Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ykdysadyýetiň beýleki pudaklary bilen birlikde, ulag ulgamyny ösdürmek hem esasy wezipeleriň hatarynda durýar. Ýeri gelende aýtsak, bu ulgam ählumumylaşmagyň ýüze çykmagyny şertlendirýän ýagdaýlaryň biri bolup, dünýä ösüşiniň häzirki tapgyrynda ol sebitleri we yklymlary birleşdiriji güýje öwrülýär. Her bir döwlet öz geografik ýerleşişini we onuň mümkinçiliklerini ulanmagyň hasabyna, milli ösüşi üpjün etmek üçin zerur bolan geosyýasy we geoykdysady bähbitleri öňe sürýär. Şoňa görä-de, bu ugurda dünýä tejribesini anyk bir ugra gönükdirmek, mümkinçilikleri durmuşa geçirmek, tagallalary birleşdirmek zerurdyr. 

Türkmenistanyň döwrebap üstaşyr ulag düzümini, aragatnaşyk hem-de telekommunikasiýalar ulgamyny ösdürmek babatda, şeýle hem Beýik Ýüpek ýoluny gaýtadan dikeltmek boýunça soňky ýyllarda ädýän ädimleri diňe bir milli ykdysadyýetiň ilerledilmegine däl, eýsem sebitiň rowaçlygyna uly itergi berýär. Bu babatda 2018-nji ýylyň maýynda Türkmenbaşy Halkara deňiz portunyň açylyp ulanmaga berilmegi möhüm ähmiýete eýe boldy. Halkara deňiz porty uly möçberli ýük akymlarynyň ýoluny gysgaltmaga we wagty tygşytlamaga mümkinçilik berip, Gara deňziň kenarlaryna, Ýewropa, Ýakyn Gündogar, Günorta Aziýa we Aziýa — Ýuwaş umman ýurtlaryna çykmak üçin amatly şertleri döredýän häzirki zaman deňiz geçelgeleriniň ulgamyny kemala getirmäge gönükdirilendir. Ýeri gelende aýtsak, Amyderýanyň üstünde gurlan awtoulag we demir ýol köprüleriniň içerki gatnawlar üçin-de, üstaşyr gatnawlar üçin-de belli bahasy ýokdur.  

Hormatly Prezidentimiz ýakynda Gazagystan Respublikasynyň paýtagty Astana şäherinde geçirilen GDA-nyň döwlet Baştutanlarynyň Geňeşiniň nobatdaky mejlisinde we “Merkezi Aziýa — Russiýa” sammitinde eden çykyşlarynda hem ulag ulgamyndaky hyzmatdaşlyga aýratyn üns çekdi. Şonda GDA-nyň ykdysady ugurlaryny we bähbitlerini Arkalaşygyň çäginden daşarda ilerletmegiň, biziň taslamalarymyza, ilkinji nobatda, üstaşyr ulag düzümini döretmäge, energiýa serişdeleriniň iberilmegini giňeltmäge, täze kommunikasiýalary çekmäge degişli taslamalara goňşy sebitleriň goşulmagyny üpjün etmegiň wajypdygy nygtaldy. “Hususan-da, bu ugurda Hazar sebitinde hyzmatdaşlyk hem-de bu ýerde dünýä ummanyna göni çykalgasy bolmadyk döwletleriň gatnaşmagynda utgaşykly döwrebap logistikany döretmegiň uly mümkinçiliklerini görýäris. Biziň ýurtlarymyzyň köpüsi hut şu topara degişlidir” diýip, döwlet Baştutanymyz aýtdy we GDA-nyň bähbitlerine Hazar deňzinde port düzümini, şol sanda Türkmenbaşy Halkara deňiz portunyň kuwwatlyklaryny, Türkmenistanyň ösýän söwda flotuny ulanmagyň geljegine garamagy teklip etdi. 

Türkmenistan Ýewraziýa giňişliginde ulag gatnawlaryny kadalaşdyrmak babatda Merkezi Aziýa döwletleriniň we Russiýanyň öňünde açylýan mümkinçiliklerden has doly peýdalanmaga tagallalary gönükdirmegi zerur hasaplaýar. Şunuň bilen baglylykda, hormatly Prezidentimiz Russiýadan Merkezi Aziýanyň üsti bilen Hindi ummanyndaky deňiz menzillerine çenli Demirgazyk — Günorta ulag geçelgesiniň işini işjeňleşdirmek meselesine garamagyň zerurdygyny nygtady we Türkmenistanyň öz çäginden Pars aýlagyna, Eýranyň portlaryna, şol ýerden Hindistana gysga ýoly üpjün edýän ýurt hökmünde bu taslamany durmuşa geçirmäge girişmäge taýýardygyny tassyklady. 

Ýurdumyzyň ulag ulgamyny ösdürmek, halkara hyzmatdaşlygyň gerimini giňeltmek, bu babatda halkara ulgama goşulyşmak bilen bagly wezipeler degişli Maksatnamalarda we Konsepsiýalarda öz beýanyny tapýar. Şoňa görä-de, «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda» ýurdumyzyň köpugurly yklymara logistika ulgamlaryny döretmäge işjeň gatnaşmagy, Demirgazyk — Günorta, Gündogar — Günbatar ugurlary boýunça Aziýa bilen Ýewropany birleşdirýän üstaşyr ulag geçelgelerini giňeltmek boýunça uzak möhletli we yzygiderli halkara hyzmatdaşlygy alyp barmak göz öňünde tutulýar. Şunuň bilen bir hatarda, häzirki wagtda ýurdumyzy ýakyn 10 ýylda Ýewraziýada ulag ulgamy babatda esasy ýurtlaryň birine öwürmek boýunça giň gerimli işleriň durmuşa geçirilýändigini hem bellemek gerek. 

Halkara giňişlikde Garaşsyz Türkmenistanyň ulag babatda eýeleýän ornuny berkitmekde we bu ugurdaky häzirki zaman başlangyçlaryny durmuşa geçirmekde «Türkmenistanyň Prezidentiniň ulag diplomatiýasyny ösdürmegiň 2022 — 2025-nji ýyllar üçin Maksatnamasy», şeýle-de «Bitarap Türkmenistanyň daşary syýasat ugrunyň 2022 — 2028-nji ýyllar üçin Konsepsiýasy» taryhy ähmiýete eýedir. Degişli Maksatnama daşary syýasatyň ileri tutulýan möhüm ugurlary boýunça syýasy, ykdysady we diplomatik hereketleri öz içine alýar. Şeýlelikde, ol döwletimiziň bu ugurda halkara başlangyçlary durmuşa geçirmek, ulag hyzmatdaşlygyny ilerletmek boýunça Türkmenistanyň diplomatik gullugy bilen degişli ministrlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň hem-de milli kompaniýalaryň bilelikdäki işini hem utgaşdyrýar. 

Şu ýylyň 18-19-njy iýulynda paýtagtymyzda Ministrler Kabinetiniň ýanyndaky Ulag we kommunikasiýalar agentliginiň başlangyjy boýunça Ýewraziýada üstaşyr ulag hyzmatdaşlygyny diwersifikasiýalaşdyrmaga bagyşlanan «Halkara üstaşyr-ulag geçelgeleri: özara arabaglanyşyk we ösüş» atly halkara maslahatyň geçirilmegi bu ugurda möhüm ädim boldy. Özara pikir alyşmalar üçin gepleşikler meýdançasyna öwrülen forumyň çäklerinde geçirilen «Pandemiýadan soňky döwürde ulag-logistika toplumynyň dikeldilmegi: täze howplar we mümkinçilikler» atly plenar mejlisiň hem-de beýleki iş mejlisleriniň dowamyndaky çykyşlarda we ara alyp maslahatlaşmalarda baglanyşyklylyk strategiýasynyň nazary we amaly esaslary, sanlylaşdyrmak syýasaty, ulag pudagyny dekarbonizasiýalaşdyrmak (uglerod zyňyndylaryny azaltmak), ýük daşamak we ýolagçy gatnatmak ýaly meselelere aýratyn orun berildi.  

Halkara maslahatyň çäklerinde Halkara ulag we üstaşyr geçelgesini döretmek hakynda Eýran Yslam Respublikasynyň, Katar Döwletiniň, Oman Soltanlygynyň, Türkmenistanyň hem-de Özbegistan Respublikasynyň Hökümetleriniň arasynda Ylalaşygyň (Aşgabat Ylalaşygy) baglaşylmagy, Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasynyň Gyrgyzystan — Özbegistan — Türkmenistan — Eýran we Täjigistan — Özbegistan — Türkmenistan — Eýran — Türkiýe ulag geçelgeleri boýunça birinji iş duşuşygynyň geçirilmegi aýratyn bellenilmäge mynasypdyr. Munuň özi ýurdumyzyň ulag diplomatiýasyny durmuşa geçirmek boýunça kesgitlenen wezipeleriň iş ýüzünde anyk amal edilýändigini, ulag babatda sebitleýin hyzmatdaşlygyň pugtalandyrylýandygyny, şeýle-de Birleşen Milletler Guramasynyň Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmek ugrunda durnukly ulag ulgamyny ösdürmek boýunça ählumumy derejede alnyp barylýan işlere oňyn goşant goşulýandygyny aýdyň görkezdi.  

Arkadagly Serdarymyzyň parasatly baştutanlygynda döwletimiziň ulag diplomatiýasynyň netijeli ösdürilýändigini şu ýylyň 15-16-njy awgustynda deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletleriň ministrleriniň Awazada geçirilen maslahatynyň mysalynda-da görmek bolýar. «Aşgabat prosesi: arabaglanyşygy pugtalandyrmak üçin maliýeleşdirmek» ady bilen geçirilen maslahatyň Türkmenistanyň Hökümeti bilen BMG-niň az ösen döwletler, deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan döwletler hem-de ösüp barýan kiçi ada döwletleri boýunça Ýokary wekiliniň müdiriýetiniň hyzmatdaşlyk etmeginde guralandygyny bellemek gerek. Bu halkara maslahatyň Jemleýji Beýannamasynda hem beýan edilişi ýaly, Birleşen Milletler Guramasynyň deňze çykalgasy bolmadyk döwletler boýunça 2024-nji ýylda geçiriljek üçünji maslahatyna netijeli taýýarlyk görmek hem-de ony üstünlikli guramak möhüm ähmiýete eýedir.  

Häzirki wagtda ýurdumyzda ulag pudagynyň maddy-enjamlaýyn binýadyny düýpli döwrebaplaşdyrmaga, hereket edýän ulag-kommunikasiýa ulgamlaryny giňeltmäge we täzelerini döretmäge gönükdirilen toplumlaýyn işler üstünlikli durmuşa geçirilýär. Bu çäreleriň ählisi ýurdumyzyň ulag ulgamynyň halkara kommunikasiýa düzümine işjeň goşulmagyna, Türkmenistanyň çäk taýdan amatly ýerleşmegini nazara almak bilen, ýurdumyzda multimodal gatnawlaryň sebit boýunça utgaşdyrylmagyny üpjün edýän iri logistik merkezleriň döredilmegine ýardam etmäge gönükdirilendir. Ýurdumyzyň üstaşyr ulag mümkinçiliklerini ýokarlandyrmak, ýükleri we ýolagçylary daşamagyň häzirki zaman ulgamyny kemala getirmek maksady bilen hormatly Prezidentimiziň gol çeken Kararyna laýyklykda, Türkmenbaşy — Garabogaz — Gazagystanyň serhedine çenli barýan awtoulag ýolunyň ugrunda Garabogazköl aýlagynyň üstünden geçýän iki gatnawly 2 sany hereket zolagyndan ybarat bolan köpriniň hem-de onuň eltiji ýollarynyň gurluşygyna badalga berilmegi hem bu ugurda alnyp barylýan işleriň logiki dowamydyr. Döwlet Baştutanymyzyň belleýşi ýaly, sebitde täze ulag infrastruktura desgasynyň peýda bolmagy söwda dolanyşygynyň, Türkmenistanyň demirgazyk we gündogar sebitleriniň arasynda ýük we ýolagçy gatnawynyň ep-esli artmagyna getirer, şeýle-de daşary ýurt ýük daşaýjylaryna awtoulag, deňiz we demir ýol ulaglaryndan peýdalanmak arkaly, Ýewropa ýurtlaryna iň gysga ýol bilen ýük gatnatmaga mümkinçilik döreder.  

Görnüşi ýaly, hormatly Prezidentimiziň ulag diplomatiýasy barha dabaralanýar. Munuň özi täze mümkinçilikleriň döremegine we ulag babatda hyzmatdaşlygyň geriminiň yzygiderli giňelmegine şert döredýär.  

Gylyçmuhammet JORAÝEW,

Türkmenistanyň Inžener-tehniki we ulag kommunikasiýalary institutynyň uly mugallymy.

 Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň durmuş-ykdysady strategiýasynda obasenagat toplumyny okgunly ösdürmegiň, daşky gurşawy goramagyň, ilatyň ýaşaýyş-durmuş derejesini gowulandyrmagyň möhüm şerti hökmünde suw serişdeleriniň rejeli peýdalanylmagyna aýratyn ähmiýet berilýär. Döwlet Baştutanymyz ekerançylyk meýdanlaryny suwarmagyň hilini gowulandyrmak maksady bilen, suw tygşytlaýjy tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagynyň ähmiýetine ünsi çekip, suw akabalarynyň arassalanylmagyny, ýerleriň talabalaýyk özleşdirilmegini hem-de olaryň şorlaşmagynyň öňüniň alynmagyny möhüm wezipeleriň hatarynda kesgitledi. 

Obasenagat toplumyny mundan beýläk-de ösdürmegiň ilkinji nobatdaky meselelerini ara alyp maslahatlaşmaga bagyşlanyp, şu ýylyň 18-nji iýulynda geçirilen iş maslahatynda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow welaýatlarda bar bolan suw hojalyk desgalaryny talabalaýyk ulanyş ýagdaýynda saklamagyň zerurdygyny belläp, olara degişli seljermeleri geçirmegi tabşyrdy. 

Suwarylýan ekin meýdanlarynda suw serişdelerinden peýdalanmagyň häzirki zaman tygşytlaýjy usullaryny ulanmakda hem-de ägirt uly kuwwaty bolan suw desgalaryny gurmakda, olary peýdalanmakda Türkmenistanda uly tejribe toplanandygyny bellemek gerek. Biziň ýurdumyz suw hojalyk desgalarynyň taslamalaryny durmuşa geçirmekde gazanan üstünlikleri esasynda gurak çöllük zolagy şertlerinde obasenagat önümçiliginiň netijeliligini görkezýär. Diýarymyzda azyk bolçulygy üpjün edilýär hem-de oba hojalyk önümleriniň belli bir bölegi daşary ýurtlara iberilýär. Suw hojalyk toplumynda amala aşyrylýan giň gerimli özgertmeler ylmy işläp taýýarlamalaryň we innowasion tehnologiýalaryň üstünlikli durmuşa geçirilýändiginiň, Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe pudagyň ösdürilmegine aýratyn üns berilýändiginiň aýdyň mysalydyr. 

Ýurdumyzyň ylmynyň degişli ugry zeý akabalarynyň suwlaryny peýdalanmak, ýerüsti suwaryşyň agrotehnikasyny mundan beýläk-de kämilleşdirmek wezipeleriniň, suwaryşyň häzirki zaman usullaryny ornaşdyrmak meseleleriniň netijeli çözülmegine uly goşant goşýar. Muňa hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň Ministrler Kabinetiniň şu ýylyň 29-njy iýulynda geçirilen giňişleýin mejlisinde Suw üpjünçilik meseleleri boýunça hökümet toparynyň ýerine ýetirmeli işleriniň Meýilnamasyny tassyklamak hakynda Buýruga gol çekmegi hem şaýatlyk edýär. 

Obasenagat toplumynda iň täze tehnologiýalara hem-de netijeli inženerçilik çözgütlerine esaslanmak bilen, Türkmenistan suwuň her bir damjasyny rejeli sarp etmek üçin suw serişdelerinden peýdalanmagyň netijeliligini ýokarlandyrmagy ugur edinýär. Suw howdanlarynyň sygymlylygyny artdyrmak boýunça yzygiderli işler geçirilýär. Munuň özi suwuň ätiýaçlyk gorlaryny döretmäge mümkinçilik berýär. Bu işler geljegi nazarlamak esasynda geçirilip, esasan-da, gyş-ýaz möwsüminde ýurdumyzyň suw üpjünçiliginiň ygtybarly binýadyny goýmaga, howanyň ählumumy üýtgemeginiň hem-de gurakçylygyň mümkin bolan oňaýsyz täsirlerini peseltmäge mümkinçilik berýär. 

