talabalaýyk hem-de öz wagtynda geçirilmeginiň üpjün edilmegine, öňde goýlan wezipeleriň üstünlikli ýerine ýetirilmegine jogapkärçilikli çemeleşmegiň zerurdygyny belledi we degişli tabşyryklary berdi. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow sanly ulgam arkaly geçirilen iş maslahatyny tamamlap, oňa gatnaşanlara berk jan saglyk, berkarar Watanymyzyň rowaçlygynyň, mähriban halkymyzyň abadan durmuşynyň üpjün edilmegine gönükdirilen giň gerimli işlerinde uly üstünlikleri arzuw etdi.

Türkmeniň gadymyýetden uzaýan asylly däbiniň häzirki gün hem birkemsiz ýöredilmegi onuň aslynyň päklikden, halallykdan uzap gaýdýanlygyndan habar berýär. Çünki islendik bir millet özboluşly däp-dessury, edim-gylymy bilen dünýä ýüzünde giňden tanalýar.  

Eli çeper zenanlarymyzyň dokaýan bezeglik el işleri bu günki günde diňe bir ýurdumyzyň däl, eýsem daşary ýurtlularyň ünsüni özüne çekýär. Bütin älemi haýrana goýýan türkmen gölli, şeýle-de tebigatyň, dünýäniň iň gözel ýerleriniň şekilleri siňen nepis halylarymyz her bir öýleriň, iş ýerleriň bezegi bolup durýar. Bu gözellik bize gadymyýetimizden şu günümize mirasdyr. Nepis halylarymyzyň diňe bir halkymyzyň däl, eýsem dünýä milletleriniň her bir ojagynyň bezegi bolmagynda telekeçi zenan Gülnur Çopanowa bu günki gün asylly işi alyp barýar.  

Çagalykdan hem bu sungatyň yşgynda gezen ýaş zenan mundan 6 ýyl ozal Balkan welaýatynyň Gyzylarbat şäherinde halyçy gelin-gyzlarymyza ilkinji gezek türkmen bedewimiziň keşbi ýerleşdirilen «Ak han» atly halyny dokadyp, özüniň el işleri satylýan kiçijik dükanyna alyp gaýdýar. Inçeden nepis dokalan bu haly dükana gelýän her bir müşderiniň ünsüni aýratyn özüne çekýärdi. Salym wagt geçmän oňa alyjy tapylýar. Ep-esli wagtdan soň hem ol halyny sorap gelenler az bolmandyr. Gelýän talaplary göz öňünde tutup, telekeçi Gülnur Çopanowa nepis dokalan bezeg halylarynyň sanyny köpeldip, dükanyny giňeltmegi maksat edinýär. Şol günden başlap hem «Bagtyýarlyk» söwda-dynç alyş merkezinde özüniň bezeg görnüşli, şeýle-de türkmen gölli el halylary satylýan dükanyny açýar. Ol ýere öňküden-de owadan, tebigatyň, milli gymmatlyklarymyzyň gözel keşbi siňdirilen ajaýyp halylardan birnäçesini ýerleşdirýär. Bu ýere gelýän alyjylaryň sany barha artyp ugraýar.  

Häzirki wagtda «NurAý» haryt nyşanly ýüňden dokalan halylar, torbalar bilen birlikde, ýüpekden edilen birnäçe düşekçeler, uly göwrümli palaslar, şeýle-de elkeşde ýakalar, gyňaçlar bu dükana gelýän müşderileriň iň söýgüli harytlaryna öwrüldi.  

