Türkmenistanyň Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedowyň baştutanlygynda ýurdumyz depginli we yzygiderli daşary syýasat strategiýasyny durmuşa geçirýär hem-de halkara gatnaşyklar ulgamynda mynasyp orun eýeleýär. Ýurdumyzyň ählumumy we sebitleýin geosyýasatda möhüm ähmiýete eýe bolan halkara abraýy dowamly pugtalandyrylýar. Türkmen döwleti dünýäniň ähli ýurtlary bilen deňhukukly we özara bähbitli hyzmatdaşlygyň durmuşa geçirilmegine esaslanýan gatnaşyklaryň ösdürilmeginiň tarapdary bolup çykyş edýär. Milli Liderimiziň belleýşi ýaly, bu ugurda Türkmenistan dünýäniň ykdysady taýdan ösen döwletleri bilen hoşniýetli goňşuçylyk we giň gerimli hyzmatdaşlyk ýörelgelerine esaslanýan gatnaşyklarynyň hemmetaraplaýyn giňeldilmegini daşary syýasat strategiýasynyň ileri tutulýan ugurlarynyň hatarynda kesgitleýär.

Türkmenistan we Türkiýe baý taryhy we medeni mirasa eýe bolan ýurtlardyr. Türkmen hem-de türk halklarynyň öňden gelýän dostluk gatnaşyklary taryhy-medeni däpleriniň umumylyklary, köpasyrlyk söwda we ynsanperwer gatnaşyklary, häzirki döwürde bolsa garaýyşlarynyň meňzeşligi bilen baglanyşyklydyr. Şu günki günde döwletleriň ikisi-de parahatçylyk söýüjilikli daşary syýasaty durmuşa geçirýärler, özleriniň ählumumy asudalyk we howpsuzlyk ýörelgelerine, şeýle hem durmuş-ykdysady ösüşe berk ygrarlydyklaryny görkezýärler.

Türkmenistanyň we Türkiýe Respublikasynyň arasyndaky diplomatik gatnaşyklar 1992-nji ýylyň 29-njy fewralynda ýola goýuldy. Netijeli hyzmatdaşlygyň geçen döwründe iki ýurduň arasynda giň gerimli özara hereketleriň baý hem oňyn tejribesi toplanyldy. Onuň esasyny döwletara, hökümetara we pudagara derejelerde gol çekilen hem-de hyzmatdaşlygyň wajyp ugurlaryny öz içine alýan ikitaraplaýyn şertnama-hukuk resminamalarynyň giň toplumy düzýär.

Türkmenistanyň we Türkiýe Respublikasynyň Liderleriniň arasyndaky özara ynanyşykly gatnaşyklar, ýokary derejedäki netijeli syýasy gepleşikler ikitaraplaýyn hyzmatdaşlygyň ugurlaryny has hem berkitdi, gatnaşyklaryň täze ugurlaryny we depginini kesgitledi. Şol bir wagtda döwletara gün tertibiniň, halkara we sebitleýin syýasatyň köp meseleleri boýunça özara düşünişmeklik ikitaraplaýyn gatnaşyklaryň yzygiderli berkidilmegine ýardam edýän wajyp görkeziji bolup durýar. Türkmenistanyň we Türkiýäniň arasyndaky diňe dostluk we özara bähbitli hyzmatdaşlyk ýörelgelerine esaslanýan gatnaşyklar strategik häsiýete eýedir.

Dürli derejelerdäki syýasy gepleşikler bilen bir hatarda taraplar söwda-ykdysady gatnaşyklaryň giňeldilmegine we medeni-ynsanperwer ugur boýunça hyzmatdaşlygyň mundan beýläk hem çuňlaşdyrylmagyna ygrarlydyklaryny görkezýärler. Şunuň bilen baglylykda, 2007-nji ýylyň 6-njy dekabrynda döredilen Ykdysady hyzmatdaşlyk boýunça bilelikdäki türkmen-türk hökümetara toparynyň alyp barýan işleri ikitaraplaýyn söwda-ykdysady hyzmatdaşlygyň ileri tutulýan ugurlaryny kadalaşdyrýan ulgam bolup hyzmat edýär. Köp ýyllaryň dowamynda Türkiýäniň Türkmenistanyň esasy syýasy-ykdysady hyzmatdaşlarynyň biri bolup durýandygyny we haryt dolanyşygynyň möçberi babatda öňdebaryjy orny eýeleýändigini bellemek derwaýysdyr. Iki doganlyk döwlet söwda-ykdysady ulgamdaky giň gerimli işleriniň durmuşa geçirilmegi babatda ähmiýetli mümkinçiliklere eýedirler.

Türkmenistan oňyn bitaraplyk, parahatçylyk söýüjilik we işjeň halkara gatnaşyklar ýörelgelerine esaslanýan daşary syýasat ugruny yzygiderli durmuşa geçirmek arkaly Türkiýe bilen diňe ikitaraplaýyn görnüşde däl-de, eýsem, köptaraplaýyn diplomatiýanyň çäklerinde hem dostluk, hoşniýetli goňşuçylyk, özara bähbitli hyzmatdaşlyk hereketlerini üstünlikli ösdürýär.

Türkmenistan we Türkiýe Respublikasy Birleşen Milletler Guramasynyň çäklerinde hem netijeli özara hereket etmek arkaly, häzirki döwrüň wajyp meseleleri boýunça garaýyşlarynyň umumylygyny ýa-da meňzeşligini görkezýärler. Soňky ýyllarda türkmen döwleti dünýä syýasatynyň gün tertibiniň möhüm meseleleri, şol sanda global we energetiki howpsuzlygy üpjün etmek, ulag-logistik ulgamy ösdürmek, daşky gurşawy goramak, söwda-ykdysady gatnaşyklary pugtalandyrmak ýaly möhüm ugurlar boýunça halkara başlangyçlar bilen yzygiderli çykyş edýär. Türkmenistanyň syýasy başlangyçlary we pikirleri halkara giňişlikde uly goldaw tapýar. Biziň ýurdumyz üçin ýakyn hyzmatdaşlaryň goldawy aýratyn möhüm ähmiýete eýedir. Türkmenistan, öz gezeginde, Türkiýe Respublikasynyň ählumumy parahatçylygy we howpsuzlygy saklamaga gönükdirilen daşary syýasy tagallalaryny goldaýar.

Türkmenistanyň we Türkiýäniň sebitiň ösüşi bilen bagly meseleler boýunça hyzmatdaşlygy ileri tutulýan ugurlaryň biridir. Şunda Türki dilli döwletleriň hyzmatdaşlyk geňeşi (Türki geňeş) köptaraplaýyn diplomatiýanyň netijeli gurallarynyň biri bolup çykyş edýär. Türkmenistan bolsa golaýda Geňeşde synçy derejesine eýe boldy. Işjeň türkmen-türk gatnaşyklarynyň mysaly hökmünde iki ýurduň Yslam Hyzmatdaşlyk Guramasynyň çäklerindäki özara hereketlerini hem görkezmek bolar.

Türkmenistanyň we Türkiýe Respublikasynyň hyzmatdaşlygynyň mundan beýläk hem ösdürilmegi, çuňlaşdyrylmagy babatda uly mümkinçiliklere eýe bolup durýandyklaryny bellemek gerek. Ilkinji nobatda, iki ýurduň halklarynyň taryhy we medeni umumylyklary hem-de olaryň dostluk, hoşniýetli goňşuçylyk gatnaşyklaryny berkitmäge bolan ymtylyşlary muňa oňyn şertleri döredýär.

Türkiýe Respublikasynyň Prezidenti Rejep Taýyp Ärdoganyň Türkmenistana döwlet sapary bilen gelmegi döwletara gatnaşyklary berkitmek ýolunda möhüm ädimleriň ýene biri bolup, türkmen-türk gatnaşyklarynyň has hem giňeldilmegine täze itergi berer.

Türkmenistanyň Daşary işler ministrligi.

Aşgabatda Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasyna agza döwletleriň işewürler maslahaty geçirildi

Aşgabat, 26-njy noýabr (TDH). Türkmen paýtagtynda geçirilmegi meýilleşdirilýän Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasyna agza döwletleriň Baştutanlarynyň XV sammitiniň öňüsyrasynda, şu gün YHG-a agza döwletleriň işewürlik maslahaty geçirildi. Ol Türkmenistanyň we YHG-nyň Söwda-senagat edaralary hem-de guramanyň Sekretariaty tarapyndan guraldy.

Utgaşykly görnüşde geçirilen maslahat halkara ykdysady hyzmatdaşlygy pugtalandyrmakda nobatdaky möhüm ädime öwrülip, YHG-a agza döwletleriň Söwda-senagat edaralarynyň, ministrlikleriň we ugurdaş edaralaryň, banklaryň hem-de hususy kompaniýalaryň ýolbaşçylarydyr wekillerini ýygnady. Onuň işine 170-den gowrak wekil gatnaşyp, olardan 40-sy daşary ýurtly işewürler, 138-si ýurdumyzyň wekilleridir. Şeýle-de dünýäniň dürli ýurtlaryndan 270-den gowrak telekeçi forumyň işine sanly ulgam arkaly gatnaşdy.

Daşary ýurtly işewür toparlary bilen giň we köpugurly gatnaşyklar dünýä bileleşiginiň, iri maýadarlaryň giň gerimli taslamalary durmuşa geçirmäge, netijeli hyzmatdaşlygy giňeltmäge, yklymyň ykdysady ýollarynyň merkezi hökmünde ýurdumyzyň ägirt uly kuwwatyny amala aşyrmaga gyzyklanmasyny tassyklaýar.

Ýurdumyzyň Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasynda başlyklyk etmeginiň “Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany” diýlip yglan edilen ýylyň şanly wakasyna öwrülendigini bellemek gerek. Munuň özi Bitarap döwletimiziň halkara guramalaryň çäklerinde netijeli hyzmatdaşlyga ygrarlydygyny, ileri tutulýan sebit we dünýä meselelerini çözmekde işjeň orny eýeleýändigini nobatdaky gezek aýdyň görkezýär.

Soňky ýyllarda Türkmenistan hem-de YHG bilelikde işlemegiň uly tejribesini topladylar, bu bolsa uzak möhletleýin geljek üçin netijeli gatnaşyklar babatda mäkäm binýady döredýär. Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň baştutanlygynda ýurdumyz hemmetaraplaýyn hyzmatdaşlygy giňeltmäge goşant goşmak arkaly Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasyna agza döwletler bilen gatnaşyklary üstünlikli ösdürýär.

YHG-nyň Baş sekretarynyň orunbasary Saýed Ýahýa Aklaki işewürler maslahatyny açyp, mähirli kabul edilendigi hem-de däbe öwrülen myhmansöýerlik üçin Türkmenistanyň Prezidentine hoşallyk sözlerini aýdyp, Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasynyň 28-nji noýabrda geçiriljek XV sammitiniň söwda gatnaşyklaryny ösdürmekde, sebit syýasatyny sazlaşdyrmakda möhümdigini belledi. Myhman şu günki duşuşygyň döwletara hyzmatdaşlyga täze itergi berjekdigini hem-de işewürler bileleşiginiň arasyndaky hyzmatdaşlygy berkitmäge ýardam etjekdigini nygtady.

Maýa goýum mümkinçiliklerini giňeltmek, bu ulgamda iň gowy dünýä tejribelerini ornaşdyrmak, ulag we logistika hyzmatlarynyň kömegi bilen işewürlik gatnaşyklaryny ösdürmek boýunça bilelikdäki işlere aýratyn üns berildi. Umumy mejlis YHG-a agza döwletleriň arasyndaky söwda-ykdysady hyzmatdaşlygyň giňeldilmegine bagyşlandy. Esasy maksat Merkezi Aziýa ýurtlarynyň gurama giren wagtyndan bäri geçen 30 ýylyň dowamynda bu ulgamda gazanylan üstünlikleri ara alyp maslahatlaşmakdan, ileri tutulýan ugurlarda möhüm meseleler boýunça pikir alyşmakdan ybarat boldy.

Soňra çykyş eden YHG-nyň Söwda-senagat edarasynyň, Eýran Yslam Respublikasynyň Söwda, senagat, magdan we oba hojalyk edarasynyň ýolbaşçysy Golam Hosseýn Şafei duşuşygyň ýokary derejede guralandygy üçin Türkmenistanyň Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedowa hoşallyk bildirip, şu günki işewürler maslahatynyň jemleriniň söwda, ykdysady we maýa goýum gatnaşyklarynyň has-da giňelmegine kuwwatly itergi berjekdigine ynam bildirdi. Myhman guramanyň içindäki gatnaşyklary goldamak, şol sanda söwda Ylalaşygyny amala aşyrmak, syýahatçylyk pudagyny ösdürmek, hususy ulgam bilen hyzmatdaşlykda barter bileleşigini döretmek, sebitiň demir we awtomobil ýollaryny giňeltmek barada pikirini beýan etdi.

Daşary ýurtly gatnaşyjylar forumyň ykdysadyýetde möhüm meseleleri hem-de aýry-aýry ulgamlary netijeli ösdürmegiň ugurlaryny ara alyp maslahatlaşmaga mümkinçilik berýändigini bellediler. Maýa goýum kuwwatyny hem-de bu ugurda gazanylan belent sepgitleri görkezmek bilen bir hatarda, ol dünýäniň dürli ýurtlarynyň işewür toparlary bilen gatnaşyklary pugtalandyrmaga ýardam edýär.

Baý tebigy we adam serişdelerine eýe bolan YHG-nyň geljekde ykdysady işleri ösdürmek üçin uly mümkinçilikleriniň bardygy bellenildi, şunuň bilen baglylykda, söwda we maliýe hyzmatdaşlygynyň ösdürilmegini goldamak guramanyň wezipeleriniň biri bolup durýar. Işewür toparlaryň wekilleri YHG-a agza ýurtlaryň işewürleriniň özara gatnaşyklary, täze bazarlara çykmaga mümkinçilik, öňdebaryjy tejribäni we ýokary tehnologiýalary alyşmak meselelerine aýratyn üns berdiler.