Suwdan rejeli peýdalanmak boýunça Türkmenistanda durmuşa geçirilýän syýasatdan gelip çykýan wezipelere laýyklykda “Altyn asyr” Türkmen kölüniň sebitini 2019 — 2025-nji ýyllarda özleşdirmegiň Konsepsiýasyny ýerine ýetirmek boýunça çäreleriň meýilnamasy yzygiderli amala aşyrylýar. Bu ägirt uly suw desgasynyň gurulmagy netijesinde zeý suwlaryny toplamak we Garagum sährasynyň demirgazyk böleginde ýerleşýän “Garaşor” çöketligine ugrukdyrmak maksady bilen, ýurdumyzyň Baş şor suw akabasy we onuň Daşoguz şahasy bir bitewi ulgama birikdirildi. Netijede, suwarymly ýerleriň melioratiw ýagdaýy gowulanýar, zeý suwlarynyň Amyderýa akmagynyň, öri meýdanlary suw basmagynyň öňi alynýar. Şunuň bilen birlikde, suwuň ätiýaçlyk gorlary döredildi, olary tebigy şertlerde arassalamak hem-de häzirki zaman tehnologiýalary arkaly oba hojalyk pudagy, şol sanda täze ekerançylyk meýdanlaryny özleşdirmek, öri meýdanlaryny giňeltmek, agaç nahallaryny suwarmak we tehniki hajatlar üçin peýdalanyp bolar. 

Türkmenistan suw serişdelerinden, serhetüsti suwlardan rejeli peýdalanmak meseleleri boýunça oňyn hyzmatdaşlygy ösdürmek ugrunda çykyş etmek bilen, bu ulgamda möhüm başlangyçlary öňe sürýär. Olarda halkara hukuk kadalarynyň berjaý edilmegine hem-de sebitiň ähli döwletleriniň bähbitleriniň doly hasaba alynmagyna uly üns berilýär. Biziň ýurdumyzyň 2012-nji ýylda Birleşen Milletler Guramasynyň Ýewropa ykdysady komissiýasynyň Serhetüsti suw akymlaryny hem-de halkara kölleri gorap saklamak we peýdalanmak hakynda Konwensiýasyna goşulmagy bu ugurdaky ähmiýetli çäre boldy. 

Şunuň bilen baglylykda, hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň 15-nji oktýabrda Gazagystana amala aşyran döwlet saparynyň jemleri boýunça Türkmenistanyň Prezidentiniň we Gazagystan Respublikasynyň Prezidentiniň gol çeken Bilelikdäki Beýannamasynda: “Döwlet Baştutanlary Merkezi Aziýanyň serhetüsti derýalarynyň suw serişdeleriniň sebitiň halklarynyň umumy baýlygy bolup durýandygyny, häzirki ýaşaýan onlarça million adamyň hem-de geljek nesilleriň ykbalynyň, tutuş sebitiň durnuklylygynyň, abadançylygynyň bu serişdeleriň adalatly, oýlanyşykly ulanylmagyna baglydygyny beýan edýärler. Şunuň bilen baglylykda, özara düşünişmegi berkitmek we netijeli hyzmatdaşlygy ösdürmek, kabul ederlikli, adalatly çözgütleri gözlemek ugrunda çykyş edýärler” diýlip bellenilendigini ýatlatmak ýerlikli bolar. 

Bu, hakykatdan-da, innowasion häsiýetli “Altyn asyr” Türkmen kölüniň taslamasynyň ýurdumyzyň dünýäniň suw serişdelerini we daşky gurşawy gorap saklamak bilen baglanyşykly ählumumy wezipeleriň çözülmegine uly goşant goşýandygynyň subutnamasydyr. Bu taslama Türkmenistanyň BMG-niň Ýewropa ykdysady komissiýasynyň Helsinki konwensiýasynyň hem-de bu ugurdaky beýleki halkara ylalaşyklaryň kadalaryny doly berjaý edýändigini tassyklaýar. 

Ýurdumyzda amala aşyrylýan giň gerimli özgertmeleriň çäklerinde suw hojalygy pudagynyň maddy-enjamlaýyn binýady yzygiderli berkidilýär, ähli welaýatlarda täze suw desgalary ulanmaga berilýär. Bu möhüm ulgamda taslamalaryň üstünlikli durmuşa geçirilmegi obasenagat toplumynyň netijeli ösdürilmegine, dänäniň, pagtanyň we beýleki oba hojalyk önümleriniň möçberini artdyrmaga ýardam berýär. Muňa “Ýylgynagyz” suw göteriji toplumy aýdyň mysal bolup biler. Bu desganyň ulanmaga berilmegi Amyderýanyň ýokarky akymynda ýerleşýän Lebap welaýatynyň ekerançylyk meýdanlarynyň suw üpjünçiligini düýpli gowulandyrdy. Öz nobatynda, Zähmet — Türkmengala akaba desgasynyň durkunyň düýpli täzelenmegi Mary welaýatynyň Murgap jülgesinde ýerleşýän etraplarynyň ekin meýdanlaryny suw bilen ýeterlik möçberde üpjün etmäge mümkinçilik berdi. Ahal welaýatynyň Kaka etrabynda oba hojalyk dolanyşygyna girizilen ýene bir suw hojalyk desgasy 25 müň gektara golaý ýeri suw bilen üpjün edýär. 

Diýarymyzyň dag eteklerindäki sebitlerinde sil suwlaryny ýygnamak üçin niýetlenen kiçi suw howdanlaryna hem uly ähmiýet berilýär. Munuň özi sil suw akymlarynyň ýetirýän zyýanynyň öňüni almaga, olaryň emele gelmegini öňünden duýdurmaga, toplanan suw serişdelerini ilatyň hojalyk zerurlyklary, ekin meýdanlaryny suwarmak, üzümçiligi ösdürmek hem-de agaç nahallarynyň zolaklaryny döretmek üçin peýdalanmaga mümkinçilik berýär. Hususan-da, şolar ýaly emeli suw howdanlary Aşgabadyň etegindäki Bagyr obasynda, Ahal welaýatynyň Kaka etrabyndaky Gozgançaýyň boýunda guruldy. Ýurdumyzyň beýleki welaýatlarynda-da suwuň ätiýaçlyk gorlaryny saklaýan suw howdanlary yzygiderli gurulýar. Olar suw akymlaryny bellenilen ugurlar boýunça bökdençsiz akdyrmagy üpjün edýär. 

“Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2019 — 2025-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyna” laýyklykda, Lebap welaýatynda Garagum derýasynyň baş sakasynda sygymlylygy 4 milliard kub metre deň bolan täze suw howdanyny gurmak boýunça taslama işleri ýerine ýetirilip, bu desganyň suwasty akabasy gurulýar. Mundan başga-da, Garagum derýasynyň boýundaky Hanhowuz hem-de Murgap derýasynyň kenaryndaky Saryýazy suw howdanlarynyň sygymlylygynyň artdyrylmagy suw gorlaryny döretmäge, olary pasyllar boýunça netijeli paýlamaga, ekin meýdanlarynda has zerur bolan döwre çenli olary saklamaga mümkinçilik berýär. Balkan welaýatynyň Bereket etrabynda sygymlylygy 18 million kub metre deň bolan, Garagum derýasyndan alynýan suwy toplamak hem-de bu sebitde ekerançylyk meýdanlarynyň suw üpjünçiligini gowulandyrmak üçin niýetlenen suw howdany ulanmaga berildi. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow suw diplomatiýasyny hem-de ekologik abadançylygy parahatçylyk söýüjilik, oňyn Bitaraplyk hem-de netijeli halkara hyzmatdaşlyk ýörelgelerine esaslanýan Türkmenistanyň daşary syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biri hökmünde anyk kesgitledi. Suw hojalyk meseleleriniň Merkezi Aziýanyň ähli döwletleriniň bähbitlerini hasaba almak bilen, toplumlaýyn esasda çözülmegi döwlet Baştutanymyzyň suw strategiýasynyň esasy ugrudyr. 

BMG-niň Baş Assambleýasynyň Türkmenistanyň başlangyjy boýunça işlenip taýýarlanylan hem-de 19 ýurduň awtordaşlygynda kabul edilen “Birleşen Milletler Guramasynyň we Araly halas etmegiň halkara gaznasynyň arasynda hyzmatdaşlyk” atly Kararnamasynyň Merkezi Aziýa üçin suw ulgamynda halkara meýilnamalary amala aşyrmakda möhüm gural bolup hyzmat edýändigini bellemek gerek. Türkmenistan iri forumlarda, şol sanda Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasynyň mejlislerinde, Araly halas etmegiň halkara gaznasynyň, Hazarýaka döwletleriň Baştutanlarynyň hem-de GDA-nyň sammitlerinde çykyş etmek bilen, BMG-niň ähli agza döwletleri tarapyndan kabul edilen Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmek ugrunda halkara tagallalaryň birleşdirilmegine gönükdirilen birnäçe möhüm başlangyçlary öňe sürdi. Şolaryň hatarynda Aşgabatda Merkezi Aziýada howanyň üýtgemegi bilen baglanyşykly tehnologiýalar boýunça sebit merkezini açmak baradaky teklibi görkezmek bolar. Bu merkeziň netijeli işini üpjün etmek üçin türkmen tarapy zerur düzümleri hödürlemäge taýýardyr. Şeýle-de Aral deňziniň sebiti üçin BMG-niň Ýörite maksatnamasyny we BMG-niň Suw strategiýasyny işläp taýýarlamak baradaky başlangyçlar bar. Biziň ýurdumyz şol başlangyçlary öňe sürmek bilen, Merkezi Aziýada serhetüsti suw serişdeleriniň peýdalanylmagynyň halkara hukugyň umumy ykrar edilen kadalaryny, özara hormat goýmak we sebitiň ähli ýurtlarynyň bähbitlerini hasaba almak esasynda amala aşyrylmagynyň zerurdygyndan ugur alýar. 

Häzirki wagtda köp döwletleriň, şol sanda Türkmenistanyň daşary syýasatynyň ileri tutulýan ugurlary hökmünde kesgitlenen hem-de köptaraplaýyn hyzmatdaşlygyň syýasy-diplomatik guraly hökmünde garalýan suw diplomatiýasy suw serişdeleriniň gorlaryny emele getirmek we olaryň çeşmelerini dikeltmek, oýlanyşykly, rejeli sarp etmek bilen baglanyşykly meseleler boýunça yzygiderli gepleşikleriň geçirilmegi üçin mümkinçilikleri açýar. Şunuň bilen baglylykda, Türkmenistan bilen Özbegistanyň suw hojalygy ulgamynda hyzmatdaşlygyň oňyn tejribesini toplandyklaryny bellemek gerek. Muňa hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň şu ýylyň 14-15-nji iýulynda Özbegistan Respublikasyna amala aşyran döwlet sapary hem şaýatlyk edýär. Onuň dowamynda Türkmenistanyň Hökümeti bilen Özbegistan Respublikasynyň Hökümetiniň arasynda Amyderýanyň suw serişdelerini dolandyrmak, goramak hem-de rejeli peýdalanmak hakynda Ylalaşyga gol çekildi. 

Ählumumy gün tertibiniň strategik meseleleri boýunça halkara gatnaşyklary ösdürmegiň döwletimiziň daşary syýasatynyň möhüm ugurlarynyň biri bolup durýandygyny bellemek gerek. Şunda howanyň üýtgemegi, daşky gurşawy goramak, tebigy serişdelerden rejeli peýdalanmak, Aral deňzi hem-de bu sebitde ekologik ýagdaý bilen baglanyşykly meseleler aýratyn ähmiýete eýedir. Türkmenistanyň Prezidentiniň gol çeken Kararyna laýyklykda, Aral milli maksatnamasynyň Konsepsiýasynyň tassyklanylmagy, şeýle-de Türkmenistanyň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Aral milli maksatnamasyny işläp taýýarlamak boýunça Pudagara toparyň döredilmegi ýokarda agzalan ugurlarda ýurdumyzyň öňe süren başlangyçlarynyň biridir. Bu Konsepsiýada Aral sebitinde durmuş-ykdysady we ekologik ýagdaýy gowulandyrmak boýunça milli derejede geçirilmegi meýilleşdirilýän çäreleriň esasy ugurlary kesgitlenildi. Ol ilatyň ýaşamagy üçin amatly şertleriň döredilmegi, suw serişdelerini dolandyrmak we peýdalanmak ulgamyny kämilleşdirmek, tokaý zolaklaryny döretmek, biodürlüligi gorap saklamak ýaly möhüm meseleleri öz içine alýar. Aral sebitinde ykdysady abadançylygy ýokarlandyrmak, ýörite senagat zolagyny döretmek, şol sanda oba hojalyk pudagyny ösdürmek, ýer serişdelerinden peýdalanmagyň häzirki zaman usullaryny ornaşdyrmak boýunça çäreler göz öňünde tutulýar. 

Türkmenistan Araly halas etmegiň halkara gaznasynyň mümkinçiliklerini has netijeli peýdalanmak, onuň işini pugtalandyrmak we kämilleşdirmek ugrunda çykyş etmek bilen, Aral meselelerine çemeleşmelerinde-de şeýle ýörelgeleri ugur edinýär. Şunda biziň ýurdumyz Özbegistan Respublikasy, Araly halas etmegiň halkara gaznasyny esaslandyryjy beýleki döwletler, ýöriteleşdirilen halkara düzümler bilen ýakyn hyzmatdaşlyk edýär. 

Dünýä bileleşigi Türkmenistanyň BMG-niň Baş Assambleýasynyň mejlislerinde, Birleşen Milletler Guramasynyň durnukly ösüş boýunça “Rio+20” maslahatynda, BMG-niň Ýaponiýada geçirilen tebigy betbagtçylyklaryň töwekgelçiligini azaltmak boýunça III Bütindünýä maslahatynda, Koreýa Respublikasynda geçirilen VII Bütindünýä suw forumynda, Täjigistanda geçirilen ýokary derejeli halkara maslahatda we beýleki iri forumlarda öňe süren oňyn başlangyçlaryny giňden goldady. Türkmenistanyň şol forumlarda beýan eden teklipleri örän anyk häsiýete eýedir. Adamlaryň hakyky zerurlyklary, sebit ösüşiniň maksatlary we hyzmatdaşlygy bilen baglanyşdyrylandyr. Şolaryň hatarynda Aral deňziniň sebiti üçin BMG-niň Ýörite maksatnamasyny işläp taýýarlamak; Aral meselesini Birleşen Milletler Guramasynyň işiniň aýratyn ugry hökmünde kesgitlemek; BMG-niň Suw strategiýasyny işläp taýýarlamak we kabul etmek; Aral deňzi sebitiniň ýurtlaryna goldaw bermek boýunça Hereketleriň täze maksatnamasyny işläp taýýarlamak; daşky gurşawy goramak boýunça Hereketleriň sebit meýilnamasyny Merkezi Aziýa ýurtlarynyň bitewi ekologiýa maksatnamasy hökmünde ýerine ýetirmek we birnäçe beýleki çäreler baradaky başlangyçlary görkezmek bolar. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň sanly ulgam arkaly şu ýylyň 23-nji aprelinde dördünji Aziýa — Ýuwaş umman Suw sammitine gatnaşmagy hem-de çykyş etmegi suw serişdelerini gorap saklamak we rejeli peýdalanmak, olar bilen gönüden-göni baglanyşykly bolan ekologik howpsuzlygy üpjün etmek, howanyň üýtgemegi meselelerine degişli wezipeleri çözmekde gyzyklanma bildirilýän hyzmatdaşlygy ýola goýmak boýunça umumy tagallalara uly goşant goşýan türkmen döwletiniň belent abraýynyň ýene bir aýdyň subutnamasy boldy. Döwlet Baştutanymyz sammitde eden çykyşynda: «Biziň bu ugurdaky garaýşymyz düýpli we yzygiderlidir» diýip belledi. «Türkmenistan suw-energetika meseleleri: birinjiden, halkara hukugyň umumy ykrar edilen kadalary esasynda; ikinjiden, her bir ýurduň bähbitlerini hasaba almak bilen; üçünjiden, halkara guramalaryň, ilkinji nobatda, Birleşen Milletler Guramasynyň işjeň gatnaşmagynda çözülmelidir diýip hasap etdi we hasap edýär» diýip, hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow bu ýörelgeleriň köptaraplaýyn häsiýete eýe boljakdygyna, tutuşlygyna halkara bileleşigiň suw meselelerine çemeleşmelerinde ulanyljakdygyna ynam bildirdi. 

Ýurdumyz BMG-niň tebigaty goramaga degişli esasy resminamalaryny, şol sanda biologik köpdürlülik, ozon gatlagyny goramak, çölleşmäge garşy göreşmek, serhetüsti suw akymlaryny hem-de halkara kölleri goramak we peýdalanmak hakynda Konwensiýalaryny, Bütindünýä medeni we tebigy mirasy goramak hakynda ÝUNESKO-nyň Konwensiýalaryny, suw-batgalyk ýerler hakynda Ramsar konwensiýasyny, howanyň üýtgemegi boýunça Pariž ylalaşygyny tassyklamak bilen, öz üstüne alan borçnamalaryny doly berjaý edýär. BMG-niň Ösüş maksatnamasy, BMG-niň Daşky gurşawy goramak boýunça maksatnamasy, Ählumumy ekologiýa gaznasy, Ýewropa Bileleşigi hem-de beýleki iri düzümler bilen bilelikde milli we sebit derejesinde onlarça maksatnamalardyr taslamalar amala aşyrylýar. 

