Berkarar Watanymyzda maldarçylyk önümleriniň öndürilişini artdyrmak, azyk bolçulygyny pugtalanmak ugrundaky tagallalara Ahal welaýatynda iş alyp barýan hususy pudagyň wekilleri hem saldamly goşandyny goşýarlar. Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzasy «Ajaýyp ussat — halal önümler» hojalyk jemgyýetiniň döwrebap maldarçylyk toplumynyň netijeli we guwandyryjy işleri bu ugurda aýratyn bellärliklidir. 

Hojalyk jemgyýetiniň Bäherden etrabynyň «Arçman» daýhan birleşiginiň çägindäki ýokary hilli sygyr etiniň önümçiligine ýöriteleşdirilen maldarçylyk toplumynyň alyp barýan işleriniň gerimi barha giňeýär. 2015-nji ýylda bu ýere Germaniýadan getirilen «aberdin-angus» tohumly mallaryň hojalyga peýdaly alamatlary ylmy esasda öwrenildi, ykdysady taýdan amatlylygy, dürli howa şertlerine ýokary durnuklylygy, yssa we sowuga çydamlylygy göz öňüne tutulyp, bu mallar hojalykda köpçülikleýin idedilip başlandy. Mermer etiniň önümçiligi boýunça iň gowy tohumlaryň biri hasaplanylýan şeýle görnüşli mallaryň bu ýerde göwnejaý idedilmegi we olardan ýokary hilli önüm alynmagy üçin ähli tagallalar edilýär.  

Maldarçylyk toplumynyň işini ýöretmek üçin bölünip berlen ýer böleginiň 35 gektarynda gurlan desgalar döwrebap enjamlaşdyrylandyr. Toplum mal ýataklaryny, sagym we sagym sygyrlar, ýaş göleler binalaryny, gezim meýdançasyny, dökün ammarlarydyr ot-iým desgalaryny hem-de beýleki kömekçi desgalary öz içine alýar. Olarda ornaşdyrylan kämil tehnologiýalar toplumyň işini ýokary derejede alyp barmaga mümkinçilik berýär. 

Şu ýerde idedilýän mallaryň arasynda et we süýt berijiligi bilen tapawutlanýan «simmental», «golşteýn» görnüşli sygyrlar hem bar. Häzirki wagtda idedilýän mallardan ýylyň dowamynda onlarça tonna et öndürilýär. Toplumyň sagym mallaryndan her günde alynýan süýdüň möçberi 15-16 tonnadyr. Süýt, senagat taýdan ýokary talaplara laýyklykda, gaýtadan işlenilýär hem-de süýt kärhanalaryna ugradylýar. Şeýlelikde, toplumyň ekologik taýdan arassa, ýokuma baý süýt hem-de et önümleri halkymyzyň bereketli suprasynyň bezegidir. 

Mallaryň ýeterlik ot-iým binýadyny döretmek üçin bölünip berlen ýerde ýorunja, däneli we siloslyk mekgejöwen, beýleki ot-iýmlik ekinler ekilýär. Şolary ýetişdirmekde we ýygnap almakda maldarçylyk toplumynyň häzirki zaman oba hojalyk tehnikalarynyň hyzmatyndan netijeli peýdalanylýar. Ot-iým taýýarlaýjylar şu günler gyş üçin ot-iým ätiýaçlygyny döretmek maksady bilen yhlasly zähmet çekýärler.  

Toplumyň işçi-hünärmenleri daşary döwletlerden getirilýän harytlaryň ornuny tutýan önümleriň önümçiligini giňeltmek babatynda uly tagalla edýändigi, telekeçilere ýakyndan goldaw-hemaýatlary berýändigi üçin, hormatly Prezidentimiziň adyna alkyş aýdýarlar, Watanymyzyň baş baýramyna sowgatly barmak üçin, iş gadamlaryny has-da batlandyrýarlar. 

Aýdo ŞEKEROW.

«Türkmenistan». Surata düşüren awtor.

Welaýatymyzyň Türkmenbaşy etrabynda 2018-nji ýylyň oktýabr aýynda dabaraly ýagdaýda işe girizilen Gyýanlydaky polimer zawody — polietilen we polipropilen öndürýän gazhimiýa toplumy ykdysadyýetimiziň bu pudagynyň ösüşinde taryhy wakalaryň biri boldy. Sebäbi sebitde iri senagat kärhanalarynyň birine öwrülen polimer zawody ummasyz gorlara daýanýan tebigy çig mal serişdelerimizi senagat taýdan toplumlaýyn işlemekde geljegi uly bolan ilkinji taslamalaryň hatarynda mynasyp orun aldy. Netijede, bu kärhana tebigy gazy diňe bir arassa ýangyç hökmünde peýdalanmak bilen çäklenmän, eýsem, ondan dünýä bazarlarynda ýokary islegden peýdalanýan gymmatly serişdeleri öndürmegiň, pudagyň maddy-enjamlaýyn binýadyny döwrüň kämil tehnologiýalarydyr enjamlary bilen has-da berkitmegiň ýurdumyzda aýratyn uly üns berilýän ugurlaryň biri bolup durýandygyny ýene bir ýola tassyklady. Bu zawodyň işläp başlamagy bilen, Diýarymyz gazhimiýa pudagynyň önümlerini daşarky bazarlara çykarmakdaky mümkinçiliklerini has-da giňeltdi. Şeýlelikde, söwda-ykdysady gatnaşyklaryň bu ugrunda ýurdumyzyň ygtybarly hyzmatdaş hökmündäki abraýy ýokarlandy. «Türkmenistanyň nebitgaz senagatyny ösdürmegiň 2030-njy ýyla çenli döwür üçin Maksatnamasyndaky» anyk wezipeleri üstünlikli durmuşa geçirmegiň çäklerinde gurlan polimer zawody ykdysady nukdaýnazardan şunuň ýaly wajyp ähmiýetli taraplary bilen tapawutlanýar.  

Döwrebap zawodda ýylda 5 milliard kub metr «mawy ýangyjy» senagat taýdan düýpli işlemäge ähli mümkinçilikler bar. Bu bolsa, öz nobatynda, şonça möçberdäki tebigy gazdan 386 müň tonna polietileni hem-de 81 müň tonna polipropileni almaga şert döredýär. Üns çekmeli tarapy, himiýa önümleriniň bu görnüşlerini öndürmekde sarp edilýän «mawy altynyň» galan bölegi, ýagny 4,5 milliard kub metri arassa ýangyç hökmünde peýdalanylýar. Arassa ýangyjy sarp edijilere bökdençsiz ýetirmekde bolsa, ýöriteleşdirilen gaz geçiriji ulgamlar hereket edýär. 

Gyýanlydaky polimer zawodynda tebigy gazy senagat taýdan gaýtadan işlemek arkaly alynýan polietilen hem-de polipropilen çig mal serişdeleri dürli önümçiliklerde giňden peýdalanylýar. Mysal üçin, külkelenen polipropilen polimer plýonkasyny, emeli süýümi, termo- plastlary, turbalary, berk tanaplary, gaplaýjy serişdeleri, mebelleri, dürli polimer önümlerini, awtoulaglar üçin süzgüçleri, azyk önümleri üçin gaplary taýýarlamakda esasy çig mal serişdeleriniň biri bolup durýar. Häzirki zaman kärhanasynda öndürilýän polimer hem önümçiligiň dürli pudaklarynda möhüm ähmiýetli gymmatly çig mal serişdesidir. Bu çig mal serişdesine sarp edijileriň arasynda islegiň durnukly artmagy muňa doly güwä geçýär. Zawodyň önümi Russiýa, Hytaý, Türkiýe, Owganystan döwletleriniň sarp edijilerine yzygiderli ugradylýar. Ýurdumyzyň hususy işewürleriniň hem polipropilen we polimer önümlerini dürli harytlary öndürmekde üstünlikli özleşdirýändikleri bellenilmäge mynasypdyr. «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynyň geçen ýedi aýynda sarp edijileriň durnukly artýan isleglerinden peýdalanýan polietileniň 56 müň 985 tonnasy öndürilip, 109 göterim ösüş gazanyldy. Polipropilen öndürmekde bu görkeziji 12 müň 250 tonna ýetip, ösüşiň depgini 103,2 göterim ýokarlandy. 

«Türkmenhimiýa» döwlet konserniniň Gyýanlydaky polimer zawodynyň agzybir işgärleri Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe Arkadagly Serdarymyzyň ilhalar tutumlaryna mynasyp goşant goşmak bilen, joşgunly zähmet çekýärler. 

Nurmämmet Hydyrow,

«Balkan».

Awaza, 17-nji awgust (TDH). Şu gün «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynyň “Berkarar” myhmanhanasynda deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ulag ministrleriniň derejesindäki halkara maslahatyň hem-de oňa gabatlanyp guralan çäreleriň netijelerine bagyşlanan brifing geçirildi. «Aşgabat prosesi: arabaglanyşygy pugtalandyrmak üçin maliýeleşdirmek» diýen ugur boýunça forum Birleşen Milletler Guramasynyň howandarlygynda Türkmenistanyň Hökümeti tarapyndan guraldy. 

15-16-njy awgustda utgaşykly görnüşde geçirilen maslahata onlarça döwletleriň we abraýly halkara guramalaryň wekilleri gatnaşdylar. Mälim bolşy ýaly, bu forumy geçirmek başlangyjy Türkmenistan tarapyndan öňe sürüldi hem-de BMG-niň Baş Assambleýasy tarapyndan 2021-nji ýylda kabul edilen degişli Kararnamada berkidildi. 

Daşary işler ministrligi tarapyndan guralan brifinge Hökümet agzalary, Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Mejlisiniň Başlygy, ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň ýolbaşçylary, şeýle hem Milli Geňeşiň Mejlisiniň we Halk Maslahatynyň, jemgyýetçilik guramalarynyň, köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň wekilleri gatnaşdylar. 

Bellenilişi ýaly, parahatçylyk söýüjilik, oňyn Bitaraplyk we netijeli halkara hyzmatdaşlyk ýörelgelerine esaslanan daşary syýasat ugruny yzygiderli durmuşa geçirip, Türkmenistan Durnukly ösüş maksatlaryna ýetilmegi bilen baglanyşykly möhüm wezipeleriň çözgütlerini işläp taýýarlamak boýunça tagallalary birleşdirmekde işjeň orny eýeleýär. Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmekde ulag ulgamyna möhüm orun berilýär. Bu ugurda ýurdumyz sebit we transkontinental derejede ýaýbaňlandyrylan multimodal üstaşyr ulag we logistika düzümlerini kemala getirmek boýunça iri taslamalaryň başyny başlaýar hem-de olary daşary ýurtly hyzmatdaşlar bilen bilelikde durmuşa geçirýär. Şunuň bilen baglylykda, bu meseläniň ileri tutulýan ugurlary, olar babatda pandemiýadan soňky döwürde täzeden dikeltmek, howanyň üýtgemeginiň täsirlerini peseltmek we oňa uýgunlaşmak, geljegi nazarda tutup, özara hereket etmegiň möhüm ugurlaryny kesgitlemek bilen birlikde, häzirki döwrüň ýagdaýlaryndan hem-de wehimlerinden ugur alyp, sazlaşykly çemeleşmeleri we teklipleri işläp taýýarlamak boýunça ara alyp maslahatlaşmalar we pikir alyşmak üçin gepleşikleriň açyk meýdançasy hökmünde forumyň anyk ähmiýeti nygtaldy. 

Foruma gatnaşyjylaryň köp sanly bolmagy hem-de daşary ýurtlaryň köpçülikleýin habar beriş serişdeleri tarapyndan oňa gyzyklanma bildirilmegi geçirilen forumyň örän wajypdygyna we uly isleg bildirilýändigine aýdyň şaýatlyk edýär. Köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň wekilleri maslahaty dessine we giňişleýin beýan etdiler hem-de metbugatda neşir etmegi, internet portallarynda ýerleşdirmegi, bu waka bagyşlanan gepleşikleri we habarlary ýaýlymlara bermegi dowam edýärler. 

Maslahatyň hemme mejlisleri Birleşen Milletler Guramasynyň web-teleýaýlymynda onuň dört resmi dilinde — iňlis, fransuz, ispan we rus dillerinde göni ýaýlymda görkezildi. 

Şunda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň foruma gatnaşyjylaryň öňünde wideoýüzlenme bilen çykyş edip, beýan eden täze başlangyçlarynyň ähmiýeti bellenildi. Şonda Türkmenistanyň ählumumy ulag gatnaşyklaryna gatnaşmagyny güýçlendirmäge we giňeltmäge taýýardygy tassyklanyldy. Şol başlangyçlaryň hatarynda, Birleşen Milletler Guramasynda ulag ulgamynda deňze çykalgasy bolmadyk ýurtlaryň bähbitlerini goramaga gönükdirilen we BMG-niň degişli düzümleri bilen yzygiderli iş alyp barjak ýörite iş toparyny döretmäge, şeýle hem BMG-niň Baş Assambleýasynyň «Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlaryň ählumumy ulag hyzmatdaşlygynyň ösüşinde we ony pugtalandyrmakda ornuny ýokarlandyrmak hakyndaky» Rezolýusiýasyny işläp taýýarlamaga degişli teklipler bar. 

“Türkmenistan XXI asyryň ulag gurluşynyň integrasiýa ösüşiniň giňişlikleriň, sebitleriň, senagat, serişde, adam mümkinçilikleriniň baglanyşygydygyna ynanýar. Geljek iň uly halkara we sebit deňiz, derýa, awtomobil we demir ýollaryna hem-de howa merkezlerine çykmak, olaryň amatly utgaşmasy we hersiniň artykmaçlygyndan peýdalanmak bilen birleşdirilen ulag-aragatnaşyk ulgamyna degişlidir” diýip, döwlet Baştutanymyz forumyň açylyşyndaky çykyşynda nygtady. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow wideoýüzlenmesinde şu forumyň kabul eden çözgütleriniň we teklipleriniň Birleşen Milletler Guramasynyň deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlar boýunça 2024-nji ýylda geçirilmegi göz öňünde tutulan üçünji maslahatyna taýýarlyk görmegiň esasyny düzjekdigine ynam bildirip, Türkmenistanyň öz hyzmatdaşlary we pikirdeşleri bilen bilelikde öňde goýlan bu maksatlara ýetmek üçin aýgytly hereket etjekdigini aýtdy. 

Şeýle hem forumyň ikinji gününiň maksatnamasynyň ugurdaş çäreleri: Halkara ulag we üstaşyr geçelgesini döretmek boýunça Utgaşdyryjy geňeşiniň mejlisini (“Aşgabat Ylalaşygy” esasynda) we «Merkezi Aziýa — Ýakyn Gündogar — Afrika: ulag pudagynda hyzmatdaşlygyň mümkinçilikleri» atly ministrler derejesindäki duşuşygyny özünde jemländigi bellenildi. Mundan başga-da, şu gün — 17-nji awgustda Global Üstaşyr Resminamasynyň taslamasyna badalga bermek dabarasy guraldy. Halkara maslahatyň dowamynda köptaraplaýyn we ikitaraplaýyn resminamalaryň birnäçesine gol çekildi. Forumyň netijeleri Jemleýji Beýannamada berkidildi. Şonda COVID-19 pandemiýasyndan soňky döwürde deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň durnukly dikeldilişi üçin ulag arabaglanyşygynyň güýçlendirilmeginiň hem-de Wena Hereketleriň maksatnamasynyň ýerine ýetirilişini we Durnukly ösüş maksatlarynyň gazanylmagyny tizleşdirmegiň wajypdygy nygtalýar. Şunuň bilen baglylykda, halkara we sebitleýin bazarlar bilen birleşdirmekde üstaşyr daşamalaryň eýeleýän ähmiýetli orny nygtalýar. 

Resminamada bellenilişi ýaly, maslahat halkara bileleşigini deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň ykdysady taýdan okgunly hem-de durnukly ösüşi üçin zerur şert bolup durýan netijeli ulag düzümini döretmekde ulagy ösdürmek ulgamynda sebit hyzmatdaşlygyny giňeltmek hem-de utgaşdyrmak boýunça işleri goldamaga çagyrýar. Şunuň bilen bir hatarda, kämil üstaşyr daşamalary we söwdany ýeňilleşdirmek hem-de COVID-19 pandemiýasyndan soň olary durnukly dikeltmek üçin sanly ulgamlary pugtalandyrmak tagallalary birleşdirmegiň ileri tutulýan ugurlarynyň hatarynda kesgitlenildi. 

Şeýle hem ulag ulgamynda howanyň üýtgemeginiň täsirlerini azaltmak hem-de olara uýgunlaşmak, şeýle hem adatdan daşary howa ýagdaýlary emele gelen halatynda, olara taýýar bolmak babatynda zerur bolan serişdeleriň we hyzmatlaryň jemlenilmegi üçin deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň mümkinçilikleriniň artdyrylmagynyň örän möhümdigi nygtalýar. 

Resminamada Birinji ählumumy ulag maslahatynyň netijeleri boýunça esas edilip alnan durnukly ulag boýunça Aşgabat prosesini dowam etmegiň, ýokary derejeli yzygiderli halkara duşuşyklary, köptaraplaýyn maslahatlaşmalary geçirmegiň, ýokarda agzalan işleriň çäklerinde bilim çäreleriniň mümkinçiligini we guralyşyny pugtalandyrmagyň möhümdigine aýratyn üns çekildi. 

Häzirki wagtda BMG-niň Baş Assambleýasynyň şu ýylyň 13-nji sentýabrynda açyljak 77-nji sessiýasynyň resminamasy hökmünde Awazada kabul edilen Jemleýji Beýannamany taýýarlamak boýunça degişli işler alnyp barylýar. 

Şeýle hem forumyň çäklerinde ikitaraplaýyn, şol sanda Türkmenistanyň Hökümet agzalary bilen daşary döwletleriň we halkara guramalaryň wekilleriniň arasynda ikitaraplaýyn duşuşyklar geçirildi, şolaryň barşynda täze ulag geçelgelerini döretmek boýunça geljegi uly taslamalar nazarda tutulyp, hyzmatdaşlygy giňeltmegiň mümkinçilikleri ara alnyp maslahatlaşyldy. 

Forumyň çäklerinde ugurdaş sergiler, hususan-da, Türkmenbaşy Halkara howa menzilinde we Türkmenbaşy Halkara deňiz portunda sergiler, şeýle hem “Awaza” kongresler merkezinde multimediýa görnüşinde sergi guraldy. Şolarda ulag toplumynda we logistikada Watanymyzyň we daşary ýurtly hyzmatdaşlaryň gazanan üstünlikleri, hödürlenilýän giň gerimli häzirki zaman hyzmatlar, özara bähbitli hyzmatdaşlygy ýygjamlaşdyrmak üçin bar bolan mümkinçilikler görkezildi. 