Türkmen tarapyndan maslahata gatnaşyjylar hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň alyp barýan syýasatynyň esasy ugurlaryna laýyklykda, soňky ýyllarda Türkmenistanyň önümçilik ulgamyna uly möçberde döwlet hem-de daşary ýurt maýalaryny goýmak bilen, milli ykdysadyýetiň okgunly ösmegi üçin mäkäm binýadyň döredilýändigini bellediler.

“YHG-nyň sebitinde söwda we hyzmatlar, gümrük hyzmatlary, salgyt salmak, sanly söwda, täjirçilik babatda hyzmatdaşlyk” atly mejlisiň çäklerinde ykdysadyýetleri durnukly ösdürmek, olary diwersifikasiýalaşdyrmak üçin zerur derejäni üpjün edýän bazar gurallaryny peýdalanmak, şeýle hem Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasyna agza ýurtlara daşarky maýa goýumlary çekmek üçin amatly şertleri döretmek barada meseleler ara alnyp maslahatlaşyldy.

Toplanan dünýä tejribesi maýa goýumlaryň we söwdanyň tebigy, önümçilik, zähmet serişdeleri bilen utgaşyklylykda, islendik ýurduň ykdysadyýetiniň ähli ugurlarynyň ösmegini şertlendirýär. Kadalaşdyryjy hukuk binýady kämilleşdirmek, nyrh we nyrh bilen bagly däl böwetleri aradan aýyrmak arkaly erkin söwdanyň doly derejede işlemegini üpjün etmek boýunça çäreleriň görülmegi YHG-a agza döwletleriň arasynda söwda gatnaşyklaryny pugtalandyrmaga nobatdaky itergi bolup hyzmat eder. YHG-nyň ýurtlarynda söwda-ykdysady hyzmatdaşlygy ösdürmek hem-de bilelikdäki taslamalary amala aşyrmak maksady bilen, döwlet-hususy hyzmatdaşlygyň iň gowy tejribesini ornaşdyrmaga ýardam bermek derwaýys wezipe bolup durýar.

Häzirki wagtda söwdanyň sanlylaşdyrylmagyny köp babatda sarp edijiniň hereketleriniň häsiýetiniň we nusgasynyň üýtgemegi kesgitleýär, bularyň hemmesi gurşawyň üýtgemegi — tehnologiýalaryň okgunly ösmegi, sanly ykdysady ulgamlaryň, innowasion işewürlik nusgalarynyň peýda bolmagy bilen şertlendirilendir.

Türkmenistany ykdysady we durmuş taýdan ösdürmegiň möhüm şerti bolan köpugurly ulag düzümini döretmek hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň alyp barýan döwlet syýasatynyň esasy ugurlarynyň biridir. Bu ugurda giň gerimli taslamalar, şol sanda täze awtomobil we demir ýollaryny gurmak, bar bolan ýollary döwrebaplaşdyrmak, raýat awiasiýasynyň, gämi gatnawynyň maddy-enjamlaýyn binýadyny düýpli täzelemek, giňeltmek boýunça taslamalar üstünlikli durmuşa geçirildi. Şunda halkara üstaşyr ulag geçelgeleriniň gurulmagyna aýratyn üns berilýär.

Bu baradaky mesele “YHG-nyň sebitinde senagat pudagyny hem-de ulag-logistika hyzmatlaryny, maýa goýum mümkinçiliklerini ösdürmek” atly mejlisiň çäklerinde beýan edildi. Milli ulag operatorlarynyň gatnaşmagynda dünýä ähmiýetli döwrebap düzümiň, durnukly logistika ýollarynyň döredilmegini, hyzmatlar ulgamynyň giňeldilmegini ugur edinýän iri taslamalaryň amala aşyrylmagy sebit we sebitara söwda-ykdysady gatnaşyklaryny giňeltmäge ýardam edýär.

Döwlet Baştutanymyzyň başlangyjy bilen toplumlaýyn maksatnamalaryň durmuşa geçirilmegi netijesinde gaýtadan işleýän pudaklar batly depginde ösdürilýär, kiçi we orta telekeçilige döwlet tarapyndan goldaw berilýär. Halk hojalyk toplumynyň pudaklarynyň ýokary görkezijileri döwletimiziň öňdengörüjilikli maýa goýum syýasaty hem-de uly möçberde çekilýän daşary ýurt maýa goýumlary bilen üpjün edilýär. Häzir Türkmenistanda durmuşda ulanylýan himiýa önümleri, rezin-tehniki önümler, emeli süýüm, organiki polimerler ýaly, tebigy gazy gaýtadan işlemekden alynýan önümleriň netijeli önümçiligini ýola goýmak üçin ähli mümkinçilikler bar.

Işewürler maslahaty tamamlanandan soň, oňa gatnaşyjylar şeýle çäreleri dowam etmek barada aýdyp, YHG-a agza döwletleriň arasyndaky netijeli hyzmatdaşlygyň uzak möhletleýin geljek üçin köptaraplaýyn täze ugurlaryny kesgitlemek bilen, onuň geljekde-de üstünlikli ösdüriljekdigine ynam bildirdiler.

Utgaşykly görnüşdäki forumyň çäklerinde ikitaraplaýyn duşuşyklar geçirilip, şolaryň barşynda ýangyç-energetika toplumy, himiýa senagaty, oba hojalygy, azyk we dokma senagaty, söwda hem-de beýleki ulgamlarda işewürlik gatnaşyklaryny giňeltmek maksady bilen, geljekki anyk ädimler bellenildi.

Işewürlik duşuşygynyň jemleri boýunça demir ýol-ýük geçelgesini döretmek boýunça Gazagystan Respublikasynyň, Türkmenistanyň we Eýran Yslam Respublikasynyň demir ýol edaralarynyň arasynda Özara düşünişmek hakynda Ähtnama gol çekildi. Mundan başga-da, Türkmenistanyň nebitgaz toplumynyň degişli düzümleri bilen YHG-a agza ýurtlaryň kompaniýalarynyň wekilleriniň arasynda umumy bahasy ABŞ-nyň 11 million dollaryndan gowrak bolan ikitaraplaýyn şertnamalara, Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzalary bilen umumy bahasy ABŞ-nyň 35 million dollaryndan gowrak bolan eksport-import amallary boýunça ikitaraplaýyn resminamalara gol çekildi.

Surata düşüren Ilaman ÇÜRIÝEW.

Ýurdumyzyň Merkezi banky şu ýylyň 28-nji noýabrynda — YHG-nyň gününde Aşgabatda Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasyna agza döwletleriň Baştutanlarynyň XV sammitiniň geçirilmegi mynasybetli, her biriniň gymmaty 100 manada deň bolan altyn we kümüş şaýy pullary çykardy.

Ýokary derejedäki bu duşuşyk paýtagtymyzda Türkmenistanyň 2021-nji ýylda YHG-da başlyklyk etmeginiň çäklerinde geçiriler. Bu waka hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň baştutanlygynda döwletara, sebit hem-de halkara düzümleriň derejesinde netijeli hyzmatdaşlygy yzygiderli ösdürýän ýurdumyzyň halkara abraýynyň barha artýandygynyň ýene-de bir aýdyň subutnamasydyr. Bu gezekki sammitiň milli senenamamyzyň şanly wakasy — döwlet Garaşsyzlygymyzyň 30 ýyllygy bilen gabat gelýändigi bellärliklidir. Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasynyň döwlet Baştutanlarynyň Aşgabatda geçirilýän XV sammitiniň hormatyna ýadygärlik şaýy pullaryň çykarylmagy üstünlikli ösdürilýän, milli hem-de umumy bähbitlere gabat gelýän oňyn hyzmatdaşlygyň aýdyň nyşanyna öwrüler.

Täze şaýy pullar Singapur Respublikasynyň «Eng Leong Medallic Industries Pte Ltd» kompaniýasy tarapyndan ýasaldy. Şaýy pullaryň ýüz tarapynda Ýer togalagynyň şekili, onuň merkezinde Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasynyň nyşany ýerleşdirildi. Ýüz tarapynyň ýokarky we iki gapdal böleginde «YKDYSADY HYZMATDAŞLYK GURAMASYNA AGZA DÖWLETLERIŇ DÖWLET BAŞTUTANLARYNYŇ 15-NJI DUŞUŞYGY» diýen ýazgy, aşaky böleginde şaýy puluň çykarylan senesi «2021» we iki sany kiçijek sekizburçly şekiller ýerleşdirildi. Şaýy pullaryň ikisiniň hem arka tarapynyň merkezi böleginde, däp bolşy ýaly, Türkmenistanyň Döwlet tugrasy ýerleşdirilip, onuň daşyndan puluň ýokarky böleginde, aýlaw bilen «TÜRKMENISTANYŇ MERKEZI BANKY» diýen ýazgy, aşaky böleginde şaýy puluň gymmatyny görkezýän «ÝÜZ MANAT» diýen ýazgy şekillendirildi. Onuň çep tarapynda täze şaýy pullaryň mähegi hem-de agramy görkezilýär. Ýazgylar öz aralarynda kiçijek sekizburçly şekiller bilen bölünýär. Altyn pullaryň diametri 38,61 millimetre deň bolup, agramy 39,94 gramdyr. Olaryň mähegi örän ýokary bolup, 916,7-ä deňdir. Kümüş şaýy pullar 925 mähekli kümüşden ýasaldy. Olaryň diametri altyn puluňky ýaly bolup, agramy 28,28 grama deňdir. Türkmenistanyň Merkezi bankynyň olara goşulýan güwänamasy şaýy pullaryň «pruf» hilini kepillendirýär. Türkmenistanyň Merkezi bankynyň pul toplumynyň üstüni ýetiren gymmatlyklar ýurdumyzyň we daşary döwletleriň köp sanly pul ýygnaýjylary üçin ajaýyp sowgat bolar.

"Nesil".

Barha ählumumylaşýan halkara gatnaşyklarda sebitara düzümlere möhüm orun degişli. Şolaryň biri-de, Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasydyr. Ol sebitleýin hökümetara gurama bolup, öz işini 1992-nji ýylda täzeden dikeltdi. Owganystan, Garaşsyzlygyny gazanan Türkmenistan, Azerbaýjan, Gazagystan, Gyrgyzystan, Täjigistan döwletleri onuň täze agzalary boldy. Şol ýylyň 16-17-nji fewralynda YHG-nyň üsti ýetirilen täze agzalarynyň-da gatnaşmagynda geçirilen döwlet hem hökümet Baştutanlarynyň duşuşygynda kabul edilen resminamada ulag-kommunikasiýa, senagat we oba hojalygy, energetika pudaklarynda işjeň hyzmatdaşlyk etmek göz öňünde tutuldy. Agza ýurtlaryň ykdysady, tehniki, medeni hyzmatdaşlygyny ilerletmek; sebitiň dünýä söwdasyndaky ornuny artdyrmak; agza döwletleriň dünýä ykdysadyýetine goşulyşmagyny yzygiderli üpjün etmek; sebitiň ýurtlaryny biri-biri hem-de daşarky dünýä bilen baglanyşdyrýan ulag-kommunikasiýa ulgamyny ösdürmek; sebitiň agrar, senagat mümkinçiliklerinden netijeli peýdalanmak; neşeleriň bikanun dolanyşygyna garşy tagallalary birleşdirmek, daşky gurşawy goramak, sebitiň halklarynyň medeni gatnaşyklaryny berkitmek; sebitara we halkara guramalar bilen işjeň hyzmatdaşlyk etmek Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasynyň işiniň esasy maksatlarydyr.

Hormatly Prezidentimiz daşary syýasy başlangyçlarynda Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasynyň ornuna uly ähmiýet berýär. Şoňa görä-de, Türkmenistan bu guramanyň ýokary derejeli duşuşyklaryna işjeň gatnaşyp, sebitara hyzmatdaşlygy konstruktiw häsiýete öwürmek üçin möhüm başlangyçlary we taslamalary öňe sürýär. Şunda energetika hem-de ulag ulgamlaryny mundan beýläk-de ösdürmek, kämilleşdirmek we diwersifikasiýalaşdyrmak ileri tutulýan ugurlar hasaplanýar.

2021-nji ýylyň 4-nji martynda milli Liderimiz Gurbanguly Berdimuhamedow Türkiýe Respublikasynyň Prezidenti Rejep Taýyp Ärdoganyň çakylygy boýunça Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasynyň wideoaragatnaşyk arkaly geçirilen XIV sammitine gatnaşdy. Dünýäde emele gelen ýagdaýlary nazara almak bilen, ýokary derejedäki duşuşygyň gün tertibinde COVID-19 pandemiýasyndan soňky döwürde sebitleýin ykdysady hyzmatdaşlygy ösdürmäge aýratyn üns berildi. Şol sammitden soňra, YHG-da başlyklyk etmek döwri Türkmenistana geçdi. Şunuň bilen baglylykda, Türkmenistan tarapyndan sebitde durnukly ykdysady ösüşi üpjün etmäge gönükdirilen degişli Konsepsiýa işlenip taýýarlanyldy. Bu bolsa ýurdumyzyň şeýle jogapkärli wezipäni ýerine ýetirmäge hemmetaraplaýyn oýlanyşykly, anyk netijeleri gazanmagy maksat edinýän çemeleşmelerini aýdyň görkezýär.

YHG-nyň şol gezekki sammitinde türkmen Lideri agza ýurtlar bilen bilelikde toplanan tejribä oňyn baha berip, wagtyň bizden häzirki döwrüň ýagdaýlaryny, dünýä ykdysadyýetindäki meýilleri we sebitdäki işleriň ugruny göz öňünde tutup, guramanyň işine täze çemeleşmeleri taýýarlamagy talap edýändigini aýratyn nygtady. Türkmenistanyň Prezidentiniň pikiriçe, ykdysady serişdeler arkaly sebitde durnukly ösüşi gazanmak häzirki döwürde YHG-nyň baş wezipesi bolmalydyr. Bu bolsa guramanyň üstüne parahatçylygyň we gülläp ösüşiň bähbidine netijeli hyzmatdaşlyk üçin mümkinçilikleri döretmek wezipesini ýükleýär. Şonuň bilen baglanyşyklylykda, hormatly Prezidentimiz sammitde ýurdumyzyň YHG-da başlyklyk etmeginiň ileri tutulýan ugurlaryna dahylly birnäçe teklipleri öňe sürdi.