Türkmenistan şeýle giň gerimli başlangyçlary durmuşa geçirmekde suw meseleleri boýunça netijeli halkara hyzmatdaşlykda milli derejede geçirilýän degişli işlere mäkäm daýanylmagynyň zerurlygyndan ugur alýar. Olar biri-biriniň üstüni ýetirýän, aýrylmaz baglanyşykly tagallalardyr, şunda Aziýa — Ýuwaş umman sebitiniň döwletleri bilen netijeli hyzmatdaşlyga, toplanan tejribäniň giňden alşylmagyna we peýdalanylmagyna aýratyn üns berilmelidir. 

Türkmen halky köpasyrlyk taryhyň dowamynda durmuşyň dowam etmeginiň esasy kepili bolan suwa gymmatly hazyna hökmünde garapdyr. Suwy aýawly peýdalanmak boýunça ýörelgeler nesilden-nesle geçirilipdir, onuň her bir damjasy altyn dänesine deňelipdir. Häzirki wagtda suw pudagynda öňdebaryjy dünýä tejribesini ornaşdyrmak, suw serişdeleriniň netijeli we rejeli peýdalanylmagyny üpjün etmek üçin amala aşyrylýan çäreler hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň Türkmenistanyň ykdysady kuwwatyny pugtalandyrmak, halkymyzyň abadançylyk derejesini mundan beýläk-de ýokarlandyrmak boýunça öňde goýan wezipeleriniň üstünlikli durmuşa geçirilmegine ýardam berýär. 

(TDH)

«Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynyň geçen dokuz  aýynda bitirilen işler, gazanylan maliýe-ykdysady görkezijiler welaýatymyzyň senagat pudagynyň kärhanalarynyň agzybir we başarjaň işgärleriniň üstümizdäki ýyly uly üstünliklere beslemek ugrunda gaýratly zähmet çekýändiklerinden habar berýär.  

Geçen dokuz aýda öndürilen senagat önümleriniň hereket edýän nyrhlardaky möçberi 16 milliard 123 million manatlyga barabar boldy. Şonuň 5,3 milliard manatlykdan gowragy döwlete dahylly kärhanalara degişli boldy. Öndürilen önümleriň gymmatlyk möçberiniň esasy bölegi nebitgaz toplumynyň kärhanalarynyň önümçilik möçberiniň hasabyna emele geldi. Geçen ýylyň deňeşdirilýän döwründen önümleriniň öndürilişiniň artyş depgini, esasan, himiýa, ýangyç, ýeňil, gurluşyk materiallary we azyk senagatynyň kärhanalarynyň hasabyna üpjün edildi. Elektrik energiýasyny, nah matalary, sementi we beýleki önümleri öndürmekde has ýokary ösüş depginleri hasaba alyndy.  

Geçen aýlarda senagat kärhanalary tarapyndan sarp edijilere ugradylan senagat önümleriniň möçberi (ýylyň başyna önümleriň galyndylaryny goşmak bilen) 5 247,1 million manatlyga barabar boldy we şol harytlaryň umumy möçberiniň 73,8 göterimi ýurdumyzyň daşyna ugradyldy. 

Üstümizdäki ýylyň tamamlanan dokuz aýynda sarp ediş harytlarynyň 3 milliard 810,2 million manatlygy öndürildi. Şonça önümiň 395,3 million manatlygy döwlete dahylly kärhanalara degişli boldy. Geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, bu zerur önümleriň öndürilişi 45,1 göterim artdy. Munuň özi sarp ediş bazaryny ilat üçin zerur harytlyk önümler bilen üpjün etmek meselesiniň üstünlikli çözülýändiginden habar berýär.  

Garaşsyzlyk ýyllarynda ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň beýleki pudaklary bilen birlikde elektroenergetika pudagy uly ösüşlere eýe boldy. Gahryman Arkadagymyzyň ýadawsyz tagallalarynyň netijesinde welaýatymyzda bu möhüm pudagyň ylmyň we tehnikanyň soňky gazananlaryna daýanýan kuwwatly desgalarynyň birnäçesi guruldy. Bu il-ýurt bähbitli işi hormatly Prezidentimiz hem üstünlikli dowam etdirýär. Şonuň netijesinde durmuş-ykdysady ösüşlere berk binýat bolýan elektrik energiýasynyň öndürilişi barha artdyrylýar. Munuň hut şeýledigine şanly ýylyň geçen aýlarynda elektrik energiýasynyň 2 802,5 million kilowat-sagadynyň öndürilendigi, onuň geçen ýylyň deňeşdirilýän döwründäkiden 67,3 göterim artykdygy hem aýdyň şaýatlyk edýär. Geçen aýlarda tebigy gazydyr çig nebiti çykarmakda hem ilerlemeler hasaba alyndy. Mysal üçin, gaz kondensatyny hem goşmak bilen nebitiň 416,7 müň tonnasy, suwuklandyrylan gazyň 90 müň tonnadan gowragy öndürildi. Hasabat döwründe sementiň 745,5 müň tonnasy öndürildi we bu zerur önüm ýurdumyzyň çäginde giňden ýaýbaňlandyrylýan gurluşyk meýdançalaryna ugradyldy. Bu görkeziji hem geçen ýylyň degişli döwründäkiden ep-esli artykdyr.  

Welaýatymyzyň pagtaçylary ýurdumyzyň ösüşlerine mynasyp goşant goşmak maksady bilen gymmatly çig malyň öndürilişini barha artdyrýarlar. Bu bolsa öz gezeginde içerki we daşarky bazarlary ýokary hilli pagta süýümi, nah ýüplükler, nah matalar bilen üpjün etmekde gowy görkezijileri eýelemäge oňyn şertleri döredýär. Pagtany gaýtadan işleýän senagatyň welaýatymyzdaky kärhanalarynda işler sazlaşykly we ýokary netijeli guralýar. Şonuň netijesinde geçen hasabat döwründe pagta süýüminiň 61,8 müň tonnasy, nah ýüplükleriň 258,6 million manatlygy, nah matalaryň hem 38 million manatlygy öndürildi we 2021-nji ýylyň degişli döwrüne görä ýokary ösüş depginleri üpjün edildi. 

Taryhy wakalara, dabaraly çärelere beslenýän ýylyň geçýän her bir güni, aýy okgunly ösüşlere we düýpli özgerişliklere beslenýär. Lebaply senagatçylar bu ählihalk hereketiniň öň hatarlarynda bolmak bilen, ata Watanymyzy gülledip ösdürmegiň bähbidine yhlasly we gaýratly zähmet çekýärler. Ýetilen sepgitler olaryň abraýly menzillere ynam bilen ýetjekdikleriniň ynandyryjylykly subutnamasydyr. 

Mämmet GYLYJOW.

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň öňe sürýän döwlet syýasatynyň netijesinde syýasy, ykdysady, medeni we beýleki ulgamlarda durmuşa ornaşdyrylýan beýik işler ýurdumyzyň, jemgyýetimiziň, halkymyzyň ösüşinde özüniň oňyn netijelerini berýär. Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe hormatly Prezidentimiziň taýsyz tagallasy bilen bu ugurda amal edilýän beýik işler eziz Watanymyzyň pajarlap ösmegine mynasyp goşant goşýan, döwletimiziň beýik geljeginiň we bagtyýar durmuşynyň hatyrasyna döredýän, gurýan halkymyzda, aýratyn hem, bagtyýar ýaşlarymyzda uly buýsanç duýgularyny döredýär. «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda», şeýle-de «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda» kesgitlenen wezipelere laýyklykda, ykdysadyýetimiziň hem-de jemgyýetçilik durmuşymyzyň ähli ugurlaryny gurşap alýan işler häzirki wagtda özüniň oňyn netijelerini berýär. 

Ýurdumyzy ykdysady taýdan kuwwatly döwlete öwürmek, halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş şertleriniň, durmuş taýdan goraglylygynyň derejesini ýokarlandyrmak, gurmagyň we döretmegiň röwşen ýoly bilen öňe gitmek hormatly Prezidentimiziň öňde goýan belent maksatlarynyň esasyny düzýär. Berkarar Diýarymyzyň ösüşiniň häzirki döwürdäki batly gadamlary Watanymyzyň dünýädäki abraý-mertebesini, şan-şöhratyny artdyrmak bilen bir hatarda, ösüşiň türkmen ýoluny hem-de onuň rowaçlygyny äleme äşgär etdi. 

Her bir ulgamyň, aýratyn-da, durmuş üpjünçiligi, ylym-bilim, saglygy goraýyş, ulag-aragatnaşyk, medeniýet, kanunçykaryjylyk, maliýe we beýleki ulgamlaryň öňünde goýlan wezipeleriň üstünlikli berjaý edilmegi, halkymyzyň bagtyýar durmuşyny, eşretli ýaşaýşyny şertlendirdi. Olaryň many-mazmuny täze özgertmeleri geçirmekde, döwlet maksatnamalarynyň we taslamalarynyň esasynda işleri guramakda, işleriň netijeliligini ýokarlandyrmakda, ýurdumyzyň ykdysady kuwwatyny berkitmekde, halkymyzyň durmuş derejesini ýokarlandyrmaga gönükdirilen täze belent sepgitlere ýetmekde jemlenýär. 

Ýurdumyzyň ykdysady kuwwatynyň ösmegi bilen, täze gurulýan desgalaryň sany yzygiderli artýar. Welaýatlarymyzyň ählisinde täze etraplar, şäherçelerdir obalar, täze iri zawoddyr fabrikler, senagat kärhanalary guruldy we bu beýik işler üstünlikli dowam etdirilýär. Şäherleriň we obalaryň binagärlik keşbi düýpgöter özgerdi, ähli amatlyklary bolan täze ýaşaýyş jaýlary, mekdepler, çagalar öýleri, lukmançylyk merkezleri, medeniýet köşkleri, stadionlar, şypahanalar, sanly awtomatiki telefon ulgamlary we beýleki durmuş-ykdysady desgalar gurulýar. 

Milli ykdysadyýetimiziň ösüşinde döwlet býujetiniň çykdajylarynyň 75 — 80 göteriminiň durmuş maksatly ugra, ýagny saglygy goraýyş, bilim, medeniýet ulgamlaryny, ýaşaýyş jaý, jemagat hojalygyny maliýeleşdirilmäge gönükdirilmegi  bu ugurda uly üstünlikleriň gazanylmagyny şertlendirdi. 

  Hormatly Prezidentimiz mukaddes Garaşsyzlygymyzyň baýramçylygynyň öň ýanynda geçirilen Döwlet Maslahatynda eden taryhy çykyşynda: «Geljek ýedi ýylda 278,9 milliard manatdan gowrak maýa goýumlaryny özleşdirip, ýurdumyzyň önümçilik kuwwatyny has-da pugtalandyrarys. Bu döwürde zähmet haklarynyň möçberlerini 1,8 esse artdyrarys. Ykdysadyýetimiziň ähli pudaklarynda 30 müňe golaý goşmaça iş orunlaryny dörederis. Adam başyna düşýän ýaşaýyş jaýlarynyň umumy meýdanyny 102,2 göterim artdyrarys. Mekdebe çenli çagalar edaralarynyň 40-syny, orta mekdepleriň 54-sini, täze 4 sany ýokary hünär bilim edarasyny, 10 sany döwrebap hassahanany, 7 sany medeniýet öýüni, şol sanda 500-den gowrak täze önümçilik we durmuş maksatly binalardyr desgalary gurarys» diýmek bilen, bu ugurdaky işleriň üstünlikli dowam etdiriljekdigine ünsi çekdi. Aýratyn bellenmeli zatlaryň biri hem, bu desgalaryň dünýäniň iň täze tehnologiýalary bilen üpjün edilýänligidir. 

Mukaddes Garaşsyzlyk baýramçylygymyzyň öň ýanyndaky günlerde Balkan, Daşoguz, Lebap we Mary welaýatlarynda täze ýolagçy awtomenzilleriniň döwrebap binalarynyň ulanmaga berilmegi hem halkymyzyň toý şatlygyny goşalandyrdy. Golaýda Garagum derýasynyň 316-njy kilometrinde akabanyň üstünden geçýän, Gurbangala — Zähmet demir ýol böleginde täze, döwrebap demir ýol köprüsi açylyp ulanmaga berildi. Täze köpriniň gurulmagy ýurdumyzyň üstünden halk hojalyk ýüklerini alyp geçýän ýük we ýolagçy otlularynyň işini döwrebap derejede guramaga, üstaşyr geçirilýän ýükleriň möçberini artdyrmaga uly ýardam eder. 

Ýurdumyzyň ösüşinde möhüm ähmiýeti bolan bu desgalaryň ulanmaga berilmegi döwrebap ulag ulgamynyň kemala getirilmeginiň Türkmenistanyň durmuş-ykdysady ösüş strategiýasynyň ileri tutulýan ugurlarynyň hatarynda durýandygynyň aýdyň subutnamasydyr. Geografik taýdan örän amatly ýerde — Merkezi Aziýanyň üstünden geçýän sebit we sebitara gatnaw ýollarynyň çatrygynda ýerleşýän ýurdumyz ägirt uly üstaşyr kuwwata eýe bolup, ondan has netijeli peýdalanýar. Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow ulag ulgamyny ösdürmegi häzirki döwürde Watanymyzyň ykdysady strategiýasynyň möhüm ugurlarynyň biri hökmünde kesgitledi. 

Hemmämize mälim bolşy ýaly, dünýädäki ähli ösüşler ylym-bilim hem-de täze ýokary netijeli tehnologiýalar esasynda amala aşyrylýar. Ylmyň gazananlary, innowasion tehnologiýalar, öňdebaryjy tejribeler esasynda milli ykdysadyýetimiziň kuwwaty artýar. Ýurdumyzyň innowasion tehnologiýalara esaslanyp ösýän ykdysady ulgamynda sanly özgertmeler ähli pudaklarda güýçli depginler bilen alnyp barylýar. Sanly ykdysadyýeti ösdürmekde döwlet dolandyrylyşynda söwda, maliýe, bank ulgamlaryna ilkinji orun degişli bolmak bilen bir hatarda, olarda ýokary netijeler gazanylýar. Görnüşi ýaly, ýurdumyzyň ykdysadyýetinde sanly ulgam arkaly geçirilýän amallar bilen bir hatarda, nagt däl hasaplaşyklaryň görkezijileri hem barha ýokarlanýar. Ýurdumyzda sanly ykdysadyýetiň ösdürilmegi döwletimiziň senagat kuwwatynyň artmagyna mümkinçilik berýär. Dünýä ykdysadyýetiniň häzirki zaman ösüşiniň netijeli ýollarynyň biri hökmünde häsiýetlendirilýän sanly ykdysadyýet öňde duran anyk ykdysady wezipeleriň üstünlikli amala aşyrylmagyna we ähli babatda ýokary ösüş görkezijileriň gazanylmagyna oňaýly şertleri döredýär. Elbetde, bu gurulýan desgalaryň ählisi işçi güýjüni, hünärmenleriň yhlasly zähmetini talap edýär. Olaryň gurluşygynda hem ýaşlarymyzyň müňlerçesi zähmet çekýär. 

Öňde goýlan belent maksatlardan kemala gelýän kämil derejeli durmuş ulgamy halkymyzyň ýaşaýşa bolan höwesini, ýaş nesilleriň bilim almaga, hünärleri işjeň özleşdirmäge bolan hyjuwyny artdyrýar. Bu gün mähriban halkymyz öňdengörüjilikli, döredýän we gurýan syýasaty berkarar edip, mukaddeslik derejesinde belende galdyryp, şonuň bilen ýurdy beýik ösüşlere besleýär. Bu gün türkmen topragy bereket çeşmesine, bagtyýar durmuşyň höküm sürýän mekanyna öwrüldi. Gurmak, döretmek, ösdürmek mähriban halkymyzyň asyrlaryň jümmüşinden gelýän arzuwy. Halkymyzyň geljekde hem eşretli, bagtyýar durmuşda ýaşamagyny üpjün etmegiň esasy şertleriniň biri hem bilimi ösdürmekden, köpugurly hünär taýýarlygyny üpjün etmekden, kämil düşünjeli, giň dünýägaraýyşly nesli kemala getirmekden we öňdebaryjy tejribeleri, tehnologiýalary halk hojalygynyň ähli pudaklarynda durmuşa ornaşdyrmakdan, olardan netijeli peýdalanmakdan ybaratdyr. Hut şu maksat bilen häzirki wagtda ýurdumyzda ýaş nesliň hemmetaraplaýyn ösen dünýäniň iň öňdebaryjy tilsimatlaryndan baş çykarýan, ylmyň dünýä derejesinde gazananlaryny başarnykly özleşdirip, döwrüň ösüşi bilen deň gadam urýan hünärmenler bolup ýetişmekleri üçin ägirt uly maksatnamalaýyn işler üstünlikli amala aşyrylýar. 