Mundan başga-da, daşary ýurtly myhmanlara halkymyzyň asyrlaryň dowamynda aýawly saklanyp galan baý medeni mirasy hem-de döredijilik däpleri barada gürrüň berýän sergi bilen tanyşmaga mümkinçilik döredildi. Şeýle hem maslahata gatnaşyjylar üçin sungat ussatlarynyň konserti guraldy. 

Şeýlelikde, Türkmenistanyň Prezidentiniň goldamagynda «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda geçirilen deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ulag ministrleriniň derejesindäki halkara maslahat bütin dünýäde parahatçylygyň, abadançylygyň we rowaçlygyň bähbidine durnukly ulag ulgamynda netijeli sebit we ählumumy hyzmatdaşlygyň pugtalandyrylmagyna hem-de giňeldilmegine uly goşant boldy.

Ýurdumyzyň ykdysadyýetini bazar gatnaşyklary şertlerinde ýokary depginlerde ösdürmäge welaýatymyzyň senagat kärhanalarynyň işgärleri ruhubelentlik bilen gatnaşýarlar. Şonuň netijesinde bellenilen meýilnamalar üstünlikli berjaý edilýär. Munuň şeýledigine «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynyň geçen ýedi aýynda gazanylan maliýe-ykdysady görkezijiler ynandyryjylykly subutnamalardyr.  

Üstümizdäki ýylyň geçen hasabat döwründe welaýatymyzda öndürilen senagat önümleriniň hereket edýän nyrhlardaky möçberi 11 milliard 881,6 million manatlyga barabar boldy. Şonça önümiň 4 milliard 058,2 million manatlygy ykdysadyýetiň döwlete degişli böleginde öndürildi. Öndürilen önümleriň gymmatlyk möçberiniň esasy bölegi nebitgaz toplumynyň kärhanalarynyň hasabyna emele geldi. Ýurdumyzyň Gündogar welaýatynda bu toplumyň iri kärhanalary bolup, olarda önümçiligiň ýokary netijeliligi üpjün edilýär. Bu babatda «Türkmengaz» döwlet konserniniň «Lebapgazçykaryş» müdirliginde gazanylýan önümçilik görkezijileri has-da guwandyryjydyr. Ýylyň geçen döwründe müdirlik boýunça tebigy gazy öndürmek baradaky meýilnama 127 göterim berjaý edildi. Gazanylýan üstünlige müdirligiň Kükürtli liniýa önümçilik böleginiň gaýratly işgärleriniň goşandy has-da saldamlydyr. Geçen aýlarda bu bölek boýunça «mawy ýangyjyň» 5 milliard 960 million kub metrden gowragy gazylyp alyndy. Şeýle düýpli ilerlemeler Malaý gaz käninde ýyllyk kuwwatlylygy 30 milliard kub metr tebigy gazy akdyrmaga barabar bolan kämil gaz gysyjy desganyň işe girizilmegi netijesinde mümkin boldy. Bu känden Malaý ― Bagtyýarlyk gaz geçirijisi arkaly tebigy gazyň 4,4 milliard kub metrden gowragy akdyryldy. Şonça önümiň köp bölegi bolsa dostana Hytaý döwletiniň sarp edijilerine ugradyldy.  

Ýurdumyzyň uly baýlygy bolan tebigy gaz welaýatymyzda hereket edýän elektrik stansiýalary üçin ýangyç bolup hyzmat edýär. Garaşsyzlyk ýyllarynda gurlup, ulanylmaga berlen kämil desgalarda ýylyň başyndan bäri elektrik energiýasynyň 2 milliard 159,4 million kilowat sagady öndürildi. Elektrik energiýasynyň öndürilişiniň yzygiderli artdyrylmagy ýurdumyzyň durmuş-ykdysady taýdan ösüşini çaltlandyrmaga, şeýle-de bu energiýanyň daşary ýurtlara ugradylýan möçberlerini köpeltmäge giň mümkinçilikleri açýar.  

Eksporta iberilýän harytlyk önümleriň arasynda suwuklandyrylan gaz hem bar. Munuň üçin ýurt Garaşsyzlygy ýyllarynda täze önümçilikler peýda boldy. Naýyp we Bagaja gaz känlerinde daşary ýurtly hyzmatdaşlar bilen bilelikde gurlan we işe girizilen suwuklandyrylan gaz öndürýän desgalarda geçginli önümler uly möçberlerde öndürilýär. Bu görkeziji tamamlanan ýedi aýda 70 müň tonna barabar bolup, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende 42,4 göterim ösüş depgini gazanyldy.  

Düýpli ösüşlere lebaply daýhanlar mynasyp goşant goşýarlar. Olar möhüm oba hojalyk önümlerini öndürmekde guwandyryjy netijeleri gazanýarlar. Şeýle üstünlik hormatly Prezidentimiziň möhüm pudagy ileri tutup ösdürmek boýunça öňe sürýän maksatnamalaryndan gözbaş alýar. Pagtanyň, gallanyň we beýleki zerur azyk önümleriniň öndürilişiniň artdyrylmagy gaýtadan işleýän pudagyň kärhanalarynyň işleriniň gerimini has giňeltmäge, öndürilýän önümleriň möçberlerini artdyrmaga amatly şertleri döredýär. Oňa ýylyň geçen döwrüniň önümçilik görkezijilerine ser salanyňda, aýdyň göz ýetirmek bolýar. Has takygy, geçen ýedi aýda pagta süýüminiň 40,3 müň tonnasy, nah ýüplügiň 204,5 million manatlygy, unuň 74,9 müň tonnasy, çörek we çörek önümleriniň 112,8 müň tonnasy, süýt we süýt önümleriniň 33,1 müň tonnasy öndürildi. Bu guwandyryjy görkezijileriň ählisi geçen ýylyň deňeşdirilýän döwründäkiden ep-esli ýokarydyr.  

Azyk önümleriniň öndürilişiniň möçberleriniň artyşy baradaky maglumatlar diňe ýokarda beýan edilenler bilen tamamlanmaýar. Hasabat döwründe welaýatymyz boýunça et önümleriniň 7,5 müň tonnasy öndürildi we ösüş depgini geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende 19,7 göterim artdy.  

2022-nji ýylyň ýanwar-iýul aýlarynda ilatyň sarp edýän harytlarynyň 2 milliard 717,5 million manatlygy öndürildi. Munuň özi geçen ýylyň degişli döwrüne görä zerur önümleriň öndürilişiniň 28,6 göterim artandygyna şaýatlyk edýär. Şeýle oňyn netijeler ýurdumyzda alnyp barylýan ähli işleriň ahyrky maksadynyň, ilkinji nobatda, ilatyň bähbidine gönükdirilendiginden habar berýär. Bu bolsa söwda nokatlaryny we ak bazarlary ilatyň ösen isleglerinden peýdalanýan önümler bilen has köp möçberlerde üpjün etmäge, harytlaryň nyrhlarynyň elýeterli bolmagyny gazanmaga mümkinçilik berýär.  

Senagat kärhanalarynda öndürilýän harytlyk önümleri alyjylara bökdençsiz ýetirmekde söwda guramalarynyň işgärleri we telekeçiler ýokary işjeňlik görkezýärler. Ýylyň tamamlanan ýedi aýynda ýerine ýetirilen bölek-satuw haryt dolanyşygy 7,6 milliard manatdan hem gowrak bolup, bu görkeziji geçen ýylyň degişli döwründen 10,6 göterim köpeldi. Söwdanyň döwlete dahylly böleginde haryt dolanyşygynyň durnukly depginler bilen ösýändigi bellärliklidir. Şu ýylyň 1-nji awgustyna ministrlikleriň we pudak edaralarynyň söwda kärhanalary boýunça sarp ediş harytlarynyň gorlarynyň umumy möçberi 124,9 million manada barabar bolup, geçen ýylyň deňeşdirilýän döwründäkiden 19 göterim köpeldi.  

Şeýle oňyn görkezijiler welaýatymyzyň senagat pudagynda ösüşleriň durnukly häsiýete eýe bolýandygyndan habar berýär. Bu bolsa ilatyň abadan durmuşda ýaşamagynyň, ýurdumyzyň depginli ösmeginiň berk binýadynyň emele getirilýändigine şaýatlyk edýär. Bagtyýar halkymyz özi hakynda edilýän ýadawsyz aladany ýakyndan duýýar we şeýle abadançylygyň gözbaşynda durýan Gahryman Arkadagymyza we Arkadagly Serdarymyza köp-köp sagbolsun aýdýar.

Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz Ser­dar Ber­di­mu­ha­me­do­wyň ma­ýa go­ýum sy­ýa­sa­ty mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­tiň ýo­ka­ry ösüş dep­gin­le­ri­niň üp­jün edil­me­gi­ne gö­nük­di­ril­ýär we özü­niň oňyn ne­ti­je­le­ri­ni ber­ýär. 

Döw­let Baş­tu­ta­ny­myz ta­ra­pyn­dan tas­syk­la­nan uzak möh­le­ti öz içi­ne al­ýan Türk­me­nis­ta­nyň ma­ýa go­ýum Mak­sat­na­ma­la­ry döw­let dur­mu­şy­nyň we halk ho­ja­ly­gy­nyň äh­li ul­gam­la­ryn­da göz öňün­de tu­tul­ýan öz­gert­me­le­riň ugur­la­ry­ny anyk kes­git­le­ýän der­wa­ýys res­mi­na­ma bo­lup dur­ýar.  

Ar­ka­dag­ly Ser­da­ry­myz tä­ze önüm­çi­lik kuw­wat­lyk­la­ry­na ma­ýa­la­ryň go­ýul­ma­gy halk ho­ja­ly­gy­nyň dur­muş ul­ga­my­nyň äh­li pu­dak­la­ry­nyň ösüş mak­sat­na­ma­la­ry­na iter­gi ber­mä­ge, ýur­du­my­zyň önüm ön­dü­ri­ji­le­ri­ni, şol san­da hu­su­sy­ýet­çi­le­ri gol­da­ma­ga müm­kin­çi­lik ber­ýär di­ýip bel­le­ýär. Mu­nuň özi di­ňe bir da­şa­ry ýurt­lar­dan ge­ti­ril­ýän ha­ryt­la­ryň or­nu­ny tut­ýan önüm­çi­lik bi­len çäk­len­män, eý­sem, ýur­du­my­zyň gir­de­ji­si­niň art­ma­gy­nyň mö­hüm çeş­me­si bo­lup dur­ýan is­leg­li ha­ryt­la­ryň ha­sa­by­na eks­port müm­kin­çi­lik­le­ri­ni gi­ňelt­mä­ge şert dö­red­ýär. Döw­let ma­ýa go­ýum sy­ýa­sa­ty­nyň esa­sy ugur­la­ry mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti döw­re­bap­laş­dyr­mak­dan we di­wer­si­fi­ka­si­ýa­laş­dyr­mak­dan yba­rat­dyr.  

Ar­ka­dag­ly Ser­da­ry­my­zyň taý­syz ta­gal­la­la­ry­nyň ne­ti­je­sin­de, Ber­ka­rar döw­le­tiň tä­ze eý­ýa­my­nyň Gal­ky­ny­şy döw­rün­de hu­su­sy te­le­ke­çi­le­re beril­ýän kö­pu­gur­ly gol­daw soň­ky ýyl­lar­da hu­su­sy­ýet­çi­li­giň ýaý­baň­lan­ma­gy­na, giň ge­rim bi­len ös­me­gi­ne, bäs­deş­li­ge ukyp­ly önümleri öndürýän te­le­ke­çi­le­riň we se­na­gat­çy­la­ryň peý­da bol­ma­gy­na, ra­ýat­la­ry­my­zyň te­le­ke­çi­lik baş­lan­gyç­la­ry­nyň ma­li­ýe se­riş­de­le­ri bi­len hö­wes­len­di­ril­me­gi­ne şert dö­ret­di. Şeý­le­lik­de, jem­gy­ýe­ti­mi­ziň we döw­le­ti­mi­ziň ösü­şi­niň hä­zir­ki tap­gy­ryn­da «Döw­let adam üçin­dir!» di­ýen şy­gar­da öz be­ýa­ny­ny ta­pan yk­dy­sa­dy sy­ýa­sa­ty­my­zy üs­tün­lik­li dur­mu­şa ge­çir­mek­de «Hal­kyň Ar­ka­dag­ly za­ma­na­sy» ýy­ly­myz ro­waç­lyk­la­ra bes­len­ýär.  

Mä­lim bol­şy ýa­ly, Ga­raş­syz ýur­du­my­zyň ma­li­ýe-yk­dy­sa­dy ba­bat­da ösüş­le­rin­de döw­le­ti­mi­ziň ma­ýa go­ýum sy­ýa­sa­ty­nyň aý­ra­tyn äh­mi­ýe­ti bar­dyr.  

Ýur­du­my­zyň yk­dy­sa­dy­ýe­ti­niň hal­ka­ra gi­ňiş­li­ge bar­ha iş­jeň go­şu­lyş­ýan­dy­gy bi­len bag­ly­lyk­da, yk­dy­sa­dy­ýe­tiň dür­li pu­dak­la­ry bo­ýun­ça giň göz­ýe­tim­li, in­no­wa­sion teh­no­lo­gi­ýa­lar­dan oňat baş çy­ka­rýan hü­när­men­le­riň tä­ze nes­li­ni taý­ýar­la­mak iş­le­ri hem yk­dy­sa­dy stra­te­gi­ýa­ny ama­la aşyr­ma­gyň çäk­le­rin­de ut­ga­şyk­ly al­nyp ba­ryl­ýar. Şo­ňa gö­rä-de, bi­ziň äh­li ugur­lar­da­ky iş­le­ri­miz stra­te­gi­ki mak­sat­la­ra gö­nük­di­ril­en­dir. Ýurt de­re­je­sin­de ne­ti­je­li al­nyp ba­ryl­ýan we dur­mu­şa ge­çi­ril­ýän ma­ýa go­ýum sy­ýa­sa­ty hem mu­ňa aý­dyň my­sal­dyr. Ma­ýa go­ýum sy­ýa­sa­ty «Türk­me­nis­ta­nyň dur­muş-yk­dy­sa­dy ösü­şi­niň 2011 — 2030-njy ýyl­lar üçin Mil­li mak­sat­na­ma­syn­da», «Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň ýur­du­my­zy 2019 — 2025-nji ýyl­lar­da dur­muş-yk­dy­sa­dy taý­dan ös­dür­me­giň Mak­sat­na­ma­syn­da», şeý­le-de «Türk­me­nis­ta­nyň 2021 — 2025-nji ýyl­lar üçin da­şa­ry söw­da Stra­te­gi­ýa­syn­da» göz öňün­de tu­tu­lan mak­sat­la­ra ýet­mek­de mö­hüm orun eýe­le­ýär. Şu­ňa la­ýyk­lyk­da, ýur­du­myz­da her ýyl­da yk­dy­sa­dy­ýe­tiň ös­dü­ril­me­gi­ne gö­nük­di­ril­ýän ma­ýa go­ýum­la­ry­nyň möç­be­ri, şeý­le hem ola­ryň gö­nük­di­ri­len ugur­la­ry ta­kyk kes­git­le­nil­ýär. Me­se­lem, ýur­du­myz­da üs­tü­miz­dä­ki 2022-nji ýyl üçin mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­te gö­nük­di­ri­len ma­ýa go­ýum­la­ry­nyň umu­my möç­be­ri 36,1 mil­liard ma­na­da deň­dir. Şo­nuň 60,2 gö­te­ri­mi önüm­çi­lik ug­ru­na, 39,2 gö­te­ri­mi bol­sa dur­muş-me­de­ni mak­sat­ly iş­le­re bö­lü­nen­dir. Bu san­lar ýur­du­myz­da önüm­çi­li­ge sarp edil­ýän ma­ýa go­ýum­la­ryň möç­be­ri­niň ýy­lyň-ýy­ly­na art­ýan­dy­gy­ny gör­kez­ýär. Şeý­le edil­me­gi ýur­du­myz­da im­por­tuň or­nu­ny tut­ýan ýo­ka­ry hil­li mil­li önüm­le­ri­mi­zi ön­dür­mä­ge, mil­li ma­na­dy­my­zyň hüm­me­ti­ni ýo­kar­lan­dyr­ma­ga we ila­tyň hal-ýag­da­ýy­ny has-da go­wu­lan­dyr­ma­ga ýar­dam ed­ýär. Ýur­du­myz­da ma­ýa go­ýum­la­ry soň­ra ön­dü­ril­ýän önü­miň ýa-da hö­dür­len­ýän hyz­mat­la­ryň ha­sa­by­na ödel­jek we ýur­da gir­de­ji ge­tir­jek önüm­çi­lik we dur­muş mak­sat­ly ugur­la­ra sarp edil­ýär. Ýur­du­myz­da zäh­met adam­la­ry­nyň ýa­şa­ýyş-dur­muş şert­le­ri­niň yzy­gi­der­li ýokarlan­dy­ryl­ma­gy üçin hem ägirt uly ma­ýa go­ýumlar öz­leş­di­ril­ýär. Bu ugur­da­ky ma­ýa go­ýum çyk­da­jy­la­ry hal­ky­my­zyň önüm­çi­lik­de çek­ýän ha­lal zäh­met­le­ri bi­len döw­le­ti­mi­ze gir­de­ji ge­tir­mek­le­ri­niň ha­sa­by­na ödel­ýär di­ýip aýt­mak bo­lar.  

Se­lim­ber­di HO­JA­BER­DI­ÝEW,

Aş­ga­bat şä­he­ri­niň Baş ma­li­ýe we yk­dy­sa­dy­ýet mü­dir­li­gi­niň baş­ly­gy­nyň orun­ba­sa­ry.

Awaza, 16-njy awgust (TDH). Şu gün «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ulag ministrleriniň derejesindäki halkara maslahat öz işini tamamlady. “Aşgabat prosesi: arabaglanyşygy pugtalandyrmak üçin maliýeleşdirmek” atly maslahat Türkmenistanyň Hökümeti tarapyndan Birleşen Milletler Guramasynyň howandarlygynda guraldy. 

Utgaşykly görnüşde geçirilen çärä dünýäniň 40-a golaý döwletinden hem-de halkara düzümleriň, şol sanda BMG-niň edaralarynyň, abraýly sebit we sebitara guramalaryň we maliýe institutlarynyň hem-de seljeriş merkezleriniň, hususy ulgamyň 30-dan gowragynyň wekilleri, ýurdumyzyň hökümetiniň agzalary, birnäçe ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň ýolbaşçylary hem-de wekilleri gatnaşdylar. 