— «NurAý» el işleri dükanymyzda ilki diňe gelin-gyzlarymyz üçin ýakalary hödürleýärdik. Soňra ýuwaş-ýuwaş nepis el halylarymyz bilen müşderilerimiziň isleglerini ýerine ýetirip ugradyk. Bu işe ilki ýekelikde başlapdym. Häzir bolsa ejem, kakam, umuman, ähli maşgalamyz bolup, bu işi alyp barýarys. Sungat sere gelmejek jadylaýjy güýji bilen ynsany özüne çekýän bolsa gerek?! Ejem halyçalar maşgalasynda önüp, ösensoň, onuň özi hem haly dokaýardy. «Çagajykkaň joralaryň daşarda oýnasalar, sen meniň haly dokaýşymy görüp, esli wagt gymyldaman seredip oturýardyň. Özüm seslenip ünsüňi böläýmesem, tä dokap bolýançam, kelam agyz gürlemezdiň» diýip, ejem maňa gürrüň bererdi. Ol wagtlar näme, ýaşym kiçi bolansoň, şol pursatlardan az-kem ýadyma düşýär. Görýän peýzaž halylarymyzyň nusgasyny ýörite suratkeşimize çekdirip, şoňa görä gyzlarymyza ony dokadýarys. Alyjylaryň islegi boýunça 2x3, 3x4, 1,80x1,14 ýaly dürli görnüşdäki türkmen gölli halylarymyzy hem hödürleýäris — diýip, telekeçi zenan gürrüň berýär.  

Müşderileriň el işlerine bildirýän talaplary, olaryň peýzaž halylara bolan islegleri dogrusynda sowaly orta atanymyzdan, telekeçi zenan haýal etmän, bu barada gürrüň bermäge başlady. 

— Islendik ynsanyň bir pursatlyk tebigat bilen ýalňyz galmagy onuň durmuşyna örän köp täsirleri ýetirip bilýär. Käwagt şeýle ýagdaýlar bolýar. Dükanymyza gelýän müşderilerimiz peýzaž görnüşindäki halylarymyzy synlap onuň öňünde ençeme wagtlap durýarlar. Şonda men olara suwuň şekili ýerleşdirilen diwarlyk halylarymyzy salgy berýärin. Suw, aslynda, jan, tebigatyň bize eçilen ýaşaýyş çeşmesi. Şeýle hem olara: «Öýňüziň durkuny halynyň diwardan asylmanka we asylandan soňky ýagdaý bilen deňeşdiriň. Şondan soň pikiriňizi aýdyň» diýip ýüzlenýärin. Soňra maňa: «Sen gaty dogry aýdypsyň, halyny asanymyzdan soň, hakykatdanam, öýmüziň durky täzelenen ýaly bolaýdy» diýip, jaň edýän müşderilerimiz hem az däl. Bezeg üçin halylarymyzy alýan müşderilerimize esasy berýän maslahatym, köplenç, halylary diwanyň arka ýüzünden däl-de, göni garşylaryndaky diwara asmaklaryny tabşyrýaryn. Bu jadyly sungata sereden her bir kişi ondan ruhy lezzet alýar, ol adamy rahatlandyrýar. Bir gezek ondan täsirlenen müşderi, soňra ähli otaglaryny şular ýaly halylar bilen bezeýär. Beýle ýagdaýlara eýýäm 6 ýylyň içinde örän köp duş geldik. Şol sebäpden häzirki wagtda peýzaž el halylarymyza isleg bildirýänleriň sany has-da artdy. 

Telekeçi, şol bir wagtyň özünde adamlaryň sungat bilen arasyndaky arabaglanyşyga aňrujy göz ýetirýän ýaş zenanyň dükany bu gün el işleri satyn almak üçin ýygnanýan müşderilerden hyň berýär. Gözellikde deňi-taýy bolmadyk dükanyndaky nepis halylara isleg diňe bir ýurdumyzdan däl, eýsem Türkiýe, Özbegistan, Dubaý şäheri, Afrika, Awstraliýa ýaly ýurtlardaky müşderilerden hem talaplar gelýär. Ol ejesi Ogulnabat Çopanowa bilen birlikde ýurdumyzda guralýan dürli sergilere gatnaşyp, halyçy gelin-gyzlarymyzyň biri-birinden çeper ellerinden dörän ajaýyp işlerini «NurAý» haryt nyşany bilen sergilemek arkaly myhmanlaryň göwnünden turýar.  