Häzirki wagtda ýurdumyzyň beýik ösüşleri halkymyzyň ruhy galkynyşyny üpjün edip, Watan mukaddesligine, ýaşaýşyň we durmuşyň öňegidişliklerine bolan garaýşyny düýpli özgertdi. Her bir raýatyň öz başarnygyna laýyk zähmet çekmäge, ylym-bilim almaga, hünärli bolmaga giň gerimli şertler kemala getirildi. Beýik ösüşlere beslenýän ata Watanymyzda ýaşamak, halal zähmet çekmek, ylym-bilim almak, dynç almak ýaly durmuşyň ähli ugurlarynda döredilen köpugurly şertler mähriban halkymyzy täze zähmet üstünliklerine ruhlandyrýar. 

Oguljamal GELDYMUHAMMEDOWA,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň Dünýä ykdysadyýeti kafedrasynyň professory, ykdysady ylymlaryň doktory.

Bazar şertlerinde milli ykdysadyýeti ösdürmekde, bäsdeşligi ýokarlandyrmakda eýeçiligi döwletiň garamagyndan aýyrmak ýa-da doly derejede hususylaşdyrmak meseleleri möhüm çözgütleri talap edýär. Halkara ykdysatçylaryň bellemegine görä, bazarda döwlet kärhanalarynyň sany kän bolsa, bazaryň ýagdaýynyň belli bir derejede peselmegine ýa-da durnukly saklanmagyna getirýär. Munuň tersine, hususy önüm öndürijileriň artmagy bazar dürlüliginiň, bäsleşik görnüşleriniň ýokarlanmagyny şertlendirýär. Muny ençeme onýyllyklaryň ykdysady tejribesi aýdyňlygy bilen görkezýär. Şeýle ösüşler döwlet eýeçiligindäki kärhanalary hususylaşdyrmagyň hasabyna hem gazanylýar. Şunda hususylaşdyrmagyň esasy maksady döwlet kärhanalarynyň bir bölegini ýa-da doly derejede hususyýetçileriň eline bermek arkaly önümçiligiň netijeliligini ýokarlandyrmakdan we döwlet kärhanalarynyň maliýe ýüküni ýeňilleşdirmekden ybaratdyr. 

Hususylaşdyrmak, aslynda, şahsy we ýuridik taraplaryň döwlet eýeçiligindäki emläklere doly ýa-da bölekleýin esasda eýeçilik etmegidir. Munuň netijesinde döwlet emlägine eýeçilik etmek, ulanmak, ygtyýarlyk etmek hukugy doly ýa-da bölekleýin hususy işewürleriň eline geçýär we döwlet edaralary degişli emlägi gönüden-göni dolandyrmak hukugyny ýitirýär. Hususylaşdyrmagyň obýektleri bolsa, degişli kanunçylyga laýyklykda, hususylaşdyrylyp bilinjek döwlet eýeçiligindäki islendik görnüşdäki emläklerdir. Maddy mazmunyna laýyklykda, olara döwlet we jemgyýetçilik ýaşaýyş jaýlary, döwlet kärhanalary, guramalary, kärendesine berlen we beýleki emläkler degişlidir. 

Tebigy monopoliýa hasaplanylýan käbir emläkler döwletiň garamagyndan aýrylmaga degişli däldir. Olaryň hatarynda ýerasty baýlyklary, tokaý gaznasyny, suw serişdelerini, howa giňişligini, döwlet tarapyndan goralýan çäkleri, energetika ulgamyny, uglewodorod serişdelerini, magistral turbageçirijileri, Döwlet býujetiniň serişdelerini, döwletiň ätiýaçlyk gaznalaryny, gidrometeorologiýa gullugynyň, patent gullugynyň, standartlaşdyrmagyň we metrologiýanyň emläklerini we beýlekileri görkezmek bolar. 

Daşary ýurt tejribesine görä, milli ykdysadyýetde döwletiň paýyny azaltmakda we döwlet ulgamyny kämilleşdirmekde, esasan, iki usul tapawutlandyrylýar: 

— döwlet kärhanalaryny üýtgedip guramak ýa-da paýdarlar jemgyýetlerine öwürmek, ýagny kärhananyň dolandyryş hukugyny başga eýeçilige bermek we onuň ýitgilerini, maliýe jogapkärçiligini şahsy ygtyýarynda galdyrmak; 

— döwlet eýeçiligindäki kärhananyň belli bir bölegini ýa-da dolulygyna hususy eýeçilige bermek. Şunda döwlet emläginiň ilki paýnamalarynyň satylmagy, guramaçylyk-hukuk görnüşiniň üýtgedilmegi we kem-kemden hususylaşdyrylmagy maksadalaýyk bolýar.  

Hususylaşdyrmagyň iki usulynyň arasynda nähili tapawut bar? Birinjisinde, Günbatar tejribesine laýyklykda, kärhananyň işine döwletiň gatnaşmagy belli bir derejede çäklendirilýär, ýöne dolandyryş mehanizminiň döwlet tarapyndan durmuşa geçirilmegi şertlendirilýär. Ikinji usulda bolsa doly hususylaşdyrmak, döwlet emläklerini hususy eýeçilige geçirmek we dolandyryjyny öz erkine goýmak, diňe dürli amatsyz ykdysady ýagdaýlar ýüze çykan halatynda döwletiň gözegçiligini amala aşyrmak şerti göz öňünde tutulýar.  

Emläkleri ýa-da kärhanalary hususylaşdyrmak işleri maýa goýum bäsleşigi görnüşinde, bäsleşikli söwdada (auksionda), paýnama görnüşinde gazna biržalarynda, göni satylmagy, ýagny degişli salgy boýunça satylmagy, eger emläk kärende şertinde ulanylýan bolsa, kärendeçisine, satyn almadyk ýagdaýynda beýleki subýektlere satmaklyk amala aşyrylyp bilinýär. 

Bäsleşikli söwdada söwda we hyzmat maksatly, gurluşygy tamamlanmadyk, şeýle-de durky täzelenmegi, döwrebaplaşdyrylmagy üçin maýa goýumlaryny talap etmeýän desgalar hususylaşdyrylýar. Durkunyň täzelenmegini we döwrebaplaşdyrylmagyny talap edýän desgalar maýa goýum bäsleşigi görnüşinde hususylaşdyrylýar.  

Döwlet emläklerini üýtgedip guramak ýa-da hususylaşdyrmak meseleleri Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň we Ministrler Kabinetiniň özara ylalaşmagynyň esasynda kesgitlenilýär. Hususylaşdyrmak boýunça döwlet emläkleri baradaky maglumatlar resmi metbugatda çap edilenden soň, Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň degişli bölümi tarapyndan bellenilen möhletde resminamalar, ýygym we emlägiň başlangyç bahasynyň 10 göterimi kabul edilýär. Bäsleşikli söwdada ýa-da maýa goýum bäsleşiginde ýeňiji bolan tarapyň başlangyç 10 göterim tölegi degişli emlägiň başlangyç bahasy hökmünde kabul edilip, ýygym yzyna gaýtarylyp berilmeýär. 

Kärende şertinde ulanylýan döwlet emlägi bäş ýyldan az bolmadyk döwürde ulanylan bolsa, onuň kärendeçisine satylyp bilinýär. Şunda döwlet emlägi Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň hem-de satyn alyjy tarap bilen özara ikitaraplaýyn şertnama baglaşmak arkaly resmileşdirilýär. 

Şeýlelikde, ýurtda hususylaşdyrmak, hususy ulgamyň ornuny artdyrmak işleriniň döwrebap durmuşa ornaşdyrylmagy netijeli ykdysady ösüşi gazanmaga mümkinçilik döredýär. Has takygy, býujet serişdeleriniň artmagy, döwletiň maliýe ýagdaýynyň gowulanmagy, önümçiligiň netijeliliginiň we bäsleşigiň ýokarlanmagy hem-de daşary ýurt maýa goýumlaryny çekmekde uly mümkinçilikleriň döremegi gazanylýar.  

Jumageldi SALAMOW.

«Türkmenistan».

2022-nji ýylyň 20-nji oktýabrynda Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň edara binasynda «Merkezi Aziýada sebitleýin ykdysady hyzmatdaşlyk (CAREC)» maksatnamasynyň Milli utgaşdyryjylarynyň göni wideoaragatnaşyk arkaly mejlisi gecirildi. Bu mejlise Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministri, «Merkezi Aziýada sebitleýin ykdysady hyzmatdaşlyk (CAREC)» maksatnamasy boýunça Türkmenistandan milli utgaşdyryjysy Muhammetgeldi Serdarow, şeýle hem Türkmenistanyň Energetika we Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrlikleriniň ýolbaşçylarynyň orunbasarlary gatnaşdylar. Şunuň bilen birlikde, mejlisiň işine Azerbaýjan Respublikasynyň, Hytaý Halk Respublikasynyň, Gruziýanyň, Gazagystan Respublikasynyň, Gyrgyz Respublikasynyň, Päkistan Yslam Respublikasynyň, Täjigistan Respublikasynyň, Özbegistan Respublikasynyň, Mongoliýanyň, Aziýanyň ösüş bankynyň we beýleki halkara guramalarynyň ýokary wezipeli wekilleri gatnaşdylar.

Mejlisiň dowamynda CAREC maksatnamasynyň 21-nji Ministrler maslahatynda makullamak üçin hödürlenmäge meýilleşdirilýän 2022-nji ýyl boýunça resminamalara seredildi, ýagny:

•     

•    Pandemiýadan    soň ýaşyl, durnukly we ähli ugurlary öz içine alýan dikeldiş    üçin çarçuwaly maksatnamasy;

      

•    CAREC    sebitinde oba hojalygy we azyk howpsuzlygy ösdürmek üçin    hyzmatdaşlyk çarçuwasy;

      

•    CAREC    maksatnamasynyň ýaşyl energiýa boýunça birleşmesi we howanyň    üýtgemegine garşy göreşmek üçin sebitleýin çärelere goldaw    bermek boýunça giňişleýin gözleg işi.     

Agzalan resminamalar babatynda mejlise gatnaşýan Milli utgaşdyryjylaryň garaýyşlary beýan edildi.

Mundan başga-da, CAREC maksatnamasynyň sekretariaty tarapyndan geçirilmegi meýilleşdirilýän CAREC maksatnamasynyň       21-nji Ministrler maslahatynyň mowzugy, düzümi we ministrleriň Bilelikdäki beýannamasynyň taslamasy ara alnyp maslahatlaşyldy.

Eksport milli ykdysadyýetimiziň ösüşlerini üpjün edýän esasy ugurlaryň biridir. Ýurdumyzda hormatly Prezidentimiziň tagallasy bilen bu ugruň ösdürilmegine uly üns berilýär. Amala aşyrylýan giň gerimli işler diňe bir içerki bazaryň ýagdaýyny kadaly saklamak bilen çäklenmän, eýsem, sebit we dünýä ýurtlary bilen haryt dolanyşygynyň çaltlandyrylmagyna, eksporta iberilýän harytlaryň sanawynyň artmagyna, şunlukda milli ykdysadyýetimiziň ösüşleriniň ýokarlanmagyna oňyn täsirini ýetirýär.  

Häzirki wagtda lebaply telekeçileriň 4000-e golaýy Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzasydyr. Olar diňe bir welaýatymyzyň däl, eýsem,  tutuş ýurdumyzyň ykdysady taýdan ösüşine, azyklyk önümleriň bolçulygynyň döremegine, şeýle hem önümleriň eksportunyň artmagyna saldamly goşant goşýarlar. Welaýatymyzyň telekeçileriniň şu ýylyň başyndan bäri eksporta ugradan harytlarynyň umumy bahasy ABŞ-nyň 7 million 308 müň dollaryndan hem geçdi. Telekeçilik işleri üçin amatly şertleriň giňemegi bilen önümleriň bolçulygy has-da artýar, bu bolsa öz gezeginde eksportyň ýene-de ösmegine itergi berýär.  

Döwletimiz tarapyndan hususy eýeçiligi ösdürmegiň we goldamagyň hukuk binýadynyň hem-de innowasion tehnologiýalara esaslanýan hojalyk ulgamynyň döredilmegi netijesinde eksporta gönükdirilen we importy çalyşýan önümçilikler hem giňden ösdürilip başlandy. Hormatly Prezidentimiziň kabul edýän möhüm resminamalarynda ýurdumyzda telekeçiligi mundan beýläk-de ösdürmek üçin amatly şertler kesgitlenilýär, olaryň dünýä bazarlaryna çykmagy meýilleşdirilýär. Döwletimiziň berýän köptaraplaýyn goldawy, maýa goýum işini höweslendirýän has amatly işewürlik ýagdaýyny döretmäge ýardam berýän şertleriň giňemegi hususyýetçileri has ruhubelent zähmet çekmäge höweslendirýär. 

Häzirki wagtda welaýatymyzyň çäginde melleginde, hususy ýer böleginde önümçilik bilen meşgullanýan raýatlaryň sany hem günsaýyn artýar. Olary höweslendirmek maksady bilen kiçi göwrümli karzlar hem berilýär. Kiçi göwrümli karzlaryň hasabyna raýatlaryň hususy mellek ýerlerinde ýyladyşhanalaryň gurulmagy, öňden bar bolanlarynyň giňeldilip, durkunyň täzelenilmegi netijesinde gök-bakja ekinleri ýetişdirilip, ýerli bazarlarda önüm bolçulygy döredilýär. Bu bolsa eýýäm artykmaç önümleriň eksporta iberilmegine zerurçylygy döredýär. Raýatlaryň bir müňe golaýy kiçi göwrümli karz serişdelerinden ýerlikli peýdalanýar. Telekeçiligiň maddy-enjamlaýyn binýadyny ösdürmek üçin ýurdumyzyň kärhanalarynda kiçi göwrümli oba hojalyk gurallaryny, enjamlaryny öndürmek hem meýilleşdirilýär. Häzirki wagtda el güýji sarp edilýän işleri innowasion tehnologiýalar arkaly ýerine ýetirmek maksady bilen dünýäniň öňdebaryjy döwletleriniň tejribeleri öwrenilýär, olary ýerli önümçilikde ulanyp, kärhanalarda kiçi göwrümli oba hojalyk gurallaryny, enjamlaryny öndürmek meýilleşdirilýär. Bu boýunça taslamalaryň birnäçesiniň üstünde işlenilýär. Özümizde öndürilýän enjamlar daşary ýurtlardan getirilýän gurallaryň öwezini tutýar hem-de el güýji bilen ýerine ýetirilýän işleri ep-esli ýeňilleşdirýär, bu bolsa işiň netijeliligini birnäçe esse ýokarlandyrmaga mümkinçilik berýär.  

Ýurdumyzyň ulag-ýol düzüminiň kämilleşdirilmegi hem hususyýetçileriň peýdasynadyr. Uzak ýollary gysgaldýan täze taslamalar durmuşa geçirilýär. Daşary ýurtly işewürler bilen gatnaşyklary ýola goýmakda hem döwletimiz tarapyndan amatly şertler döredilýär. Şolaryň netijesinde eksporta önüm we haryt ibermäge ymtylýan telekeçileriň sany barha artýar. Içerki bazary zerur bolan önümler we harytlar bilen üpjün edip ugran lebaply telekeçileriň täze bazarlary gözläp başlamaklary olaryň iş tejribeleriniň has artýandygynyň güwäsidir.  

Kakageldi JUMAGELDIÝEW,

welaýat gümrükhanasynyň harby gullukçysy, maýor.

Ykdysadyýetimiziň durnukly ösüşini üpjün etmekde, elbetde, senagat pudagynyň uly ähmiýeti bardyr. Pudagyň döwrebaplaşdyrylmagy netijesinde milli ykdysadyýet yzygiderli ösüşe eýe bolýar. Bu strategik ädim ýurtda çig maldan başlap, taýýar önüme çenli bazar bäsdeşligine ukyply, eksporta niýetlenen milli önümleri öndürmek bilen baglanyşykly ýurduň eksport mümkinçiliklerini ýokarlandyrmak arkaly birnäçe durmuş-ykdysady meseleleri oňyn çözmäge, iş ýerlerini köpeltmäge, ilatyň ýaşaýyş-durmuş derejesini ösen döwletleriň hataryna çykarmaga mümkinçilik berýär. Munuň özi «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda», şeýle-de «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda» kesgitlenen wezipeleri doly we öz wagtynda ýerine ýetirmek bilen baglydyr. Öňde goýlan bu maksatnamalardyr meýilnamalar hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda üstünlikli hem-de giň gerimde amala aşyrylýar.  

Häzirki wagtda senagat pudagynyň esasy ugry ýerli çig mallary ulanmagyň hasabyna, innowasion tehnologiýalary, sanly ulgamyň mümkinçiliklerini ornaşdyrmak arkaly bazar bäsdeşligine ukyply önümleri öndürmäge, olaryň görnüşlerini köpeltmäge gönükdirilendir. 