Düýn maslahatda edilen çykyşlarda forumyň ähmiýeti we öz wagtynda çagyrylandygy nygtaldy. Foruma gatnaşyjylaryň uly düzümi ýurdumyza hormat goýulýandygynyň, onuň ulag ulgamynda ählumumy hyzmatdaşlyga goşýan goşandynyň ykrar edilýändiginiň nobatdaky aýdyň subutnamasyna öwrüldi. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň sanly ulgam arkaly ýüzlenmesiniň myhmanlarda aýratyn gyzyklanma döredendigini bellemek gerek. Çykyşda häzirki döwürde ulag we kommunikasiýalar ulgamynyň ösdürilmeginiň has möhüm we aýgytly ähmiýeti bellenildi. Şunuň bilen birlikde, döwlet Baştutanymyz tagallalary birleşdirmek, çalt we aýdyň netijelere ýetmek üçin tutanýerli gönükdirmek zerurlygynyň ýüze çykýandygyna duşuşyga gatnaşyjylaryň ünsüni çekdi. 

Hormatly Prezidentimiz bu ýerde iň möhüm ugurlaryň biri Birleşen Milletler Guramasynyň çäklerinde umumy iş ýörelgelerini işläp taýýarlamak bolup durýar. Biziň pikirimizçe, ulag meseleleri bütindünýä guramasynyň aýratyn iş ugry hökmünde BMG-niň gün tertibinde hemişelik we berk orny eýelemelidir. Türkmenistanyň bu ugurda işjeň syýasaty ulag meseleleri boýunça gepleşikleri ulgamlaýyn we yzygiderli häsiýetde alyp barmaga gönükdirilendir diýip belledi. 

Şeýle hem hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletler üçin bu strategik ulgamda täze halkara başlangyçlary öňe sürdi. Şolaryň hatarynda BMG-niň howandarlygynda ýörite iş toparyny döretmek baradaky başlangyç bar. Bu topar ulag ulgamynda deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň bähbitlerini gorar we BMG-niň degişli düzümleri bilen yzygiderli iş alyp barar, şeýle hem BMG-niň Baş Assambleýasynyň deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlaryň ählumumy ulag hyzmatdaşlygynyň ösüşinde we ony pugtalandyrmakda ornuny ýokarlandyrmak hakyndaky Kararnamanyň taslamasyny işläp taýýarlamak baradaky teklibi görkezmek bolar. 

BMG-niň düzümleýin edaralarynyň ýokary wezipeli wekilleriniň çykyşlarynda ulag arabaglanyşygyna Hereketleriň Wena maksatnamasyny durmuşa geçirmekde we Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmekde möhüm serişde hem-de COVID-19 pandemiýasyndan soňky döwürde deňze çykalgasy bolmadyk ýurtlaryň durnukly dikeldilmegi üçin örän wajyp ugur hökmünde garalýandygy nygtaldy. 

Foruma gatnaşyjylar häzirki wagtda ulag ulgamynyň işiniň tutuş dünýä boýunça dikeldilýändigini nygtap, halkara bileleşiginiň çaltlyk bilen maýa goýumlaryny, tehnologiýalary hem-de tehniki kömegi gönükdirmelidigini we durnukly ulag üçin kuwwaty pugtalandyrmalydygyny bellediler. Bu kömek, ilkinji nobatda, deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlara berilmelidir. 

 Düýn gozgalan meseleler boýunça ara alyp maslahatlaşmalar şu gün geçirilen umumy mejlisleriň çäklerinde dowam etdirildi. 

Günüň birinji ýarymynda “Berkarar” myhmanhanasynda “Merkezi Aziýa — Ýakyn Gündogar — Afrika: ulag ulgamynda hyzmatdaşlygyň mümkinçilikleri” atly ministrlikleriň derejesindäki duşuşyk geçirildi. 

Onda bu sebitlere girýän ýurtlaryň arasynda hyzmatdaşlygy giňeltmegiň gurallary ara alnyp maslahatlaşyldy. Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlaryň hem-de üstaşyr döwletleriň ulag arabaglanyşygyny üpjün etmek üçin döwrebap ulag düzümini döretmek boýunça iri taslamalary durmuşa geçirmegiň wajypdygyna aýratyn üns berildi. Duşuşyga gatnaşyjylar hyzmatdaşlygyň bu görnüşiniň netijeli häsiýete eýedigini belläp, dialogy yzygiderli esasda dowam etmegiň möhümdigini nygtadylar. 

“Ulag geçelgelerini ösdürmek, sebitara baglanyşyk, toplumlaýyn multimodal ulag ulgamlary we ulag bilen söwdanyň üznüksiz baglanyşygy”, “Kämil üstaşyr daşamalary we söwdany ýeňilleşdirmek hem-de COVID-19 pandemiýasyndan durnukly dikeltmek üçin sanly ulgamlary pugtalandyrmak”, “Ygtybarly ulag gatnawlary, ekologiýa taýdan durnukly ulag ulgamlaryny döretmek, howanyň üýtgemegine uýgunlaşmak we täsirleri peseltmek — tejribe we öňdebaryjy amallar”, “Ulag we maglumat durnuklylygy hem-de ýol howpsuzlygy üçin hyzmatdaşlygy pugtalandyrmak” diýen mowzuklar boýunça geçirilen umumy mejlisleriň barşynda wekiller hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowa hem-de Türkmenistanyň Hökümetine bu möhüm maslahatyň ýokary derejede guralandygy üçin tüýs ýürekden hoşallyk bildirdiler. 

Çykyşlarda bellenilişi ýaly, ulag ulgamy dünýä hojalygynyň möhüm pudaklarynyň biri bolmak bilen, önümçiligi we ilaty ýerleşdirmekde oňyn geografik we düzümleýin öňegidişliklere, zähmet öndürijiliginiň ýokarlanmagyna, ilatyň hal-ýagdaýynyň has-da gowulanmagyna ýardam edýär. Ulag gatnawlary ykdysadyýet üçin zerur bolan ulgamlaryň durnuklylygynyň we ykdysady taýdan netijeliliginiň esasy şerti bolup durýar. 

Şu ulgamyň kömegi arkaly milli hem-de halkara möçberlerde senagat we oba hojalyk önümçiliginiň ýakynlaşmagy netijeli häsiýete eýe bolýar, umuman, döwletleriň ykdysady ýagdaýy gowulanýar. Şunuň bilen baglylykda, ýokary derejedäki şeýle duşuşyklaryň bu ugurda halkara bileleşiginiň tagallalaryny utgaşdyrmakda hem-de durnukly ulag ulgamynda ýurtlaryň we halkara düzümleriň garaýyşlaryny ýakynlaşdyrmakda möhüm ädim bolup durýandygy bellenildi. 

Çykyşlarda sebit gatnaşyklaryny ösdürmekde we Merkezi Aziýanyň ýurtlaryna has ygtybarly üstaşyr ulag ulgamy bilen üpjün edip biljek täze söwda ýollarynyň giňeldilmegini goldamakda ýurdumyzyň öňdäki orunlaryň birini eýeleýändigi aýratyn bellenildi. Şunuň bilen baglylykda, Türkmenistanyň başlangyjy boýunça Milletler Bileleşigi tarapyndan biragyzdan kabul edilen BMG-niň Baş Assambleýasynyň durnukly ulag boýunça dört Kararnamasynyň (2014-nji, 2015-nji, 2017-nji we 2021-nji ýyllarda) ähmiýeti bellenildi. Bu Kararnamalar ulag ulgamynda netijeli hyzmatdaşlygy ösdürmäge, üstaşyr ulag geçelgeleriň durnukly ulgamyny kemala getirmäge, sebit, yklymara we ählumumy möçberde ulag aragatnaşygynyň iri düzümleýin merkezlerini döretmäge gönükdirilendir. 

Şunuň bilen birlikde, hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň forumyň birinji gününde beýan eden täze teklipleriniň, hususan-da, BMG-niň howandarlygynda deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň bähbitlerini gorajak ýörite iş toparyny döretmek, Baş Assambleýanyň “Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlaryň ählumumy ulag hyzmatdaşlygynyň ösüşinde we ony pugtalandyrmakda ornuny ýokarlandyrmak hakyndaky” Kararnamasyny işläp taýýarlamak baradaky teklipleriniň wajypdygy nygtaldy. Başlangyçlaryň iş ýüzünde durmuşa geçirilmegi döwletleriň bähbitlerini öňe sürmäge netijeli itergi bermäge, dünýä bileleşiginiň olary çözmäge eýerýändigini görkezmäge gönükdirilendir. 

Foruma gatnaşyjylaryň pikirine görä, döwlet Baştutanymyzyň teklipleriniň derwaýysdygy we zerurdygy äşgärdir, çünki ulag ulgamy dünýä hojalyk gatnaşyklarynyň durnuklylygyna we deňagramlylygyna gönüden-göni täsir edýän ählumumy ykdysadyýetiň esasy ugurlarynyň biridir. Ol Birleşen Milletler Guramasynyň Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmekde möhüm orun eýeleýär. 

Ýurdumyz çäk taýdan has amatly ýerleşmek bilen, sebit we yklym ähmiýetli möhüm üstaşyr ulag we logistika merkezi hökmünde özüniň eýeleýän ornuny has-da pugtalandyryp, bu ulgamdaky ägirt uly kuwwatyndan ählumumy abadançylygyň bähbidine netijeli peýdalanmaga çalyşýar. Türkmenistanyň bu ugurdaky yzygiderli we işjeň syýasaty BMG-niň giňden goldaw bermeginde öz netijelerini berýär. Şunuň bilen baglylykda, Türkmenistanyň bu ulgamdaky netijeli tagallalaryna, ýurdumyzyň başyny başlan, yklymyň ulag ulgamlaryny ösdürmek üçin möhüm ähmiýete eýe bolan giň gerimli taslamalara aýratyn üns berildi. 

Gürrüň Gara we Baltika deňizleri sebitleriniň, Günorta we Günorta — Gündogar Aziýanyň, Ýakyn Gündogaryň hem-de Aziýa — Ýuwaş umman sebitiniň deňiz terminallaryna çykmak arkaly Ýewraziýa giňişligini gurşap alýan ulag gatnawlarynyň köpşahaly, toplumlaýyn we utgaşykly düzümini gurmak barada barýar. Türkmenistan milli derejede eýýäm ulag düzümini döretmegiň, ösdürmegiň we döwrebaplaşdyrmagyň giň gerimli maksatnamasyny durmuşa geçirmäge girişdi. 

 Pikir alyşmalaryň çäklerinde häzirki döwürde dünýäde ulag ulgamynda ählumumy meseleleri çözmek üçin tagallalaryň birleşdirilmeginiň zerurdygyna göz ýetirmek derejesi artýar. Dünýä bileleşigi bu ulgamda netijeli hyzmatdaşlyga taýýardygyny görkezip, Birleşen Milletler Guramasynyň bu ugurdaky işini goldaýar. Şol bir wagtyň özünde, ylalaşykly ählumumy halkara işinde täze ugur — ulag diplomatiýasy barha uly ähmiýete eýe bolýar. Ulag diplomatiýasy bu ulgamda köptaraply gatnaşyklaryň netijeli usuly bolup durýar. 

Bellenilişi ýaly, dünýä ulagyny ösdürmek meseleleri boýunça gepleşikler başlanmak bilen çäklenmän, eýsem, ol has netijeli we maksatlaýyn häsiýete eýe bolýar, oňa täze gatnaşyjylar — döwletler, kompaniýalar halkara institutlar we guramalar çekilýär. 

Ulag kadalaryny, standartlary we üstaşyr çäreleri has doly sazlaşdyrmak üçin ähli ýurtlar tarapyndan BMG-niň ulag baradaky konwensiýalaryny tassyklamagy hem-de sebitde islendik wehimlere durnukly bolan özara ulag gatnaşyklary üpjün etmek üçin deňze çykalgasy bolmadyk ýurtlar babatda Hereketleriň Wena maksatnamasyny durmuşa geçirmek Birleşen Milletler Guramasy tarapyndan teklip edilen gurallaryň hatarynda görkezildi. Şol gurallar ýurtlar tarapyndan sebitde we tutuş dünýäde ulag aragatnaşygyny netijeli dikeltmek üçin ulanylyp bilner. 

Çykyşlarda şeýle hem ýurtlaryň BMG bilen hyzmatdaşlykda öňe sürlen bilelikdäki başlangyçlara daýanyp biljekdikleri nygtaldy. Şolaryň hatarynda durnukly ulag boýunça birinji ählumumy maslahatyň jemleýji resminamasy — BMG-niň hukuk gurallaryny, kadalaryny, ölçeglerini hem-de maksatnamalaryny ulanmak arkaly söwda we ulag ulgamlarynda bökdençlikleri azaltmak boýunça Aşgabat başlangyjy bar. Bu resminamalarda bar bolan wezipeleri çözmek boýunça maslahatlar öz beýanyny tapýar. 

Şunuň bilen baglylykda, Türkmenistanyň bu babatda görelde görkezýändigi nygtaldy. Ýurdumyz 2020-nji ýyldan bäri BMG-niň Ýewropa Ykdysady komissiýasynyň ulag konwensiýalarynyň sekizisini tassyklady. 

Şu maslahatyň gün tertibine dünýäniň, şol sanda deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň häzirki ösüşinde ulag ulgamynyň ornuna bagyşlanan anyk ugurlaryň giň toplumy girizildi. Şu maslahat bu ulgamda özara gatnaşyklaryň netijeli gurallaryny we usullaryny işläp taýýarlamak üçin şertleri döretmäge mümkinçilik berer. 

Maslahata gatnaşyjylar bu forumyň ähmiýetini nygtap, Türkmenistanyň ulag-kommunikasiýa ulgamynda özara bähbitli halkara hyzmatdaşlygy pugtalandyrmaga, döwrüň talabyna laýyk gelýän hem-de döwletlere we sebitlere anyk ykdysady ösüşi üpjün etmäge, olaryň strategik bähbitleriniň laýyk gelmegine ýardam etmäge ukyply degişli utgaşykly düzümi döretmäge goşan goşandyna ýokary baha berdiler. 

Wekilleriň umumy pikirine görä, bu ulgamdaky syýasatyň esasy meselelerini öz wagtynda ara alyp maslahatlaşmak ulag ulgamyny mundan beýläk-de ösdürmek maksady bilen, möhüm görkezijilere esaslanýan çözgütleri gözlemek üçin zerurdyr. Derwaýys wezipeleri üstünlikli ýerine ýetirmek üçin bilelikdäki hereketler babatda hyzmatdaşlyk, Durnukly ösüş maksatlaryny maliýeleşdirmegiň meýilnamalaryny ornaşdyrmak, bu işe hususy ulgamyň gatnaşmagy, toplumlaýyn ulag meýilnamalaşdyrylmagy üçin mümkinçilikleri ösdürmek hem-de ulag babatdaky bilime maýa goýumlaryny goýmak zerur bolup durýar. Bularyň ählisi möhüm ähmiýete eýedir we Durnukly ösüş maksatlaryna edilýän çykdajylaryň netijeliligini ýokarlandyrmaga hem-de serişdeleri tygşytlamaga ýardam edip biler. 

Foruma gatnaşyjylar ulag arabaglanyşygyň gün tertibini ilerletmekde görnükli hünärmenleri birleşdiren bu maslahatyň tejribe alyşmak üçin ajaýyp meýdança bolup durýandygyny bellediler. Ählumumy pandemiýadan soňky döwürde durnukly dikeldiş çärelerini amala aşyrmak, aýratyn hem ulag ulgamynda giň gerimli işleri ýerine ýetirmek üçin bilelikdäki tagallalary utgaşdyrmagyň zerurdygy nygtaldy. 

Umumy mejlisleriň barşynda, şeýle hem howa, awtomobil, demir ýol we deňiz ulagynyň häzirki ýagdaýy, dünýä ykdysadyýetiniň bu ulgamyny ösdürmegiň geljegi, pudaklaýyn düzüme maýa goýumlarynyň çekilmegi, innowasiýalaryň ornaşdyrylmagy, daşky gurşawy goramak we howpsuzlyk bilen baglanyşykly meselelere garaldy. 

Foruma gatnaşyjylar deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletlerde ulag ulgamyndaky işleriň ýagdaýynyň ara alnyp maslahatlaşylmagynyň, şu babatda koronawirus ýokanjynyň pandemiýasynyň we beýleki wehimleriň täsirini kesgitlemegiň umumy bähbitlere has anyk göz ýetirmäge, garaýyşlaryň ýakynlaşmagyna, hyzmatdaşlyk gatnaşyklarynyň täze nusgalaryny işläp taýýarlamaga ýardam berjekdigine ynam bildirdiler. 

Şu gün şeýle hem halkara ulag we üstaşyr geçelgesini döretmek boýunça Utgaşdyryjy geňeşiň mejlisi geçirildi. Aşgabat ylalaşygyna gatnaşyjy döwletleriň, hususan-da, Eýranyň, Omanyň, Türkmenistanyň, Özbegistanyň we Gazagystanyň wekilleri şu üstaşyr ulag geçelgäniň ugurlary bilen baglanyşykly ozal gazanylan ylalaşyklaryň durmuşa geçirilişiniň barşyny ara alyp maslahatlaşdylar. 

Şeýle hem tehniki häsiýetli meseleleriň birnäçesine garaldy. Wekiliýetleriň agzalary Aşgabat ylalaşygyna gol çeken döwletleriň logistik merkezleriniň netijeliligini we ornuny ýokarlandyrmagyň wajypdygyny belläp, ähli ýurtlaryň logistik merkezleriniň arasynda hyzmatdaşlygy ösdürmegiň mümkinçilikleri barada pikir alyşdylar. 

Mejlisiň jemleri boýunça halkara ulag we üstaşyr geçelgesini döretmek boýunça Utgaşdyryjy geňeşiň 2-nji mejlisiniň Özara düşünişmek hakyndaky Ähtnamasy kabul edildi. 

Maslahatyň çäklerinde resminamalaryň birnäçesine gol çekildi. Şolaryň hatarynda Türkmenistanyň Hökümeti bilen Moldowa Respublikasynyň Hökümetiniň arasynda halkara awtomobil gatnawy hakyndaky Ylalaşyk; Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň ýanyndaky Ulag we kommunikasiýalar agentligi bilen Russiýa Federasiýasynyň Ulag ministrliginiň arasynda halkara awtomobil daşamalary ösdürmek babatda özara düşünişmek hakyndaky Ähtnama; Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň ýanyndaky Ulag we kommunikasiýalar agentliginiň “Türkmendeňizderýaýollary” agentligi bilen Gruziýanyň Deňiz ulag agentliginiň arasynda özara düşünişmek hakyndaky Ähtnama bar. 

Şeýle hem forumyň çäklerinde ýurdumyzyň daşary ýurtly wekiller bilen geçiren duşuşygynda netijeli hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de ösdürmegiň, gyzyklanma bildirilýän taraplaryň täze ulag-logistika ugurlaryny döretmek boýunça taslamalary durmuşa geçirmäge gatnaşmak mümkinçilikleri ara alnyp maslahatlaşyldy. 

Forumyň netijeleri boýunça deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ulag ministrleriniň halkara maslahatynyň Jemleýji Beýannamasy kabul edildi. 

 Jemleýji mejlisiň barşynda forumyň wekilleri tarapyndan iki günüň dowamynda geçirilen işiň netijeleri jemlenildi. 

