Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň baştutanlygynda üstünlikli durmuşa geçirilýän «Açyk gapylar» syýasatynyň çäklerinde aprel aýynda geçirilen çäreler — köp sanly iş duşuşyklary, syýasy geňeşmeler, işewürlik gepleşikleri, maslahatlar Garaşsyz Türkmenistanyň halkara derejedäki at-abraýynyň barha artýandygynyň nobatdaky güwäsine öwrüldi.

2-nji aprelde Daşary işler ministrliginde Ýewropada Howpsuzlyk we Hyzmatdaşlyk Guramasynyň Parlament Assambleýasynyň wise-prezidenti Reýnhold Lopatka bilen geçirilen duşuşygyň dowamynda energetika we ekologik howpsuzlyk, ulag arabaglanyşygy, parlamentara diplomatiýa ýaly ileri tutulýan ugurlar boýunça ÝHHG hem-de onuň düzümleýin edaralary bilen hyzmatdaşlygyň okgunly häsiýeti bellenildi.

Şol gün Daşary işler ministrliginde Halkara Migrasiýa Guramasynyň Merkezi Aziýa boýunça sebitleýin utgaşdyryjysy Zeýnal Gajiýew bilen geçirilen gepleşiklerde hyzmatdaşlygyň oňyn tejribesi nygtalyp, bosgunlaryň we raýatlygy bolmadyk adamlaryň hukuklaryny üpjün etmek, milli hem-de halkara derejede adam söwdasyna garşy göreşmek boýunça bilelikdäki taslamalary amala aşyrmagyň meselelerine garaldy.

4-nji aprelde ýurdumyzyň Daşary işler ministrliginde “Türkmenistan bilen Birleşen Milletler Guramasynyň arasynda durnukly ösüş ulgamynda 2021 — 2025-nji ýyllar üçin hyzmatdaşlygyň Çarçuwaly maksatnamasyny” durmuşa geçirmek boýunça bilelikdäki ýolbaşçy komitetiň we Türkmenistanda Durnukly ösüş maksatlaryny durmuşa geçirmek boýunça milli iş toparynyň mejlisi geçirildi.

4-nji aprelde türkmen halkynyň Milli Lideri, Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedowyň Täjigistan Respublikasynyň Duşenbe şäherine bolan resmi saparynyň dowamynda Prezident Emomali Rahmon hem-de Täjigistan Respublikasynyň Oli Majlisiniň Milli Majlisiniň Başlygy Rustam Emomali bilen duşuşyklar geçirildi. Olarda ähli ugurlarda üstünlikli ilerledilýän köpugurly hyzmatdaşlygyň, şol sanda parlamentara gatnaşyklaryň pugtalandyrylýandygy, ylym, bilim, medeniýet, saglygy goraýyş, bedenterbiýe, sport ulgamlarynda özara hereketleriň giňeldilýändigi aýdyldy. Türkmenistanyň we Täjigistanyň resmi wekiliýetleriniň agzalarynyň gatnaşmagynda geçirilen gepleşikleriň dowamynda syýasy-diplomatik, söwda-ykdysady, medeni-ynsanperwer ulgamlarda, hususan-da, söwda, ulag-kommunikasiýalar, ýangyç-energetika toplumy, senagat, oba hojalygy, daşky gurşawy goramak ýaly ileri tutulýan ugurlarda, hojalygy ýöredýän düzümleriň arasyndaky gatnaşyklarda ikitaraplaýyn hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmegiň meselelerine garaldy. Gepleşikler tamamlanandan soňra, resminamalara gol çekmek dabarasy boldy.

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň Buýrugyna laýyklykda, türkmen halkynyň gadymdan gelýän hoşniýetli gatnaşyklaryndan we ynsanperwer däplerinden ugur alnyp, Gurbanguly Berdimuhamedow adyndaky Howandarlyga mätäç çagalara hemaýat bermek boýunça haýyr-sahawat gaznasynyň adyndan Täjigistan Respublikasyna sowgat hökmünde derman we saglygy goraýyş maksatly serişdeler, dokma önümleri, çaga eşikleri, konditer önümleri iberildi.