Hormatly Prezidentimiz şu ýylyň 23-nji sentýabrynda geçirilen Döwlet Maslahatynda eden çykyşynda: “Biz ýurdumyzyň içerki bazarlarynda we dünýä bazarlarynda bäsdeşlige ukyply täze innowasion önümçilikleri döretmekde ajaýyp üstünlikleri gazandyk. Senagat önümlerimiz hem-de brend markaly dokma harytlarymyz bilen ýurdumyzyň sebit we dünýä bazarlaryndaky ornuny yzygiderli pugtalandyrýarys, täze bazarlara ýol açýarys. Şu nukdaýnazardan, ýurdumyzda döredilen ýa-da täze gurulýan her bir kärhananyň önümleriniň we hyzmatlaryň içerki, daşarky bazarlarda bäsdeşlige ukyplylygynyň pugtalandyrylmagyna uly ähmiýet bermelidiris” diýip belledi.  

Türkmenistanyň ykdysady ösüşlerine uly goşant goşýan pudaklaryň biri hem dokma senagatydyr. Häzirki wagtda bu pudaga degişli 60-dan gowrak kärhana bolup, olarda 30 müňden gowrak adam zähmet çekýär. Bu pudagyň ösmegine ýurdumyzda hemme şertler döredilendir. Türkmenistanyň dokma senagaty ykdysadyýetimiziň iň öňdebaryjy pudaklarynyň biri bolmak bilen, dünýä dokma senagatynyň öňdebaryjy ýurtlarynyň, hususan-da, Şweýsariýanyň, Germaniýanyň, Ýaponiýanyň, Italiýanyň, Belgiýanyň innowasion tehnikalary we tehnologiýalary bilen üpjün edilip, halkara bazarlarda bäsdeşlige ukyply önümlerini Azerbaýjan, Ermenistan, Russiýa, Türkiýe, Hytaý, Gazagystan, Belarus ýaly ýurtlara eksport edýär.  

Hormatly Prezidentimiz Döwlet Maslahatynda eden çykyşynda geçirilýän forumlaryň, sergileriň, ýarmarkalaryň, şeýle-de Şanhaý, Ýosu, Milan, Antaliýa, Astana, Dubaý şäherlerinde geçirilen bütindünýä «EKSPO» sergileriň ähmiýeti barada aýdyp, halkara sergiler býurosy bilen hyzmatdaşlygyň gerimini giňeltmek, ýurdumyzda öndürilýän milli önümlerimiz, hyzmatlarymyz we senagat nusgalarymyz bilen işewürleri, daşary ýurtlaryň ilatyny tanyşdyrmak we mahabatlandyrmak boýunça mümkinçilikleri döretmek barada hyzmatdaşlygy ýola goýmak işlerini alyp barmagy tabşyrdy. Şeýle-de hormatly Prezidentimiz Türkmenistanyň sergi strategiýasynyň işlenip düzülmeginiň zerurlygyny belledi. Şeýle ýagdaýda ýurdumyzda we daşary ýurtlarda geçirilýän sergilerde, ýarmarkalarda hyzmatdaşlyk edýän ýurtlaryň dürli ugurlar boýunça ýeten sepgitleri bilen tanyşmaga, pikir alyşmaga we hyzmatdaşlygy ýola goýmaga mümkinçilik döreýär.  

Institutymyzyň marketing kafedrasynyň talyplary we mugallymlary ýurdumyzda yzygiderli geçirilýän sergilere we ýarmarkalara gatnaşyp, gazanylan üstünlikler bilen tanyşýarlar, bu bolsa, öz gezeginde, geljekki hünärmenlerde uly täsir galdyrýar we olaryň nazaryýetde alan bilimlerini berkitmäge mümkinçilik döredýär. 

Döwlet Maslahatynda hormatly Prezidentimiz milli önümlerimizdir hyzmatlarymyza, oýlap tapyşlarymyza, senagat nusgalarymyza dünýä bazarlarynda islegleriň yzygiderli öwrenilmeginiň hem-de degişli döwlet strategiýasynyň işlenip taýýarlanmagynyň zerurdygyny aýdyp, bu ugurda ýöriteleşdirilen marketing gulluklarynyň döredilmegi bilen bagly meselelere ýurdumyzyň söwda we senagat toplumynyň, Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň ýolbaşçylary tarapyndan ileri tutulýan wezipeler hökmünde seredilmelidigini belledi.  

Iň täze innowasion tehnikalardyr tehnologiýalar we sanly ulgam bilen üpjün edilen Türkmenistanyň önümçilik kärhanalarynda öndürilýän önümleriň bäsdeşlik ukyby gün-günden artýar, olara bolan isleg içerki, esasan hem, daşarky bazarlarda has-da artar. Şeýle ýagdaýda bazar gatnaşyklary şertinde marketing işini dogry ýola goýmak zerurlygy ýüze çykýar. Şonuň üçin hem hormatly Prezidentimiz marketing gulluklaryny döretmek we olaryň işini döwrebap gurnamak barada örän ýerlikli belledi.  

Häzirki wagtda dürli önümleri öndürýän, hyzmatlary ýerine ýetirýän we beýleki kärhanalarda marketing gulluklarynyň ýola goýulmagy hem-de olaryň kömegi bilen dürli görnüşli marketing maglumatlaryny toplap, yzygiderli seljermek arkaly kärhanalarda önümçiligi ýola goýmaga, bazar bäsdeşligine ukyply önüm öndürmäge, hyzmatlary ýerine ýetirmäge, öndürilen önümleri ýerlemäge we maliýe-ykdysady netijeleri gazanmaga has uly mümkinçilik döreýär.  

Çerkez ATAÝEW,

Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň marketing kafedrasynyň müdiri, professor.

Däp bolşy ýaly, ýurdumyzyň baş baýramynyň — Garaşsyzlyk gününiň bellenip geçilen sentýabr aýy hem jemgyýetçilik-syýasy we işewürlik babatda, aýratyn-da, halkara gatnaşyklar ulgamynda ýokary işjeňlige eýe boldy. «Açyk gapylar» syýasatyny amala aşyrmagyň çäklerinde geçirilen köp sanly çäreler munuň aýdyň subutnamasydyr. 

Mähriban halkymyzyň ynsanperwerlik we hoşniýetli goňşuçylyk däplerine esaslanyp, suw joşmasyndan ejir çeken dostlukly Pakistan Yslam Respublikasynyň halkyna ynsanperwerlik kömegini bermek maksady bilen, 5-nji sentýabrda Karaçi şäherine hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň Buýrugyna laýyklykda iberilen ýük baryp gowuşdy. Şol ýük derman serişdelerinden, derman senagaty we dokma harytlaryndan, dürli azyk önümlerinden ybaratdyr. 

5-nji sentýabrda Daşary işler ministrliginiň, Türkmenistanyň Döwlet habarlar agentliginiň, Telewideniýe, radiogepleşikler we kinematografiýa baradaky döwlet komitetiniň, gazetleriň we žurnallaryň redaksiýalarynyň wekilleriniň gatnaşmagynda sanly ulgam arkaly geçirilen “Garaşsyz Türkmenistan halkara habarlar giňişliginde” atly halkara maslahat güýz paslynyň ilkinji aýynyň möhüm wakasy boldy. Onda daşary ýurtly kärdeşler bilen baglaşylan halkara resminamalaryň durmuşa geçirilişiniň barşy hem-de geljekki meýilnamalar ara alnyp maslahatlaşyldy. 

Türkmenistanyň Garaşsyzlygynyň 31 ýyllygyna gabatlanyp geçirilen ýöriteleşdirilen forum ýurdumyzyň gazanan ägirt uly üstünliklerini we özygtyýarly ösüş ýyllarynda amala aşyrýan parahatçylyk dörediji syýasatyny giňden wagyz etmäge, köpçülikleýin habar beriş serişdeleri ulgamynda dürli ýurtlardan bolan hyzmatdaşlar bilen netijeli gatnaşyklary ösdürmäge gönükdirildi. Daşary ýurtly gatnaşyjylar — iri habarlar agentlikleriniň, meşhur elektron neşirleriň, teleradiokompaniýalaryň, abraýly halkara guramalaryň we düzümleriň ýolbaşçylarydyr wekilleri sanly ulgam arkaly çykyşlarynda ýurdumyzyň köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň işjeň işini bellediler. Şonuň netijesinde Diýarymyzda durmuşa geçirilýän özgertmeler giňişleýin beýan edilýär. Munuň özi tutuş dünýä ägirt uly ykdysady kuwwaty, baý medeniýeti hem-de aýawly saklanýan täsin ruhy mirasy bolan döwlet hökmünde Türkmenistany täzeden açmaga mümkinçilik berýär. Çäräniň çäklerinde ýurdumyzyň Garaşsyzlyk gününe bagyşlanan sergi guraldy. 

Şol gün Daşary işler ministrliginde Türki Döwletleriň Guramasynyň Baş sekretary Bagdad Amreýew bilen geçirilen duşuşygyň barşynda dürli ulgamlarda, aýratyn-da, ulag we energetika ulgamlarynda hyzmatdaşlygyň meseleleri ara alnyp maslahatlaşyldy. Türkmenistanyň Türki döwletleriň Söwda-senagat edarasy hem-de Medeni we miras gaznasy bilen hyzmatdaşlyga gyzyklanma bildirýändigi nygtaldy. 

Daşary işler ministrliginde Hytaý Halk Respublikasynyň Hökümetiniň Ýewraziýa işleri boýunça ýörite wekili Li Hueý bilen geçirilen duşuşykda türkmen-hytaý dostluk gatnaşyklarynyň ýokary derejesi bellenildi. Syýasy-diplomatik, söwda-ykdysady we medeni-ynsanperwer ulgamlarda ikitaraplaýyn gatnaşyklaryň ösdürilýändigi hem-de dürli halkara guramalaryň çäklerinde hyzmatdaşlygyň oňyn tejribesiniň toplanandygy nygtaldy. Şeýle-de energetika, ulag, logistika, medeniýet, bilim ulgamlarynda gatnaşyklary mundan beýläk-de giňeltmegiň zerurdygy bellenildi. 

7-nji sentýabrda Daşary işler ministrliginde Birleşen Arap Emirlikleriniň “Masdar” kompaniýasynyň ýolbaşçylary bilen geçirilen duşuşykda energetika ulgamynda, hususan-da, energiýanyň gaýtadan dikeldilýän çeşmelerini rejeli ulanmak, energetika howpsuzlygyny üpjün etmek ulgamynda ikitaraplaýyn hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de pugtalandyrmagyň meseleleri ara alnyp maslahatlaşyldy. 

Şol gün Saud Arabystany Patyşalygynyň Er-Riýad şäherinde türkmen wekiliýeti “Aýlagdaky arap döwletleriniň hyzmatdaşlyk geňeşi — Merkezi Aziýa” strategik dialogynyň ministrler derejesindäki birinji duşuşygyna gatnaşdy. Onuň esasy maksady sebit howpsuzlygyny üpjün etmek hem-de energetika, ulag geçelgeleri, logistika, söwda, ykdysadyýet, maýa goýumlar, medeniýet we ylym ulgamlarynda geljekki gatnaşyklary ýola goýmak boýunça görülmeli çäreler bilen baglanyşykly boldy. Duşuşygyň netijeleri boýunça Bilelikdäki Beýannama hem-de 2023 — 2027-nji ýyllar üçin Bilelikdäki hereketleriň meýilnamasy kabul edildi. 

Forumyň çäklerinde Saud Arabystany Patyşalygynyň, Birleşen Arap Emirlikleriniň, Oman Soltanlygynyň, Bahreýn Patyşalygynyň, Katar Döwletiniň, Kuweýt Döwletiniň, Gazagystan Respublikasynyň daşary syýasat edaralarynyň ýolbaşçylarynyň ikitaraplaýyn duşuşyklarynyň birnäçesi geçirildi. Duşuşyklarda halkara guramalaryň çäklerinde, ilkinji nobatda, Birleşen Milletler Guramasy bilen hyzmatdaşlygy ösdürmegiň hem-de dürli ugurlar, hususan-da, syýasy-diplomatik, söwda-ykdysady, medeni-ynsanperwer ulgamlar boýunça ikitaraplaýyn gatnaşyklary pugtalandyrmagyň ähmiýeti nygtaldy. 

7-8-nji sentýabrda Türkmenistanyň wekiliýetiniň Özbegistan Respublikasyna iş sapary boldy. Saparyň çäklerinde iki ýurduň ministrlikleriniň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň ýolbaşçylarynyň duşuşygy geçirildi. Taraplar gatnaşyklary, şol sanda oba hojalygy, gurluşyk, dokma we derman senagaty pudaklarynda hyzmatdaşlygy ösdürmegiň meselelerini ara alyp maslahatlaşdylar. Ýeňil awtoulaglary, oba hojalyk, durmuş tehnikalaryny bilelikde öndürmäge, ulag-logistika gatnaşyklaryny, şol sanda iki döwletiň çägi boýunça üstaşyr ýükleriň daşalmagyny höweslendirýän hyzmatdaşlygy giňeltmäge, deňiz portlarynyň mümkinçiliklerini ulanmak arkaly halkara ulag geçelgeleri boýunça ýükleriň daşalmagyna gyzyklanma bildirdiler. 

8-nji sentýabrda Saud Arabystany Patyşalygyna iş saparynyň çäklerinde Türkmenistanyň daşary syýasat edarasynyň ýolbaşçysy bilen Saud Arabystany Patyşalygynyň Saud ösüş gaznasynyň Baş ýerine ýetiriji direktory Sultan bin Abdulrahman Al-Marşadyň duşuşygy geçirildi. Onda energetika ulgamynda, gazhimiýa senagatynda, oba we suw hojalygynda, saglygy goraýyşda özara bähbitli maýa goýum hyzmatdaşlygyna degişli meselelere garaldy. 

8-9-njy sentýabrda Özbegistan Respublikasynyň Daşkent şäherinde geçirilen Parlamentara Birleşige agza döwletleriň parlamentleriniň zenan ýolbaşçylarynyň “Parlament liderligi: durnuklylygy we abadançylygy has netijeli üpjün etmek üçin töwekgelçilikleri çaklamak” atly mowzuk boýunça 14-nji sammiti geçirildi. Oňa Milli Geňeşiň Mejlisiniň Başlygynyň ýolbaşçylygyndaky türkmen wekiliýeti, BMG, Parlamentara Birleşik, ÝHHG-niň Parlament Assambleýasy, GDA-nyň Parlamentara Assambleýasy ýaly halkara guramalaryň ýolbaşçylary, şeýle-de 17 ýurduň parlamentleriniň 120-den gowrak wekili gatnaşdylar. 

Forumda parlamentleriň öňünde durýan ileri tutulýan wezipeler, hususan-da, pandemiýa zerarly ýüze çykan çökgünlik ýagdaýlarynda gender deňligini kepillendirmek, durnukly ösüşi we abadançylygy üpjün etmek, ykdysadyýetleri dikeltmekde zenanlaryň mümkinçiliklerini giňeltmek bilen bagly meseleler ara alnyp maslahatlaşyldy. 

12-13-nji sentýabrda türkmen wekiliýeti Türkmenistan bilen Azerbaýjan Respublikasynyň arasynda Hazar deňziniň düýbüni çäklendirmek meseleleri boýunça bilelikdäki iş toparynyň Baku şäherinde geçirilen nobatdaky mejlisine gatnaşdy. Duşuşykda iki döwletiň arasynda Hazar deňziniň düýbüni çäklendirmek hakynda Ylalaşygyň taslamasynyň düzgünleri ara alnyp maslahatlaşyldy. 

12 — 16-njy sentýabr aralygynda Birleşen Arap Emirliklerine bolan iş saparynyň çäklerinde Türkmenistanyň wekiliýeti BAE-niň energetika we infrastruktura ministri, Abu-Dabiniň portunyň Baş ýerine ýetiriji direktory we dolandyryjysy, Abu-Dabiniň ösüş gaznasynyň Baş direktory, “Masdar” kompaniýasynyň Baş ýerine ýetiriji direktory, BAE-niň daşary işler we halkara hyzmatdaşlyk ministri bilen ikitaraplaýyn duşuşyklaryň birnäçesini geçirdi. 

Şeýle hem BAE-niň Raýat awiasiýasynyň baş müdirliginiň Baş direktorynyň orunbasary, BAE-niň “Etihad Rail” demir ýol müdirliginiň ýolbaşçylary, Dubaý şäheriniň hökümetiniň Ykdysady ösüş we syýahatçylyk müdiriýetiniň Baş direktorynyň orunbasary, BAE-niň “Dubai Nasdaq” kompaniýasynyň dolandyryjylary bilen gepleşikler geçirildi. Olaryň barşynda söwda-ykdysady hem-de ulag ulgamlarynda ikitaraplaýyn we köptaraplaýyn gatnaşyklary pugtalandyrmak, şol sanda deňiz, demir ýol, howa ulaglaryny, hususan-da, port düzümini ulanmak bilen bagly meselelere garaldy. Mundan başga-da, biržada awtomatlaşdyrylan resminama dolanyşygy ulgamynda, ýokary hünärli hünärmenleri taýýarlamakda, biržada gymmatly kagyzlary ulanmakda gatnaşyklary pugtalandyrmak meselesi ara alnyp maslahatlaşyldy. 