Bellenilişi ýaly, deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ulag ministrleriniň maslahatyň bilelikde kabul edilen Jemleýji Beýannamasy ugurdaş ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň çykyşlarynyň, deslapky resminamalaryň, umumy mejlisleriň çäklerinde olary ara alyp maslahatlaşmagyň esasynda taýýarlanyldy. Onda COVID-19 pandemiýasyndan soňky döwürde deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň durnukly dikeldilmegi hem-de galan döwürde Hereketleriň Wena maksatnamasynyň ýerine ýetirilmegini çaltlandyrmak üçin özara ulag baglanyşygy güýçlendirmegiň wajypdygy nygtalýar. 

Resminamada şeýle hem Birinji Ählumumy ulag maslahatynyň jemleri boýunça binýady goýlan durnukly ulag boýunça Aşgabat prosesini dowam etmegiň, bu prosesiň çäklerinde degişli köptaraply geňeşmeleriň hem-de bilim çäreleriniň geçirilmeginiň möhümdigine üns çekilýär. 

Soňra deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň bütindünýä toparynyň başlygy, Botswana Respublikasynyň Birleşen Milletler Guramasynyň ýanyndaky hemişelik wekili, ilçi Kollen Wiksen Kelapile çykyş edip, forumyň barşynda ulag ulgamyny ösdürmegiň derwaýys wezipeleri, COVID-19 pandemiýasyndan soňky döwürde deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň söwda mümkinçiliklerini ýokarlandyrmak üçin ulag arabaglanyşygyny gowulandyrmak babatda maslahatlar boýunça pikir alşyldy. 

Bellenilişi ýaly, maslahatda göwnejaý hereket edýän durnukly ulag ulgamy deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ykdysady taýdan we durnukly ösüşini doly üýtgedip biler. Jenap Kollen Wiksen Kelapile Hereketleriň Wena maksatnamasyny durmuşa geçirmegiň wajypdygy barada aýdyp, halkara bileleşigi tarapyndan deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň goldanylmagynyň, olaryň möhüm wezipelerini çözmegiň wajypdygyna ünsi çekdi. 

 Öz nobatynda, BMG-niň Baş sekretarynyň orunbasary, BMG-niň az ösen döwletler, deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletler hem-de ösüp barýan kiçi ada döwletler boýunça Ýokary wekili hanym Rabab Fatima biziň ýüzbe-ýüz bolýan dürli ählumumy çökgünlikler zerarly deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň durnukly ulag ulgamyny üpjün etmek üçin, şol sanda degişli düzümi maliýeleşdirmekde, sanly ulgama geçmegi ilerletmekde, Serhetýaka çärelerini dolandyrmakda hem-de Bütindünýä Gümrük Guramasynda çäreleri aňsatlaşdyrmaga ýardam bermek maksatnamasyny ýerine ýetirmekde goldawa mätäçdigini belledi. 

Şunuň bilen birlikde, milli islegler we howanyň üýtgemegine dogry täsir etmek, düzümleýin taslamalary hem-de ulag ulgamyny ösdürmek maksatnamalaryny durmuşa geçirmek üçin tehniki goldaw bermek babatda ýeterlik derejedäki durnukly we elýeterli ulagy ösdürmäge gönükdirilen serişdeleri giňeltmegiň möhümdigine üns berildi. 

Bellenilişi ýaly, geçelgelerden geçmegiň wagtyny azaltmak hem-de tagallalaryň gaýtalanmagynyň öňüni almak üçin halkara ulag geçelgelerini dolandyrmaga utgaşykly we durnukly çemeleşmäni kabul etmek hem-de sebit arabaglanyşygyny ilerletmek üçin goşmaça çäreleri görmek zerurdyr. Şunuň bilen baglylykda, halkara we sebit guramalarynyň bu işe gatnaşmagyna ýokary baha berildi. 

Şoňa görä-de, häzirki wagtda deňze çykalgasy bolmadyk ýurtlaryň ileri tutulýan maksatnamalaryň üstünde işlemek örän wajypdyr. Şunuň bilen baglylykda, hyzmatdaşlygy pugtalandyrmak we deňze çykalgasy bolmadyk ýurtlary goldamagyň hereketlerini çaltlandyrmak üçin gurallaryň ählisinden peýdalanmak zerurdyr. 

Şeýlelikde, Türkmenistanyň Hökümetiniň başlangyjy boýunça we Birleşen Milletler Guramasynyň howandarlygynda «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda üstünlikli geçirilen deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ulag ministrleriniň halkara maslahaty taryhy ähmiýetli waka boldy. 

Maslahata gatnaşanlaryň uly düzümi, ara alnyp maslahatlaşylan meseleleriň giň toplumy, beýan edilen başlangyçlar, teklip edilen gurallar hem-de maslahatlar parahatçylygyň, ösüşiň we rowaçlygyň bähbidine durnukly ulag ulgamynda halkara hyzmatdaşlygy pugtalandyrmaga gönükdirilen çemeleşmeleriň hem-de maksatlaryň umumydygyny aýdyňlyk bilen görkezdi. 

 * * * 

Forumyň ikinji gününiň barşynda mähriban halkymyzyň asyrlaryň dowamynda aýawly saklanan baý medeni mirasy we döredijilik däpleri barada gürrüň berýän sergi guraldy. Daşary ýurtly myhmanlara amaly-haşam sungatynyň ösüşini aýdyňlyk bilen görkezýän täsin gymmatlyklar görkezildi. El işiniň ussatlarynyň taýýarlan önümleri, has takygy, olaryň özboluşlylygy, milli öwüşginleri hem-de ýokary hili maslahata gatnaşyjylaryň ünsüni çekdi. 

Bu ýere gelenler täsinligi, owadanlygy, inçeligi hem-de köpöwüşginliligi bilen tapawutlanýan ajaýyp halylaryň gözelligine haýran galdylar. Ussat zergärleriň zehini bilen döredilen şaý-sepler, gülýakalar, bilezikler, ýüzükler, gulakhalkalar we beýlekiler maslahata gatnaşyjylarda uly gyzyklanma döretdi. 

Şeýle hem foruma gatnaşyjylar üçin sungat ussatlarynyň konserti guraldy. Konsertiň maksatnamasyna laýyklykda, häzirki döwri wasp edýän aýdym-sazly we folklor-etnografik çykyşlar, joşgunly tanslar, halk hem-de häzirki zaman aýdymlary ýerine ýetirildi.

Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ministrleri hem-de ýokary wezipeli wekilleri 2022-nji ýylyň 15-16-njy awgustynda beýleki gyzyklanma bildirýän degişli taraplaryň, üstaşyr, ösüş boýunça hyzmatdaş ösüp barýan döwletleriň, Birleşen Milletler Guramasynyň, halkara, sebit hem-de sebitara guramalarynyň, sebit ösüş banklarynyň, seljermeler merkezleriniň, hususy bölümiň we beýleki gyzyklanma bildirýän taraplaryň gatnaşmagynda Awazada (Türkmenistan, Türkmenbaşy şäheri) ýüzbe-ýüz (hem-de wirtual görnüşde) duşuşdylar. 

“Aşgabat prosesi: arabaglanyşygy pugtalandyrmak üçin maliýeleşdirmek” ady bilen geçirilýän ministrler derejesindäki maslahaty Türkmenistanyň Hökümeti BMG-niň az ösen döwletler, deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletler hem-de ösüp barýan kiçi ada döwletler boýunça Ýokary wekiliniň müdiriýeti bilen hyzmatdaşlykda gurady. 

Aýratyn ugurlar boýunça mejlisleriň barşynda geçirilen pikir alyşmalara esaslanyp, maslahat deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletler üçin ulag gatnawlaryny gowulandyrmak hem-de Birleşen Milletler Guramasynyň 2024-nji ýylda geçiriljek deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletler boýunça üçünji maslahata taýýarlyk görmegiň çäklerinde Hereketleriň Wena maksatnamasyny durmuşa geçirmegi tizleşdirmek boýunça aşakda görkezilen çäreleri geçirmäge çagyrýar: 

 COVID-19 pandemiýasyndan soňky döwürde durnukly dikeldiş üçin giňeldilen ulag arabaglanyşygynyň möhüm orny 

Deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň halkara we sebit bazarlaryna çykmagynda üstaşyr gatnawlaryň möhüm orny bellenildi. Ulaglaryň ähli görnüşlerine (awtomobil, demir ýol, howa we suw) garaldy. 

Ulag arabaglanyşygyna Hereketleriň Wena maksatnamasynyň hem-de Durnukly ösüş maksatlary ulgamynda ileri tutulýan ugurlara ýetmegiň, şeýle hem deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň COVID-19 pandemiýasyndan soňky döwürde durnukly dikeldilmegi üçin örän möhüm serişde hökmünde garaldy. 

Ministrler diňe bir ozalkydan gowy dikeltmegiň mümkinçiligini däl-de, howanyň üýtgemegi bilen baglanyşykly täsirleri azaltmak üçin durnukly hem-de ygtybarly düzümleriň ösüşini üpjün etmek mümkinçiligini hem goldadylar. 

 Hereketleriň Wena maksatnamasynyň ulag aragatnaşygynyň anyk wezipelerine hem-de Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmekde gazanylan tejribeler we meseleler, şeýle hem COVID-19 pandemiýasynyň ýetiren täsiri 

Deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň ulag düzümini hem-de gatnawlaryny ösdürmegiň görkezijileri boýunça belli derejede ösüş gazanandyklaryna garamazdan, ol ösüşler deňeçer däldir hem-de deňze çykalgasy bolmadyk döwletler Durnukly ösüş maksatlaryna hem-de Hereketleriň Wena maksatnamasynyň degişli ileri tutulýan ugurlaryna doly derejede ýetmegi başarmadylar. 

COVID-19 pandemiýasynyň ýetiren oňaýsyz täsirleri täze serhet we üstaşyr kadalarynyň girizilmegine getirdi, şol kadalar serhetden geçilmegini çäklendirdi ýa-da serhetleriň ýapylmagyna, harytlary ibermegiň ählumumy ulgamynyň bozulmagyna, gündelik zerur harytlaryň, şol sanda azyk önümleriniň we derman serişdeleriniň bellenilen ýerine ýetirilmeginiň bökdelmegine, ulag pudagynda iş orunlarynyň ýitirilmegine getirdi. Şeýle oňaýsyz täsirler deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň bu ulgamdaky gowşak taraplaryny açyp görkezdi. 

COVID-19 pandemiýasy deňze çykalgasy bolmadyk döwletlerde ulag düzüminiň ösüş depginlerini hem-de tehniki hyzmatyň ösüşini has-da haýallaşdyrdy, sebäbi degişli serişdeler pandemiýa zerarly saglygy goraýyş hem-de durmuş üpjünçiligi ulgamynda ýüze çykan has gaýragoýulmasyz zerurlyklaryň kanagatlandyrylmagyna gönükdirildi. 

Ulaglaryň kadaly işleýşiniň bütindünýä boýunça gaýtadan dikeldilýändigine garamazdan, şeýle dikeldiş deň derejede amala aşyrylmaýar, deňze çykalgasy bolmadyk döwletler bolsa bu ugurda yzda galýarlar. Halkara bileleşigi tizden-tiz ýagdaýda maýa goýumlaryny, tehnologiýalary, şeýle hem tehniki kömegi bu ugra gönükdirmelidirler hem-de durnukly ulag üçin mümkinçilikleri pugtalandyrmalydyrlar. Pandemiýadan soňky döwürde dikeltmek üçin serişdeler durnukly ulag düzüminiň ösdürilmegine ýardam etmelidir. 

Deňze çykalgasy bolmadyk döwletler öz durnukly ulag ulgamlaryny giňeltmek, durnukly düzümleri döretmek hem-de halkara bazarlary, söwdasy hem-de syýahatçylygy bilen, şol sanda adamlaryň hem-de harytlaryň ulag we üstaşyr geçelgeleri boýunça netijeli gatnawyny üpjün etmek arkaly, aragatnaşyklaryny gowulandyrmak üçin goldaw berilmegine zerurlyk çekýärler. 

Maslahat halkara bileleşigini deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň ykdysady taýdan okgunly hem-de durnukly ösüşi üçin zerur şert bolup durýan netijeli ulag düzümini döretmekde ulagy ösdürmek ulgamynda sebit hyzmatdaşlygyny giňeltmek hem-de utgaşdyrmak boýunça işleri goldamaga çagyrýar. 

Ulag düzüminiň üpjünçiligini gowulandyrmak bilen bir hatarda maddy däl düzümiň komponentlerini gowulandyrmagyň hem harytlaryň, ýolagçylaryň hem-de ulag serişdeleriniň netijeli hereketini ýeňilleşdirmek, şeýle hem ulag çykdajylaryny azaltmak üçin örän möhümdigi nygtaldy. 

Ara alyp maslahatlaşmalaryň barşynda energetika düzümleriniň hem-de maglumat kommunikasiýa tehnologiýalaryna elýeterliligiň deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletlerde ulag we üstaşyr ulgamlaryň netijeliligini ýokarlandyrmak üçin uly ähmiýete eýedigi baradaky bir pikire gelindi. 

 COVID-19 pandemiýasyndan soňky döwürde durnukly ösüşi üpjün etmek üçin ulag aragatnaşygyny maliýeleşdirmegiň möçberlerini artdyrmak hem-de hyzmatdaşlyk gatnaşyklaryny pugtalandyrmak 

Deňze çykalgasy bolmadyk 32 döwletiň üznüksiz ulag gatnawlaryny üpjün etmek üçin ulag düzümindäki tapawudyň aradan aýrylmagy uly möçberli maýa goýumlarynyň hem-de maliýe serişdeleriniň jemlenilmegine, şeýle hem COVID-19 pandemiýasyndan ozal jemi ABŞ-nyň 0,51 trillion dollary möçberinde maliýe ýetmezçiligine baha berilmegine baglydyr, bu ýetmezçilik soňky iki ýylyň dowamynda has-da köpeldi. Ösüş banklary tarapyndan täze hem-de goşmaça maliýeleşdirilmegi bu maksada ýetmekde tagallalar üçin aýratyn peýdaly bolup biler. 

Muňa garamazdan, bu mesele puluň hümmetiniň barha pese gaçmagy, ösüş ulgamynda sarp edilişiniň ýokarlanmagy, bäsdeşlik hem-de ykdysady ösüşiň haýallamagy zerarly emele gelýän ählumumy ykdysady päsgelçilikler netijesinde barha çylşyrymly wezipä öwrülýär, bu päsgelçilikler COVID-19 pandemiýasy zerarly emele gelen serişdeler ýetmezçiligini ýitileşdirýär. Şeýlelikde, ýokarda görkezilen ýurtlaryň düzümleýin gowşaklygynyň geljekde hem ýitileşmeginiň hem-de olaryň COVID-den soňky ýagdaýda yza galmagynyň töwekgelçiligi bar. 

Deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň ulag düzümlerine mümkin bolan ähli çeşmelerden maýa goýumlarynyň çekilmegi hem-de olaryň maliýeleşdirilmegi örän möhüm bolup durýar. Ikitaraplaýyn, köptaraplaýyn hyzmatdaşlyk hem-de köp sanly gyzyklanma bildirýän taraplaryň gatnaşmagynda başlangyçlaryň öňe sürülmegi bu ýurtlarda ulag düzüminiň durnukly özgerdilmegini goldamak üçin zerur bolup galýar hem-de şeýle hyzmatdaşlyk giňeldilmelidir. Döwlet we hususy bölek az ösen ugurlara maýa goýumlaryny hem-de tehnologiýalary çekip bilerler. 

Halkara bileleşigi deňze çykalgasy bolmadyk döwletlerde düzümleriň ösdürilmegine ähli çeşmelerden, içerki serişdelerden, resmi goldawdan Demirgazyk — Günorta, Günorta — Günorta hem-de döwlet we hususy hyzmatdaşlygy üçtaraplaýyn görnüşde ösdürmek maksady bilen degişli düzümlerde emele gelen boşlugy hem-de ýetmeýän ugurlary doldurmak üçin milli we halkara ösüş banklarynyň serişdeleriniň hasabyna her ýylky maýa goýumlaryny pesinden iki esse artdyrmaga çalyşmalydyrlar. 

Köpugurly maliýe edaralary hem-de ösüş düzümleri we sebit ösüş banklary ýokarda görkezilen ýurtlar üçin düzümleriniň maksatlaýyn maliýeleşdirilmegini ýola goýmalydyrlar hem-de düzümleriň we tehniki hyzmatyň ösdürilmegine bölüp bermek üçin olara elýeterliligiň ýörite serişdelerini bermelidirler. 

Halkara bileleşigi deňze çykalgasy bolmadyk döwletlere kabul ederlikli bank taslamalaryny, şeýle hem anyk taslamalary, esasan-da, tehniki-ykdysady esaslandyrmalary, çylşyrymly şertnamalar hem-de dolandyryş taslamalary boýunça gepleşikleri taýýarlamak babatynda maliýe we tehniki goldaw bermelidir. Bu tagallalar ýerli ukyp-başarnyklaryň hem-de mümkinçilikleriň ösdürilmegine gönükdirilmelidir. 

Maslahatda deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň üznüksiz aragatnaşygyny hem-de düzümleriniň durnukly ösüşini üpjün etmek üçin gyzyklanma bildirýän ähli taraplaryň arasynda hyzmatdaşlyk gatnaşyklaryny pugtalandyrmagyň zerurdygy aýratyn nygtaldy. 

Mümkinçilikleri giňeltmek, ulag maglumatlary, ýol hereketiniň howpsuzlygy, düşewüntli düzümleýin taslamalary düzmek hem-de ulag we üstaşyr ulgamlarda maglumat hem-de kommunikasiýa tehnologiýalaryny has giň peýdalanmak ulgamynda ýakyn hyzmatdaşlyga aýratyn çagyryş beýan edildi. 

 Ulag geçelgeleri ösdürmek, sebitara baglanyşyk, toplumlaýyn multimodal ulag ulgamlary we ulag bilen söwdanyň üznüksiz baglanyşygy 

Ulag geçelgelerine esasy ýollary we çatryklary birleşdirýän ulag ulgamlarynyň esasy hökmünde garalýar hem-de ýokarda görkezilen ýurtlaryň bazarlar bilen arabaglanyşygyny gowulandyrmagyň, üstaşyr geçirişiň netijeliligini üpjün etmegiň hem-de has netijeli we täsirli ulag hem-de logistika hyzmatlarynyň hasabyna ulag çykdajylaryny azaltmagyň möhüm serişdesi bolup bilerler. 

Netijeli we bähbitli üstaşyr ulag geçelgeleri diňe bir oňat hyzmat edilýän ulag düzümine eýe bolmak bilen çäklenmän, ylalaşylan hukuk kadalarynyň, düzgünleriň hem-de üstaşyr syýasatyň üznüksiz ýerine ýetirilmegini, şeýle hem ulaga we söwda ýardam bermek boýunça çäreleriň berjaý edilmegini talap edýär. 