1. Türkmenistan YHG-nyň sebitindäki ykdysady ugurlaryny döretmegiň üstünde işläp başlamagy teklip edýär. Ol bu ugurlara harytlaryň, hyzmatlaryň hereket edýän, maýa goýumlaryň amala aşyrylýan esasy durnukly ulgamy hökmünde garaýar. Döwletimiz senagat kooperasiýasyny, ýurtlarymyzyň önümçilik we tehnologik mümkinçiliklerini birleşdirmegi, bilelikdäki iri üpjünçilik taslamalaryny amala aşyrmagy ykdysady ugurlaryň örän möhüm bölegi hasaplaýar. Türkmen tarapy YHG-nyň çäklerinde ykdysady, söwda, senagat, energetika, ulag-kommunikasiýa, medeni-ynsanperwer ulgamlarda hyzmatdaşlygyň toplumlaýyn mümkinçiliklerini giňeltmäge ýardam bermegi strategik wezipe hasaplaýar.

2. Türkmenistan YHG-nyň giňişligine Ýewraziýa yklymynda amatly, düşewüntli, ýokary tehnologiýaly ulag-kommunikasiýa merkezleriniň we ugurlarynyň ulgamy hökmünde seredýär. Hut şu maksatdan ugur alnyp, Türkmenistanyň başlangyjy netijesinde agzalan sebitde bilelikdäki birnäçe multimodal ulag-kommunikasiýa taslamalary üstünlikli amala aşyryldy.

Aslynda, ulag-kommunikasiýa taslamalaryna ýardam bermek YHG-nyň işiniň möhüm ugrudyr. 1996-njy ýylyň 13-nji maýynda guramanyň Aşgabatda bolan sammiti Tejen — Sarahs — Maşat demir ýolunyň açylyş dabarasyndan başlanypdy. Şol gün hem Sarahsda Türkmenistan, Özbegistan, Azerbaýjan, Gruziýa ýükleri daşamak we demir ýol gatnawlary boýunça hyzmatdaşlyk etmek barada dörttaraplaýyn Ylalaşyga gol çekilipdi. 1998-nji ýylda Gazagystanda YHG-nyň agza döwletleriniň üstaşyr ýük gatnawlary hakda Ylalaşyga gol çekilipdi. Şeýlelikde, Türkmenistanyň başlangyjy bilen gurlan Tejen — Sarahs — Maşat demir ýoly bu düzüme girýän ýurtlaryň söwda dolanyşygynda möhüm ugra öwrüldi.

2007-nji ýylyň 16-njy oktýabrynda Hazarýaka döwletleriň Baştutanlarynyň Tähranda geçirilen II sammitinde Gazagystan — Türkmenistan — Eýran demir ýolunyň gurluşygynyň taslamasy baradaky resminama gol çekildi. Bu halkara demir ýoly Baltikadan Eýranyň portlaryna çenli 4,5 müň kilometr aralykda has oňaýly ugur bolup durýar. 2011-nji ýylyň oktýabrynda bolsa YHG-nyň goldawy bilen Türkmenistanyň, Özbegistanyň üsti bilen Gazagystana aralaşýan üstaşyr demir ýol gatnawy ýola goýuldy. Gazagystan 2015-nji ýylyň fewralynda Özbegistan — Türkmenistan — Eýran — Oman ulag geçelgesiniň taslamasyna goşuldy. Şeýlelikde, Demirgazyk — Günorta ulag geçelgesiniň möhüm halkasyna öwrülen Gazagystan — Türkmenistan — Eýran demir ýoly diňe bir YHG-nyň sebitiniň däl, eýsem, Ýewraziýa yklymynyň halklarynyň bähbidine-de gulluk edýär.

Strategik hyzmatdaşlardyr goňşy döwletler bilen däbe öwrülen gatnaşyklardan başga-da, Türkmenistan häzir Orta we Ýakyn Gündogaryň ýurtlary, şol sanda Pars aýlagynyň ýurtlary bilen hyzmatdaşlygyň täze mümkinçiliklerini öwrenýär. Pars aýlagynyň geosyýasy, geostrategik, geoykdysady ähmiýeti hasaba alnanda, hormatly Prezidentimiziň başlangyjy bilen öňe sürlen Orta Aziýa — Ýakyn Gündogar (Özbegistan — Türkmenistan — Eýran — Oman) ulag geçelgesiniň taslamasy örän ähmiýetlidir. Oňa birnäçe goňşy döwletler gyzyklanma bildirdi we netijede, 2011-nji ýylyň 25-nji aprelinde Aşgabatda hökümetara Ylalaşyga gol çekildi. Bu ulag geçelgesi Merkezi Aziýa, Eýran we Pars aýlagynyň ýurtlary, arap dünýäsiniň döwletleri bilen gatnaşyklary ýygjamlaşdyrmaga ýardam berer. Ol Ýakyn Gündogara göni çykmak üçin mümkinçilikleri açýar.

Türkmenistanyň Beýik Ýüpek ýoluny gaýtadan dikeltmäge gönükdirilen ulag diplomatiýasynda möhüm taslamalaryň biri-de, «Lapis Lazuli» adyny alan Owganystan — Türkmenistan — Azerbaýjan — Gruziýa — Türkiýe multimodal ulag geçelgesidir. Mälim bolşy ýaly, hormatly Prezidentimiziň teklibi boýunça 2014-nji ýylyň 3-4-nji sentýabrynda Aşgabatda geçirilen «Halkara hyzmatdaşlygy we durnukly ösüşi üpjün etmekde üstaşyr ulag geçelgeleriniň tutýan orny» atly halkara maslahatyň çäklerinde Owganystan — Türkmenistan — Azerbaýjan — Gruziýa ulag geçelgesini döretmek boýunça dörttaraplaýyn duşuşyk geçirilipdi. Hut şol maslahatda-da Türkmenistanyň Prezidenti ýene-de bir täze teklibi — Türkiýä çykmak arkaly, Merkezi Aziýa üçin modal ýoly döretmegiň mümkinçiligini ara alyp maslahatlaşmagy öňe sürdi. Owganystanyň, Azerbaýjanyň, Gruziýanyň, Türkiýäniň we Türkmenistanyň arasynda Üstaşyr we ulag hyzmatdaşlygy hakynda Ylalaşyga gol çekilmegi RECCA-nyň 2017-nji ýylda Aşgabatda geçen VII forumynyň esasy üstünligi boldy. «Lapis Lazuli» geçelgesi Owganystana Hazar deňzi arkaly öz ýüklerini daşamaga giň mümkinçilik berer.

Türkmenistan YHG-nyň çäginde Gündogar — Günbatar ugry boýunça hem ulag-logistika taslamalaryny işjeňleşdirmegi teklip edýär. Bu ugurda Hazaryň üstünden geçýän taslamalara aýratyn orun degişlidir. Sebäbi Hazarýaka döwletleriň bäşisinden dördüsi YHG-nyň agzasy bolup durýar. Şuny göz öňünde tutup, Türkmenistanyň Baştutany Hazar deňziniň üsti bilen günbatar we demirgazyk ugurlara, Gara hem-de Baltika deňizleriniň portlaryna işjeň çykmagyň mümkinçiliklerini öňe sürýär.

3. Halkalaýyn energiýa geçirijilerini çekmek Türkmenistanyň YHG-nyň çägindäki hyzmatdaşlygy giňeltmekde möhüm hasaplaýan ýene bir ugrudyr. Ýurdumyz bu guramanyň giňişliginde energetika ugurlaryny döretmäge, agza döwletleriň gatnaşmagynda energiýa serişdelerini diwersifikasiýa ýoly bilen ibermäge-de uly ähmiýet berýär. Häzirki wagtda Türkmenistan hyzmatdaşlary bilen bilelikde Türkmenistan — Owganystan — Pakistan — Hindistan gaz geçirijisiniň taslamasyny amala aşyrýar. Munuň özi oňaýly we özara bähbitli hyzmatdaşlygyň anyk mysalydyr.

Türkmen Lideri YHG sebitiniň içinde hem, onuň çäklerinden daşary çykýan goşmaça energetika ugurlarynyň hem zerurdygyny belläp, Ýewraziýa yklymynyň jümmüşinde halkalaýyn energiýa geçirijilerini çekmekde Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasynyň yklymda beýleki döwletara birleşikler bolan Şanhaý Hyzmatdaşlyk Guramasy, Ýewraziýa ykdysady birleşigi, Garaşsyz Döwletleriň Arkalaşygy bilen maksada gönükdirilen gatnaşyklary ýola goýup biljekdigine aýratyn ünsi çekýär. «Bu birleşikleriň strategik bähbitleri YHG-nyň bähbitleri bilen özara peýdaly we deňhukukly esasda laýyk gelip bilerdi» diýip, milli Liderimiz nygtaýar.

Türkmenistanyň Owganystanda amala aşyrýan energetika taslamalary onuň YHG-nyň çägindäki ýurtlaryň energetika mümkinçiliklerini bir ýere jemlemegiň hasabyna bu ýurdy goldamagyň belent ynsanperwer nusgasy bolup durýar. Energiýa serişdelerine ýiti mätäçlik çekýän Owganystana Türkmenistan çärýek asyrdan gowrak wagt bäri elektrik energiýasyny elýeterli nyrhlardan iberýär. Ýurduň maliýe-ykdysady kynçylyklary göz öňünde tutulyp, bu ugurda toplanan bergiler Hökümetimiz tarapyndan ençeme gezek geçildi. Munuň özi goňşuçylyk gatnaşyklarynda ynsanperwerlik ýörelgelerinden ugur alynýandygynyň nyşanydyr.

2021-nji ýylyň 14-nji ýanwarynda Kerki — Şibirgan ugry boýunça güýjenmesi 500 kilowolt bolan 153 kilometrlik elektrik geçiriji ulgam, şeýle-de Ymamnazar — Akina we Serhetabat — Turgundy optiki-süýümli halkara ulgam işe girizildi. Türkmenistan — Owganystan — Pakistan taslamasy hyzmatdaşlygyň geljegi uly ugrudyr.

4. Medeniýet, sport, bilim, ýaşlar syýasaty, syýahatçylyk ulgamlary boýunça gatnaşyklary giňeltmäge işjeň ýardam bermek Türkmenistanyň YHG-da başlyklyk edýän ýurt hökmünde ileri tutýan möhüm wezipeleriniň biridir. Şunuň bilen baglylykda, türkmen Lideri ylmy-lukmançylyk diplomatiýasy, koronawirus pandemiýasyna garşy göreşde tejribe we bilim alyşmak boýunça-da hyzmatdaşlyga aýratyn üns bermegi teklip edýär.

Döwlet Baştutanymyz sammite gatnaşyjylara ýüzlenip, ýurdumyzyň YHG-nyň işini sebiti netijeli ösdürmegiň şertleriniň biri hasaplaýandygyny, bu guramada onuň agza ýurtlarynyň ykdysady ösüşiniň milli maksatnamalaryny amala aşyrmak üçin geljegi uly bolan mümkinçilikleri görýändigini belläp: «Biz döwletleriň we halklaryň abadançylygy hem-de gülläp ösmegi, sebitde parahatçylyk we öňe gitmek üçin YHG-nyň mümkinçiliklerinden netijeli peýdalanmagy öz umumy wezipelerimiz hasaplaýarys. YHG-nyň başlygy hökmünde Türkmenistan şu maksatlara ýetmek üçin ähli tagallalary eder» diýip nygtady.

YHG-nyň işiniň gaýtadan janlandyrylmagy netijesinde soňky 30 ýyla golaý döwürde Türkmenistan bu guramanyň çäginde ideologik garaýyşlardan erkin, ykdysady hyzmatdaşlygyň guraly hökmünde sebitara taslamalary durmuşa geçirmäge degişli ençeme oňyn başlangyçlary öňe sürdi. Ýurdumyz YHG-nyň çägindäki hyzmatdaşlygy sebit goşulyşmasynyň oňyn ösüşiniň şertleriniň biri hasap edýär. Guramanyň geosyýasy we geoykdysady mümkinçiliklerini agza döwletleriň hem-de tutuş dünýä bileleşiginiň bähbitleri üçin peýdalanmagyň geljegi uly ugurlary 28-nji noýabrda Aşgabatda geçiriljek YHG-nyň döwlet Baştutanlarynyň nobatdaky XV sammitiniň gün tertibinde-de öz beýanyny tapar.

Jumamyrat GURBANGELDIÝEW,

Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň Halkara gatnaşyklary institutynyň rektory, taryh ylymlarynyň kandidaty.

26-njy noýabrda sanly ulgam arkaly geçirilen Ministrler Kabinetiniň nobatdaky mejlisinde wise-premýer Serdar Berdimuhamedow maliýe-ykdysady toplumyň edaralarynyň işi hem-de karz serişdelerini we maýa goýumlary çekmek, telekeçiligi goldamak üçin halkara maliýe guramalary we banklar bilen hyzmatdaşlygy giňeltmek üçin görülýän çäreler barada hasabat berdi.

Şunuň bilen baglylykda, hormatly Prezidentimiziň garamagyna kiçi we orta telekeçiligi ösdürmek boýunça amala aşyrylmagy meýilleşdirilýän taslamalary maliýeleşdirmek üçin Döwlet daşary ykdysady iş banky bilen Aziýa ösüş bankynyň arasynda Özara düşünişmek hakynda Ähtnama we maliýe şertlerine gol çekişmek baradaky teklip hödürlenildi.

Maliýeleşdirmäge degişli eksport ugurly taslamalara milli Liderimiziň Kararyna laýyklykda döredilen degişli döwlet toparynda seretmek we seljermek göz öňünde tutulýar.

Döwlet Baştutanymyz hasabaty diňläp, soňky ýyllarda ýurdumyzyň kompaniýalarynyň we hususy kärhanalarynyň gatnaşmagynda daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleri öndürmäge hem-de eksport ugurly önümçilikleri döretmäge aýratyn üns berilýändigini belledi. Häzirki wagtda Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzalary bazaryň täze ugurlarynda üstünlikli işleýärler, pudaklaýyn maksatnamalary, dürli taslamalary durmuşa geçirmäge işjeň gatnaşýarlar, daşarky bazarlara bäsdeşlige ukyply önümleriň köp görnüşlerini çykarýarlar. Şunuň bilen baglylykda, hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow türkmen işewürliginiň wekilleriniň taslamalaryny maliýeleşdirmek maksady bilen, netijeli çäreleri görmegi dowam etdirmegiň wajypdygyny aýtdy.