13-nji sentýabrda Aşgabatda Ykdysady hyzmatdaşlyk boýunça hökümetara türkmen-ermeni toparynyň dokuzynjy mejlisi geçirildi. Oňa ýurdumyzyň käbir ministrlikleriniň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň ýolbaşçylary hem-de Ermenistanyň Türkmenistana gelen wekiliýetiniň agzalary gatnaşdylar. Onda syýasy-diplomatik, söwda-ykdysady, medeni-ynsanperwer, ýangyç-energetika hem-de oba hojalygy, gurluşyk we binagärlik ulgamlarynda, köpçülikleýin habar beriş serişdeleri boýunça özara bähbitli hyzmatdaşlygyň mümkinçilikleri barada pikir alşyldy. 

14-nji sentýabrda Daşary işler ministrliginde BMG-niň Ýewropa we Merkezi Aziýa boýunça Ösüş maksady bilen işi utgaşdyrmak boýunça müdiriýetiniň sebit direktory hanym Gwi-Ýop Son bilen geçirilen duşuşygyň barşynda 2030-njy ýyla çenli döwür üçin Gün tertibini we Durnukly ösüş maksatlaryny milli derejede amala aşyrmak işinde tagallalary birleşdirmegiň wajypdygyna aýratyn üns berildi. 

15-nji sentýabrda Daşary işler ministrliginde Halkara Zähmet Guramasynyň wekiliýeti bilen duşuşyk geçirildi. Oňa Halkara zähmet kadalary departamentiniň başlygy hanym Dipa Rişikeş ýolbaşçylyk etdi. 

Taraplar ençeme ýylyň dowamynda Halkara Zähmet Guramasy bilen hyzmatdaşlygyň ýokary derejesini belläp, Türkmenistanyň halkara konwensiýalara we köptaraplaýyn ylalaşyklara goşulmagy bilen bagly meselelere degip geçdiler. Şunuň bilen baglylykda, Halkara Zähmet Guramasyna “Türkmenistanda kanunçylyk özgertmeleri: mejbury zähmete ýol bermezlige hem-de gadagan etmäge degişli kanunçylygyň syny” atly resminamany taýýarlandygy üçin hoşallyk bildirildi. 

21-nji sentýabrda Daşary işler ministrliginde Pakistan Yslam Respublikasynyň döwlet nebit ministri bilen geçirilen duşuşykda ýurdumyzyň daşary syýasat edarasynyň ýolbaşçysy ähli ugurlar boýunça ikitaraplaýyn we köptaraplaýyn gatnaşyklaryň ösdürilýändigini, şol sanda energetika ulgamynda hyzmatdaşlygyň pugtalandyrylýandygyny belledi. Şunuň bilen baglylykda, Türkmenistan — Owganystan — Pakistan — Hindistan (TOPH) transmilli gaz geçirijisi, Türkmenistan — Owganystan — Pakistan (TOP) ugry boýunça elektrik geçiriji we optiki-süýümli aragatnaşyk ulgamlary ýaly möhüm strategik taslamalaryň durmuşa geçirilişi bilen bagly meselelere garaldy. 

24-nji sentýabrda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň tabşyrygy boýunça Döwlet migrasiýa gullugynyň maslahatlar zalynda döwlet Baştutanymyzyň Permanyna we Kararyna laýyklykda, Türkmenistanyň raýatlygyna kabul edilen adamlara pasportlar gowşuryldy hem-de ýurdumyzda ýaşamak üçin ygtyýarnamalar berildi. 

26-njy sentýabrda Daşary işler ministrliginde Sankt-Peterburgyň (Russiýa Federasiýasy) gubernatory Aleksandr Beglow bilen geçirilen duşuşykda türkmen-rus gatnaşyklaryny, hususan-da, infrastruktura we ýol gurluşygy, gämigurluşyk, şähergurluşygy, senagat, energetika, söwda, bilim we medeniýet ulgamlarynda hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de ösdürmegiň meseleleri ara alnyp maslahatlaşyldy. 

Şeýle hem 26-njy sentýabrda türkmen wekiliýeti Rumyniýanyň Buharest şäherinde Halkara elektroaragatnaşyk birleşiginiň 2022-nji ýyl üçin ygtyýarly maslahatynyň açylyş dabarasyna gatnaşdy. BMG-niň bu ýöriteleşdirilen edarasy ählumumy derejede sanlylaşdyrmak boýunça esasy halkara gurama bolup durýar. Ygtyýarly maslahat her dört ýyldan ýolbaşçylary saýlamak, onuň 4 ýyllyk strategik we maliýe meýilnamalaryny kabul etmek, elektroaragatnaşyk we maglumat-kommunikasiýalar tehnologiýalary ulgamyndaky syýasaty, ileri tutulýan ugurlary ara alyp maslahatlaşmak üçin geçirilýär. 

Şol gün Polşanyň ÝHHG-de başlyklyk etmeginiň çäginde geçirilen adam ölçegi boýunça Warşawa maslahatynyň esasy mejlisinde Türkmenistanyň wekiliýeti Beýannama bilen çykyş etdi. Beýannamada ýurdumyzda adam hukuklaryny we azatlyklaryny üpjün etmegiň gurallaryny mundan beýläk-de kämilleşdirmek boýunça kanunçylyk, institusional, administratiw çäreleriň kabul edilýändigi nygtalýar. 

25-nji sentýabr — 1-nji oktýabr aralygynda Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedowyň ýolbaşçylygyndaky türkmen wekiliýeti Ýaponiýa iş saparyny amala aşyrdy. Onuň çäklerinde ikitaraplaýyn duşuşyklaryň birnäçesi geçirildi. Hususan-da, Gahryman Arkadagymyz Ýaponiýanyň Premýer-ministri Fumio Kisida, Ýaponiýanyň Parlamentiniň Wekiller palatasynyň başlygy Hosoda Hiroýuki, Türkmen-ýapon parlamentara dostluk toparynyň başlygy, Ýaponiýanyň Parlamentiniň Wekiller palatasynyň agzasy, Ýaponiýanyň daşary işler ministriniň orunbasary, Ykdysady hyzmatdaşlyk boýunça türkmen-ýapon komitetiniň ýapon tarapynyň başlygy, iri ýapon kompaniýalarynyň ýolbaşçylary, “Çalyk Holding” kompaniýalar toparynyň direktorlar geňeşiniň başlygy we “Rönesans Holding” kompaniýasynyň müdiriýetiniň başlygy bilen duşuşdy. Duşuşyklarda özara bähbitli hyzmatdaşlygyň giň ugurlary, şol sanda syýasy-diplomatik, söwda-ykdysady, energetika, ulag we aragatnaşyk, gurluşyk ulgamlarynda, himiýa senagatynda hem-de maliýe-bank pudagynda hyzmatdaşlygyň meseleleri ara alnyp maslahatlaşyldy. 

29-njy sentýabrda Daşary işler ministrliginde Ýewropa Bileleşiginiň Türkmenistandaky Adatdan daşary we Doly ygtyýarly ilçisi Diego Ruiz Alonso bilen geçirilen duşuşygyň barşynda taraplar Ýewropa Bileleşigi bilen dürli ulgamlarda köpugurly hyzmatdaşlygyň häzirki ýagdaýyna we geljegine garadylar. Şunuň bilen baglylykda, şu ýylyň ahyryna çenli Aşgabatda “Türkmenistan — Ýewropa Bileleşigi” bilelikdäki komitetiň nobatdaky mejlisini geçirmek barada ylalaşyk gazanyldy. 

30-njy sentýabrda Daşary işler ministrliginde Gruziýanyň Türkmenistanda täze bellenen Adatdan daşary we Doly ygtyýarly ilçisi Konstantin Sabiaşwili bilen duşuşyk geçirildi. Duşuşykda syýasy-diplomatik, söwda-ykdysady we ynsanperwer ulgamlarda döwletara gatnaşyklary pugtalandyrmagyň meseleleri ara alnyp maslahatlaşyldy. 

Ýurdumyzyň ministrlikleri we pudaklaýyn dolandyryş edaralary tarapyndan sentýabr aýynda geçirilen halkara ähmiýetli çäreleriň syny Garaşsyz, baky Bitarap Türkmenistanyň gazanýan täze üstünliklerini aýdyňlyk bilen görkezýär. Ýurdumyz açyklyk ýörelgesine esaslanýan daşary syýasaty işjeň durmuşa geçirip, gyzyklanma bildirýän hyzmatdaşlaryň ählisi bilen dostluk we özara bähbitli hyzmatdaşlyk köprülerini berkidýär. 

(TDH)

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda milli ykdysadyýetimizi ösdürmäge döwlet derejesinde aýratyn üns berilýär. Bu günki günde döwrebap ugurlar, sanly ulgamyň mümkinçilikleri yzygiderli durmuşa ornaşdyrylýar. Sanly ulgamyň mümkinçilikleri diňe bir döwrebap ugurlar bolman, eýsem, ösüşiň möhüm ugurlaryny üpjün edýär. Munuň özi, umumylykda, ýurdumyzyň durmuş-ykdysady ösüşine, milli maksatnamalaryň üstünlikli amala aşyrylmagyna oňat ýardam berýär.  

Mälim bolşy ýaly, sanly ykdysadyýetiň esasy aýratynlyklary hökmünde maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalarynyň täze gazananlaryna esaslanýan ösen ykdysadyýeti görkezmek bolar. Ýurdumyzyň durmuş-ykdysady ösüşini üpjün etmekde, jemgyýetiň her bir agzasynyň ukyp-başarnygyny netijeli ugrukdyrmakda hususy telekeçiligiň mümkinçiliklerini doly peýdalanmak arkaly ykdysadyýetiň sanly ulgama geçirilmegi, innowasion senagat önümçiliginiň döwrebap ösüşini gazanmakda, hususan-da, ýaşlaryň intellektual ukybynyň ylym-bilime, döwrebap tehnologiýalaryň özleşdirilmegine gönükdirilmegi wajyp wezipeleriň hatarynda durýar. Ýaşlaryň häzirki döwrüň talabyna laýyk, umumadamzat we milli ýörelgelerimiziň esasynda kämil şahsyýet hökmünde kemala gelmegi eziz Diýarymyzyň gülläp ösüşleriniň aýdyň beýanydyr. Hormatly Prezidentimiz bu babatda şeýle belleýär: «Giň gözýetimli, ösen tehnologiýalardan oňat baş çykarýan hünärmenleriň neslini kemala getirmek biziň alyp barýan işlerimiziň esasy maksady bolmaly». Hormatly Prezidentimiz ýaşlar baradaky döwlet syýasatyny ýurdumyzda ileri tutulýan ugurlaryň hatarynda hemişe üns merkezinde saklaýar, zehinli ýaşlar, ýaş maşgalalar, ýaş alymlar, ýaş hünärmenler we telekeçiler döwletimiz tarapyndan aýratyn goldaw bilen gurşalýar. Munuň özi ýaşlaryň jemgyýetdäki durmuş-hukuk ýagdaýyny kesgitlemegiň möhümdigi, jemgyýetiň ertirki innowasion ösüşini kesgitleýändikleri bilen baglanyşyklydyr.  

Ýurdumyzda maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalarynyň pugta ornaşdyrylmagy ykdysady, syýasy we durmuş ösüşinde mynasyp şöhlelenýär. Täze tehnologiýalar, sanly ulgam döwrümiziň möhüm ugurlaryna öwrüldi. Häzirki wagtda ýurdumyzda innowasiýalaryň işjeň ornaşdyrylmagy netijesinde optiki-süýümli aragatnaşyk ulgamlary barha ösdürilýär, ýokary tizlikli internet-aragatnaşygyň elýeterliligi bilen doly derejede üpjün edilýär.  

Sanly ykdysadyýetiň kemala gelmegi ylmy-tehniki ösüşiň gönüden-göni netijeleridir. Sanly ykdysadyýet önümçilikde we hyzmatlar ulgamynda harajatlary peseltmäge, bazardaky üýtgeşmelere tiz wagtda uýgunlaşmaga hem-de ýokary çeýeligi üpjün etmäge ýardam berýär.  

Ykdysadyýetiň häzirki zaman ösüş şertlerinde ýaşlaryň gujur-gaýratynyň, olaryň telekeçilik işjeňligine gönükdirilmeginiň ähmiýeti ählumumy ykrar edilýär. Ýaşlaryň telekeçiliginiň ileri tutulýan ugurlaryň hatarynda kesgitlenilmegi işewürlikde işjeň orny eýelemäge ukyply, gujurly, döwrebap pikirlenýän telekeçileriň täze ýaş nesliniň kemala gelmegine, kiçi we orta telekeçiligiň innowasion häsiýetde ösdürilmegine, ýurduň maýa goýum çekijiliginiň ýokarlanmagyna, täzeçil pikirlenmeleriň, döredijilikli oýlap-tapyşlaryň artmagyna mümkinçilik berýändigi bilen düşündirilýär.  

Sanly ykdysadyýetiň üstünlikli durmuşa geçirilmeginiň ýurdumyzda sarp edijileriň islegleriniň has çalt we ýokary derejede kanagatlandyrylmagyna giň mümkinçilikleri döredýändigi aýratyn bellenmäge mynasypdyr. Bulardan başga-da, sanly ykdysadyýetiň ösmeginiň birnäçe peýdaly taraplary bardyr: zähmet önümçiliginiň ösüşi, bazara gatnaşyjylaryň bäsdeşlige ukyplylygynyň ýokarlanmagy, önümçilik çykdajylarynyň peselmegi, täze iş orunlarynyň döredilmegi. Şeýle hem, ykdysadyýetde, halk hojalygynyň beýleki pudaklarynda sanly usullaryň girizilmegi hyzmatlaryň hiliniň ýokarlanmagyna oňat täsir edýär.  

Häzirki tehnologik ösüş şertlerinde bilimiň, ylmy çemeleşmäniň, innowasiýalaryň, kompýuterleşdirilen programmalar ulgamlarynyň, ýokary öndürijilikli maglumat tehnologiýalaryň, şol sanda ykdysadyýeti sanlylaşdyrmagyň ileri tutulýan ugurlaryň biridigini bellemek gerek. Innowasion ykdysadyýet bilimi, innowasiýalary, şeýle hem täze oýlap tapyşlary we tehnologiýalary gündelik tejribede jemgyýetiň dürli pudaklarynda peýdalanmaga esaslanýan ykdysadyýetdir.  

Ýurdumyzy ösüşlerden-ösüşlere alyp barýan Arkadagly Serdarymyzyň jany sag, ömri uzak bolsun, beýik işleri hemişe üstünliklere beslensin! 

Azatnepes ANNANEPESOW,

Türkmenistanyň Telekommunikasiýalar we informatika institutynyň mugallymy.

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň Döwlet Maslahatyndaky çykyşynda ýurdumyzyň Garaşsyzlyk ýyllaryndaky durmuş-ykdysady ösüşleri, döwletlilik ýörelgeleri, hukuk ulgamynyň işiniň döwrebap derejede guralmagy aýdyň beýan edildi. Aýratyn-da, ylym-bilimiň kämilleşdirilişi, täze tehnologiýalaryň, sanly ulgamlaryň ornaşdyrylyşynyň netijeleri düýpli seljerilip, täzeçil başlangyçlar öňe sürüldi. Döwlet Baştutanymyzyň «Watan diňe halky bilen Watandyr! Döwlet diňe halky bilen döwletdir!» diýen baş ýörelgesiniň Döwlet Maslahatynyň gün tertibinde ara alnyp maslahatlaşylan soraglaryň, kabul edilen çözgütleriň özenini düzýändigi aýratyn bellenmäge mynasypdyr. 

Hormatly Prezidentimiz çykyşynda: «Mähriban halkymyzyň joşgunly we tutanýerli zähmeti esasynda jemgyýetimizde we ykdysadyýetimizde ýetilen belent sepgitler täze ösüşlere badalga berýär» diýip nygtamak bilen, Döwlet býujetiniň serişdeleriniň durmuş-ykdysady ösüş strategiýasyny amala aşyrmagyň esasy ugurlaryna, ykdysadyýetiň innowasion ösüşini üpjün etmäge gönükdiriljekdigini, býujetiň agramly böleginiň, ozalkylary ýaly, durmuş ulgamyny maliýeleşdirmek üçin sarp ediljekdigini aýratyn belledi. Şonuň bilen birlikde, milli önümlerimizdir hyzmatlarymyza, oýlap tapyşlarymyza, senagat nusgalarymyza dünýä bazarlaryndaky islegleriň yzygiderli öwrenilmeginiň hem-de degişli döwlet strategiýasynyň işlenip taýýarlanylmagynyň zerurdygyna aýratyn üns berildi.  