Ogulnar Azat gyzy,

«Diýar».

Garaşsyz, hemişelik Bitarap Türkmenistan döwletimizde adam hakyndaky alada hiç wagt ünsden düşürilmeýär. Halkyň ýaşaýyş derejesiniň, hal-ýagdaýynyň gün-günden gowulanmagy bolsa onuň aýdyň mysalydyr. Esasy Kanunymyzda hem: «Türkmenistanda jemgyýetiň we döwletiň iň gymmatly hazynasy adamdyr» diýip bellenilýär. Hut şondan ugur alnyp, ýurdumyzda zähmetsöýer halkyň abadan ýaşamagyna, şahsyýetiň hemmetaraplaýyn ösmegine gönükdirilen döwlet syýasaty alnyp barylýar. Şonuň netijesinde bolsa Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwri Arkadagly Serdarymyzyň parasatly baştutanlygynda ähli ugurlarda belent sepgitlere ýetilýän zamana öwrülýär.  

Bazar gatnaşyklarynyň ösmegi bilen durmuşa geçirilýän ykdysady özgertmeler durmuş üpjünçiliginiň ýokarlandyrylmagyny göz öňünde tutýar. Hormatly Prezidentimiz tarapyndan alnyp barylýan ykdysady syýasat diňe bir ýurdumyzyň ykdysady, önümçilik kuwwatyny artdyrman, eýsem durnukly baha ulgamyny üpjün etmeklige hem mümkinçilik berýär. Baha ulgamynyň esasy şahalarynyň biri bolan baha kesmek işi hem Türkmenistanyň durnukly ykdysady ösüşini üpjün etmeklige özüniň oňaýly täsirini ýetirýär. Baha kesmek işi Esasy Kanunymyzda, «Baha kesmek işi hakynda» Türkmenistanyň Kanunynda, şeýle hem Türkmenistanyň baha kesmek işiniň çygryndaky beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalarynda öz beýanyny tapýar. Baha kesmek işi ýurdumyzda baha ulgamynyň kämil nusga eýe bolmagyna, ussat hünärmenleri ýetişdirmäge, olaryň başarjaňlygyny kämilleşdirmäge we jemgyýetde ykdysady ilerlemeleri höweslendirmäge kuwwatly itergi berýär. Ýeri gelende bellesek, baha hojalygyň bazar mehanizmini dolandyrmagyň alamatlarynyň biri bolup, ykdysadyýetiň ösüşiniň kanunalaýyklygyny we haryt bazarynyň şertlerini şöhlelendirýär. Has takygy, baha ykdysady kategoriýa hökmünde her bir degişli kärhana üçin girdejiniň, peýdanyň we maliýe taýdan doly üpjünçiligiň göwrümini kesgitleýän möhüm görkeziji bolup çykyş edýär. Baha kesmek işi bolsa, bir zadyň (harydyň, hyzmatyň we ş.m.) bazar gymmadyny kesgitlemek boýunça garaşsyz ekspertleriň, baha kesijileriň hyzmatyny aňladýar. Baha kesmek işi milli ykdysadyýetiň dürli ugurlaryna täsir etmek bilen, bu babatda işiň ýokary netijeli bolmagyny talap edýär.  

Häzirki wagtda ýurdumyzda baha kesmegiň we baha bilen işlemegiň özboluşly aýratynlygy emele geldi. Ýurdumyzyň baha kesmek işi hakyndaky kanunçylygynyň çäklerinde baha kesmek işiniň obýektlerine görä gymmatyny kesgitlemek mazmuny boýunça düýpli tapawutlanýar. Dünýädäki çylşyrymly ykdysady we syýasy ýagdaýlaryň häzirki zaman şertlerinde işewürligiň gymmatyny bahalandyrmak baha kesmek işi çygrynda döwrüň iň bir derwaýys görkezijileriniň biridir. Görkeziji kärhananyň maýa goýum babatda özüne çekijiligini ýokarlandyrmaga, önümçilige zerur bolan karz serişdeleri çekmäge, ätiýaçlandyryş işini amala aşyrmaga we beýleki birnäçe ykdysady amallara öz täsirini ýetirýär. 