Milli Liderimiz wise-premýeriň hödürlän tekliplerini makullap, bellenen işleriň ýerine ýetirilmegine berk gözegçiligi üpjün etmek babatda degişli tabşyryklary berdi.

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligi

Türkmenistanyň Döwlet, hukuk we demokratiýa instituty tarapyndan çärýekde bir gezek türkmen, iňlis hem-de rus dillerinde neşir edilýän «Demokratiýa we hukuk» atly ylmy-amaly žurnalyň nobatdaky sany çapdan çykdy. Ol hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň şu ýylyň 25-nji sentýabrynda Halk Maslahatynyň mejlisinde eden çykyşy bilen açylýar.

Milli Liderimiz öz maksatnamalaýyn çykyşynda ýurdumyzyň Garaşsyzlygynyň 30 ýylynda dürli ugurlarda gazanylan üstünliklere aýratyn üns berdi. Şol döwürde türkmen halkynyň jemgyýetçilik-syýasy hem-de medeni durmuşynda uly özgerişlikler bolup, täze jemgyýetçilik gatnaşyklary kemala geldi. Döwlet Garaşsyzlygy milletimiziň nesilden-nesle geçirip gelýän maddy-ruhy gymmatlyklaryny, ynsanperwerlik ýörelgelerini gaýtadan dikeltdi.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň çykyşynda Türkmenistanyň beýik Garaşsyzlygynyň gysga taryhy döwründe tutuş dünýäde belent at-abraýa we mertebä eýe bolan özbaşdak döwlete öwrülendigi bellenilýär. Geçen döwürde raýatlarymyzyň durmuşynyň derejesini we hilini ýokarlandyrmak, bäsdeşlige ukyply milli ykdysadyýeti döretmek boýunça hemmetaraplaýyn oýlanyşykly, ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegi göz öňünde tutýan maksatnamalar üstünlikli durmuşa geçirildi. Milli Liderimiz halkymyzyň abadan, bagtyýar durmuşyny üpjün etmäge gönükdirilen oňyn özgertmeleri ilerletmek üçin Garaşsyz, Bitarap Watanymyzy mundan beýläk-de hemmetaraplaýyn ösdürmegiň esasy wezipelerini kesgitledi.

Okyjylara hödürlenen “Türkmenistanyň Raýat iş ýörediş kodeksiniň umumy häsiýetnamasy we aýratynlyklary” atly makalada kodeksi döwrüň talaplaryna laýyklykda, döwletimiziň we jemgyýetimiziň islegine kybap getirmek boýunça geçirilýän işler barada gürrüň berilýär. Žurnalda çap edilen “Ýaşlar: bilim almaga bolan hukugyň amala aşyrylyşy” hem-de “Türkmenistanda çaganyň hukuklarynyň amala aşyrylmagy” atly makalalarda bolsa ýaş nesillere bilim bermek, hemmetaraplaýyn ösdürmek baradaky meseleler gozgalýar, çaganyň hukuklaryny goramaga we ilerletmäge gönükdirilen milli maksatnamalara garalýar.

“Türkmenistanyň kanunçylygynyň halkara hukuk kadalary bilen sazlaşygy” atly makalada bu ugurda oňyn dünýä tejribesiniň öwrenilmegine uly ähmiýet berilýär. Şunuň bilen baglylykda ýurdumyzyň öz üstüne alan halkara borçnamalaryny we şertnamalaryny berjaý etmäge mäkäm eýerýändigi nygtalýar, munuň özi döwletimiziň BMG-niň we beýleki halkara guramalaryň agzasy bolmagy bilen şertlendirilendir.

“Energetika howpsuzlygyny üpjün etmekde alternatiw energiýa çeşmeleriniň ähmiýetli orny” atly makalada ekologiýa hem-de daşky gurşawy goramak meselelerini çözmek bilen baglylykda bu ugurda hyzmatdaşlygyň möhümdigi nygtalýar. Alternatiw energetikany ösdürmek Türkmenistanyň Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedowyň döwlet syýasatynyň möhüm ugurlarynyň hatarynda kesgitlenildi. Munuň özi degişli maksatnamalarda we strategiýalarda, şol sanda ýöriteleşdirilen halkara guramalar bilen özara gatnaşyklarda beýanyny tapdy. Şunda ýurdumyzda kabul edilen “Gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmeleri hakynda” Kanunyň ähmiýeti bellenilýär.

Energiýanyň alternatiw çeşmelerini netijeli ulanmak ýurdumyzyň energetika howpsuzlygyny we energiýa tygşytlylygyny üpjün etmegiň möhüm şerti bolup durýar. Türkmenistanyň tebigy-howa şertleri ýurdumyzyň Gün we ýel energiýasyny giňden ulanmak üçin amatly mümkinçilik döredýär. Makalada şol maksatlary amala aşyrmak babatda ýurdumyzyň demirgazyk-günbatar böleginde, şol sanda Hazarýaka sebitde bar bolan şertleriň barlaglary muňa mysal hökmünde görkezilýär. Şol ýerlerde ýel energiýasyny öndüriji desgalary gurnamak merkezi elektrik üpjünçilik ulgamyndan uzakda ýerleşýän oba ilatynyň hojalyklaryny hem-de oba hojalyk önümçiligini elektrik energiýasy bilen bökdençsiz üpjün etmäge mümkinçilik döreder.

“Türkmenistanda adamyň we raýatyň hukuklarynyň kanunçylyk kepillikleri” atly makala hem okyjylaryň ünsüni çekse gerek. Onda Türkmenistanyň raýatyň we adamyň hukuklaryny hem-de azatlyklaryny goramaga gönükdirilen döwlet syýasatynyň esasy ugurlary açylyp görkezilýär. Diýarymyzda hereket edýän we täze kabul edilýän kanunlar, kadalaşdyryjy hukuk namalary hem-de amala aşyrylýan giň gerimli durmuş ugurly maksatnamalar şolary üpjün etmäge gönükdirilendir. Şeýlelikde, hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň baştutanlygynda toplumlaýyn syýasat yzygiderli durmuşa geçirilip, “Döwlet adam üçindir!” diýen ýörelge onuň özenini düzýär.

Neşiriň nobatdaky sanyny “Senenama” bölümi jemläp, onda duşuşyklar, maslahatlar, mejlisler, şol sanda onlaýn görnüşde halkara guramalaryň wekilleriniň gatnaşmagynda geçirilen duşuşyklar beýan edilýär.

(TDH)

Geljek, 2022-nji ýylyň şygary ara alnyp maslahatlaşyldy

Aşgabat, 25-nji noýabr (TDH). Şu gün Türkmenistanyň Jemgyýetçilik guramalarynyň merkezinde “Parahatçylyk we ynanyşmak ýyly: hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň parahatçylyk söýüjilikli içeri we daşary syýasatynyň dabaralanmasy” atly maslahat geçirildi. Bu çärä Milli Geňeşiň Mejlisiniň deputatlary we Halk Maslahatynyň agzalary, jemgyýetçilik guramalarynyň, köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň, ýokary okuw mekdepleriniň ýolbaşçylarydyr wekilleri, önümçilik pudaklarynyň işgärleri, hormatly ýaşulular we ýaşlar gatnaşdylar.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň başlangyjy boýunça her ýyla at berilmegi asylly däbe öwrüldi. Munuň özi döwletimiziň we jemgyýetimiziň häzirki zaman ösüşiniň möhüm tapgyrlaryna aýratyn ünsi çekmäge mümkinçilik berýär hem-de her ýylyň ýurdumyz we halkymyz üçin ähmiýetli wakalara beslenmegine giň ýol açýar.

Şu mynasybetli merkeziň eýwanynda amaly-haşam sungatynyň eserlerinden, muzeý gymmatlyklaryndan we häzirki zaman sungat eserlerinden ybarat sergi guraldy. Maslahata gatnaşyjylar bu ýerde goýlan gymmatlyklar bilen tanyşdylar. Sungat ussatlarynyň joşgun bilen ýerine ýetiren aýdym-sazlarydyr tanslary dabara özboluşly öwüşgin çaýdy.

“Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany” şygary astynda geçip barýan ýylda milli Liderimiziň yzygiderli tagallasy netijesinde ykdysadyýetimizi ösdürmek boýunça kabul edilen döwlet maksatnamalaryny ýerine ýetirmek babatda guwandyryjy işler amala aşyryldy.

Koronawirus pandemiýasy we köp ýurtlaryň çäklendirmeleri girizen şertlerinde daşary ýurtly hyzmatdaşlar bilen söwda-ykdysady gatnaşyklary ösdürmäge uly üns berildi. Dürli senagat pudaklarynda ösüşiň täze ugurlaryny kesgitleýän bilelikdäki maýa goýum taslamalary işlenip taýýarlanylýar we durmuşa geçirilýär.

Şu ýylyň dowamynda işe girizilip, dünýä ölçeglerine kybap gelýän, iň döwrebap enjamlar bilen üpjün edilen täze önümçilik toplumlary, Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň Aşgabat — Tejen bölegi milli ykdysadyýetimiziň kuwwatlanmagynda, ýurdumyzyň eksport mümkinçilikleriniň artmagynda möhüm orun eýelär. Diýarymyzyň ähli ugurlar boýunça ýeten derejesi, gazanylan üstünlikler hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň parasatly baştutanlygynda alnyp barylýan içeri we daşary syýasatyň netijeli häsiýete eýe bolýandygyny alamatlandyrýar. Şunuň bilen baglylykda, gönüden-göni döwlet Baştutanymyzyň tabşyryklary bilen, dünýäde bolup geçýän özgertmeler nazara alnyp, kabul edilen maksatnamalary öz wagtynda ýerine ýetirmek, mähriban halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesini belende götermek ugrunda zerur çäreler görülýär.

Maslahatyň dowamynda çykyş edenler Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe halkymyzyň milli Liderimiziň baştutanlygynda Täze ýyly nurana arzuwlar, belent maksatlar, zähmet üstünlikleri bilen garşylaýandygyny nygtadylar. Diýarymyzyň etraplarynda döwrüň ruhuna kybap gelýän ýylyň şygary boýunça halkymyzyň teklipleriniň öwrenilendigi bellenildi. Şu ýylyň oktýabr-noýabr aýlarynda ýurdumyzyň jemgyýetçilik guramalarynyň welaýat, etrap we şäher birleşmeleriniň hem-de bölümleriniň işgärleriniňdir agzalarynyň gatnaşmaklarynda maslahatlaryň geçirilendigi aýdyldy. Şolaryň barşynda täze — 2022-nji ýylyň şygaryny kesgitlemek boýunça öňe sürlen teklipler ara alnyp maslahatlaşyldy.

Häzirki döwürde ösüşiň belentliklerine tarap ynamly gadam urýan ýurdumyzda ähli ugurlarda uly zähmet ýeňişleri gazanylýar. Berkarar Watanymyzda ýetilýän sepgitler, ýaýbaňlandyrylan özgertmeler milli Liderimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň baştutanlygynda durmuşa geçirilýän çuňňur oýlanyşykly, öňdengörüjilikli syýasat bilen berk baglanyşyklydyr.

Maslahatda öňe sürlen teklipler boýunça pikir alyşmalar guraldy. Şeýlelikde, halkymyzyň täze ýyly Gahryman Arkadagymyzyň ady bilen baglanyşdyrmak baradaky arzuw-islegleri nazarda tutuldy. Uly rowaçlyklara beslenip gelýän täze — 2022-nji ýylyň şygarynyň merdana halkymyzy täze üstünliklere ruhlandyrjakdygy bellenildi.

Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkeziniň başlygy A.Durdyýewa çykyş edip, Kärdeşler arkalaşyklarynyň pudaklaýyn geňeşleriniň, Aşgabat şäherindäki ilkinji guramalarynyň, welaýatlaryň, etrap birleşmeleriniň, şeýle hem ýurdumyzyň Zenanlar birleşiginiň işjeň agzalarynyň gatnaşmaklarynda geçirilen maslahatlarda paýtagtymyzyň hem-de welaýatlaryň bagtyýar ilatynyň, dürli pudaklarda döredijilikli zähmet çekýän hünärmenleriň täze ýyly “Halkyň Arkadagly zamanasy” diýip atlandyrmagy teklip edendiklerini aýtdy. Bu şygar bagtly zamanany esaslandyryp, halkymyzy we Watanymyzy täze üstünliklere alyp barýan Gahryman Arkadagymyza bolan beýik hormat-sarpanyň aýdyň nyşany bolup durýar.

Maslahatda çykyş edenler öňe sürlen teklibi biragyzdan goldaýandyklaryny aýdyp, milli Liderimiziň asylly başlangyçlary bilen ýurdumyzda asyrlara barabar beýik işleriň durmuşa geçirilýändigini nygtadylar. Döwlet Baştutanymyzyň oýlanyşykly syýasaty netijesinde halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesi yzygiderli ýokarlanýar. Munuň özi hormatly Prezidentimiziň “Döwlet adam üçindir!” diýen şygary baş ýörelge edinýän tutumly işleriniň rowaçlyklara beslenýändigini görkezýär.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň başlangyjy boýunça Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasynyň 73-nji mejlisinde “2021-nji ýyl — Halkara parahatçylyk we ynanyşmak ýyly” atly Kararnamanyň kabul edilmegi Garaşsyz, Bitarap Türkmenistanyň halkara derejedäki abraýynyň belende galýandygynyň, milli Liderimiziň umumadamzat bähbitli başlangyçlarynyň dünýä bileleşiginde giň goldawa eýe bolýandygynyň nobatdaky beýanydyr.

Berkarar döwletimiziň mukaddes Garaşsyzlygynyň 30 ýyllyk şanly baýramynyň bellenilen ýyly hökmünde ýurdumyzyň taryhynda müdimilik galjak 2021-nji ýyl tamamlanyp barýar. Ol ýurdumyz we halkymyz üçin uly ähmiýeti bolan şanly wakalaryň, beýik zähmet ýeňişleriniň, ajaýyp üstünlikleriň ýyly boldy. Şeýlelikde, 2022-nji ýyly “Halkyň Arkadagly zamanasy” diýip atlandyrmak baradaky teklip maslahata gatnaşyjylar tarapyndan biragyzdan makullanyldy.