Häzirki döwürde sanly ulgamlaryň ornaşdyrylmagy, önümçilikde täze tehnologiýalaryň, has kämil usullaryň ulanylmagy, şeýle hem dünýä bazarynda bäsleşige ukyply bolan harytlaryň dürli görnüşleriniň öndürilişi günsaýyn artýar. Halkyň sarp edýän harytlarynyň önümçiliginde, söwdada şertli çyzyklar (ştrih kod), QR kod arkaly belgilemek giň gerime eýe bolýar. Çünki söwda işi hakynda Türkmenistanyň Kanunyna laýyklykda, şertli çyzyk — optiki gözden geçiriş enjamy bilen kybaplaşdyrylmagy üçin, harydyň gabynyň daşynda ýerleşdirilýän we onuň kömegi bilen harydyň käbir has möhüm taraplary barada maglumatlar şifrlenen ýörite belgileriň, QR kodlaryň ulanylmagy haryt dolanyşygynyň hasabyny ýöretmek we hasabatlylyk üçin amatly şertleri döredýär.  

Şonuň bilen birlikde, ýurdumyzda sanly maglumat we elektron-hasaplaýyş tehnikalaryny netijeli ulanmaga ukyply hünärmenleriň nesli kemala gelýär.  Şoňa görä-de, ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň ähli pudaklarynda innowasion, sanly  tehnologiýalary ornaşdyrmak güýçli depginlerde alnyp barylýar. Amala aşyrylýan bu tutumly işleriň dowamynda milli ykdysadyýetimiziň yzygiderli we kadaly ösüşini üpjün etjek iň öndebaryjy innowasion tehnologiýalary saýlap almak boýunça hem yzygiderli işler amala aşyrylýar. 

Munuň özi intellektual eýeçilik hakyndaky kanunçylygyň ähmiýetini ýokarlandyrýar, ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň durnukly ösüşini şertlendirýär. Innowasiýa tehnologiýalaryny ornaşdyrmak, oýlap tapyşlary we senagat nusgalaryny döretmekde we özleşdirmekde, öndürilýän önümleriň we hyzmatlaryň bäsleşige ukyplylygyny üpjün etmekde eýeçiligiň ähli görnüşindäki kärhanalaryň we guramalaryň gyzyklanmasy yzygiderli artýar.  

Häzirki döwrüň ösüşlere we innowasiýalara beslenýändigini, olaryň häzirki zaman biliminiň, ylmynyň, tehnologiýalarynyň öňdebaryjy gazananlaryna esaslanýandygyny Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasy we ony durmuşa geçirmek boýunça alnyp barylýan işleriň netijeleri hem aýdyň tassyklaýar. 

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynyň 19-njy «Sanly ykdysadyýet, innowasion we intellektual ösüş» atly bölümi bolsa,  tutuşlygyna ähli pudaklara sanly ulgamlary ornaşdyrmagyň wezipelerini kesgitleýär.  

Milli ykdysadyýetde sanly ulgamy ornaşdyrmak boýunça öňdebaryjy döwletleriň hataryna goşulyşmak, elektron senagaty döretmek, adam maýasyna, işewürlige we maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalarynyň soňky gazananlaryna esaslanýan ösen ykdysadyýeti kemala getirmek ýaly ugurlaryň sanly özgertmeleriň bütindünýä derejesinde we ýokary tizlik bilen ýaýraýan döwründe örän wajypdygy Milli maksatnamada beýan edilýär.  

Şeýle-de bütindünýä sanly ulgama goşulyşmakda internet hyzmatlarynyň hiline we elýeterlilik derejesine, maglumat aragatnaşyk infrastrukturasynyň ösüş derejesine, adam maýasyny ösdürmäge uly üns berilmelidigi Milli maksatnamada kesgitlenen. 

Döredijilik işini hukuk taýdan goramagyň, esasan, kadalaşdyrmak, döredilen eseriň (zadyň, obýektiň) awtorlygyny ykrar etmek ýoly bilen amala aşyrylýandygy milli kanunçylykda öz beýanyny tapýar.  

Toplumlaýyn we köpugurly häsiýete eýe bolan intellektual hukuklar instituty özüniň gözbaşyny Türkmenistanyň Konstitusiýasynyň 56-njy maddasynda berkidilen Türkmenistanyň raýatlarynyň çeper, ylmy we tehniki döredijiligini erkin alyp barmaga hukugynyň  bardygy, raýatlaryň ylmy, tehniki döredijilikde, çeperçilik, edebiýat hem medeniýet işinde awtorlyk hukuklarynyň we bähbitleriniň kanun esasynda goralýandygy, döwletiň ylmyň, medeniýetiň, sungatyň, halk döredijiliginiň, sportuň we syýahatçylygyň ösmegine ýardam edýändigi baradaky hukuk kadalardan alyp gaýdýar. Bu hukuklaryň goraglylygy Türkmenistanyň Raýat kodeksiniň «Intellektual eýeçilik hukugy» diýlip atlandyrylýan 4-nji bölegi, şeýle-de «Türkmenistanda halk çeper amaly-haşam döredijiligi hakynda», «Täjirçilik syry hakynda», «Seleksiýanyň gazananlaryny hukuk taýdan goramak hakynda», «Awtorlyk we gatyşyk hukuklar hakynda», «Oýlap tapyşlaryň hukuk goragy hakynda», «Haryt nyşanlary hakynda», «Harytlaryň gelip çykan ýerleriniň atlary hakynda» Türkmenistanyň Kanunlary bilen üpjün edilýär. 

Şonuň bilen birlikde, Garaşsyzlyk ýyllarynda yzygiderli ösüşlere beslenýän milli kanunçylygyň düzüminde: «Aragatnaşyk hakynda», «Standartlaşdyrmak hakynda», «Sertifikatlaşdyrmak hakynda», «Maglumat we ony goramak hakynda», «Innowasiýa işi hakynda», «Türkmenistanda Internet torunyň ösüşini we Internet hyzmatlaryny etmegi hukuk taýdan düzgünleşdirmek hakynda», «Söwda işi hakynda», «Kiberhowpsuzlyk hakynda», «Elektron resminama, elektron resminama dolanyşygy we sanly hyzmatlar hakynda», «Elektron hökümet hakynda» Türkmenistanyň Kanunlarynyň sanly, döwrebap tehnologiýalary önümçilige ornaşdyrmak işinde uly ähmiýeti bar.  

 (Dowamy bar). 

Ýagmyr NURYÝEW,

Türkmenistanyň Döwlet, hukuk we demokratiýa institutynyň direktory, hukuk ylymlarynyň doktory.

Geçen hepdäniň wakalary hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň syýasy, ykdysady durnuklylygyň saklanmagyna, sebit we ählumumy derejede parahatçylyk hem-de ynanyşmak medeniýetiniň pugtalandyrylmagyna, halkymyzyň abadan durmuşynyň üpjün edilmegine, uzak möhletleýin geljegi nazara almak bilen, Watanymyzyň gülläp ösmegi üçin ygtybarly binýadyň kemala getirilmegine gönükdirilen strategiýasynyň netijeliliginiň aýdyň subutnamasyna öwrüldi. 

10-njy oktýabrda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisini geçirdi. Onuň dowamynda ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň pudaklarynda şu ýylyň dokuz aýynda ýerine ýetirilen işleriň jemleri jemlenildi, Prezident Maksatnamasyny hem-de ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmek boýunça maksatnamalary amala aşyrmagyň barşy ara alnyp maslahatlaşyldy. 

Ýylyň başyndan bäri ykdysadyýetiň ähli pudaklarynyň we sebitleriň durnukly ösüşini üpjün etmäge gönükdirilen toplumlaýyn çäreler amala aşyryldy. Jemi içerki önümiň depginli ösüşi munuň aýdyň subutnamasydyr. 2021-nji ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, jemi öndürilen önümiň möçberi 10,9 göterim artdy. Hasabat döwründe bölek satuw haryt dolanyşygy, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 10,5 göterim, daşary söwda dolanyşygy bolsa 40,7 göterim köpeldi. Döwlet býujetiniň 80,3 göterimi durmuş ulgamyny maliýeleşdirmäge gönükdirildi. Ýurdumyzyň iri we orta kärhanalarynda ortaça aýlyk zähmet haky, 2021-nji ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 10,4 göterim ýokarlandy. Aýlyk zähmet haklary, pensiýalar, döwlet kömek pullary we talyp haklary doly maliýeleşdirildi. 

“Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynyň” çäklerinde hasabat döwründe göz öňünde tutulan 370 desganyň 89-synda gurluşyk-gurnama işleri alnyp baryldy. Häzirki wagtda degişli ministrlikler, pudaklaýyn dolandyryş edaralary, welaýatlaryň hem-de Aşgabat şäheriniň häkimlikleri bilen bilelikde 2023-nji ýyl üçin Döwlet býujetiniň, Türkmenistany durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň esasy ugurlarynyň hem-de maýa goýum Maksatnamasynyň taslamalaryny taýýarlamak boýunça işler alnyp barylýar. 

Döwlet Baştutanymyz ýerine ýetirilen işleriň netijeleriniň dünýä ykdysadyýetinde ýüze çykan kynçylyklara garamazdan, Garaşsyz Watanymyzyň üstünlikli ösmegini dowam etdirýändigini, aýdyň görkezýändigini belledi. Nygtalyşy ýaly, jemi içerki önüm 6,2 göterim artdy. Daşary söwda dolanyşygy, geçen ýylyň degişli döwrüne garanyňda, 40 göterim ýokarlandy. Maliýeleşdirmegiň ähli çeşmeleriniň hasabyna özleşdirilen düýpli maýa goýumlaryň möçberi 20 milliard manatdan gowrak bolup, 2021-nji ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 13 göterim artdy. 

Hormatly Prezidentimiz öňde durýan wezipelere ünsi çekip, şu ýyly gowy netijeler bilen tamamlamak üçin hemmeleriň yhlas bilen işlemelidigini, ykdysadyýetiň ähli pudaklarynda oňyn netijeleri gazanmak we jemi içerki önümiň ösüş depginini durnukly saklamak üçin çäreleri görmegiň zerurdygyny nygtady. Şeýle-de, ilkinji nobatda, geljek ýylyň Döwlet býujeti boýunça ýene-de maslahat geçirmek we onuň ähli maddalaryna garamak barada görkezme berildi. 

14-nji oktýabrda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow GDA-nyň döwlet Baştutanlarynyň Geňeşiniň nobatdaky mejlisine hem-de “Merkezi Aziýa — Russiýa” sammitine gatnaşmak üçin, şeýle-de doganlyk ýurda döwlet saparyny amala aşyrmak maksady bilen, Gazagystan Respublikasyna bardy. Döwlet Baştutanymyz GDA-nyň döwlet Baştutanlarynyň Geňeşiniň mejlisindäki çykyşynda Garaşsyz Döwletleriň Arkalaşygynyň çäklerinde özara gatnaşyklaryň, obýektiw umumydünýä ýagdaýlaryna we çylşyrymlylyklara garamazdan, durnuklylygyny hem-de ösüşini saklap galýandygyny belledi. Biziň özara gatnaşyklarymyzyň şeýle häsiýeti olary mundan beýläk-de ösdürmegiň zerurlygyna we geljegine umumy düşünmegimiz, oňyn, ylalaşykly jogaby talap edýän dünýä hem-de sebit gün tertibiniň täze ýagdaýlaryna oňat düşünmek bilen şertlendirilendir. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow ulag, ýangyç-energetika toplumy, aragatnaşyk, kommunikasiýalar, senagat taýdan goşulyşmak, söwda, innowasiýalar, tehnologiýalar ýaly ulgamlary GDA-da ykdysady hyzmatdaşlygyň ileri tutulýan ugurlarynyň hatarynda görkezdi. Döwlet Baştutanymyz GDA-nyň şu günki kuwwatynyň geljegi uly bolan bu pudaklarynda möhüm ähmiýetli taslamalaryň durmuşa geçiriljekdigine, biziň ýurtlarymyzyň çäkleriniň bolsa yklymda Ýewropany we Aziýany birleşdirýän ykdysady hyzmatdaşlygyň esasy ýollaryna öwrüljekdigine ynam bildirdi. Şunuň bilen baglylykda, döwlet Baştutanymyz GDA-nyň bähbitlerine Hazar deňzindäki port düzümini, şol sanda Türkmenbaşy Halkara deňiz portunyň kuwwatlyklaryny, Türkmenistanyň ösýän söwda flotuny ulanmagyň mümkinçiliklerine garamagy teklip etdi. Şunuň bilen birlikde, Arkalaşygyň içindäki söwda-ykdysady gatnaşyklary ösdürmek, geljekki hyzmatdaşlyk gatnaşyklaryny ýola goýmak, söwdany işjeňleşdirmek, dürli pudaklarda goşulyşmak bilen bagly gatnaşyklary pugtalandyrmak üçin meýdança hökmünde GDA ýurtlarynyň köpugurly ykdysady sergi-ýarmarkasyny guramak barada oýlanmak teklip edildi. 

Hormatly Prezidentimiz daşary syýasy gün tertibi baradaky meselä degip geçip, ýakynda Çolpon-Ata şäherinde geçirilen Merkezi Aziýanyň döwlet Baştutanlarynyň dördünji konsultatiw duşuşygynda Türkmenistanyň howpsuzlyk ulgamynda birnäçe başlangyçlary öňe sürendigini ýatlatdy. Bu başlangyçlar biziň tutuş Arkalaşygymyz üçin hem wajypdyr. Gürrüň, hususan-da, dürli ýagdaýlarda we görnüşlerde ýüze çykýan açyk, gizlin wehimler barada barýar. 

Döwlet Baştutanymyz öz çykyşynda häzir GDA-da sport hyzmatdaşlygyna, hakykatdan-da, giň we yzygiderli häsiýet bermegiň wagty ýetdi diýip belledi. Şunuň bilen baglylykda, GDA-nyň Bedenterbiýe we sport boýunça geňeşiniň howandarlygynda halkara sport oýunlaryny geçirmek boýunça Utgaşdyryjy komiteti döretmek we diňe bir GDA-dan däl, eýsem, gyzyklanma bildiren beýleki ýurtlaryň türgenleri üçin hem açyk bolan, yzygiderli esasdaky “Dostluk oýunlaryny” guramak boýunça işe başlamak teklibi öňe sürüldi. Şunuň bilen baglylykda, bar bolan tejribäni, degişli düzümleri nazara almak bilen, ilkinji “Dostluk oýunlaryny” Türkmenistanda geçirmäge taýýarlyk beýan edildi. 

Şol gün hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow “Merkezi Aziýa — Russiýa” sammitine gatnaşdy. Şunda Türkmenistanyň, Russiýanyň, Gazagystanyň, Gyrgyzystanyň, Täjigistanyň we Özbegistanyň döwlet Baştutanlarynyň şu duşuşygynyň esasynyň Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedowyň başlangyjy bilen şu ýylyň maý aýynda Aşgabatda ýokary derejede geçirilen Merkezi Aziýa döwletleriniň we Russiýa Federasiýasynyň birinji Parlamentara forumynda goýlandygyny bellemek möhümdir. 

Döwlet Baştutanymyz sammitde çykyş edip, soňky döwürde dünýä geosyýasatyndaky ýagdaýlaryň tamalary ödemeýändigini belledi. Munuň özi BMG-niň we beýleki esasy institutlaryň netijeliligine täsirini ýetirýär. Döwletara gatnaşyklaryň many-mazmuny üýtgeýär. Gapma-garşylyklaryň, terrorçylygyň, ekstremizmiň we radikalizmiň howplarynyň çäkleri giňelýär. Nygtalyşy ýaly, şeýle şertlerde Merkezi Aziýanyň döwletleriniň we Russiýanyň ysnyşykly, netijeli gatnaşyklary aýgytlaýjy ähmiýete eýe bolýar. Şunuň bilen baglylykda, döwlet Baştutanymyz öňüni alyş çäreleriň möhümdigini belläp, dört sany esasy ugra ünsi çekdi. 

Birinjiden, biziň döwletlerimizde ýagdaýy durnuksyzlaşdyrmaga synaglara garşy durmak; ikinjiden, terrorçylyk, ekstremizm wehimlerinden, kiber we biologik howplardan goranmagyň kepilliklerini üpjün etmek; üçünjiden, jemgyýetçilik aňyna ýalan düşünjeleriň we ahlak ýörelgeleriniň emeli ornaşdyrylmagyna garşy göreşmek; dördünjiden, dünýädäki ýagdaýlaryň umumy çylşyrymlaşmagynyň bolup biläýjek ýaramaz täsirleriniň öňüni almak. 

Ýokarda agzalan ugurlarda bilelikdäki işi işjeňleşdirmek maksady bilen, Daşary işler ministrlikleriniň arasynda altytaraplaýyn geňeşmeleriň iş tertibini kadalaşdyrmagy maksadalaýyk hasaplaýarys diýip, hormatly Prezidentimiz aýtdy we munuň ýörite gulluklaryň, beýleki düzümleriň işine-de degişlidigini nygtap, ministrliklere, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň ýolbaşçylaryna ýokarda sanalyp geçilen wezipelerden ugur alyp, geňeşmeleriň algoritmini we mowzugyny işläp taýýarlamagy tabşyrmagy teklip etdi. 