Her bir telekeçi, her bir ýolbaşçy üçin kärhananyň işine ýetirjek täsirini deslapky bahalandyrmak möhümdir. Çünki, ol ýa-da beýleki ýagdaýlarda, ylaýta-da, işewürligiň gymmadyny bahalandyrmakda ahyrky görkezijä oňyn täsir etjek çözgütler gözlenilýär. Bu bolsa häzirki zaman şertlerinde işewürligi esaslandyryjylar üçin iň bir derwaýys meseleleriň biridir.  

Hususan-da, işewürligiň gymmadyna baha kesmekde girdejili çemeleşme çaklama ýörelgesine esaslanýar. Baha kesmekligiň bu çemeleşmesi maýa goýum höweslendirmeler nukdaýnazaryndan has amatly hasaplanylýar. Çünki hereket edýän kärhana pul goýýan islendik maýadar ahyrky netijede işjeňleriň toplumyny däl-de, eýsem goýan serişdelerini ödemäge, peýda almaga we özüniň ýagdaýyny gowulandyrmaga mümkinçilik berýän geljekki girdejileriň akymyny satyn alýar. 

Deňeşdirmeli çemeleşmesi bilen kärhananyň gymmakyna baha kesmek çalşyrma ýörelgesine esaslanýar. Baha kesilýän kärhananyň gymmakynyň ähtimallygyny bazarda bellige alnan birmeňzeş kärhananyň hakyky satuw bahasy bolup çykyş edýär. Harajatly çemeleşmesine esaslanyp, işewürligiň bazar gymmakyna baha kesmek usulyýeti, ykdysady şertleriň üýtgemegini we wagt ýagdaýyny hasaba almak bilen, esaslandyryjynyň kärhanany döretmek ýa-da satyn almak we işe girizmek bilen bagly bolan, erkin bazarda eýelik edilýän obýekti ýerlemek bilen hususy harajatlaryň öwezini dolup bilijilik ukybyna esaslanýar. Kärhanany döretmek ýa-da satyn almak we ony işe girizmek bilen bagly bolan harajatlara: esaslandyryş, guramaçylyk, meýilnamalaşdyryş we beýleki işleriň gymmaty, kärhananyň önümçilik serişdeleriniň satyn alyş gymmaty, şeýle hem intellektual eýeçiliginiň beýleki görnüşleriniň gymmaty, kärhananyň obýektleriniň gurluşygy üçin ýeriň (kärendäniň) gymmaty, kärhananyň maddy däl aktiwlerini goşmak bilen aktiwleriniň gymmaty we beýlekiler degişlidir. 

Bazar ykdysadyýeti şertlerinde milli modeli ulanmak, ýurdumyzyň ykdysadyýetinde gazanylýan ösüşlere goşant bolmak bilen, oňa oňyn täsir etmegiň netijeliligini artdyrar. Halkyň ýaşaýyş derejesini ýokarlandyrmak bolsa hormatly Prezidentimiziň häzirki amala aşyrýan özgertmeleriniň baş maksadydyr. Özgertmeler strategiýasyny üstünlikli durmuşa geçirýän Arkadagly Serdarymyzyň jany sag, ömri uzak bolsun, ýurdumyzy ykdysady taýdan ösdürmäge, halkymyzyň abadançylygyny ýokarlandyrmaga hem-de Watanymyzyň mundan beýläk-de gülläp ösmegine gönükdirilen ägirt uly işleri rowaçlyklara beslensin! 

Jennet ROZYÝEWA,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň  talyby.