Milli Liderimiziň parasatly baştutanlygynda Garaşsyz döwletimiz beýleki ýurtlar, abraýly halkara guramalar bilen gatnaşyklaryny giňeldýär we pugtalandyrýar. Türkmenistan örän möhüm halkara meseleleri çözmäge gönükdirilen netijeli teklipler bilen çykyş edýär. Şolar boýunça iri maslahatlar hem-de forumlar guralýar. Şunuň bilen baglylykda, Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasynyň nobatdaky sammitiniň Aşgabatda täze gurlup, ulanylmaga berlen işewürlik merkezli “Garagum” otelinde geçiriljekdigi aýratyn bellenildi.

Türkmenistanyň möhüm meseleleri çözmäge gönükdirilen netijeli teklipleriniň abraýly halkara guramalar tarapyndan biragyzdan goldanylmagy Diýarymyzyň we Arkadag Prezidentimiziň dünýädäki abraýynyň belende galýandygyny görkezýär.

Maslahatyň dowamynda Türkmenistanyň daşary syýasatynyň baş ugrunyň, ozalkysy ýaly, parahatçylygy, howpsuzlygy we durnuklylygy mundan beýläk-de hemmetaraplaýyn pugtalandyrmaga, Durnukly ösüş maksatlaryny amala aşyrmaga gönükdirilendigi nygtaldy. Çykyş edenler täze ýylyň şygary baradaky teklibi goldap, türkmen halkynyň mertebesini belende göteren, ýurdumyzyň halkara derejedäki abraýynyň artmagy ugrunda yzygiderli alada edýän hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowa alkyş sözlerini aýtdylar.

Bu gün ýurdumyzyň ilaty milli Liderimiziň parasatly baştutanlygynda bagtyýar durmuşyň hözirini görüp ýaşaýar we öňde durýan beýik maksatlaryň üstünlikli durmuşa geçirilmegi, halk hojalygynyň ähli pudaklarynda ýaýbaňlandyrylan oňyn özgertmeleriň amala aşyrylmagy ugrunda öndürijilikli zähmet çekýär. Munuň özi watandaşlarymyzyň nurana geljege bolan ynamyny has-da pugtalandyrýar.

Maslahatda merdana pederlerimiziň şöhratly taryhyny dikeltmek, halkymyzyň döreden nusgalyk ýagşy dessurlaryny dünýäde giňden wagyz etmek we asylly ýörelgeleri geljek nesillere ýetirmek ugrunda alnyp barylýan işleriň ähmiýetlidigi bellenildi. Şeýle hem ýurdumyzyň ähli ilatynyň beýik maksatlaryň durmuşa geçirilmegine mynasyp goşant goşmak ugrunda edýän tagallasynyň bimöçberdigi nygtaldy.

Çäräniň ahyrynda oňa gatnaşyjylar eziz Diýarymyzy ösüşiň täze derejesine çykaran, halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş şertleriniň yzygiderli ýokarlandyrylmagy ugrunda alada edýän hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowa tüýs ýürekden alkyş sözlerini aýtdylar. Olar milli Liderimizi 2022-nji ýylyň “Halkyň Arkadagly zamanasy” atly şygaryna mynasyp zähmet çekjekdiklerine we ählumumy maksatlaryň amala aşyrylmagy, durnukly ösüşiň berkarar edilmegi ugrunda tagallalaryny gaýgyrmajakdyklaryna ynandyrdylar.

Ýurdumyzyň Merkezi banky şu ýylyň 28-nji noýabrynda — YHG-nyň gününde Aşgabatda Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasyna agza döwletleriň Baştutanlarynyň XV sammitiniň geçirilmegi mynasybetli, her biriniň gymmaty 100 manada deň bolan altyn we kümüş şaýy pullary çykardy.

Ýokary derejedäki bu duşuşyk paýtagtymyzda Türkmenistanyň 2021-nji ýylda YHG-da başlyklyk etmeginiň çäklerinde geçiriler. Bu waka hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň baştutanlygynda döwletara, sebit hem-de halkara düzümleriň derejesinde netijeli hyzmatdaşlygy yzygiderli ösdürýän ýurdumyzyň halkara abraýynyň barha artýandygynyň ýene-de bir aýdyň subutnamasydyr.

Bu gezekki sammitiň milli senenamamyzyň şanly wakasy — döwlet Garaşsyzlygymyzyň 30 ýyllygy bilen gabat gelýändigi bellärliklidir. YHG-da başlyklyk edýän ýurt hökmünde Türkmenistan bu guramanyň çäklerinde hyzmatdaşlygyň toplanan oňyn tejribesini pugtalandyrmagy, netijeliligini ýokarlandyrmagy baş maksady hasaplaýar. Milli Liderimiziň öz çykyşlarynda belleýşi ýaly, ýurdumyz başlyklyk edýän döwründe gazanylan ylalaşyklary durmuşa geçirmek, netijeli gatnaşyklary giňeltmegiň täze maksatnamalaryny amala aşyrmak nukdaýnazaryndan YHG-nyň çäklerinde bilelikdäki hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmek üçin ähli tagallalary eder.

Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasynyň döwlet Baştutanlarynyň Aşgabatda geçirilýän XV sammitiniň hormatyna ýadygärlik şaýy pullaryň çykarylmagy üstünlikli ösdürilýän, milli hem-de umumy bähbitlere gabat gelýän oňyn hyzmatdaşlygyň aýdyň nyşanyna öwrüler.

Täze şaýy pullar Singapur Respublikasynyň “Eng Leong Medallic Industries Pte Ltd” kompaniýasy tarapyndan ýasaldy. Şaýy pullaryň ýüz tarapynda Ýer togalagynyň şekili, onuň merkezinde Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasynyň nyşany ýerleşdirildi. Ýüz tarapynyň ýokarky we iki gapdal böleginde “YKDYSADY HYZMATDAŞLYK GURAMASYNA AGZA DÖWLETLERIŇ DÖWLET BAŞTUTANLARYNYŇ 15-NJI DUŞUŞYGY” diýen ýazgy, aşaky böleginde şaýy puluň çykarylan senesi “2021” we iki sany kiçijek sekizburçly şekiller ýerleşdirildi.

Şaýy pullaryň ikisiniň hem arka tarapynyň merkezi böleginde, däp bolşy ýaly, Türkmenistanyň Döwlet tugrasy ýerleşdirilip, onuň daşyndan puluň ýokarky böleginde, aýlaw bilen “TÜRKMENISTANYŇ MERKEZI BANKY” diýen ýazgy, aşaky böleginde şaýy puluň gymmatyny görkezýän “ÝÜZ MANAT” diýen ýazgy şekillendirildi. Onuň çep tarapynda täze şaýy pullaryň mähegi hem-de agramy görkezilýär. Ýazgylar öz aralarynda kiçijek sekizburçly şekiller bilen bölünýär.

Altyn pullaryň diametri 38,61 millimetre deň bolup, agramy 39,94 gramdyr. Olaryň mähegi örän ýokary bolup, 916,7-ä deňdir. Kümüş şaýy pullar 925 mähekli kümüşden ýasaldy. Olaryň diametri altyn puluňky ýaly bolup, agramy 28,28 grama deňdir. Türkmenistanyň Merkezi bankynyň olara goşulýan güwänamasy şaýy pullaryň “pruf” hilini kepillendirýär.

Türkmenistanyň Merkezi bankynyň pul toplumynyň üstüni ýetiren gymmatlyklar ýurdumyzyň we daşary döwletleriň köp sanly pul ýygnaýjylary üçin ajaýyp sowgat bolar.

Ýurdumyzyň senagat toplumyny, milli ykdysadyýetimiziň eksport babatdaky kuwwatyny sazlaşykly ösdürmek we artdyrmak boýunça bellenilen maksatnamalary amala aşyrmakda elektroenergetika pudagyna hem möhüm ähmiýet berilýär. Gahryman Arkadagymyzyň tagallalary netijesinde ösen tehnologiýalar bilen enjamlaşdyrylan, serişde we energiýa tygşytlaýan, ekologiýa taýdan arassa elektron we elektrotehniki harytlary öndürmek, elektron senagaty pudagyny döretmek boýunça maksatnamalaýyn işler alnyp barylýar. Elektron senagaty çylşyrymly tehnikalaryň önümçiligine girýär. Gündelik durmuşda ulanýan enjamlarymyzyň öz ýurdumyzda öndürilmegi milli ykdysadyýetiň dünýä bazaryndaky bäsdeşlige ukyplylygyny artdyrýar.

Gahryman Arkadagymyz şu ýylyň Bilimler we talyp ýaşlar gününde paýtagtymyzyň Maslahat köşgünde ýurdumyzyň taryhy, ýaş nesliň mukaddes borçlary hem-de wezipeleri barada geçiren umumy sapagynda energetika senagatynyň ýurdumyzyň möhüm pudaklarynyň biridigini aýdyp, bu ugurdaky ösüşler barada, bäsdeşlige ukyply elektron senagatynyň döredilýändigi barada belläp geçdi. Milli Liderimiz «Aýdyň gijeler» hojalyk jemgyýetiniň, «Agzybirlik tilsimaty» kärhanasynyň öndürýän önümlerini mysal getirip, bu işde ýaşlaryň ornunyň artýandygyna guwanjyny beýan etdi. «Aýdyň gijeler» hojalyk jemgyýeti ýurdumyzda serişde we energiýa tygşytlaýjy, içerki we daşarky bazarlara niýetlenen elektron we elektrotehnika senagatyny döretmekde ilkinji kärhanalaryň biridir.

Türkmenistanyň Senagat we gurluşyk önümçiligi ministrliginiň paýly gatnaşmagynda döredilen bu hojalyk jemgyýeti tarapyndan çagalar üçin reňkli monitorly we öwrediji kompýuterleriň gurnalmagy ýola goýuldy. Bu hojalyk jemgyýeti tarapyndan yşyklandyryş gurallarydyr dürli görnüşli LED çyralaryň, smart telewizorlaryň, elektroenergiýany ölçeýän enjamlaryň önümçiligi ýola goýuldy. Smart telewizorlary kompýuterlere, aragatnaşyk routerlerine we beýleki degişli enjamlara birikdirmek mümkinçiligine eýedir we bir dolandyryş enjamy arkaly dolandyrylýar. «Agzybirlik tilsimaty» kärhanasy tarapyndan interaktiw panelleri, elektron tor enjamlary, kompýuterler öndürilýär.

Şeýle önümçilikler elektrik enjamlarynyň dürli görnüşlerini — elektrik we gaz plitalaryny, demojagy, elektrik pejini we tozan sorujylary öndürmäge mümkinçilik berýär.

Gahryman Arkadagymyz ylmyň we tehnikanyň iň soňky gazananlaryna esaslanýan önümçilikleri guramakda ýaşlara uly ynam bildirýär. Ýurdumyzyň milli ykdysadyýetini we ylym, bilim ulgamlaryny ösüşiň täze derejelerine çykarmagy, senagatyň, elekron pudagynyň ösdürilmegine öz mynasyp goşantlaryny goşmagy arzuw edýän biz — ýaşlara bu beýik ynam, buýsanç hem-de ylham, maksada okgunlylyk berýär. Gahryman Arkadagymyz ýaş nesliň mukaddes borçlary hem-de wezipeleri barada geçen okuw sapagynda: «Ynsan hemişe kämillige ymtylýar. Kämillik bolsa mertebe we derejedir. Ýaşlarymyz bu hakykata göz ýetirmelidir. Ýadawsyz zähmet, bilimleri we hünärleri yhlasly ele almak, tejribe toplamak kämillige eltýän ýoldur. Ýaş nesillerimizde halkymyzyň iň oňat, iň gözel, iň belent ahlagy jemlenmelidir» diýip, beren sargytlary biz — ýaşlar üçin beýik ýörelgedir.

Senemgül HOJAGULYÝEWA,

Türkmenistanyň Döwlet energetika institutynyň talyby.

13-nji noýabrda hormatly Prezidentimiz tarapyndan «Türkmenistanyň 2022-nji ýyl üçin Döwlet býujeti hakynda» Türkmenistanyň Kanuny tassyklandy. Milli Liderimiziň ykdysady strategiýasyna laýyklykda, döwletimiziň ykdysady we maliýe görkezijilerini jemleýдn ýurdumyzyň baş maliýe resminamasy bolan bu Kanun Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Mejlisiniň 15-nji maslahatynyň barşynda deputatlar tarapyndan biragyzdan kabul edilip, soňra Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň birinji çagyrylyşynyň üçünji mejlisinde ara alnyp maslahatlaşyldy we biragyzdan makullandy.

Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Halk Maslahatynyň Ykdysadyýet, maliýe we durmuş syýasaty baradaky komitetiniň başlygy Guwançmyrat AGAÝEW, Milli Geňeşiň Mejlisiniň Durmuş syýasaty baradaky komitetiniň başlygy Annamuhammet SARJAÝEW, Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň Döwlet býujeti müdirliginiň başlygy Ahmet UWDIÝEW, bu ministrligiň Döwlet maliýesini jemleýji we ykdysady syýasat müdirliginiň halkara bölüminiň baş hünдrmeni Nurmдmmet SEÝITLIÝEW bilen taýýarlanan söhbetdeşligi okyjylara ýetirýдris.

— Söhbedimiziň başynda garaşsyz ösüşiň 30 ýyllygyny giňden bellän ýurdumyzda alnyp barylýan köpugurly işlerden söz açaýsak, ýerine düşerdi.