Maslahata gatnaşyjylar Hereketleriň Wena maksatnamasynyň gündelik anyk ulag maksatlarynyň möhümdigini tassykladylar, olaryň hatarynda geçelgeler boýunça ýola sarp edilýän wagtyň azaldylmagy, guryýer serhetlerinde geçirilýän wagtyň azaldylmagy hem-de üstaşyr gatnawlaryň we söwdanyň ýeňilleşdirilmegine gönükdirilen beýleki wezipeler bar. 

Ministrler geçelgeleriň düzümini giňeltmäge hem-de fiziki we maddy däl düzümleriň, deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletlerde multimodal gatnawlaryň ösdürilmegine gönükdirilýän maýa goýum serişdelerini artdyrmaga ýene bir gezek çagyrdylar, şunda demir ýol, awtomobil, suw ulaglarynyň, howa menzilleriniň, ammarlaryň, port desgalarynyň hem-de logistika hyzmatlarynyň möhümdigi bellenildi. 

Ýörite ara alyp maslahatlaşmalarda ulag geçelgeleriniň çäklerinde utgaşdyrylmagynyň dowam etdirilmeginiň hem-de gowulandyrylmagynyň zerurdygy nygtaldy. 

Maslahata gatnaşyjylar sebit ykdysady özara üstüniň ýetirilmegine we utgaşdyrylmagyna ýardam bermek arkaly ykdysady geçelgelerini döretmek meselesine garamaga çagyrdylar. 

 Kämil üstaşyr daşamalary we söwdany ýeňilleşdirmek hem-de COVID-19   pandemiýasyndan soňky döwürde durnuklylygy dikeltmekde sanly ulgamlary pugtalandyrmak 

Bilermenleriň baha bermegine görä, deňze çykalgasy bolmadyk döwletler üstaşyr geçiriji ýurtlar bilen deňeşdirilende ulag çykdajylaryna ortaça iki esse köp serişde sarp edýärler hem-de olara daşary ýurt bazarlaryna harytlary ibermek hem-de almak üçin köp wagt sarp etmek gerek bolýar. COVID-19 pandemiýasy bu meseleleri has-da kynlaşdyrdy. Ählumumy gämi gatnawlary we port amallary işlerindäki bökdençlikler hem ýokarda görkezilen ýurtlar üçin söwda amallarynyň saklanylmagyna hem-de çykdajylaryň artmagyna getirdi. 

Bütindünýä Söwda Guramasynyň söwda kadalaryny ýeňilleşdirmek baradaky Ylalaşygyny, şeýle hem söwda we ulag bilen baglanyşykly, şol sanda Birleşen Milletler Guramasynyň içerki ulag hakyndaky konwensiýasy, deňze çykalgasy bolmadyk döwletler, üstaşyr geçiriji ýurtlar hem-de olaryň söwda hyzmatdaşlary bilen baglaşylan ylalaşyklaryň we kadalaryň, beýleki halkara we sebit ähmiýetli konwensiýalaryň durmuşa geçirilmegini giňeltmek binýat goýujy ähmiýete eýedir. 

Serhetlerde emele gelýän päsgelçilikleri aradan aýyrmak üçin kadalary ýönekeýleşdirmek hem-de harytlaryň we hyzmatlaryň, şol sanda ýolda gelýän harytlaryň aýanlygyny ýokarlandyrmak örän möhümdir. Bütindünýä Söwda Guramasynyň söwdanyň kadalaryny ýeňilleşdirmek boýunça Ylalaşygyna laýyklykda deňze çykalgasy bolmadyk döwletler maglumat we kommunikasiýa tehnologiýalary we adam mümkinçilikleri babatynda goldawa zerurlyk çekýän ýurtlar hökmünde başlangyçlaryň hem-de ulgamlaryň durmuşa geçirilmegine gönükdirilen güýçli goldawa zerurlyk bardygy barada bu ýurtlar habardar edildi. 

Maslahata gatnaşyjylar şeýle hem intellektual usullar, ulaglaryň ýolda boş geçirýän wagtyny azaltmak üçin ugurlary we hereketleriň tertipnamasyny düzmek, ýerden peýdalanmagy meýilleşdirmegi gowulandyrmak hem-de ulag ulgamynda kadalaşdyryjy-hukuk binýadyny kämilleşdirmek arkaly amallary ýeňilleşdirmek usuly bilen ulag ulgamlaryny meýilnamalaşdyrmagy üýtgetmek boýunça tagallalary dikeltmek kararyna geldiler. 

Bütindünýä Söwda Guramasynyň 12-nji Ministrler maslahaty (MM 12) BSG-niň söwda kadalaryny ýeňilleşdirmek boýunça komitetine iş meýilnamasynyň gün tertibine 2026-njy ýylda berilmeli geljekki syna çenli deňze çykalgasy bolmadyk agza döwletleriň üstaşyr geçiriş meselelerini ara alyp maslahatlaşmak üçin her ýyllyk ýörite mejlisi geçirmek meselesini girizmegi tabşyrdy. Deňze çykalgasy bolmadyk döwletler degişli guramalaryň goldaw bermeginde şol mejlisleri deňze çykalgasy bolmadyk döwletler üçin netijeli üstaşyr geçirişi üpjün etmek üçin netijeli çözgütleri işläp taýýarlamak üçin peýdalanmalydyrlar. 

Deňze çykalgasy bolmadyk döwletlere maglumat-kommunikasiýa tehnologiýalaryny giňden peýdalanmak, şol sanda üstaşyr geçirişi we söwdany ýeňilleşdirmek üçin amatly şertleri döretmek arkaly peýdalanmak möhümdir, halkara we sebit guramalary, şeýle hem BMG-niň ulgamynyň degişli edaralary söwdany we üstaşyr geçirişi ýeňilleşdirmek üçin MKT-birikdirmesine hem-de MKT-çözgütlerine giňden goldaw bermelidirler. Häzirki zaman tehnologiýalaryny bermek, tehniki ýardam etmek hem-de deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň we üstaşyr geçiriji ýurtlaryň mümkinçiliklerini artdyrmak arkaly öňdebaryjy tejribäniň peýdalanylmagyny höweslendirmek zerurdyr. 

 Ygtybarly ulag gatnawlary, ekologiýa taýdan durnukly ulag ulgamlary döretmek, howanyň üýtgemegine uýgunlaşmak we täsirleri peseltmek — tejribe we öňdebaryjy amallar 

Howanyň üýtgemegi bilen baglanyşykly suw joşmalary, tupan turmagy, gurakçylyklar, siklonlar, aýratyn yssy döwürler hem-de beýleki adatdan daşary howa hadysalary ýaly tebigy heläkçilikler deňze çykalgasy bolmadyk köp sanly döwletleriň ulag düzümleriniň (şol sanda awtomobil we demir ýollar) mümkinçiliklerini peseldýär, bu bolsa düzümleriň ýitgisine hem-de dargadylmagyna we uly ykdysady ýitgilere getirýär. Şunuň ýaly tebigy heläkçilikler üstaşyr söwda oňaýsyz täsir edýär hem-de deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň dünýä bazarynda bäsdeşlik mümkinçiliklerini çäklendirýär. 

 CO² zyňyldylarynyň üçden birine golaý böleginiň ulag ulgamynyň paýyna düşýändigini hasaba almak bilen, howanyň üýtgemeginiň täsirlerini azaltmak hem onuň täsirlerine uýgunlaşmak ýaly möhümdir. Emma ýokarda görkezilen ýurtlara tebigy heläkçilikleriň ýetiren täsirlerine uýgunlaşmaga hem-de olary azaltmaga çemeleşmeleri doly peýdalanmak üçin zerur bolan maliýe we tehniki serişdeler ýetmezçilik edýär, bular şol ýurtlaryň durnukly ösüş babatynda öňe hereketini tizleşdirmek üçin örän uly ähmiýete eýedir. 

Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletlerde hem-de üstaşyr geçiriji ýurtlarda howanyň üýtgemegine durnukly ulag düzümine hem-de ulag ulgamlarynyň durnuklylygynyň ýokarlandyrylmagyna maýa goýumlaryň ýiti zerurlygy duýulýar. Bu wezipä ulag düzümi meýilnamalaşdyrylanda, onuň taslamasy düzülende, ulanylanda hyzmat etmegiň býujeti düzülende howanyň üýtgemegi bilen baglanyşykly töwekgelçilikleri nazara almak bilen ýetmek mümkindir. 

Howanyň üýtgemeginiň üstaşyr söwda gatnaşyklarynyň hem-de harytlary ibermegiň özara baglanyşykly halkasynyň bozulmagyna getirmeginiň mümkindigini hasaba almak bilen deňze çykalgasy bolmadyk döwletlere energiýanyň pes uglerodly çeşmelerine hem-de tehnologiýalara geçmegini tizleşdirmäge goldaw bermek zerurdyr. Munuň özi bu ýurtlarda ulagyň durnukly özgerdilmegini hem-de ekologiýa taýdan arassaçylyk kadalarynyň berjaý edilmegine taýýarlygyny üpjün etmek üçin ikitaraplaýyn we köptaraplaýyn hyzmatdaşlyk gatnaşyklarynyň giňeldilmegini talap edýär. 

Şeýle hem ulag ulgamynda howanyň üýtgemeginiň täsirlerini azaltmak hem-de olara uýgunlaşmak, şeýle hem adatdan daşary howa ýagdaýlary emele gelen halatynda olara taýýar bolmak babatynda zerur bolan serişdeleriň we hyzmatlaryň jemlenilmegi üçin deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň mümkinçilikleriniň artdyrylmagy örän möhümdir. 

 Nobatdaky hereketler 

Deňze çykalgasy bolmadyk döwletler, üstaşyr geçiriji hem-de ösüş boýunça hyzmatdaş ýurtlar şol ýurtlaryň bähbidine ulag ulgamlaryny ösdürmek hem-de mundan beýläk-de kämilleşdirmek we şu maslahatyň jemlerini we görkezmelerini doly ýerine ýetirmek üçin Hereketleriň Wena maksatnamasyny hem-de 2030-njy ýyla çenli döwür üçin Durnukly ösüş ulgamynda Gün tertibini durmuşa geçirmäge doly derejede gatnaşmalydyrlar. 

Maliýe edaralary deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletlerde bu ýurtlaryň milli derejedäki tagallalaryna hem-de maýa goýumlaryna goşmaça durnukly ulag düzüminiň ösüşini tizleşdirmek hem-de onuň bilen baglanyşykly hyzmatlaryň görnüşlerini giňeltmek üçin maliýe serişdeleriniň bölünip berlişini artdyrmalydyrlar. 

Birleşen Milletler Guramasynyň deňze çykalgasy bolmadyk döwletler boýunça 2024-nji ýylda geçiriljek üçünji maslahatyna netijeli taýýarlyk görmek hem-de ony üstünlikli guramak Baş Assambleýanyň 76/217 Kararnamasynda görkezilişi ýaly möhüm ähmiýete eýedir. Şol maslahatda deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň aýratyn zerurlyklaryny kanagatlandyrmak hem-de deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň we üstaşyr geçiriji we ösüş boýunça hyzmatdaş ýurtlaryň arasynda gatnaşyklary pugtalandyrmak maksady bilen halkara goldawyň täzelenen görnüşleri kemala getiriler hem-de kabul ediler. Birleşen Milletler Guramasynyň ulgamynyň degişli edaralaryna hem-de beýleki halkara we sebit guramalaryna taýýarlyk işlerine öz goşandyny goşmak teklip edilýär. 

Deňze çykalgasy bolmadyk we üstaşyr geçiriji ösüp barýan döwletlere hem-de ösüş boýunça olaryň hyzmatdaşlaryna taýýarlyk işlerinde örän işjeň orny eýelemek hem-de 2024-nji ýylda maslahatyň işine ýokary derejede gatnaşmak teklip edildi. 

Birinji Ählumumy ulag maslahatynyň jemleri boýunça binýady goýlan durnukly ulag boýunça Aşgabat prosesini dowam etmegiň möhümdigini ykrar etmek bilen, ministrler bu prosesiň çäklerinde ýokary derejede halkara duşuşyklarynyň yzygiderli ýagdaýda geçirilmegini goldadylar. 

Ministrler ulag, gümrük, wiza hem-de beýleki söwda-ulag meseleleriniň oňyn çözülmeginiň halkara üstaşyr ulag geçelgeleriniň iş ýüzünde amala aşyrylmagyna ýardam bermek üçin uly ähmiýetini belläp, Aşgabat prosesiniň çäklerinde degişli köptaraplaýyn geňeşmeleriň geçirilmeginiň, mümkinçilikleriň pugtalandyrylmagynyň hem-de bilim beriji çäreleriň guralmagynyň zerurdygy barada ylalaşyga geldiler. 

Taraplar maslahatyň dowamynda geçirilen “Merkezi Aziýa — Ýakyn Gündogar — Afrika” görnüşinde ulag ministrleriniň duşuşygynyň jemlerini makulladylar hem-de ýokarda görkezilen gepleşikleriň yzygiderli esasda dowam etdirilmeginiň möhümdigini nygtadylar. Şeýle sebit we sebitara gepleşikleri dürli sebitlerde höweslendirilmelidir. 

Ministrler maslahatynda myhmansöýerlik hem-de bu maslahatyň üstünlikli guralmagyna maliýe goşandy üçin Türkmenistanyň Hökümetine çuňňur hoşallyk bildirildi. 

Şeýle hem Ministrler maslahatynda az ösen döwletler, deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletler hem-de ösüp barýan kiçi ada döwletler boýunça Ýokary wekiliň edarasy tarapyndan berlen düýpli goldaw üçin hoşallyk beýan edildi. 

Ministrler maslahatynda deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň Bütindünýä toparynyň başlygy hökmünde Botswana Respublikasynyň hem-de deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň söwda we ösüş meseleleri boýunça Toparynyň Ženewadaky utgaşdyryjysyna tagallalary üçin hoşallyk beýan edildi. 

Şeýle hem Ministrler maslahaty deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň, üstaşyr geçiriji we ösüş boýunça hyzmatdaş ýurtlaryň, BMG-niň ulgamynyň edaralarynyň, köpugurly we sebit ösüş banklarynyň, beýleki halkara we sebit guramalarynyň, ösüş boýunça hyzmatdaşlaryň, hususy bölegiň, seljeriş merkezleriniň we beýleki gyzyklanma bildirýän taraplaryň foruma işjeň gatnaşandygyna we onuň geçirilmegine uly goşant goşandygyna ýokary baha berdi. 

 2022-nji ýylyň 16-njy awgusty, Türkmenistan, Türkmenbaşy şäheri.

Düýn «Awaza» kongresler merkezinde öz işine başlan deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň ulag ministrleriniň derejesindäki halkara maslahat durnukly ösüş üçin ulag ulgamyny maliýeleşdirmek, bu ugurda geljek üçin anyk çelgileri kesgitlemek boýunça özboluşly pikir alyşma meýdançasyna öwrüldi. Onuň dowamynda dünýä döwletlerinden degişli ministrler, ulag ugurly ýöriteleşen halkara düzümleriň ýolbaşçylary hem adaty, hem onlaýn usulda çykyş edip, öz pikir-garaýyşlaryny beýan etdiler. Biz olaryň käbiriniň beren gürrüňlerini okyjylarymyza ýetirmegi makul bildik. 

 Rabab FATIMA,
BMG-niň Baş sekretarynyň orunbasary, BMG-niň az ösen döwletler, deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletler hem-de ösüp barýan kiçi ada döwletler boýunça Ýokary wekili: 

 — Türkmenistan durnukly ulag ulgamyny kemala getirmek boýunça halkara başlangyçlary yzygiderli öňe sürmek bilen, bu ugurda netijeli iş alyp barýar. Şu günki maslahaty kabul edýändigi üçin hem ýurduň Hökümetine hoşallyk bildirýärin.  

Geografik taýdan ýerleşişi bilen baglylykda, deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletler üçin ulag we üstaşyr geçelgeler ägirt uly ähmiýete eýedir. Jemi içerki önümde daşary söwda garaşlylyk ortaça 42 göterim bolýan bolsa, bu ýurtlarda ol, takmynan, 45 göterime deňdir. Söwdanyň ýokary bahasy bolsa olaryň ulag infrastrukturasynda bar bolan ýetmezçiliklere baglydyr. Şuňa çäk taýdan deňiz portlaryndan uzakda ýerleşmek, aralyklaryň uzakdygy zerarly üstaşyr geçirmek üçin bahalaryň ýokary bolmagy, sebit we ählumumy söwda gatnaşyklaryna doly derejede gatnaşmak bilen bagly netijeli mehanizmleriň ýetmezçilik etmegi hem öz täsirini ýetirýär.  

Deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň ulag arabaglanyşygyny işjeňleşdirmek üçin, esasan, 5 ugur boýunça iş alyp barylsa, netijeli bolar diýip hasap edýäris. Şunda, ilkinji nobatda, ulag düzümleriniň «fiziki» meselelerini aradan aýyrmak, onuň ähli düzgünlerini iş prosesinde ulanmak zerurdyr. Işjeň ösýän sebit hökmünde bu ugurda Merkezi Aziýada belli bir derejede anyk sepgitlere ýetildi: köp sanly üstaşyr ulag geçelgeleri döredilip, olar arkaly sebitiň ýurtlary Aziýany we Afrikany beýleki yklymlar bilen baglanyşdyrýan logistik halka bolup çykyş edýärler.  

Ikinjiden, kadalaşdyryjy düzgünleri hem-de resminamalary kämilleşdirmek, şeýle-de deňze çykalgasy bolmadyk döwletler üçin amatly geçelgeleri guramakda ulgamlaýyn infrastrukturalary döretmek gerek. Munuň üçin bolsa bu sanawa girýän ýurtlara halkara konwensiýalardyr sebitleýin ylalaşyklary tassyklamak we olary netijeli durmuşa geçirmek möhüm ugur hasaplanýar. Üçünjiden, ulag ulgamyny giň möçberde sanlylaşdyrmaly. Howpsuz, döwrebap, has elýeterli düzümleri döretmek üçin logistikada «akylly» ulaglaryň, nou-haularyňdyr tehnologiýalaryň işjeň ornaşdyrylmagy, öz gezeginde, harytlardyr hyzmatlaryň akymyny giňeltmäge mümkinçilik berer. Şu işleriň binýadynda deňze çykalgasy bolmadyk ýurtlaryň arasyndaky hyzmatdaşlyk arkaly berkidilen durnuklylygyň we ygtybarlylygyň üpjün edilmegi, ýokary tehnologiýalar ulgamynda özara bähbitli hyzmatdaşlygyň ýola goýulmagy dördünji ugur bilen aýrylmaz baglanyşyklydyr. Maýa goýumlar bolsa ýokarda agzalan ugurlaryň ählisini herekete getirmekde aýgytlaýjy şert bolup çykyş edýär. Şu işleriň üstünlikli ýerine ýetirilmegi deňze çykalgasy bolmadyk döwletlerde döwrebap tehniki mümkinçilikleridir ösen ulag düzümlerini kemala getirmäge ýardam berer.  