Hormatly Prezidentimiz öz çykyşynda owgan meselesine, parlamentara gatnaşyklar, ykdysady, medeni, bilim we sport boýunça hyzmatdaşlyk bilen bagly meselelere degip geçdi. Şeýle-de hemişelik hereket edýän “Merkezi Aziýa — Russiýa” görnüşindäki işewürler düzümini döretmek we geljek ýylda Merkezi Aziýanyň hem-de Russiýanyň halklarynyň medeniýet we sungat festiwalyny guramak baradaky teklipler beýan edildi. Döwlet Baştutanymyz sebitde yklym ähmiýetli üstaşyr ulag ulgamynyň döredilmegine aýratyn üns çekip, Türkmenistanyň öz çäginden Pars aýlagyna, Eýranyň portlaryna we şol ýerden Hindistana gysga ýoly üpjün edýän ýurt hökmünde Demirgazyk — Günorta ulag geçelgesiniň işini işjeňleşdirmäge girişmäge taýýardygyny tassyklady. 

Türkmenistan GDA-nyň giňişliginde netijeli hyzmatdaşlygy ösdürmek, sebit we sebitara görnüşlerde köptaraplaýyn hyzmatdaşlygy giňeltmek meselelerinde işjeň hem-de başlangyçly orun eýeleýär. Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow Aziýada özara gatnaşyklar we ynanyşmak çäreleri boýunça Maslahaty ösdürmek işinde ajaýyp hyzmatlary hem-de gymmatly goşandy üçin “Aziýada özara gatnaşyklar we ynanyşmak çäreleri boýunça Maslahatyň 30 ýyllygy” atly birinji derejeli ýubileý medaly bilen sylaglandy. 

15-nji oktýabrda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň Gazagystan Respublikasyna döwlet saparynyň çäklerinde Astanada ýokary derejedäki ikitaraplaýyn gepleşikler geçirildi. Bu gepleşikler dost-doganlygyň we hoşniýetli goňşuçylygyň berk binýadyna, deňhukukly, özara bähbitli hyzmatdaşlygyň ýörelgelerine esaslanýan döwletara gatnaşyklary mundan beýläk-de ösdürmegiň ýolunda möhüm ädim boldy. Gepleşikleriň dowamynda döwlet Baştutanlary ikitaraplaýyn hyzmatdaşlygyň meseleleriniň giň gerimini ara alyp maslahatlaşdylar. Şeýle-de sebit we halkara gün tertibiniň özara gyzyklanma bildirilýän möhüm ugurlary boýunça pikir alyşdylar. 

Söwda-ykdysady gatnaşyklary ösdürmek, ikitaraplaýyn söwda dolanyşygynyň möçberlerini artdyrmak, energetika, ulag ulgamlarynda, senagat taýdan goşulyşmakda, obasenagat toplumynda hyzmatdaşlygy giňeltmek, Hazar deňzinde hyzmatdaşlyk etmek, ekologik meseleler, şol sanda Aral meselesi boýunça hyzmatdaşlyk etmek meselelerine aýratyn üns berildi. Şeýle-de medeni-ynsanperwer ulgamda ikitaraplaýyn gatnaşyklaryň wajypdygy tassyklanyldy. Şunuň bilen baglylykda, döwlet Baştutanymyz 2023-nji ýylda Gazagystan Respublikasynda Türkmenistanyň Medeniýet günlerini guramak baradaky meselä garamagy teklip etdi. Türkmen we gazak halklarynyň meşhur şahyrlarynyň, akyldarlarynyň — Magtymguly Pyragynyň, Abaý Kunanbaýewiň ýadygärliklerini, degişlilikde, Astanada we Aşgabatda ornaşdyrmak boýunça meselä gaýdyp gelmegiň maksadalaýykdygy bellenildi. 

Gepleşikleriň netijeleri boýunça ikitaraplaýyn resminamalaryň uly toplumyna gol çekildi. Şolaryň hatarynda Türkmenistanyň Söwda-senagat edarasy bilen Gazagystanyň Daşary söwda edarasynyň arasynda hyzmatdaşlyk barada özara düşünişmek hakynda Ähtnama; Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesi bilen Gazagystan Respublikasynyň “Atameken” Milli telekeçiler edarasynyň arasynda hyzmatdaşlyk hakynda Ähtnama; “Türkmenhimiýa” döwlet konserni bilen Gazagystan Respublikasynyň Senagat we infrastrukturalaýyn ösüş ministrliginiň arasynda himiýa senagaty babatda hyzmatdaşlyk etmek barada özara düşünişmek hakynda Ähtnama; Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň ýanyndaky Ulag we kommunikasiýalar agentligi bilen Gazagystan Respublikasynyň Senagat we infrastrukturalaýyn ösüş ministrliginiň arasynda üstaşyr ulag hyzmatdaşlygy-nyň ösüşi barada Ähtnama; Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň ýanyndaky Ulag we kommunikasiýalar agentligi bilen Gazagystan Respublikasynyň Sanly ösüş, innowasiýa we aerokosmos senagaty ministrliginiň arasyn-da kosmos giňişligini parahatçylykly maksatlar bilen öwrenmek we ulanmak barada özara düşünişmek hakynda Ähtnama; Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrligi bilen Gazagystan Respublikasynyň Oba hojalyk ministrliginiň arasynda ösümlikleriň karantini babatda hyzmatdaşlyk etmek hakynda Ähtnama; Türkmenistanyň Medeniýet ministrligi bilen Gazagystan Respublikasynyň Medeniýet we sport ministrliginiň arasynda syýahatçylyk babatda hyzmatdaşlyk etmek hakynda Ähtnama; Türkmenistanyň Energetika ministrligi bilen Gazagystan Respublikasynyň Energetika ministrliginiň arasynda özara düşünişmek hakynda Ähtnama; Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligi bilen Gazagystan Respublikasynyň Maliýe ministrliginiň arasynda hyzmatdaşlyk etmek hakynda Ähtnama; 2022 — 2024-nji ýyllar üçin Türkmenistanyň Hökümeti bilen Gazagystan Respublikasynyň Hökümetiniň arasynda hyzmatdaşlyk boýunça toplumlaýyn Maksatnama; Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň Halkara gatnaşyklary institutynyň Strategik barlaglar boýunça ylmy merkeziniň we Gazagystan Respublikasynyň Daşary işler ministrliginiň ýanyndaky Daşary syýasaty öwreniş institutynyň arasynda özara düşünişmek hakynda Ähtnama bar. Döwletmämmet Azady adyndaky Türkmen milli dünýä dilleri instituty (Aşgabat, Türkmenistan) bilen Abylaý han adyndaky Halkara gatnaşyklary we dünýä dilleri gazak uniwersitetiniň arasynda hyzmatdaşlyk hakynda Şertnamanyň; Türkmenistanyň Içeri işler ministrligi bilen Gazagystan Respublikasynyň Içeri işler ministrliginiň arasynda jenaýatçylyga garşy göreşmek babatda meýiller hakynda Ähtnamanyň hem ikitaraplaýyn hyzmatdaşlygyň şertnama-hukuk binýadynyň üstüni ýetirendigini bellemek gerek. Bu resminamalara-da şu saparyň barşynda gol çekildi. 

Ýygnananlaryň el çarpyşmalary astynda Türkmenistanyň hem-de Gazagystanyň döwlet Baştutanlary Bilelikdäki Beýannama gol çekdiler. 

Duşuşygyň dowamynda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow Prezident Kasym-Žomart Tokaýewi özi üçin islendik amatly wagtda Türkmenistana gelmäge çagyrdy. 

16-njy oktýabrda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow Ministrler Kabinetiniň nobatdaky mejlisini geçirdi. Onda döwlet durmuşynyň möhüm meseleleri ara alnyp maslahatlaşyldy. Güýz-gyş ýyladyş möwsümine taýýarlyk görmek, oba hojalygyndaky işleriň ýagdaýy, azyk bolçulygyny üpjün etmek, ýurdumyzyň hukuk binýadyny kämilleşdirmek, nebiti gaýtadan işleýän senagaty döwrebaplaşdyrmak, ulag-kommunikasiýalar ulgamynda giň gerimli maksatnamalary durmuşa geçirmek mejlisde garalan meseleleriň hatarynda boldy. 

Şeýle-de ýurdumyzyň ýokary okuw mekdeplerinde sanly ulgam arkaly halkara olimpiadalary geçirmek boýunça we Türkmen alabaýynyň baýramy mynasybetli çärelere taýýarlyk görlüşi barada aýdyldy. 

Döwlet Baştutanymyza Özbegistan Respublikasynyň Prezidentiniň 20-21-nji oktýabrda Türkmenistana meýilleşdirilen resmi saparyna taýýarlyk görmek boýunça alnyp barylýan işler barada habar berildi. Ýokary derejedäki nobatdaky gepleşikler strategik häsiýete eýe bolan hem-de iki doganlyk halkyň taryhy köklerine, ruhy-medeni gymmatlyklarynyň umumylygyna esaslanýan türkmen-özbek hyzmatdaşlygynyň mundan beýläk-de ösdürilmegine täze itergi berer. Häzirki wagtda asyrlaryň dowamynda kemala gelen bu asylly däpler mynasyp dowam etdirilip, many-mazmun taýdan yzygiderli baýlaşdyrylýar. 

Mejlisde habar berlişi ýaly, häzirki wagtda döwlet Baştutanymyzyň tabşyrygy boýunça Türkmen-özbek serhetýaka söwda zolagyny döretmek boýunça işler alnyp barylýar, 16-17-nji noýabrda bolsa Daşoguz welaýatynyň merkezinde Türkmen-özbek dostluk festiwalyny geçirmek meýilleşdirilýär. 

Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Halk Maslahatynyň Başlygy, Hormatly il ýaşulusy Gurbanguly Berdimuhamedowyň Ahal welaýatyna iş sapary geçen hepdäniň möhüm wakalarynyň biri boldy. Onuň dowamynda Gahryman Arkadagymyz welaýatyň täze, döwrebap edara ediş merkeziniň gurluşygynda alnyp barylýan işleriň ýagdaýy, köpçülikleýin bag nahallaryny oturtmagyň güýzki möwsümine taýýarlyk görlüşi bilen tanyşdy. Şeýle-de Gahryman Arkadagymyz ugurdaş ýolbaşçylaryň gatnaşmagynda iş maslahatyny geçirdi. Maslahatyň dowamynda Ahal welaýatynyň täze, döwrebap edara ediş merkezinde alnyp barylýan gurluşyk işleriniň ýokary hil derejesini üpjün etmek, bu işleri bellenilen möhletlerde tamamlamak bilen baglanyşykly meselelere garaldy. Şeýle hem ýurdumyzyň hususy gurluşyk kärhanalarynyň alyp barýan işleri, olaryň häzirki zaman tejribesinden we täzeçil usullardan peýdalanyşlary barada giňişleýin hasabat berildi. 

Ginnesiň rekordlar kitabynyň agzalarynyň bu ýerde bolup, 500 diňleýjä niýetlenen okuw maslahatyny geçirmegi meýilleşdirýändikleri habar berildi. Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy okuw maslahatyna pudagyň öňdebaryjy hünärmenleriniň, bu ugurda ylmy işleri alyp barýan oba hojalykçy alymlaryň we ugurdaş ýokary okuw mekdepleriniň talyplarynyň gatnaşmagynyň maksadalaýyk boljakdygyny nygtady. Gahryman Arkadagymyz merkeziň çäginde gurulýan hem-de gurulmagy meýilleşdirilýän desgalaryň taslamalarydyr çyzgylary bilen tanşyp, desgalaryň gurluşygynda täzeçil tehnologiýalaryň, sanly ulgamyň işjeň ulanylmalydygyna ünsi çekdi. 

Milli Geňeşiň Halk Maslahatynyň Başlygy täze merkeziň şaýollaryna we köçelerine milli medeniýetimizde, sungatymyzda, edebiýatymyzda, taryhymyzda öçmejek yz goýan şahsyýetleriň atlarynyň dakyljakdygyny belledi. Bulardan başga-da, hormatly Arkadagymyza merkeziň çäginde gurulmagy meýilleşdirilýän metjidiň gümmezleriniň görnüşleri, köp gatly jaýlarda oturdyljak häzirki zaman liftleriniň aýratynlyklary, şeýle-de Akhan atly bedewiň heýkeli we onuň ýanaşyk ýerleriniň abadanlaşdyrylyşy bilen baglanyşykly taslamalar, degişli çyzgylar görkezildi. Şolaryň hatarynda täze merkeziň ulag ýollarynda guruljak awtobus duralgalarynyň, täze metjidiň ýanynda bina edilmegi meýilleşdirilýän açyk we ýapyk görnüşli awtomobil duralgalarynyň görnüşleri, lukmançylyk edaralarynyň enjamlarynyň aýratynlyklary baradaky maglumatlar, çyzgylar bar. 

Ýurdumyzda giňden bellenilýän Saglygy goraýyş we derman senagaty işgärleriniň gününe gabatlanyp, “Saglygy goraýyş, bilim we sport Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe” atly halkara sergi we onuň çäklerinde ylmy maslahat geçirildi. 

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň Permanyna laýyklykda we tabşyrygy boýunça Myrat Garryýew adyndaky Türkmenistanyň Döwlet lukmançylyk uniwersitetinde ilatyň saglygyny goramaga, adamlaryň saglygyny dikeltmek bilen, ýurduň baýlygyny artdyrmaga, keselleriň öňüni alyş, anyklaýyş hem-de olary bejermegiň netijeli usullaryny saglygy goraýyş tejribesine ornaşdyrmaga saldamly goşant goşan saglygy goraýyş we derman senagaty ulgamynyň tapawutlanan işgärlerine döwlet sylaglaryny gowşurmak, hormatly atlary dakmak dabarasy boldy. 

Serginiň çäklerinde Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň akademigi, lukmançylyk ylymlarynyň doktory, professor Gurbanguly Berdimuhamedowyň “Türkmenistanyň dermanlyk ösümlikleri” atly kitabynyň 14-nji jildiniň tanyşdyrylyşy boldy. Kitap ýurdumyzyň saglygy goraýyş işgärleriniň hünär baýramynyň öňüsyrasynda çapdan çykdy. 

Aşgabat şäherini “Dizaýn” ugry boýunça ÝUNESKO-nyň döredijilik şäherleriniň toruna girizmek boýunça amala aşyrylýan işleriň çäklerinde, Söwda-senagat edarasynda “Dizaýn — 2022” atly Aşgabat forumy we “Araçäksiz dizaýn” atly halkara sergi geçirildi. Gözden geçirilişe eksponentleriň onlarçasy, şol sanda binagärlik we gurluşyk ulgamynda ýöriteleşdirilen meşhur daşary ýurt kompaniýalarynyň wekilleri gatnaşdylar. 

Forumdaky çykyşlarda Aşgabadyň ösdürilmeginiň, uzak möhletli geljegi nazara almak bilen, onuň düzüminiň kämilleşdirilmeginiň hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň durmuşa geçirýän şähergurluşyk syýasatynyň esasy ugurlarynyň biridigi bellenildi. Tanalmaz derejede özgerýän paýtagtymyzyň häzirki keşbinde Garaşsyz döwletimiziň durmuş-ykdysady taýdan okgunly ösüşi, onuň köpugurly kuwwaty, mähriban halkymyzyň baý taryhy we medeni däpleri öz beýanyny tapýar. Türkmenistanyň ÝUNESKO bilen hyzmatdaşlygyna aýratyn üns berildi. Hususan-da, Aşgabat şäheriniň “Dizaýn” ugry boýunça ÝUNESKO-nyň döredijilik şäherleriniň toruna girizilmeginiň möhümdigi nygtaldy, şeýle-de bu ugurda gazanylan netijeler we geljekde ýerine ýetirilmeli işler ara alnyp maslahatlaşyldy. 

Lebap welaýatynyň Türkmenabat şäherinde «Senetçilik we amaly-haşam sungaty dünýä halklarynyň mirasynda» atly halkara festiwal geçirildi. Bu giň gerimli döredijilik çäresi köpöwüşginli milli medeniýetimiziň özboluşlylygyny, onuň döwletimiziň we jemgyýetimiziň ösüşindäki ornuny, ägirt uly parahatçylyk döredijilik kuwwatyny açyp görkezmäge gönükdirilendir. 

Forumyň çäklerinde ylmy-amaly maslahat geçirildi. Onuň dowamynda milli medeni mirasy gorap saklamagyň hem-de wagyz etmegiň möhüm meseleleri ara alnyp maslahatlaşyldy, milli we häzirki zaman lybaslarynyň görkezilişi, döredijilik duşuşyklary, ussatlyk sapaklary boldy. 

Mahlasy, geçen hepdäniň wakalary Türkmenistanyň halkara jemgyýetçilik bilen syýasy dialogy giňeldýändiginiň, hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň ýurdumyzy ykdysady taýdan ösen döwlete öwürmäge, halkymyzyň abadançylygyny yzygiderli ýokarlandyrmaga gönükdirilen syýasatynyň üstünlikli durmuşa geçirilýändiginiň aýdyň subutnamasy boldy. 

(TDH)

Beýleki habarlar