Guwançmyrat AGAÝEW:

— Ýurdumyzda alnyp barylýan işjeň maýa goýum syýasatynyň netijesinde önümçilik we durmuş-medeni maksatly desgalar gurlup ulanmaga berilýär. Munuň özi Diýarymyzyň ykdysady kuwwatynyň artdyrylmagynyň we ilatyň eşretli durmuşda ýaşamagynyň kepili bolup durýar. Şunda «Döwlet adam üçindir!» diýen ýörelgä esaslanyp, ilkinji nobatda, halkyň ýaşaýyş-durmuş derejesini yzygiderli ýokarlandyrmaga aýratyn ähmiýet berilýär. Mundan ötri ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň esasy wezipeleriniň biri tehnologik taýdan kämilleşmäge, ýokary tehnologiýaly önümleri öndürmäge we eksport etmäge esaslanýan innowasion görnüşli döwrebap ykdysadyýeti emele getirmek bolup durýar. Ýurduň birsydyrgyn we durnukly ykdysady ösüşi ykdysadyýeti toplumlaýyn diwersifikasiýalaşdyrmak bilen gönüden-göni baglydyr. Bu işler pudaklaryň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmaga we olaryň harytlary daşary ýurtlara çykarmak mümkinçiliklerini artdyrmaga, daşyndan getirilýän önümleriň ornuny tutýan önümleriň hasabyna, şeýle hem ýokary goşulan gymmaty bolan önümleri gaýtadan işleýän pudaklary ösdürmegiň hasabyna içerki bazary harytlar we hyzmatlar bilen baýlaşdyrmaga gönükdirilendir.

Senagat-innowasion ösüş ugry we onuň durmuşa geçirilmegi, yzygiderliligi döwletiň hakyky ykdysady garaşsyzlygyny üpjün etdi. Bu bolsa dünýäniň ähli ýurtlaryna diýen ýaly täsirini ýetirýän koronawirus pandemiýasy bilen baglanyşykly ýüze çykan ykdysady çökgünligiň, şeýle hem energiýa serişdeleriniň bahalarynyň düýpgöter peselen şertlerinde ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň galaba pudaklarynyň deňagramly ykdysady ösüşini we bäsdeşlige ukyplylygyny saklamaga mümkinçilik berdi.

Ykdysadyýeti diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürmäge, onuň düzümini kämilleşdirmäge köp möçberde daşary ýurt maýa goýumlary gönükdirildi. Şeýlelikde, köp pudakly ykdysadyýet emele geldi. Ykdysadyýet dürli ugurlary — elektrik energetikasyny, nebitgazy, maşyngurluşygyny, metallurgiýany, himiýa, gurluşyk, elektron, ýeňil we azyk senagaty pudaklaryny hem-de beýleki ugurlary öz içine alýar. Köp pudaklaryň döremegine, döwrebap ösmegine gönüden-göni kiçi we orta telekeçilik hem oňyn täsir edýär.

«Fitch Ratings» halkara agentligi tarapyndan Türkmenistana ilkinji gezek oňyn bahalandyrma berilmegi ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň durnukly we ýokary depginli ösüşiniň aýdyň subutnamasydyr. Munuň özi Watanymyzyň halkara abraýyny has-da ýokarlandyrmaga, ýurdumyza çekilýän maýa goýumlaryň mukdaryny artdyrmaga we karz şertlerini ýeňilleşdirmäge, netijede, daşary ykdysady işiň has-da ösmegine ýardam berer.

— Geljek ýylyň Döwlet býujetiniň aýratynlyklary barada, esasan, nämeleri aýdyp bolar?

Annamuhammet SARJAÝEW:

— Türkmenistanyň 2022-nji ýyl üçin Döwlet býujetinde milli Liderimiziň ýokary ykdysady ösüşi, maliýe we durmuş taýdan durnuklylygy, maýa goýum işjeňligini saklap galmak syýasaty öz dowamyny tapýar. Munuň özi strategik, orta möhletli, pudaklaýyn, maksatlaýyn we sebitleýin maksatnamalar, hormatly Prezidentimiziň başlangyçlarynda kemala gelen ileri tutulýan ugurlar, emele gelýän hakyky ýagdaýlar bilen gönüden-göni baglanyşyklydyr. Geljek ýylyň möhüm wezipeleriniň biri hem Türkmenistanyň uzak möhletli bähbitlerini has-da netijeli durmuşa geçirmek üçin başlangyç esas döretmekdir. Bu bähbitler innowasion görnüşli, dünýäniň ykdysady giňişligine goşulyşan döwrebap ykdysadyýeti emele getirmekden ybaratdyr. Şu maksat bilen, ykdysadyýetiň esasy ugurlarynyň ösüşini goldamaga gönükdirilen işler geçiriler, ösüşi döwrebaplaşdyrmak boýunça döwlet syýasaty amala aşyrylar.

2022-nji ýylda jemi içerki önümiň (JIÖ) garaşylýan möçberi hereket edýän nyrhlarda 188,2 mlrd. manada deň bolar. Bu bolsa 2021-nji ýylyň derejesinden 7,7 göterim ýokarydyr. Hakyky ykdysady ösüş depgini deňeşdirme nyrhlarda 6,5 göterim derejede emele geler we ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň uçdantutma ähli pudaklarynyň durnukly depginler bilen ösmeginiň hasabyna üpjün ediler.

Geljek ýylda Türkmenistanyň senagat syýasaty döwletiň strategik meýilleşdirme babatda resminamalarynda we senagat pudagyny ösdürmek boýunça döwlet maksatnamalarynda bellenen maksatlaýyn görkezijilere, indikatorlara ýetmek üçin höweslendiriji çäreler arkaly geçiriler. Şeýle hem bu syýasat pudaklary durnukly, innowasion häsiýetde ösdürmäge, milli ykdysadyýetiň ýokary bäsdeşlige ukyplylygyny gazanmaga we saklap galmaga, daşyndan getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleri öndürmäge, ýurdumyzyň haryt öndürijileriniň senagat önümleriniň dünýä bazarynda eýeleýän ornuny pugtalandyrmaga, şonuň esasynda ykdysady, tehnologik ulgamlarda Türkmenistanyň howpsuzlygyny üpjün etmäge gönükdiriler.

Pudaklarda diwersifikasiýa geçirmek, ösüşiň çig mala gönükdirilen ugruny çäklendirmek, ýokary goşulan gymmaty bolan eksporta niýetlenen önümçilikleri, ylaýta-da, işläp bejerýän we gaýtadan işleýän senagat pudaklaryny örän çalt we durnukly ösdürmek, şeýle hem ýurduň ykdysady kuwwatyny döwrebaplaşdyrmak senagat syýasatynyň möhüm wezipeleriniň hatarynda durýar. Şu syýasatyň çäklerinde, hususan-da, aşakdakylar göz öňünde tutulýar:

— senagat işiniň subýektlerini maddy, maliýe, zähmet we tebigy serişdeleri rejeli peýdalanmaga höweslendirmek;

— zähmet öndürijiligini ýokarlandyrmaga gönükdirilen çäreleri görmek we tehnologiýalary peýdalanmak, şol sanda şeýle işi öndürijiligi ýokary iş ýerlerini döretmek we döwrebaplaşdyrmak ýoly bilen amala aşyrmak;

— getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleriň öndürilmegini we serişde tygşytlaýjy tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagyny höweslendirmek;

— senagat pudaklarynda, aýratyn-da, baý tebigy serişdeleri we dürli görnüşdäki oba hojalyk çig malyny gaýtadan işleýän pudaklarda telekeçiligiň ösdürilmegini höweslendirmek;

— pudakda innowasiýalaryň we sanly tehnologiýalaryň ulanylýan çygryny giňeltmek.

— Bu resminamada senagat bilen ugurdaş ýene haýsy pudaklardyr ugurlar ileri tutulýar?

Ahmet UWDIÝEW:

— 2022-nji ýylda ýurduň obasenagat toplumynyň ähli pudaklary depginli ösüşe eýe bolar. Munuň üçin şeýle netijeli çäreleriň toplumy, ýagny ep-esli möçberde maýa goýumlary bölüp bermek, seleksiýa işinde innowasion tehnologiýalary giňden peýdalanmak, önümçiligi etraplaşdyrmak, ösümlikleri we haýwanlary goramak ulgamynda ýer-suw serişdelerini netijeli peýdalanmakda degişli işleri amala aşyrmak göz öňünde tutulýar. Şunda oba hojalyk önümleriniň möçberini suwarymly ýerleriň melioratiw ýagdaýyny gowulandyrmagyň, döwrebap tehnologiýalary ornaşdyrmagyň we suwarmagyň usullaryny kämilleşdirmegiň, ylma esaslanýan ekin dolanyşygyny ornaşdyrmagyň, ýokary hasyl berýän, gurakçylyga we şorlaşma çydamly görnüşleri döretmegiň, ekinleriň hasyllylygyny artdyrmagyň, maldarçylyk pudagynda önümliligi ýokarlandyrmagyň, iým binýadyny pugtalandyrmagyň, hojalygy ýöretmegiň tärlerini we önümçilik işlerini çaltlandyrmagyň beýleki usullaryny kämilleşdirmegiň hasabyna artdyrmak maksat edinilýär. Şu nukdaýnazardan, oba hojalyk önümleriniň öndürilýän möçberlerini artdyrmak we eksporty giňeltmek, senagatyň gaýtadan işleýän pudaklarynyň çig mala bolan zerurlyklaryny kanagatlandyrmak, bar bolan guramaçylyk-tehniki mümkinçilikleri ýüze çykarmak; ýokary hilli, bäsdeşlige ukyply önümleriň öndürilmegini üpjün edýän döwrebap tehnologiýalary ornaşdyrmak; önümleri giň gerimde gaýtadan işlemek; hususy bölegiň ösüşine mundan beýläk hem goldaw bermek; gaýtadan işleýän täze kärhanalary gurmak we hereket edýänleriniň durkuny täzelemek işleri dowam etdiriler. Bu ugurda ýurdumyzy durnukly ösdürmegiň ekologik jähetlerine hem degerli üns berler.

2022-nji ýylda ýurdumyzyň bäsdeşlige ukyply gurluşyk toplumyny emele getirmek, onuň maddy-tehniki binýadyny pugtalandyrmak işleri yzygiderli alnyp barlar. Şol sanda gurluşyk materiallaryny öndürýän pudaklary çalt depginler bilen ösdürmegiň hasabyna amala aşyrmak işleri hem öz dowamyny tapar.

Gurluşyk toplumynyň, hususan-da, gurluşyk materiallary senagatynyň ösmegine we gurluşygyň maddy-tehniki binýadynyň pugtalanmagyna ýerli we daşary ýurt kompaniýalarynyň gatnaşmagy bilen, potrat işleriniň bazarynyň mundan beýläk hem emele getirilmegi gurluşygyň buýrujylary bilen potratçylaryň arasynda maliýe gatnaşyklarynyň sagdynlaşdyrylmagyna-da ýardam eder. Gurluşykda bazar gatnaşyklarynyň ösmegi maýa goýum-gurluşyk işiniň gidişini dolandyrmagyň häzirki zaman usullaryndan işjeň peýdalanýan bazar gurluş düzümleriniň emele gelmegine oňyn täsirini ýetirýär.

Geljek ýylda ulag-kommunikasiýa ulgamyny emele getirmek dowam etdiriler. Bu bolsa bitewi ykdysady giňişlik hökmünde ýurduň sebitleriniň sazlaşykly ösüşini üpjün etmäge, ykdysadyýetiň pudaklarynyň ösüşine durnuklylyk bermäge, ýurduň geografik taýdan amatly ýerleşmeginiň berýän artykmaçlygyndan peýdalanmaga, goňşy döwletler bilen özara bähbitli hyzmatdaşlygy giňeltmäge mümkinçilik berer. Erkin bäsleşik şertlerinde sarp ediş bazarynyň ösüşi, ozalkylary ýaly, eýeçiligiň ähli görnüşlerindäki hojalyk subýektlerini ösdürmegiň esasynda amala aşyrylar. Ilatyň hakyky girdejileriniň artmagy netijesinde onuň satyn alyjylyk ukybynyň ýokarlanmagy bölek haryt dolanyşygynyň ýokary ösüş depginlerine ýardam eder.

Şu işleriň, şeýle hem durmuş we önümçilik maksatnamalarynyň üstünlikli amala aşyrylmagy, durnukly ykdysady ösüşiň depginli dowam etdirilmegi Türkmenistanyň 2022-nji ýyl üçin Döwlet býujetiniň hasaplamalarynda öz beýanyny tapdy.

Mälim bolşy ýaly, 2022-nji ýyl üçin Döwlet býujetiniň jemlenen görnüşi girdejiler we çykdajylar boýunça 85,6 mlrd. manat möçberde, I derejeli Döwlet býujetiniň girdejileriniň we çykdajylarynyň möçberi 25,8 mlrd. manat möçberinde tassyklandy.

— Gürrüňi Döwlet býujetiniň çykdajylary bilen baglanyşdyryp dowam edäýsek...

Annamuhammet SARJAÝEW:

— Döwlet býujetiniň çykdajylary, ilkinji nobatda, raýatlaryň ýaşaýyş-durmuş derejesini ýokarlandyrmak, ilatyň abadan we bolelin ýaşaýşyny üpjün etmek, durmuş hal-ýagdaýyny düýpli gowulandyrmak, şeýle hem durmuş goraglylygyny üpjün etmek bilen bagly çäreleri maliýeleşdirmäge gönükdiriler.

Hormatly Prezidentimiz Halk Maslahatynyň 2021-nji ýylyň 25-nji sentýabrynda geçirilen mejlisinde eden çykyşynda: «Türkmenistanyň «Ene mähri» diýen hormatly adyna mynasyp bolan eneleriň pensiýalarynyň, çaga ideg etmek boýunça döwlet kömek pullarynyň, durmuş kömek pullarynyň möçberlerini artdyrmak, şeýle hem sekiz we şondan köp çagany terbiýeläp ýetişdiren eneleriň has ir pensiýa çykmagy bilen baglanyşykly degişli kanunlara täze kadalary girizmek maksadalaýyk bolar diýip hasap edýärin. Şeýle hem çaganyň doglandygy üçin döwlet kömek pullarynyň möçberlerine täzeden seredilse, bäş we şondan köp çagany terbiýeläp ýetişdiren zenanlara berilýän döwlet kömek pullarynyň möçberi artdyrylsa, köp çagaly maşgalalaryň hal-ýagdaýyny gowulandyrmaga ýardam eder» diýip belledi. Adam barada, ösüp gelýän ýaş nesil barada aladanyň iň naýbaşy nusgasy bolan bu teklip tutuş halkymyz tarapyndan gyzgyn goldawa eýe boldy.