 Kollen Wiksen KELAPILE,
Deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň bütindünýä toparynyň başlygy, Botswana Respublikasynyň BMG-niň ýanyndaky hemişelik wekili: 

 — Deňze çykalgasy bolmadyk döwletler koronawirus pandemiýasyndan ozal hem öz ösüşinde käbir kynçylyklar bilen ýüzbe-ýüz bolýardylar. Olar daşary ýurtlara ýükleri ugratmak ýa-da kabul etmek üçin üstaşyr hyzmatlara adatdakydan iki esse köp çykdajy edýärler. Häzirki wagtda bu döwletleriň öňündäki şeýle çylşyrymly ýagdaýlary ýeňip geçmäge giň gerimli üstaşyr ulag geçelgelerine elýeterliligi bolan ýurtlaryň goldawy öz oňyn täsirini ýetirip biler.  

Şunda ulag düzümlerine, ilkinji nobatda, demir ýol ulaglaryna gysga we uzak möhletli maýa goýumlaryň goýulmagy hem aýratyn ähmiýete eýedir. Çünki az çykdajy talap edýändigi we zatlary barmaly ýerine ýetirmekde kän wagt sarp edilmeýändigi sebäpli, demir ýol ulagy bu ugurda özara baglanyşygy berkitmekde durnukly çeşme bolup hyzmat edýär. Galyberse-de, COVID-19 pandemiýasyndan soňky döwürde ykdysadyýeti dikeltmek we geljekki durmuş-ykdysady ösüş üçin deňze çykalgasy bolmadyk ýurtlara üstaşyr geçirýän döwletlere wekilçilik edýän ygtybarly hyzmatdaşlar hem örän zerurdyr.  

 Buri KARIMOW,
Garaşsyz Döwletleriň Arkalaşygyna agza ýurtlaryň Ýolçularynyň hökümetara geňeşiniň başlygy: 

 — Biz Awazada guralýan deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ulag ministrleriniň derejesindäki nobatdaky halkara maslahata 2016-njy ýylyň noýabrynda Türkmenistanda geçirilip, «Aşgabat prosesi» adyny alan BMG-niň Durnukly ulag ulgamy boýunça birinji ählumumy maslahatynyň hakyky dowamy hökmünde garaýarys. Geografik taýdan örän amatly çäkde ýerleşendigi bilen baglylykda, Garaşsyz Döwletleriň Arkalaşygynyň agza ýurtlary möhüm ulag ulgamlarynyň ikisiniň — Ýewropa bilen Aziýanyň arasynda baglanyşdyryjy halka bolup çykyş edýärler. Hut şu şertler hem Hereketleriň Wena maksatnamasyny işläp taýýarlamakda we ony durmuşa geçirmekde aýgytlaýjy çözgütleri kabul etmäge mümkinçilik berdi. Ilkinji nobatda, ýükleri üstaşyr geçirmekde, serhetdeş döwletleriň arasyndaky ulag düzümlerini gowulandyrmakda, halkara ulag ýollarynyň durmuş-ykdysady infrastrukturalaryny kämilleşdirmekde uly işler bitirildi. Ulag ulgamy boýunça Arkalaşygyň çägindäki ýurtlarda, şol sanda Türkmenistanda hem yzygiderli tagallalar durmuşa geçirilýär.  

GDA gatnaşyjy döwletleriň arasynda söwda gatnaşyklaryny işjeňleşdirmekde we olaryň ykdysady ösüşini ilerletmekde erkin ykdysady zolaklar örän möhüm orny eýeleýär. Şoňa görä-de, biziň geňeşimiz öz ygtyýarlyklarynyň çäginde dürli görnüşli çäreleri guramak arkaly şu ugurda iş alyp barýar. Gynansak-da, koronawirus pandemiýasy biziň üçin köp sanly kynçylyklary döretdi, muňa garamazdan, ulagyň dürli görnüşlerinde, dürli ýurtlaryň serhetlerini geçip gelmek arkaly men şu halkara maslahata gatnaşmaga mümkinçilik aldym. Ýolugra synlanyňda, serhetlerde ýolagçy we ulag gatnawlarynyň azlygyny, üstaşyr geçirilýän ýükleriň gözegçilik-geçiriş nokatlarynda eglenýändigini görmek bolýar. Hut şoňa görä-de, döwletleriň çäginde erkin ykdysady zolaklary döretmek, döwrüň zerurlyklaryny nazar alyp, Demirgazyk — Günorta ulag geçelgesini hem awtomobil hem demir ýol ulaglary arkaly ösdürmek örän möhümdir. Şu ugurdaky işlere Arkalaşygyň ýurtlarynyň ählisi, şol sanda Merkezi Aziýa döwletleri, Russiýa Federasiýasy-da uly gyzyklanma bildirýär. Munuň özi tutuş adamzat üçin erkin hereket etmek ýaly esasy şertleriň birini üpjün etmäge mümkinçilik berer.  

 Wadim ZAHARENKO,
Halkara awtomobil ulaglary birleşiginiň Ýewraziýadaky hemişelik wekilhanasynyň ýolbaşçysy:  

 — Türkmenistanda Birleşen Milletler Guramasynyň howandarlygynda guralýan deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň ulag ministrleri derejesindäki halkara maslahata gatnaşyp, häzirki ýeňil bolmadyk şertlerde ulag ulgamyny durnukly ösdürmek bilen bagly wekilçilikli pikir alyşma meýdançasynyň başynda ýene-de jemlenýändigimize örän şat. Men bir aý mundan ozal hem Aşgabatda üstaşyr ulag geçelgelerine bagyşlanan iri foruma gatnaşdym we çykyş etdim.  

Bu maslahat biziň hemmämiz üçin-de aýratyn ähmiýete eýe. Onuň çäklerinde Türkmenbaşy Halkara deňiz portuna barlyp görülmegi sebitiň bu iri ulag düzüminiň mümkinçiliklerini giňden öwrenmäge amatly şertleri döretdi. Şeýle çäreleriň yzygiderli guralmagy anyk teklipleriň durmuşa geçirilmegi, kooperasion gatnaşyklaryň mundan beýläk-de giňeldilmegi, ulag-logistik mümkinçilikleriň ösdürilmegi babatda täze gözýetimleri açýar. Munuň özi diňe bir Türkmenistan üçin däl, eýsem, tutuş sebitde ulag ulgamynyň işini işjeňleşdirmek nukdaýnazaryndan juda möhümdir. Şunda durnukly ulag ulgamyny kemala getirmekde Türkmenistan tarapyndan halkara derejede öňe sürülýän başlangyçlaryň ähmiýetine aýratyn ünsi çekmek zerurdyr. Maslahat geljek üçin bilelikdäki tagallalary utgaşdyrmakda, deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň arasynda üstaşyr ulag geçelgelerini işjeňleşdirmegiň anyk ýollaryny kesgitlemekde netijeli meýdança bolup hyzmat edýär. 

Ýazga geçiren Aýgül RAHYMOWA. «Türkmenistan».

Surata düşürenler Ilaman ÇÜRIÝEW, Hasan MAGADOW.

(Awaza, 2022-nji ýylyň 15-nji awgusty) 

 Hormatly wekiliýetleriň ýolbaşçylary! 

 Hanymlar we jenaplar! 

Türkmenistanyň başlangyjy bilen Birleşen Milletler Guramasynyň howandarlygynda geçirilýän deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ulag ministrleriniň maslahatyna gatnaşmak baradaky çakylygymyzy kabul edendigiňiz üçin minnetdarlyk bildirýärin! 

Bu foruma otuzdan hem köp döwletden ulag edaralarynyň ýolbaşçylary wekilçilik edýärler. Şeýle hem halkara guramalaryň, maliýe institutlarynyň, bilermenler jemgyýetiniň onlarçasynyň wekiliýetleri gatnaşýarlar. Bu bolsa duşuşygyň ähmiýetini, derwaýyslygyny we öz wagtynda çagyrylandygyny görkezýär. Elbetde, gatnaşyjylaryň şeýle wekilçilikli düzümi Türkmenistana bolan hormatyň şaýadydyr, ýurdumyzyň ulag ulgamyndaky ählumumy hyzmatdaşlyga goşan goşandynyň ykrar edilmeginiň aýdyň subutnamasydyr. 

Dünýä ykdysadyýetinde agdyklyk edýän häzirki zaman ýagdaýlaryň seljermesi ulag we kommunikasiýalar ulgamynyň ösdürilmeginiň has möhüm we aýgytly ähmiýete eýe bolýandygyny aýdyň görkezýär. 

Ulag-üstaşyr gatnawlaryny amatly ýagdaýa getirmek, çig maly we taýýar önümleri daşamagyň häzirki zaman üpjünçilik ulgamyny gurmak, esasan hem, deňiz terminallaryna göni çykalgasy bolmadyk döwletler üçin esasy birleşdiriji şerte öwrülýär. 

Häzirki wagtda dünýä önümçiligindäki ýönekeý bolmadyk ýagdaýlarda hut ulag-kommunikasiýalar düzümi ykdysady gatnaşyklara zerur itergi berip biler. Maýa goýum işjeňligini höweslendirip, belli bir derejede tutuş ählumumy geoykdysady ulgama täze many-mazmun bermäge ukyplydyr. 

Şu nukdaýnazardan, täze ulag-üstaşyr merkezleriniň mümkinçilikleri örän uludyr. Olara ägirt giňişlikler, adam mümkinçilikleri çekilýär, düýpli maýa goýumlary goýulýar. 

Bularyň hemmesi ulag ulgamyny dünýä ykdysadyýetini ösdürmegiň hereketlendirijisiniň birine öwürmäge mümkinçilik döredýär. Ýurtlar bilen sebitleriň arasyndaky ösüş depginindäki tapawutlyklardan, hemmetaraplaýyn peselmeginden we çökmeginden kepillendirýär. 

Türkmenistan XXI asyryň ulag gurluşynyň integrasiýa ösüşiniň giňişlikleriň, sebitleriň, senagat, serişde, adam mümkinçilikleriniň baglanyşygydygyna ynanýar. 

Geljek iň uly halkara we sebit deňiz, derýa, awtomobil we demir ýollaryna hem-de howa merkezlerine çykmak, olaryň amatly utgaşmasy we hersiniň artykmaçlygyndan peýdalanmak bilen birleşdirilen ulag aragatnaşyk ulgamyna degişlidir. 

 Hormatly maslahata gatnaşyjylar! 

Koronawirus pandemiýasy ähli döwletlere diýen ýaly öz täsirini ýetirdi. Dünýä hojalyk gatnaşyklarynyň ösmegine ýaramaz täsir etdi. Ýöne ulag düzüminiň nukdaýnazaryndan, hut deňze çykalgasy bolmadyk ösýän ýurtlar köp zyýan çekdi. Şeýle şertlerde tagallalary birleşdirmek, çalt we aýdyň netijelere ýetmek üçin tutanýerli gönükdirmek zerurlygy ýüze çykdy. 

Bu ýerde iň möhüm ugurlaryň biri BMG-niň çäklerinde umumy iş ýörelgelerini işläp taýýarlamak bolup durýar. Biziň pikirimizçe, ulag meseleleri bütindünýä guramasynyň aýratyn iş ugry hökmünde BMG-niň gün tertibinde hemişelik we berk orny eýelemelidir. Türkmenistanyň bu ugurda işjeň syýasaty ulag meseleleri boýunça gepleşikleri ulgamlaýyn we yzygiderli häsiýetde alyp barmaga gönükdirilendir. 

Mälim bolşy ýaly, biziň ýurdumyz 2016-njy ýylyň noýabr aýynda Aşgabatda Durnukly ulag ulgamy boýunça birinji ählumumy maslahaty geçirmek başlangyjy bilen çykyş edipdi. 

Şeýle hem Türkmenistanyň başlangyjy bilen 2014-nji, 2015-nji, 2017-nji we 2021-nji ýyllarda BMG-niň Baş Assambleýasynyň ulag ulgamynda durnukly ulag we halkara hyzmatdaşlygyny ösdürmek meseleleri boýunça möhüm Rezolýusiýalary kabul edildi. 

Häzirki döwürde dünýä ulaglar ulgamyny ösdürmek, özi-de iň ýokary derejede ösdürmek boýunça dialogyň başlanandygyny we has oýlanyşykly, bitewi häsiýete eýe bolup başlandygyny ynam bilen tassyklap bolar. Oňa döwletler, kompaniýalar, halkara institutlar we guramalar gatnaşýarlar. 

Bu üstünliklere kanuny ýagdaýda guwanmak bilen, Türkmenistan ählumumy ulag dialogyna özüniň başlangyçlar arkaly gatnaşmagyny peseltmez. Mundan başga-da, biziň ýurdumyz ony güýçlendirmäge we giňeltmäge, täze anyk taslamalar we meýilnamalar bilen baýlaşdyrmaga taýýardyr. 

Şunuň bilen baglylykda, Birleşen Milletler Guramasynda ulag ulgamynda deňze çykalgasy bolmadyk ýurtlaryň bähbitlerini goramaga gönükdirilen we BMG-niň degişli düzümleri bilen yzygiderli iş alyp barjak ýörite iş toparyny döretmek baradaky meselä seretmegi teklip edýärin. 

Şeýle hem biz Baş Assambleýanyň «Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlaryň ählumumy ulag hyzmatdaşlygynyň ösüşinde we ony pugtalandyrmakda ornuny ýokarlandyrmak hakyndaky» Rezolýusiýasyny işläp taýýarlamaga girişmäge wagt ýetdi diýip hasap edýäris. 

Şol resminama biziň döwletlerimiziň bähbitlerini öňe sürmäge netijeli itergi bermäge, degişli meseleleriň ähmiýetini açyp görkezmäge we olara düşünmäge ýardam berer. Dünýä bileleşiginiň olary çözmäge eýerýändigini görkezmäge ukyply bolar. Türkmenistan bu resminamany taýýarlamaga girişmäge taýýardyr, ähli netijeli teklipler we başlangyçlar üçin açykdyr. 

 Şu başlangyçlaryň goldanjakdygyna biz bil baglaýarys. 

 Hormatly maslahata gatnaşyjylar! 

Aşgabat prosesi umumydünýä ulag gün tertibiniň örän möhüm we aýrylmaz bölegidir. Ol ählumumy ulag ulgamynda mundan beýläk-de hyzmatdaşlyk etmegiň netijeliligini we yzygiderliligini üpjün etmäge niýetlenendir. Deňze çykalgasy bolmadyk ýurtlaryň kanuny bähbitlerini ykrar etmäge, biziň hyzmatdaşlygymyzyň maksatlaryny we wezipelerini anyklaşdyrmaga gönükdirilendir. 

Şu maslahatyň dowamynda siz deňhukukly, özara bähbitli we hakyky hyzmatdaşlyk esasynda ählumumy ulag akymlarynda strategik çelgileri we goşulyşmagyň ileri tutulýan ugurlaryny kesgitläp bilersiňiz. 

Şu forumyň kabul eden çözgütleriniň we teklipleriniň Birleşen Milletler Guramasynyň deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlar boýunça 2024-nji ýylda geçirilmegi göz öňünde tutulan üçünji maslahatyna taýýarlyk görmegiň esasyny düzjekdigine ynanýaryn. 

 Türkmenistan öz hyzmatdaşlary we pikirdeşleri bilen bilelikde öňde goýlan bu maksatlara ýetmek üçin aýgytly hereket eder. 

 Maslahata gatnaşýanlaryň ählisine bu ugurda üstünlikleri arzuw edýärin!

Ýewraziýanyň ýüreginde ýerleşýän Watanymyz asyrlaryň dowamynda yklymlary biri-birine baglap, halklaryň arasyndaky söwda-ykdysady hem-de medeni gatnaşyklaryň ösmegine itergi beren Beýik Ýüpek ýolunyň möhüm çatrygy bolupdyr. Keremli topragymyzyň üstünden geçip, Gündogar bilen Günbatary baglanyşdyrýan söwda ýollarynyň bir ugry Hazaryň kenaryna baryp ýetipdir. Gämilere ýüklenen gymmat bahaly harytlar deňiz ýollary arkaly Russiýa, Kawkaza we Eýrana daşalypdyr. Bu gün hem Hazaryň türkmen kenary, hususan-da, Merkezi Aziýanyň «deňiz derwezesi» hökmünde tanalýan Türkmenbaşy Halkara deňiz porty gadymy söwda ýollarynyň täze görnüşde dikeldilmeginde wajyp orny eýeleýär. 

 Strategik ähmiýetli «deňiz derwezesi» 

Ýewropa — Kawkaz — Aziýa söwda ýollarynyň ugrundaky möhüm strategik nokatda ýerleşýän Türkmenbaşy şäheri sebitde söwda-ykdysady gatnaşyklaryň ösdürilmeginde uly mümkinçiliklere eýedir. Bu ýeriň tebigy aýratynlyklary ýylyň islendik paslynda gämileri kabul etmäge hem-de goşlary ýüklemek we düşürmek bilen baglanyşykly işleri bökdençsiz amala aşyrmaga mümkinçilik berýär. Şeýle hem ýurdumyzyň döwrebap awtomobil, howa we demir ýol düzümleri arkaly ýükleri Merkezi Aziýanyň ähli ýurtlaryna hem-de beýleki sebitlere daşamaga oňaýly şertler bar. Bu şertler Hytaýdan we Aziýa-Ýuwaş umman sebitinden gelýän ýükleri Ýewropa hem-de Ýakyn Gündogara daşamakda Hazaryň türkmen kenaryndaky deňiz duralgasynyň ähmiýetini artdyrýar. Hut şonuň üçinem, Gahryman Arkadagymyzyň öňdengörüjilikli başlangyjy boýunça bu ýerde täze gämi duralgasynyň Türkmenbaşy Halkara deňiz portunyň döredilmegini diňe bir ýurdumyzyň ykdysadyýeti üçin däl, eýsem, tutuş sebit we yklym derejesinde uly mümkinçiliklere açylýan «deňiz derwezesi» hökmünde-de häsiýetlendirmek bolar. 

 Sanlar we maglumatlar 

Gurluşygyna 2013-nji ýylda badalga berlen Türkmenbaşy Halkara deňiz porty 2018-nji ýylda Gahryman Arkadagymyzyň gatnaşmagynda açylyp, ulanylmaga berildi. Gündogar — Günbatar we Demirgazyk — Günorta ugurlary boýunça söwda gatnaşyklarynyň täze derejä çykarylmagyna ýardam edýän Halkara deňiz portunyň tutýan umumy meýdany 1 million 358 müň inedördül metrden geçýär. Gämi duralgalarynyň meýdany 3600 metre ýetýän portuň ýyllyk ýük geçirijiligi 17 million tonna barabardyr. Bu ýerde ýolagçy we ýük terminaly, konteýner terminaly, umumy ýük terminaly, ürgün ýük terminaly, demir ýol parom terminaly, polipropilen terminaly, «Balkan» gämi gurluşyk we abatlaýyş zawody ýerleşýär. Şeýle hem portuň düzüminde ýükleri barlaýan döwlet gulluklarynyň edara binalary, demir ýol dolandyryş binasy, saglyk merkezi, ýangyn howpsuzlyk binasy, döwrebap myhmanhana, innowasion barlag enjamlary, ýükleri düşüriji we ýükleýji tehnikalar, şeýle hem beýleki inženerçilik-tehniki düzümler bar. 

 Milli ykdysadyýetiň möhüm düzümi 

Türkmenbaşy Halkara deňiz portunyň düzümindäki gämi gurluşyk we abatlaýyş zawody birnäçe ýylyň dowamynda ýurdumyzyň deňiz we derýa ulaglary pudagynyň ösüşine mynasyp goşant goşmak bilen, daşary ýurtlaryň gämileriniň hem näsazlyklaryny we kemçiliklerini bejermekde giňden peýdalanylyp gelinýär. Bu ýerden geçýän üstaşyr ýükler bolsa milli ykdysadyýetimize maýa goýumlary çekmegiň möhüm çeşmesidir. Portuň ulanyşa berilmegi bilen, bu ýerde täze iş orunlarynyň 2 müň 500-den gowragy döredildi. Döwrebap deňiz porty Aziýa hem-de Ýewropa ýurtlarynyň arasynda ykdysady we söwda hyzmatdaşlygynyň hil taýdan täze derejä çykarylmagynda aýgytly ähmiýeti bolan taslamadyr. 

 «Ýaşyl port» — tebigatyň abadançylygy 

Hazar deňziniň ekologiýasyny aýawly saklamak maksady bilen, Türkmenbaşy Halkara deňiz portunyň taslamasy «Ýaşyl port» halkara ölçeglerine laýyklykda amala aşyryldy. Munuň üçin bu ýerdäki terminallaryň her birinde bioarassalaýyş enjamlary ornaşdyryldy, desgalaryň içinde ýerleşdirilen tehnikalaryň mümkin boldugyndan elektrik energiýasy bilen işlemegi üpjün edilip, tebigat üçin zyýanly zyňyndylary öndürmeýän tilsimatlar bilen enjamlaşdyryldy. Portuň ýakynynda guşlar üçin meýdany 170 gektar bolan emeli ada döredildi. Bu ada guşlaryň dürli görnüşleriniň ýüz müňlerçesiniň ýaşaýan, höwürtgeleýän we gyşlaýan mekanyna öwrüldi.  

 Bagtyýar hem abadan durmuşyň sazlaşygy 

Awtoulagda ýa-da demir ýol ulagynda Türkmenbaşy şäherine tarap barýarkaň, sagyňda kenar ýakasynyň owadan belentlikleri, çepiňde bolsa mawy deňziň kenaryndaky döwrebap port we onda düşlän gämiler hem-de uzakdan göreniňde-de gözüňi dokundyrýan Awazanyň ajaýyp myhmanhanalary ünsüňi çekýär. Diýarymyzyň gözel künjeginde durmuşa geçirilen bu taslamalar berkarar Watanymyzyň özbaşdak ösüş ýoluna düşen döwründe gazanan üstünlikleriniň şöhlelenmesidir. Iň ýokary dünýä ülňülerine laýyk gelýän Halkara deňiz portunda ýük ýazdyrýan we ondan mawy tolkunlary böwsüp, ýola rowana bolýan gämiler, portuň desgalarynda gaýnap-joşýan zähmet hem-de merjen kenarda bina bolan «Awaza» milli syýahatçylyk zolagyndaky sapaly dynç alyş ykdysady taýdan barha kuwwatlanýan ýurtda höküm sürýän bagtyýar durmuşyň sazlaşygynyň özboluşly nyşanydyr. Häzirki günlerde Hazaryň türkmen kenarynda nobatdaky iri halkara forumyň — deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ulag ministrleriniň derejesindäki halkara maslahatyň geçirilmegi bolsa eziz Watanymyzda umumadamzat ähmiýetli başlangyçlaryň başyny başlamak we olary üstünlikli durmuşa geçirmek ugrundaky   nobatdaky möhüm ädimdir. 

Ahmet GELDIÝEW,

«Watan».

Türkmen deňiz ýakasynda halkara pudaklaýyn maslahatyň çärelerine badalga berildi 

 Awaza, 14-nji awgust (TDH). Şu gün köp sanly daşary ýurtly myhmanlary göwnaçyk kabul edýän türkmen deňiz kenarýakasynda birnäçe serginiň açylyşy boldy. Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ulag ministrleriniň derejesindäki halkara maslahatyň çäklerinde guralan sergiler ulag toplumynda we logistikada gazanylan üstünlikleri, hödürlenilýän häzirki zaman hyzmatlarynyň giň gerimli görnüşlerini görkezýär. 

Ulag ulgamynda halkara hyzmatdaşlygyny pugtalandyrmak hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow tarapyndan yzygiderli durmuşa geçirilýän döwlet syýasatynyň esasy ugurlarynyň biridir. Ýurdumyzda geçirilýän ugurdaş pudaklaýyn forumlar döwletara söwda-ykdysady hem-de medeni-ynsanperwer gatnaşyklary ösdürmekde möhüm orun eýeleýän bu ulgamda hyzmatdaşlygyň ýygjamlaşdyrylmagyna gönükdirilendir. 

Häzirki zaman şertlerde ulag-kommunikasiýalar dünýä hojalyk gatnaşyklarynyň durnuklylygyna we sazlaşyklylygyna gönüden-göni täsir edýän dünýä ykdysadyýetiniň esasy ugurlarynyň biridir. Şoňa görä-de, Türkmenistanyň ulag ulgamynda özara bähbitli hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmäge gönükdirilen netijeli başlangyçlarynyň wajypdygy hem-de şolara uly isleg bildirilýändigi aýdyňdyr. 

Hazarda netijeli hyzmatdaşlygy berkitmek Türkmenistanyň oňyn Bitaraplyga, hoşniýetli goňşuçylyga we “Açyk gapylar” syýasaty ýörelgelerine esaslanan daşary syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň hatarynda durýar. Arkadagly Serdarymyzyň baştutanlygynda ýurdumyz gadymy Hazaryň köptaraply ägirt uly mümkinçiligini amala aşyrmaga uly goşant goşup, onuň parahatçylygyň, dostlugyň we ylalaşygyň deňzi derejesini pugtalandyrmaga ýardam berýär. 

Şu günki geçirilen çäreleriň maksatnamasynyň çäklerinde myhmanlar we foruma gatnaşyjylar üçin Türkmenbaşy şäheriniň Halkara howa menzilinde sergi guraldy. Bu sergi raýat awiasiýasynda iri möçberli taslamalar barada gürrüň berýär. 

Gürrüň täze howa menzilleriniň, terminallaryň, inženerçilik-tehniki maksatly desgalaryň gurluşygy bilen birlikde, ozalky bar bolanlarynyň durkuny täzelemek we döwrebaplaşdyrmak barada hem barýar. Mysal üçin, häzirki wagtda paýtagtymyzyň Halkara howa menzilinde angar toplumyny gurmak boýunça işler dowam edýär. 

Bu ýerde paýtagtymyzyň hem-de ýurdumyzyň welaýat merkezleriniň Halkara howa menzilleriniň, Jebel we Kerki howa menzilleriniň, “Türkmenhowaýollary” agentliginiň, “Türkmenistan awiakompaniýasy” açyk görnüşli paýdarlar jemgyýetiniň, şeýle hem daşary ýurtlaryň birnäçe awiakompaniýalarynyň wekilhanalarynyň sergi bölümleri görkezildi. 

Raýat awiasiýasynyň maddy-enjamlaýyn binýadynyň kämilleşdirilmegine uly ähmiýet berlip, iň täze uçarlar we dikuçarlar satyn alynýar, ýokary derejeli işgärler taýýarlanylýar, ozalky bar bolan howa menzilleri döwrebaplaşdyrylýar hem-de täze howa menzilleri gurulýar. Ine, 2010-njy we 2018-nji ýyllarda Türkmenbaşy we Türkmenabat şäherlerinde Halkara howa menzilleri ulanylmaga berildi. 2016-njy ýylda Aşgabadyň Halkara howa menziliniň täze toplumynyň açylyş dabarasy geçirildi. 2021-nji ýylyň iýun aýynda Lebap welaýatynyň Kerki şäherinde Halkara howa menzili ulanylmaga berildi, iýul aýynda bolsa Jebel şäherçesinde täze howa menziliniň gurluşygyna badalga berildi. 

Bu gün paýtagtymyzyň howa menzili bilen birlikde, ýurdumyzyň welaýatlaryndaky howa menzilleri hem islendik görnüşli we islendik ýük göterijiligi bolan uçarlary kabul edip bilýärler. 

Ýurdumyzda gurulýan howa menzilleriniň ählisiniň, ilkinji nobatda, uçuşlaryň howpsuzlygyny üpjün etmek we ýolagçylara ýokary derejeli hyzmat etmek babatda häzirki zaman talaplaryna hem-de halkara ölçeglere doly kybap gelýändigini, “Thales” fransuz kompaniýasynyň öňdebaryjy radionawigasiýa enjamlary bilen üpjün edilendigini bellemek gerek. 

Häzirki wagtda dürli ýurtlaryň arasynda howa gatnawlaryny ýola goýmak boýunça degişli işler alnyp barylýar. Munuň özi ykdysady gatnaşyklaryň pugtalandyrylmagyna ýardam eder. Howa nawigasiýasy düzümleriniň ösdürilmegi hem-de awiaýolagçylara hyzmat etmekde hil derejesiniň ýokarlandyrylmagy babatda täze tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagyna aýratyn ähmiýet berilýär. Şoňa görä-de, milli awiasiýamyz möhüm orun eýeläp, ýurdumyzyň ykdysadyýetine köp derejede uly täsirini ýetirýär. 

 Günüň ikinji ýarymynda Türkmenbaşy şäheriniň Halkara deňiz portunyň Ýolagçy-parom terminalynyň birinji gaty giň gerimli sergini guramak üçin meýdança öwrüldi. Bu terminal täsin innowasion desga bolup, onuň enjamlaşdyrylyşynda iň öňdebaryjy inženerçilik çözgütleri ulanyldy. 

Günbatar sebite bildirilýän ählumumy gyzyklanma birnäçe wajyp ýagdaýlar bilen şertlendirilendir. Şolaryň hatarynda Hazar deňzi aýratyn orun eýeleýär. Onuň ähmiýetliligi Hazaryň geosyýasy hem-de geoykdysady ýagdaýlaryň esasy merkezleriniň birine okgunly öwrülýändigi nazarda tutulyp, geografiýa taýdan ýerleşmeginiň çäklerinden çykýar. Bu ýerde deňiz, guryýer we howa ýollaryny özünde birleşdirýän dünýä derejeli iri ulag-üstaşyr halkasy kemala gelýär. 

Şoňa görä-de, serginiň baş wezipesi Türkmenistanyň ulag düzümleriniň kuwwatyny, Hazar sebitine ulaglaryň dürli görnüşleri arkaly iri göwrümli we uly agramly ýükleri getirmegiň aýratynlyklaryny, olary Merkezi Aziýanyň beýleki döwletlerine üstaşyr ibermegi, şol sanda biziň ýurdumyzyň çäklerinden geçirip, deňze çykalgasy bolmadyk döwletlere iberilýändigini görkezmekden ybaratdyr. 

Sergi bilen tanyşmaga başlamazdan ozal, öňde boljak halkara maslahata gatnaşyjy daşary ýurtlular we myhmanlar üçin portuň desgalary boýunça tanyşdyryş syýahaty guraldy. Şol ýerde olar häzirki zamanyň öňdebaryjy tejribesi we sanly ulgamlary arkaly terminallaryň alyp barýan işlerini synladylar, şol işler öňde goýlan wezipeleriň takyk, dessine we ýokary hilli ýerine ýetirilmegini üpjün edýär. 

Monitorlaryň ekranlarynda Türkmenbaşy şäheriniň Halkara deňiz portunyň aýratynlyklary baradaky wideoşekiller, ýurdumyzyň ulag ulgamy bilen birlikde, tutuş milli ykdysadyýetimizi ösdürmegiň möhüm ýagdaýy bolup durýan onuň ähli terminallarynyň işleýşi görkezilýär. 

Türkmenbaşy şäheriniň Halkara deňiz portunyň düzümine parom, ýolagçy terminallary, “Balkan” gämigurluşyk we abatlaýyş zawody, şeýle hem ulag üpjünçiligi: estakadaly ýol aýrytlary bolan awtoulag ýollary we demir ýollar bilen birlikde, kenar düzümine degişli köp sanly desgalar girýär.  

 Portuň iň uly desgalarynyň biri umumy ýük terminaly bolup, onuň kuwwatlylygy ýylda ortaça 4 million tonna ýük geçirijiliginden ybaratdyr. Ol dürli gurluşyk serişdelerini, polat, demir, agaç materiallary, ulaglary, enjamlary we beýlekileri kabul etmäge hem-de ibermäge niýetlenendir. Bu terminalyň gämi duralgasynyň ýanynda ýük göterijiligi 5 müň tonna bolan birnäçe gämiler bilen bir wagtyň özünde iş alyp baryp bolýar. Ýükleri ýüklemek we düşürmek üçin kuwwatly rels we mobil port kranlary hyzmat edýär. 

Portuň konteýner terminalynyň bir wagtyň özünde 12 gäminiň ýüküni kabul etmäge mümkinçiligi bar. Bu ýerde ýükleri ýüklemek we düşürmek bilen bir hatarda, ýörite ammarlarda dänäni saklamak mümkinçiligi üpjün edildi. Port ýükler bilen iş alyp barmak üçin iň täze enjamlara hem-de ýük götermäge niýetlenen ýörite ulag tehnikasyna eýedir. Mysal üçin, konteýner terminalynda öndürijiligi sagatda 25 TEU bolan “gämi-kenar” (STS) görnüşli duralga ýük ýükleýjileri işleýär. Şu ýerde hem wezipesine ýükleri niýetlenen ugurlary boýunça paýlamak işi girýän baş paýlaýjy merkez bar. 

Ürgün ýük terminaly dürli çig mal serişdelerini, nebithimiýa önümlerini, klinkeri, demir magdanyny, boksiti, alýuminini, kömri, iýmleri, dökünleri, şeýle hem dänäni, gant şekerini, duzy we beýlekileri ýüklemek üçin niýetlenendir, olary saklamak üçin bolsa ammarlar we bunkerler guruldy. 

Gämileri dolandyryş merkezi porta girýän gämileriň nawigasiýasyny howpsuz üpjün etmek üçin guruldy hem-de Halkara deňiz guramasy tarapyndan teklip edilen dünýä ölçegleriniň derejesindäki häzirki zaman nawigasiýa enjamlary bilen enjamlaşdyryldy. 

Ýolagçy terminalynyň binasy 600 orunlykdyr. Bu ýerde migrasiýa we pasport gözegçiligi, beýleki zerur bolan düzgün-kadalar häzirki zaman derejesinde guralypdyr. Şeýle hem portda myhmanhana, söwda we dynç alyş merkezleri göz öňünde tutulandyr. 

Türkmenbaşy şäheriniň Halkara deňiz portunyň ýolagçy terminalynyň mümkinçilikleri, bu ýerde syýahatçylaryň oňaýlylygy we işgärleriň işlemegi üçin döredilen şertler ugurdaş düzümlere bildirilýän talaplara doly laýyk gelýär. 

Umuman, awtomobil we ýolagçy parom terminalynyň umumy meýdany 230 müň inedördül metr bolup, onuň duralgasynda birbada iki gämi ýerleşip bilýär. Ol bir ýylda 300 müň ýolagça we 75 müň treýlere hyzmat edip bilýär. 

Polipropileni saklamak we ýüklemek boýunça ýöriteleşdirilen terminal barada aýdylanda bolsa, bu önüm Türkmenbaşydaky nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumynda öndürilýän nebit önümleriniň sanawynda esasy orunlaryň birini eýeleýär. Ol dünýä bazarlarynda uly islegden peýdalanýar, munuň şeýledigine bolsa, hususan-da, Döwlet haryt-çig mal biržasynda baglaşylýan köp sanly şertnamalar şaýatlyk edýär. Türkmen polipropilenini Ýaponiýa, Russiýa, Türkiýe, Eýran, Özbegistan, Azerbaýjan we beýleki ýurtlar sarp edýär. Eksport harydyň agramly bölegi deňiz bilen daşalýar. 

Bir söz bilen aýdylanda, Halkara deňiz portunyň işi Merkezi Aziýada ulag-üstaşyr geçelgesi hökmünde Türkmenistanyň eýeleýän ornuny pugtalandyrmaga ýardam edýär. Diýarymyzyň ulag-logistika düzüminiň döwrebaplaşdyrylmagy Ýewraziýa giňişliginde durnukly ösüşe, howpsuzlygy berkitmek işinde täze gözýetimleri açýar. Bu bolsa asyrlaryň dowamynda ýurtlary hem-de halklary birleşdiren Beýik Ýüpek ýoluny täze görnüşde dikeltmekde aýratyn ähmiýete eýedir. 

Munuň aýdyň mysaly hökmünde “Türkmenawtoulaglary”, “Türkmendemirýollary”, “Türkmendeňizderýaýollary” agentlikleriniň sergide görkezen köp sanly diwarlyklaryny agzap bolar. Olarda ýükleri daşamakda we ýolagçylary gatnatmakda islegleriň kanagatlandyrylmagyny, şeýle hem Diýarymyzyň bu ugurda iş alyp barýan wekillerini içerki we daşarky bazarlarda ulag işlerinde we hyzmatlarda bäsdeşlige ukyplylygyny, innowasion işjeňlik üçin şertleri döretmegi üpjün etmäge gönükdirilen ýokary netijeli ulag düzümleriniň kemala gelýändigi beýan edilýär. 

Demirýol ulaglary ulgamynyň teklipleri, döwletiň içinde we halkara gatnawlarynda demir ýollara niýetlenen ulgamlar hem-de enjamlar, şeýle hem utgaşykly gatnawlar ulgamy, ekspeditorlaryň we gatnadyjylaryň hödürleýän hyzmatlarynyň teklipleri, ulag terminallary we beýlekiler üns merkezinde boldy. 