Şunlukda, 2022-nji ýyl üçin Türkmenistanyň Döwlet býujetinde zähmet haklarynyň, talyp haklarynyň, pensiýalaryň, döwlet kömek pullarynyň möçberleri artdyrylyp hasaplandy. Döwlet býujetiniň I derejesiniň çykdajylarynda durmuş maksatly ulgama gönükdirilýän serişdeleriň tutýan paýy 76,1 göterim ýa-da 18,5 mlrd. manada barabar bolar. Şeýle hem býujetde aýratyn mätäçlik çekýän adamlar üçin ýaşaýyş jaýlaryny gurmak üçin serişdeler göz öňünde tutuldy.

— Islendik döwletiň geljekki ösüşinde kesgitleýji täsire eýe bolan maýa goýumlaryň indiki ýyldaky ugurlary, şunda nähili ykdysady-maliýe ýörelgesine eýerilýändigi barada hem aýratyn durup geçäýseňiz!

Ahmet UWDIÝEW:

— Geljek ýylda pudaklaýyn, tehnologik we üznüksiz ösüş babatda işjeň maýa goýum syýasaty alnyp barlar. Şeýlelikde, maýa goýumlaryň uly bölegi ýurduň ykdysadyýetini diwersifikasiýalaşdyrmaga, önümçilikleri innowasion esasda ýola goýmaga, düzüminde goşulan gymmatyň paýynyň ýokary bolan pudaklara hem-de medeni-durmuş ulgamyna gönükdiriler. Munuň netijesinde düýpli maýa goýumlaryň ösüşi bilen jemi içerki önümiň depginli ösüşini gazanmak göz öňünde tutulýar.

Maýa goýumlaryň tehnologik, sebitleýin düzümlerini kämilleşdirmek maksadyndan ugur alyp, serişdeleri täze gurluşyklara gönükdirmek bilen bir hatarda, olary önümçiligi giňeltmäge, kärhanalaryň durkuny täzelemäge we tehniki-tehnologik taýdan täzeden enjamlaşdyrmaga gönükdirmäge hem üns berler. Maýa goýum maksatnamasynyň ýene-de bir wajyp ugry serişdeleriň eýeçiligiň görnüşleri boýunça bölünişini kämilleşdirmek bilen baglydyr. Şoňa görä-de, daşary ýurt maýa goýumlary bilen bir hatarda, ýurdumyzyň telekeçileriniň serişdelerini amatly ugurlarda ulanmak göz öňünde tutuldy.

2022-nji ýylda maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriniň hasabyna jemi 36,1 mlrd. manat möçberde düýpli maýa goýumlary gönükdirmek maksat edinilýär. Önümçilik-tehniki desgalara gönükdirilýän maýa goýumlaryň paýy umumy möçberiniň 60,2 göterim we durmuş-medeni ulgamlara gönükdirilýän serişdeleriň paýy 39,8 göterim bolar.

— Resminama, esasan, haýsy girdeji çeşmeleriniň hasabyna berjaý ediler?

Nurmämmet SEÝITLIÝEW:

— Milli maksatnamalarymyzda hem-de pudaklar we sebitler boýunça bellenen maksatnamalarda göz öňünde tutulan esasy maksatlaýyn görkezijiler Türkmenistanyň 2022-nji ýyl üçin Döwlet býujetiniň girdeji bölegini emele getirmegiň binýatlyk esasy bolup durýar. Şeýle girdejileri aşakdaky ugurlarda iş alyp barmagyň hasabyna üpjün etmek göz öňünde tutulýar:

— ykdysadyýetde amala aşyrylýan düýpli özgertmeleri dowam etdirmek we ägirt uly ykdysady mümkinçiliklerimizi durmuşa geçirmäge innowasion taýdan çemeleşmek;

— ýokary maýa goýum işjeňligini hem-de innowasion ösüşi dowam etdirmek bilen, önümçiligiň netijeliligini ýokarlandyrmak;

— ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň pudaklaryna sanly ulgamy ornaşdyrmak;

— ykdysadyýetiň köpugurlylygyny gazanmaga gönükdirilen özgertmeleri, onuň gurluş düzümleriniň diwersifikasiýasyny hem-de pudaklary we sebitleri arabaglanyşykly ösdürmek;

— ykdysadyýetiň önümçilik we önümçilik däl böleklerini giňeltmek, kiçi we orta senagat kärhanalarynyň sanyny artdyrmak bilen täze iş orunlaryny döretmek;

— tebigy baýlyklarymyzy has-da rejeli we netijeli peýdalanmak, aýratyn-da, nebitgaz çig malyny çykarmak, gaýtadan işlemek we eksport etmek babatda iri möçberli taslamalary durmuşa geçirmek.

Guwançmyrat AGAÝEW:

— Sözümizi jemlesek, 2022-nji ýyl üçin Türkmenistanyň Döwlet býujeti bagtyýar döwrümiziň geljek ýylynyň bellenilen sepgitlerine ýetmäge, milli Liderimiziň taýsyz tagallalaryndan, halk baradaky aladalaryndan gelip çykýan parasatly çözgütlerini durmuşa geçirmäge we milli maksatnamalarda göz öňünde tutulan wajyp maksatlary amal etmäge doly mümkinçilik berer.

Söhbetdeş bolan Hakberdi AMANMYRADOW.

«Türkmenistan».

Türkmende «Gep gepi açar» diýlen bir gadymy aýtgy bar. Ynha, şu ýylyň 27-nji oktýabrynda hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow ýurdumyzyň degişli ýolbaşçylarynyň, şeýle-de «Türkmenistanyň nebiti we gazy — 2021» atly XXVI halkara maslahata gatnaşmak üçin Aşgabada gelen Russiýa Federasiýasynyň Tatarystan Respublikasynyň «Tatneft» açyk görnüşli paýdarlar jemgyýetiniň wekilleriniň gatnaşmagynda iş maslahatyny geçirdi. Şonda nebitgaz pudagyny ösdürmegiň, ýurdumyzyň känlerinde nebitiň çykarylyşyny artdyrmagyň, «Tatneft» açyk görnüşli paýdarlar jemgyýeti bilen hyzmatdaşlygy giňeltmegiň meseleleri jikme-jik ara alnyp maslahatlaşyldy. Iki ýurduň arasynda hereket edýän şertnamanyň çäginde işlemän duran, berýän önüminiň pesligi sebäpli, ýapylmagy göz öňünde tutulýan guýularyň azyndan 300-sini abatlamak hem-de gaýtadan ulanyşa girizmek barada Goşmaça ylalaşyk baglaşmagyň göz öňünde tutulýandygy hakda aýdylanda, içimden «Ine, bu guwanarlykly, gutlarlykly işdir» diýenimi duýman galdym.

Ylalaşyk boýunça geçirilýän işleriň çäginde seýsmiki gözleg işleriniň netijesinde maglumatlaryň bir bitewi binýadynyň döredilmegi, Goturdepe ýatagynyň üç ölçegli nusgasynyň düzülendigi hem-de gözleg guýularynyň 52-siniň düýbüniň tutulandygy hakyndaky täzelik göwün guşuňy perwazlandyryp goýbermeýärmi eýsem?!

Maslahatda «Tatneftiň» ýolbaşçysy Nail Maganowyň Goturdepe käninde meýilleşdirilýän maýa goýumlaryň möçberi, ony özleşdirmekden Türkmenistanyň jemi içerki önümine goşandyndan garaşylýan görkezijiler barada aýdanlary halkymyzyň maddy hal-ýagdaýyny has gowulandyrmak üçin ýurdumyzda mümkinçilikleriň örän uludygy hakynda ýene bir gezek pikirlenmäge iterýär.

Ine, şeýle göwün göteriji täzeliklerden soň, ilki bilen-ä ýandepderçedäki ýazgylary gaýtadan okap, soňundanam kitap tekjelerini dörüp, ýurdumyzyň baş baýlyklarynyň biri bolan «gara altyn», onuň bilen ugurdaş çykýan, dünýäde «mawy altyn» diýlip arzylanýan tebigy gaz, olaryň taryhy hem senagat taýdan ösüşi hakdaky ýazgylary agtaryp, bu ugurdan «çorba sowadan» hünärmenler bilen gürleşip, pikir alşyp, göwün solpudan çykdym.

Belli alym, professor Öwez Gündogdyýewiň «Türkmenistanyň «gara altyny» atly kitabynda şeýle diýilýär: «Nebitiň çykarylyşy hakda aýtsak, onda bu hünär türkmene gaty gadym döwürlerden bäri tanyşdyr. Bir mysal: olar biziň eýýamymyzdan öňki II asyrda dünýäde iň gadymy dini — zoroastrizmi döretdiler, bu diniň mukaddes kitaby bolan «Awestada» «nebit» sözi «naft» görnüşinde gabat gelýär».

Başga bir kitapda bolsa ilkinji nebit almak işiniň 1859-njy ýylda polkownik Edwin Drýeýkym tarapyndan amala aşyrylandygy habar berilýär. ABŞ-nyň Pensilwaniýa ştatynyň demirgazygynda, Kanada bilen araçäkde ýeriň ýüzüne çogup çykan gara suwuklygy ýüzlerine çalyp, şol ýere haýdan-haý demir ýol eltmegiň ugruna çykypdyrlar. Çünki demir ýol — ýurduň gan damary. Ol çig maly ýa-da taýýar önümi daşamagyň arzan hem ygtybarly usuly.

Soňlugy bilen şol ýatak dünýäde ilkinji gezek senagat taýdan özleşdirilen, öz döwrüniň ilkinji nebiti gaýtadan işleýän zawody bolup taryha girip gidipdir.

ХIII asyrda ýaşap geçen Muhammet ibn Najib Bekran «Jahannama» atly kitabynda Günbatar Türkmenistandaky, has anygy, Hazara golaý ýerlerdäki nebit känleri barada anyk agzaýar. Soňky ýazgylardyr maglumatlarda Çeleken hakda has kän gürrüň edilýär. Sebäbi ХХ asyryň başlaryna çenli nebit diňe şol ýerden çykarylypdyr.

Köne kitaplaryň gatlarynda hem-de ylmy ýazgylarda Hazar deňziniň gündogar kenaryna gyzyklanmanyň örän uly bolandygy hakda maglumatlar näçe diýseň duşýar. Meselem, gadymy taryhçy Pliniý Ulynyň (biziň eýýamymyzdan öňki I asyr) ýazmagyna görä, Parfiýa patyşalygyna degişli Astauen welaýatynda, ýagny Hazarýaka Türkmenistanda nebit akyp durupdyr. Sähelçe gazsaň, derrew çukury doldurýan, hatda ýeriň ýüzünde çogup duran nebitli ýerleriň bardygyny görenler haýran galypdyrlar. Goja taryhyň saralyp giden gatlaryndaky ýazgylar Hazar deňzine ýanaşyk ýerleriň «Hazarýaka sebitler» diýlip atlandyrylandygyny habar berýär. Zakaspiý topragynyň geografik taýdan öwrenilmegi bolsa Hazaryň türkmen kenaryndan başlanypdyr. Biziň eýýamymyzdan ozalky 282 — 285-nji ýyllarda şa Selewk I tabşyrygy bilen geograf Patrokl Makedoniýalynyň Hazar deňzine barlag gurandygy hakda maglumat bar.

1714-1715-nji ýyllarda Pýotr I-iň buýrugy boýunça A.Bekowiç-Çerkasskiniň ýolbaşçylygynda Hazaryň gündogar, has anygy, türkmen kenaryna ekspedisiýa guralýar. Soňra 1720-nji ýylda Karl fon Werdeniň we F.I.Soýmonowyň baştutanlygyndaky gidrografik ekspedisiýa tarapyndan Hazar deňzini öwrenmek has giňden ýaýbaňlandyrylypdyr. XIX asyryň başynda I.F.Kolodkin tarapyndan gündogar kenaryň instrumental surata alyş işleri, şol asyryň ahyrynda N.A.Iwaşinsew tarapyndan instrumental-geografik çyzgy işleri ýerine ýetirilýär. 1866-njy ýylda N.M.Knipowiç tarapyndan Hazar deňziniň gidrologik gurluşyny we gidrobiologiýasyny barlamaga bagyşlanan ylmy-barlag ekspedisiýasy öz işini 50 ýyllap dowam edýär.

Sowet häkimiýetiniň ilkinji ýyllarynda bolsa akademik I.M.Gubkin we beýleki görnükli alymlar bu ýerde, esasanam, Çelekende nebit gözlemek, suw baýlyklaryny öwrenmek, deňziň gidrogeologik-tektonik aýratynlyklaryna gözegçilik etmek işlerini giňden ýaýbaňlandyrýarlar. Knýaz Bekowiç-Çerkasskiniň ýany bilen Hazar deňziniň gündogar kenaryna gelen Kožin öz düzen kartasynda Balkan aýlagyny hem-de Nebitli adasyny şekillendiripdir. Çünki bu ýerlerden olaryň öz aýdyşy ýaly, «nebit açary» tapylypdyr.

ХIХ asyryň 30-njy ýyllarynda türkmenler nebit gazylyp alnyşyny artdyrýarlar. 1830-njy ýylda Lalaýew diýen harby adam Hazaryň nebitli guýulary hakynda şeýle ýazypdyr: «Ol ýerlerde Bakuwdakydanam has artykmaç bolan uly nebit guýulary bar. Ol ýere Eýranyň Gülýanyndan nebit satyn almak üçin gämiler yzy üzülmän ýüzüp gelýär».

Nebitiň 4 görnüşiniň bardygy, şeýle-de ozokeridiň baý gorlary hakda anyk maglumatlar berlipdir.

Türkmen nebiti hatda bu ülkeden alysdaky adamlaryňam agyzlaryny suwardypdyr. Şeýlelikde, bireýýämden bäri Bakuwda öz nebit şereketleriniň işini ýola goýan ýewropaly doganlar Lýudwig we Albert Nobeller 1874-nji ýylda 20 — 25 ýyllyk möhlet bilen Hazaryň kenarynda, anyk aýdanyňda, Çelekende nebitli ýerleri kärendesine alypdyrlar. 1876-njy ýylda Nobelleriň firmasy 37 metr çuňlukdan nebit çüwdüriminiň üstüni açýar. Bu firma el bilen nebit alynýan 164 guýyny hem-de 8 ýer bölegini kärendesine alyp, 3 sany buraw desgasyny oturdýar. Şol bir wagtda-da kerosin öndürmäge niýetlenen zawody gurýar. Ine, türkmen topragynda nebitiň senagat taýdan çykarylyşy şondan soň başlanýar. Şeýle-de dürli döwürlerde russiýaly işewürleriň 20-den gowragy kompaniýalaryny Hazarda bu baýlygy çykarmaga, işlemäge, daşamaga gönükdiripdirler. ХХ asyrda bolsa Hazarda nebit çykarylyşy köpçülikleýin häsiýete geçýär.

Şu ýerde hormatly Prezidentimiziň 2007-nji ýylyň sentýabrynda Nýu-Ýork şäherindäki Kolumbiýa uniwersitetinde eden çykyşyny ýatlasymyz gelýär. Şonda milli Liderimiz şeýle diýipdi: «Türkmen topragy nebite we gaza örän baýdyr. Häzir dünýäde meşhur Nobel baýragyny esaslandyran jenap Nobeliň özi Hazar deňziniň kenar ýakasyndaky ýeriň ýüzünde toplanan nebiti ýygnapdyr we satmak üçin ugradypdyr».

Taryhy maglumatlara salgylansaň, 1917-nji ýyla çenli, nebit ýataklaryny burawlamak diňe Çelekende jemlenipdir. Nebitdag, Monjukly, Boýadag ýaly iri ýataklar eýýäm belli edilipdir.

1925-nji ýyla çenli nebit çykarylyşy ep-esli pese gaçanam bolsa, şondan soň onuň önümçiligi ýene-de janlanyp başlaýar. Has anygy, 1931-nji ýylda Nebitdagdaky 24-nji guýudan 3 sagatda 500 tonna nebit alnandygy, 1933-nji ýylda 13-nji guýynyň 18 gije-gündiziň dowamynda 110 tonna nebit berendigi hakda maglumatlar bar. 1948-nji ýylda Gumdag, 1956-njy ýylda Goturdepe nebit ýataklary açylýar.

Bir hakykata hökman ünsi çekmeli. Barha globallaşýan, şol bir wagtda-da senagat-industrial taýdan çalt öňe gidýän häzirki zaman dünýäsinde nebite we tebigy gaza isleg barha artýar. Dünýäde bu önümleriň bahasynyň barha ýokary galýandygy ilatyň hajaty hem-de diýseň depginli ösýän dürli önümçilikler bilen berk baglydyr.

Ynha, golaýda Rim şäherinde geçirilen «Uly 20-lik» atlandyrylan Bütindünýä forumynyň gün tertibiniň baş meselesi ýangyç-energetika hakda boldy. Bu forumyň işine dünýäniň 200 çemesi döwletidir kompaniýalary hut şu meselä dahylly bolandyklary üçin gatnaşdylar.

Şu ýerde bir telekeçi ýigidiň begene-begene aýdan sözlerini ýatlasym gelýär:

— Bizde 1 gektar meýdanly ýyladyşhanada önüm ýetişdirmek üçin tebigy gaza ýylboýy bary-ýogy 200 dollara ýeter-ýetmez töleg etseň, ýeterlik. Meniň muny dollarda agzaýanymyň sebäbi, daşa gidip oturman, hut goňşy ýurtlara barsaň hem meniň ýaňky aýdanymdan 40 — 50 esse köpräk dollar tölemeli. Arzan bilen gymmadyň gadyryny, onsoň, özüňiz degşirip görüberiň!

Muny eşidip, «Döwlet adam üçindir!» diýen ýörelgäniň düýp mazmunyna has magat düşünýäň duruberýäň.

Şu ýerde ýene-de makalamyzyň başynda agzalan maslahat ýada düşýär. Şonda halkara hyzmatdaşlyk esasynda abatlanjak guýularyň önüm berijiliginiň ýokarlanmagy netijesinde alynjak nebitiň mukdarynyň häzirkisinden iki esse köpeljekdigi aýdyldy. Bu, elbetde, anyk maglumatlardyr dürs hasaplamalara esaslanýan täzelikdir.

Baku — Tbilisi — Jeýhan nebit geçirijisi häzir Hazardan hem-de onuň türkmen ýalpaklygyndan çykarylýan «gara altynyň» belli bir bölegini üstaşyr geçirýär. Bu ugur Gazagystandan başlanyp, Hazar deňzinden we Azerbaýjanyň içinden geçip, Ýewropa tarap uzaýar. Ýokarky aýdan ylalaşygymyz esasynda täze guýular abatlansa, gözleg işleri senagat taýdan täze desgalary gurmaga mümkinçilik berse, diwersifikasiýa ýoly bilen dünýä bazaryna akýan türkmen nebitiniň mukdary görnetin artar, diýmek, milli ykdysadyýet has galkynar.

Şu ýerde ýene-de has gyzykly deňeşdirmäni agzasyň gelýär. Nebit — bu diňe awtoulaga guýlup ulanylýan önüm däldir. Hünärmenleriň hasaplamalaryna görä, Ýer ýüzünde ýasalýan dürli kysymdaky awtoulaglaryň tas ýarpysy plastmassa görnüşindäki plastik materiallardan durýar. Şolar bolsa diňe nebitden alynýar. Meselem, kaşaň ýeňil ulagyň içindäki «deri oturgyç» diýilýän zat aýynyň ýa-da gaplaňyň derisinden däl, «gara altyndan» ýasalan. Göreňde gözüňi gamaşdyrýan, oturaňda rahatlygy bilen meýmiredýän şol oturgyjyň örtügi hem sap nebitdendir. Elbetde, munda dünýäniň häzirki ylmynyň we tehnologik öňegidişliginiň ekologik taýdan diýseň ýakymly önümçiligini aradan aýyrmak bolmaz. Awtomobiliň tekerleriniň rezini diňe uglewodoroddan — nebit we himiýa önümçiliginden emele gelýär. Eger-de ýokarky zeruryýetlikler — önümçilikler üçin tokaý agaçlaryny ýa-da deňiz-derýalardaky, sähralardyr baýyrlyklardaky, jeňňellerdäki haýwanlaryň-jandarlaryň sütügini ulanmaly bolsak, Ýer togalagynyň ekologik taýdan nähili egbarlajakdygy öz-özünden düşnüklidir. Häzir bolsa howanyň üýtgemegi, ekologik abadançylyk dünýäde iň wajyp, iň ynjyk meselä öwrüldi.

Bilermenleriň hasaplamalaryna görä, Ýewropa ýurtlary 2020-nji ýylda 415 milliard kub metr tebigy gazy harçlan bolsalar, 2030-njy ýylda bu görkeziji 500 milliard kub metrdenem aşar. Bazar şony talap edýär. Biziň günlerimizde dünýäde, esasan-da, Ýewropa Bileleşigine girýän ýurtlarda «mawy altynyň» müň kub metriniň bahasynyň 1 müň amerikan dollary töweregindedigi energiýa-ýangyja bolan islegiň nähili derejededigini magat görkezýär. Ine, şu nukdaýnazardan Ýewropa üçin türkmen tebigy gazynyň eksport edilmeginiň geljekde nähili möhümdigi äşgär görünýär duruberýär.

Türkmenistanyň ýerleşýän ýeriniň, tutuşlygyna diýen ýaly, şol bir wagtda-da Hazar deňziniň akwatoriýasynyň ýanaşyk bölegi nebiti we gazy agtarmak, gözleg işlerini yzygiderli ýaýbaňlandyrmak babatda dünýäde uly geljegi bar ýerlerdir.

Internet neşirlerindäki maglumatlara görä, häzirki döwürde dünýäde sarp edilýän energiýa serişdeleriniň 17 göterimi ABŞ-a, 12 göterimi Ýewropa Bileleşigine, 23 göterimi Hytaýa, 5 göterimi Hindistana degişlidir. 2040-njy ýyla çenli döwürde bu görkezijiniň ABŞ-da 13, ÝB-de 8 göterime çenli azalmagyna, Hytaýda 24 göterime çenli artmagyna, Hindistanda bolsa 2 esseden hem gowrak artyp, 11 göterime barabar bolmagyna garaşylýar. Bu bolsa türkmeniň «mawy altynyna» uly gyzyklanma bildirýän Hytaýyň hem-de Hindistanyň ýene sanlyja ýyldan dünýä energiýa bazarynyň üçden birinden gowragyny eýelejekdigini görkezýär.

* * *

«Türkmenistanyň nebiti we gazy — 2021» atly XXVI halkara maslahatyň çäklerinde resminamalaryň birnäçesine gol çekildi. «Türkmengaz» döwlet konserni bilen Daniýa Patyşalygynyň «Haldor A/S» kompaniýasynyň arasynda Tebigy gazy monetizasiýa etmek arkaly ammiak we metanol önümçiligi boýunça Özara düşünişmek hakyndaky Ähtnama; Günbatar Türkmenistanyň Balkanýaka zolagynyň Goturdepe nebitgazly ýatagynyň gündogar böleginde we Günorta Burun künjeginde 3D we 2D ölçegli gözleg-barlag işlerini geçirmek maksady bilen, «Türkmengeologiýa» döwlet korporasiýasy bilen Singapur Respublikasynyň «Ýug-Neftegaz Private Limited» kompaniýasynyň arasynda Şertnama; Türkmenbaşydaky nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumy bilen Beýik Britaniýanyň «Petro Gas LLP» kompaniýasynyň arasynda TNGIZT-niň Kenar toplaýjy-ýükleýji nebit kärhanasynda nebit we nebit önümleri guýulýan 3-nji gämi duralgasynyň taslamasyny düzmek we ony gurmak boýunça Şertnama bar.

Şulary agzanyňda, hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň aýdan sözleri ýada düşýär: «Türkmenistan öz energetiki resurslarynyň gorlary boýunça dünýäniň kuwwatly energetika döwletleriniň bäşisiniň hataryna goşulýar. Biz nebitgaz pudagynyň kärhanalaryny tehniki taýdan täzeden enjamlaşdyrmak we döwrebaplaşdyrmak, iri maýa goýumlara degişli taslamalary amala aşyrmak, dünýäde toplanan iň oňat tejribäni we ylmy-tehniki progresiň gazananlaryny ulanmak arkaly önümçilik infrastrukturasynyň desgalarynyň gurluşygy babatda öz gerimi we ähmiýeti boýunça ozal görlüp-eşidilmedik çäreleri amala aşyryp ugradyk.

Nebitgaz pudagyny ösdürmegiň maksatnamasyna laýyklykda, eýýäm 2030-njy ýylda ýurtda her ýylda gazyň öndürilişi 250 milliard kub metre, nebitiň çykarylyşy 110 million tonna ýetirilmelidir».

Berekediňe, baýlygyňa döneýin, türkmen topragy!

Gurbannazar ORAZGULYÝEW,

ýazyjy.

Düýn paýtagtymyzdaky Jemgyýetçilik guramalarynyň merkezinde Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkeziniň hem-de Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň guramagynda «Maliýe we ykdysadyýet» ylmy-amaly žurnalynda yglan edilen «Ýylyň ykdysatçysy» atly ylmy makalalaryň bäsleşiginiň jemlerine bagyşlanan dabara geçirildi.

Halkara Bitaraplyk gününe, hemişelik Bitaraplygymyzyň 26 ýyllygyna bagyşlanan dabarada ykdysatçy alymlar, maliýe we ykdysadyýet toplumynyň, jemgyýetçilik guramalarynyň wekilleri hormatly Prezidentimiziň ykdysady strategiýasynyň ileri tutulýan ugurlary hakynda çykyş etdiler.

«Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» ýylynyň 1-nji ýanwaryndan 31-nji oktýabry aralygynda geçirilen bäsleşige milli ykdysadyýetimiziň, maliýe-bank ulgamynyň dürli ugurlaryna, döwletimiziň ösüş maksatnamalarynyň durmuşa geçirilişine, sanly ykdysadyýetiň ösüşine, bu ugurda dünýä tejribesine bagyşlanan ylmy makalalaryň onlarçasy hödürlendi.

Bäsleşigiň jemleri boýunça Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň ýanyndaky Ykdysadyýeti töwekgelçiliklerden goramak agentliginiň Ykdysady töwekgelçilikleri seljeriş müdirliginiň başlygy Hangeldi Gurbangeldiýewe «Ýangyç-energetika toplumy: binýatlaýyn pudak, ösüşleriň gözbaşy» atly makalasy üçin baş baýrak gowşuryldy. Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň baş buhgalteri Allamyrat Keýmirow «Sanly ykdysadyýetde buhgalterçilik hasaba alyş syýasaty», «Býujet edaralarynda zähmet hakynyň buhgalterçilik hasaba alyş aýratynlyklary» atly makalalary bilen I orna, şol ministrligiň Ykdysadyýetiň pudaklarynyň ösüşi we maliýesi müdirliginiň baş hünärmeni, Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň magistranty Meýlis Döwletow «Maliýe durnuklylygy kärhananyň ykdysady howpsuzlygynyň binýadydyr» atly makalasy bilen II orna, Türkmenistanyň Merkezi bankynyň Işgärler syýasaty müdirliginiň daşary ýurt tejribesini özleşdirmek we hünärmenleri taýýarlamak bölüminiň baş hünärmeni Gülaýym Şükürowa «Işgärler syýasatynyň wajyp jähetleri» atly makalasy bilen III orna mynasyp boldy. «Milli ykdysadyýetiň sanlylaşdyrylmagy: ýetilen sepgitler we öňdebaryjy dünýä tejribesi» atly makalasy bilen bäsleşige gatnaşan Türkmenistanyň Telekommunikasiýalar we informatika institutynyň öwreniji mugallymy Sähragül Ýamadowa höweslendiriji baýrak bilen sylaglandy. Ýeňijilere Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkeziniň, Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň Hormat hatlary hem-de sowgatlary dabaraly ýagdaýda gowşuryldy.

Dabara gatnaşyjylar Maýa Kulyýewa adyndaky Türkmen milli konserwatoriýasynyň mugallymlarynyň aýdym-sazly çykyşlaryna-da tomaşa etdiler.

Rahmanberdi GÖKLEŇOW.

«Türkmenistan».