Baý serişde kuwwatyna eýe bolan Türkmenistanyň dünýä ulgamyna işjeň goşulyşmagy häzirki günüň möhüm wezipesidir. Üstaşyr akymlaryň logistikasynda Watanymyzyň kuwwaty Gazagystan — Türkmenistan — Eýran transmilli polat ýoly bolan Demirgazyk — Günorta ulag geçelgesiniň esasy böleginiň, Amyderýanyň üstünden gurlan häzirki zaman demirýol we awtomobil köprüleriniň, Aziýa halkara ulag geçelgesiniň ilkinji nobatdakysy bolan Kerki — Ymamnazar — Akina demir ýolunyň şu ýerde ýerleşýändigi nazara alnanda, haýran galdyrýar. 

Bu ugurlaryň sebitiň ýurtlarynyň dostluk hem-de hyzmatdaşlyk ýoluna, ygtybarly ulag geçelgesine öwrüljekdigi gürrüňsizdir, çünki bu ugurlar ykdysady bähbitden başga-da, deňhukukly gatnaşyklar şertlerinde dünýäniň ykdysady giňişligine oňyn ýagdaýda ýakynlaşmaga giň mümkinçilikleri döredýär. Üç döwletiň aragatnaşyk ulgamlaryny baglanyşdyrýan Türkmenistan — Owganystan — Täjigistan halkara geçelgesi bu ýurtlaryň hem-de Ýewraziýa yklymynyň beýleki döwletleriniň arasyndaky haryt dolanyşygyny ençeme esse artdyrmaga mümkinçilik berer. 

Munuň özi täze ulag ýollaryny gurmak hem-de ozal ulanylýan awtoulag ýollaryny abatlamak boýunça giň gerimli taslamalar amala aşyrylýan ýol-ulag düzümleriniň ösdürilmegine-de degişlidir. Döwlet Baştutanymyz Serdar Berdimuhamedowyň tabşyrmagy boýunça alnyp barylýan toplumlaýyn işleriň çäklerinde inžener-aragatnaşyk ulgamlaryny doly çalşyrmak, hereket howpsuzlygynyň döwrebap ulgamyny ornaşdyrmak, elektron maglumat tablolaryny, LED-monitorlary gurnamak we beýlekiler göz öňünde tutuldy. 

Awtomobil ýollarynyň gurluşygyny dolandyrmak baradaky döwlet agentliginiň sergi bölüminde ugurdaş düzümleri gurmakda awtomobil ýollaryny çekmegiň çyzgylary görkezildi. 

Türkmenistany goňşy döwletler bilen baglanyşdyrýan täze awtoulag ýollary we köprüler gurulýar, dünýäniň esasy öndürijileri tarapyndan iberilýän häzirki zaman tehnikalary bilen ulag düzüminiň yzygiderli üsti ýetirilýär. Şol tehnikalar soňky ýyllaryň dowamynda ýol-ulag ulgamynyň taslamalary durmuşa geçirilende işjeň ulanylýar. Monitorlarda topragy dykyzlandyryjy tehnikalaryň dürli görnüşleri, buldozerler, ýer gazyjy enjamlardyr topragy tekizleýji tehnikalar we beýlekiler görkezilip, şolar döwrüň ýokary talaplaryna kybap gelýär. 

Uzynlygy 600 kilometr bolan Aşgabat — Türkmenabat awtobanynyň gurluşygy dowam edýär. Ýokary tizlikli awtoulag ýoly Türkmenistanyň çäklerinden geçýän ýük daşamalarynyň möçberini artdyrmaga mümkinçilik berer. Şunuň bilen baglylykda, serhetdeş Özbegistan bilen ulag gatnaşyklary babatda uly mümkinçilik açylýar. Ýurdumyzyň gündogar sebitini onuň merkezi bilen baglanyşdyrýan awtobanyň Aşgabat — Türkmenbaşy ýoly bilen birleşdirilmeginiň netijesinde bolsa, Hazarda Halkara deňiz portuna ýük akymlarynyň göni çykmagy, ondan aňry bolsa deňziň üsti bilen Kawkaza, Ýewropa tarap, Russiýanyň günortasyna, Eýranyň demirgazygyna, Pars we Oman aýlaglaryna çykalga üpjün ediler. 

Daşary ýurtly hyzmatdaşlar bilen bilelikde, sebit we sebitara derejesinde utgaşykly logistika ulgamyny döretmek, Merkezi Aziýany we Ýewropany, Hazar, Gara deňiz we Baltika sebitlerini, Orta we Ýakyn Gündogary, Günorta we Günorta-Gündogar Aziýany baglanyşdyrýan döwletara üstaşyr geçelgelerini kemala getirmek boýunça iri taslamalar amala aşyrylýar. 

Mälim bolşy ýaly, ýakynda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň gatnaşmagynda ulag düzüminiň ýene-de bir möhüm desgasynyň — Türkmenbaşy — Garabogaz — Gazagystanyň serhedine çenli awtomobil ýolunyň ugrunda Garabogazköl aýlagynyň üstünden geçjek täze awtoulag köprüsiniň düýbüni tutmak dabarasy geçirildi. 

Türkmenistan — Gazagystan ulag ugrunyň möhüm inženerçilik desgasyna öwrüljek täze köpriniň bina edilmegi, oňa barýan ýokary tizlikli Aşgabat — Türkmenbaşy awtoulag ýoly bilen birleşdiriljek ýoluň durkunyň täzelenilmegi Diýarymyzyň ýol ulgamynyň geçirijilik ukybyny, logistika hyzmatlarynyň hilini we tiz ýerine ýetirilmegini ep-esli artdyrmaga, halkara ulag-üstaşyr düzümlerini hem-de goňşy döwletler bilen söwda-ykdysady gatnaşyklary giňeltmäge mümkinçilik berer. 

 Häzirki döwürde döwletimiz ulag geçelgelerini gurup, awtomobil we demir ýollar ulgamyny, howa we deňiz ugurlaryny giňeltmek bilen, sebitde ählumumy parahatçylygyň, durnukly ykdysady rowaçlygyň pugtalanmagyna ýardam edýär. Hut şular hem Beýik Ýüpek ýoluny täze görnüşde gaýtadan dikeltmekde ýerine ýetirilýän anyk işlerdir. Şunda tutuş Ýewraziýa giňişliginde ýük daşalyşyny ösdürmek üçin mümkinçilikleri ep-esli artdyrýan gämi gatnawy hem-de port hojalygy möhüm wezipeleri ýerine ýetirýär. 

Mysal üçin, “Balkan” gämi gurluşyk we abatlaýyş zawodynyň sergi bölüminde önümçilik işleriniň tehnologik tapgyrlary görkezilýär. Biziň ýurdumyz üçin düýbünden täze bolan bu kärhana Watanymyzyň gämi gurluşygyny ösdürmek üçin esas boldy. Gämileri ýygnamakdan başga-da, bu ýerde ýük gämilerini, gury ýük daşaýjy gämileri, tirkeg gämilerini we beýlekileri abatlamak boýunça işleriň doly tapgyryny ýerine ýetirmek bolýar. 

Ýylda 10 müň tonna polady işlemäge ukyply zawodda öňdebaryjy tehnologiýalaryň hem-de häzirki zaman awtomatlaşdyrylan ulgamlaryň ornaşdyrylandygyny bellemek gerek. Mundan başga-da, bu toplumyň kuwwaty her ýylda 4 — 6 gämini gurmaga, şeýle hem 20 — 30 gämini abatlamaga we olara tehniki taýdan hyzmat etmäge mümkinçilik berýär, şol işleri ýerli hünärmenler amala aşyrýarlar. 

Zawodyň taslamasy deňiz gatnawlarynyň howpsuzlygyny üpjün etmek babatynda standartlary we kadalary işläp düzmek wezipesini ýerine ýetirmegi maksat edip goýýan IAСS؅— International Assoсiation Сlassifiсation Soсietes-iň (MAKO — Hünär synaglary jemgyýetleriniň halkara assosiasiýasy) halkara ölçegleriniň talaplaryna laýyklykda düzüldi. Dünýä söwda flotunyň möçberiniň 90 göterimden gowragy MAKO jemgyýetleriniň agzalaryna degişlidir. 

Şeýle hem gözden geçirilişe logistika ugurly kompaniýalar — «Türkmen halkara awtoulagly daşaýjylarynyň assosiasiýasy» hojalyk jemgyýeti, «Türkmenistanyň Ulag-logistika merkezi» açyk görnüşli paýdarlar jemgyýeti, «Deňiz söwda floty» ýapyk görnüşli paýdarlar jemgyýeti gatnaşdylar. Şolaryň işleri bu ulgamda iri möçberli halkara taslamalarynyň durmuşa geçirilmegi bilen baglylykda, aýratyn ähmiýete eýedir. Sergä gatnaşyjylaryň ençemesi iň täze tehnologiýalaryň ulanylmagy arkaly iri göwrümli ýükleri daşamakda mümkinçiliklerini görkezdiler. 

BMG-niň dürli düzümleýin bölümleri, halkara guramalar, Döwlet gümrük gullugy we beýlekiler sergi diwarlyklaryny wideogörnüşde görkezdiler. 

Bu wideotanyşdyrylyşlaryň umumy maksady ulag akymlarynyň diwersifikasiýa ýoly bilen ösdürilmeginde, gatnawlaryň ugurlaryna döwletleriň hem-de iri sebitleriň köp sanlysyny goşmakda jemlenip, ol döwletara gatnaşyklaryny mundan beýläk-de ösdürmäge, ýurtlaryň hem-de halklaryň özara düşünişmegine we ýakynlaşmagyna anyk ýardam berer. 

Türkmenbaşy şäheriniň deňiz portunyň ulanylmaga berilmegi bilen, köpugurly hem-de köptaraply hyzmatdaşlygy ösdürmekde iri halkara hem-de sebitleýin guramalaryň mümkinçiliklerinden peýdalanylyşynyň geriminiň ep-esli giňelýändigi aýdyňdyr. 

Şunuň bilen baglylykda, 2017-nji ýylda Gahryman Arkadagymyzyň başlangyjy bilen, BMG-niň Baş Assambleýasy tarapyndan «Durnukly ösüş maksatlaryny amala aşyrmak bilen baglylykda, ulaglaryň ähli görnüşleriniň arabaglanyşygyny berkitmek» atly Kararnamanyň kabul edilmegi Türkmenistanyň hem-de Gahryman Arkadagymyzyň öňe sürýän başlangyçlarynyň umumadamzat derejesinde ähmiýetlidiginiň nobatdaky subutnamasydyr. Şol resminamanyň awtordaşy bolup, 74 ýurt çykyş etdi. Gahryman Arkadagymyzyň başlangyjy bilen BMG-niň Baş Assambleýasynyň ulag-üstaşyr gatnawlary babatda Kararnamalaryň dördüsini kabul edendigi guwançlydyr. 

Serginiň esasy ugurlarynyň biri ýükleriň daşalyşydyr. Bu bölüme gatnaşýanlar ammarlarda işleriň alnyp barlyşyna syn bermegiň toplumlaýyn ulgamynyň hem-de serişdeleriň we önümleriň içerki önümçilik logistikasynyň, ulag ulgamy, logistika we intralogistika, şeýle hem dünýä bazarlarynda üstünlik gazanmagyň esasy ýagdaýy hasaplanylýan harytlary ulaglar arkaly daşamakda tiz, ýokary hilli we gymmat bolmadyk hyzmatlar üçin IT-çözgütleriň tanyşdyrylyşlaryny görkezdiler. 

Sergide täze tehnologiýalaryň, gologrammalaryň, interaktiw kartalaryň, sensor ekranlaryň, köp sanly multiproýektorlaryň ulanylmagy myhmanlara ulag-aragatnaşyk ulgamynda durmuşa geçirilýän özgertmeleriň hem-de taslamalaryň netijelerini örän aýdyň görmäge mümkinçilik berýär. 

Sergä gelenler ulag-aragatnaşyk toplumynyň gazananlaryna bagyşlanan bölümi gözden geçirenlerinden soňra, ýolagçy-parom terminalynyň ikinji gatyna düşýärler we şol ýerde ýolagçy köprüsi boýunça awtoulaglaryň gämä ýüklenilişini synladylar. 

Şeýlelikde, Türkmenistan dünýä ykdysadyýetiniň möhüm ugry bolan ulag-kommunikasiýa ulgamynda halkara gatnaşyklaryň giňeldilmegine uly goşant goşýar. Bu ulgam häzirki döwürde dünýä ykdysadyýetiniň öňdebaryjysydyr. Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň nygtaýşy ýaly, ýurdumyz ulag-kommunikasiýa ulgamynda uly kuwwata eýe bolup, birnäçe iri halkara we sebitleýin taslamalaryň başyny başlaýjy bolup çykyş etmek bilen, netijeli halkara hyzmatdaşlygyň berkidilmegine hem-de giňeldilmegine uly goşant goşýar. 

 * * * 

Şeýle hem şu gün “Awaza” milli syýahatçylyk zolagynda Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasarlary, ýurdumyzyň ministrlikleriniň hem-de pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň ýolbaşçylary deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ulag ministrleriniň derejesindäki halkara maslahata gatnaşmak üçin ýurdumyza gelen daşary döwletleriň wekiliýetleriniň ýolbaşçylary we birnäçe halkara guramalaryň wekilleri bilen duşuşyklary geçirdiler. 

Geçirilen duşuşyklarda sebitiň we dünýäniň dünýä ykdysady gatnaşyklarynyň ösmegine kuwwatly itergi berjek täze ulag geçelgelerini döretmek we ozal hereket edýänlerini giňeltmek boýunça geljegi uly meýilnamalary nazara almak bilen, däp bolan hyzmatdaşlygyň gerimini giňeltmegiň mümkinçilikleri ara alnyp maslahatlaşyldy.

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow Pakistan Yslam Respublikasynyň Prezidenti Arif Alwä we Pakistan Yslam Respublikasynyň Premýer-ministri Mian Muhammad Şahbaz Şarife hem-de ýurduň ähli halkyna milli baýram — Garaşsyzlyk güni mynasybetli tüýs ýürekden gutlaglaryny we iň gowy arzuwlaryny iberdi. 

“Biz Türkmenistan bilen Pakistan Yslam Respublikasynyň arasyndaky doganlyk gatnaşyklara ýokary baha berýäris we bu gatnaşyklaryň geljekde hem iki ýurduň halklarynyň bähbitlerine mundan beýläk-de ösdüriljekdigine ynam bildirýäris” diýip, döwlet Baştutanymyz gutlag hatynda belledi. 

Hormatly Prezidentimiz döwletlerimiziň arasyndaky yzygiderli pugtalanýan we kämilleşýän gatnaşyklaryň ýokary derejesini belläp, netijeli hem-de özara bähbitli hyzmatdaşlygyň geljekde hem üstünlikli ösdüriljekdigine ynam bildirdi. 

Döwlet Baştutanymyz şu ýakymly mümkinçilikden peýdalanyp, Prezident Arif Alwä hem-de Premýer-ministr Mian Muhammad Şahbaz Şarife tüýs ýürekden berk jan saglyk, bagtyýarlyk we abadançylyk, Pakistanyň doganlyk halkyna bolsa parahatçylyk, ösüş hem-de rowaçlyk arzuw etdi. 

 Türkmenistanyň Prezidenti Portugaliýa Respublikasynyň Prezidentini gutlady 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow Türkmenistanyň halkynyň we Hökümetiniň adyndan hem-de hut öz adyndan Portugaliýa Respublikasynyň Prezidenti Marselo Rebelo de Souza we ýurduň ähli halkyna Türkmenistan bilen Portugaliýa Respublikasynyň arasynda diplomatik gatnaşyklaryň ýola goýulmagynyň 30 ýyllygy mynasybetli tüýs ýürekden gutlaglaryny we iň gowy arzuwlaryny iberdi. 

Döwlet Baştutanymyz biziň döwletlerimiziň arasyndaky gatnaşyklaryň birek-birege hormat goýmak, deňhukuklylyk hem-de özara ynanyşmak ýörelgelerine esaslanýandygyny we Türkmenistanyň ikitaraplaýyn gatnaşyklaryň giňeldilmegine gyzyklanma bildirýändigini belläp, halklarymyzyň bähbidine türkmen-portugal hyzmatdaşlygynyň geljekde hem bilelikdäki tagallalaryň netijesinde mundan beýläk-de ösdüriljekdigine ynam bildirdi. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow şu ýakymly mümkinçilikden peýdalanyp, Prezident Marselo Rebelo de Souza tüýs ýürekden berk jan saglyk, bagtyýarlyk we abadançylyk, Portugaliýa Respublikasynyň halkyna bolsa öňe gitmegi hem-de rowaçlyk arzuw etdi. 

 Türkmenistanyň Prezidenti Koreýa Respublikasynyň Prezidentini gutlady 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow Koreýa Respublikasynyň Prezidenti Ýun Sok Ýola Koreýa Respublikasynyň milli baýramy — Azat ediş güni mynasybetli mähirli gutlaglaryny we iň gowy arzuwlaryny iberdi. 

“Biz ikitaraplaýyn gatnaşyklaryň mundan beýläk-de ösdürilmegine uly gyzyklanma bildirýäris. Ýurtlarymyzyň arasyndaky hyzmatdaşlygyň geljekde hem iki ýurduň halklarynyň bähbidine yzygiderli ösdüriljekdigine berk ynanýarys” diýip, döwlet Baştutanymyz gutlag hatynda belledi. 

Türkmenistanyň Prezidenti şu ýakymly mümkinçilikden peýdalanyp, Prezident Ýun Sok Ýola tüýs ýürekden berk jan saglyk, bagtyýarlyk we abadançylyk, Koreýa Respublikasynyň halkyna bolsa parahatçylyk, mundan beýläk-de öňe gitmegi hem-de rowaçlyk arzuw etdi. 

 Türkmenistanyň Prezidenti Hindistan Respublikasynyň ýolbaşçylaryny gutlady 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow Hindistan Respublikasynyň Prezidenti hanym Draupadi Murmua we Hindistan Respublikasynyň Premýer-ministri Narendra Modä hem-de ýurduň ähli halkyna Hindistan Respublikasynyň milli baýramy — Garaşsyzlyk güni mynasybetli tüýs ýürekden gutlaglaryny we iň gowy arzuwlaryny iberdi. 

“Türkmenistan bilen Hindistan Respublikasynyň arasynda syýasy, söwda-ykdysady, medeni-ynsanperwer we beýleki ugurlar boýunça netijeli we özara bähbitli gatnaşyklar ýola goýuldy. Bu gatnaşyklaryň halklarymyzyň bähbidine mundan beýläk-de yzygiderli pugtalandyryljakdygyna berk ynanýaryn” diýip, döwlet Baştutanymyz gutlag hatynda belledi. 

Türkmenistanyň Prezidenti şu ýakymly mümkinçilikden peýdalanyp, Prezident hanym Draupadi Murmua hem-de Premýer-ministr Narendra Modä tüýs ýürekden berk jan saglyk, bagtyýarlyk we abadançylyk, Hindistan Respublikasynyň halkyna bolsa parahatçylyk, ösüş hem-de rowaçlyk arzuw etdi. 

 (TDH)