Türkmen halkynyň Milli Lideriniň Duşenbe şäherine saparynyň çäklerinde Täjigistanyň Milli ylymlar akademiýasynyň prezidiumynyň ýanyndaky Ýazuw mirasy merkezinde iki ýurduň ylym we döredijilik işgärleriniň gatnaşmagynda beýik türkmen şahyry Magtymguly Pyragynyň doglan gününiň 300 ýyllygyna bagyşlanyp “tegelek stoluň” başynda söhbetdeşlik guraldy. Türkmenistanyň hem-de Täjigistan Respublikasynyň söwda-ykdysady ulgamda özara bähbitli hyzmatdaşlygy ösdürmäge, netijeli işewürlik gatnaşyklaryny pugtalandyrmaga uly gyzyklanma bildirýändikleri 4-nji aprelde geçirilen bilelikdäki işewürlik maslahatynyň barşynda tassyklanyldy. Oňa iki ýurduň hususy pudaklarynyň wekilleri gatnaşdylar.

5-nji aprelde Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň Başlygy resmi saparynyň çäklerinde Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň käbir orunbasarlarynyň hem-de beýleki degişli ýolbaşçylaryň gatnaşmagynda iş maslahatyny geçirdi. Onda giň ugurlarda türkmen-täjik hyzmatdaşlygyny ösdürmegiň meseleleri ara alnyp maslahatlaşyldy.

Şol gün türkmen halkynyň Milli Lideri Gurbanguly Berdimuhamedowyň Täjigistanyň Oli Majlisiniň Namoýandagon Majlisiniň Başlygy Mahmadtoir Zokirzoda hem-de Premýer-ministri Kohir Rasulzoda bilen geçiren duşuşyklarynyň dowamynda ähli ulgamlarda, şol sanda milli parlamentleriň ugry boýunça döwletara gatnaşyklaryň ileri tutulýan meseleleri boýunça pikir alşyldy.

5-nji aprelde Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginde ÝHHG-niň Parlament Assambleýasynyň Merkezi Aziýa boýunça ýörite wekili Fara Kariminiň ýolbaşçylygyndaky wekiliýet bilen geçirilen duşuşygyň barşynda parlamentara hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de ösdürmegiň meselelerine garaldy.

6-njy aprelde Türkmenistanyň adam hukuklary we halkara ynsanperwer hukugy babatda halkara borçnamalarynyň ýerine ýetirilmegini üpjün etmek boýunça pudagara toparyň nobatdaky mejlisi geçirildi. Oňa Mejlisiň, ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň, jemgyýetçilik birleşikleriniň wekilleri gatnaşdylar. Mejlisiň gün tertibine 2024-nji ýylyň geçen üç aýynda ýerine ýetirilen işleriň jemleri, “Türkmenistanda adam hukuklary boýunça 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Hereketleriň milli meýilnamasyny”, “Türkmenistanda gender deňligi boýunça 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Hereketleriň milli meýilnamasyny”, “Türkmenistanda çagalaryň hukuklaryny durmuşa geçirmek boýunça 2023 — 2028-nji ýyllar üçin Hereketleriň milli meýilnamasyny” amala aşyrmak bilen baglanyşykly meseleler girizildi.

9-njy aprelde Daşary işler ministrliginiň binasynda Gruziýanyň Parlamentiniň Başlygy Şalwa Papuaşwiliniň ýolbaşçylygyndaky wekiliýet bilen bolan duşuşygyň çäklerinde dürli ugurlarda ýola goýlan gatnaşyklaryň, şeýle hem Ykdysady hyzmatdaşlyk boýunça hökümetara türkmen-gruzin toparynyň işiniň möhüm ähmiýeti bellenildi.

ABŞ-nyň Nýu-Ýork şäherinde geçirilen Birleşen Milletler Guramasynyň Ykdysady we Durmuş geňeşiniň mejlisinde Türkmenistan 2025 — 2029-njy ýyllar üçin BMG-niň Durmuş ösüşi boýunça komissiýasynyň agzalygyna biragyzdan saýlanyldy.

11-nji aprelde Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň Halkara gatnaşyklary institutynda “Parahatçylygy ilerletmek: ýurtlaryň arasynda ynanyşmagy berkitmek boýunça strategiýalary durmuşa geçirmek” atly maslahat geçirildi. Onda parahatçylyk söýüjilik, hoşniýetli goňşuçylyk hem-de oňyn Bitaraplyk ýörelgeleriniň ýurdumyzyň daşary syýasatynyň esasyny düzýändigi nygtaldy.

12-nji aprelde Belarus Respublikasynyň paýtagty Minsk şäherinde Garaşsyz Döwletleriň Arkalaşygynyň daşary işler ministrleriniň Geňeşiniň nobatdaky mejlisi geçirildi. Onuň dowamynda daşary syýasat edaralarynyň ýolbaşçylary halkara gün tertibiniň wajyp meseleleri, Arkalaşygyň çäklerinde özara gatnaşyklar barada pikir alyşdylar. Mejlisiň çäklerinde Russiýanyň we Merkezi Aziýa döwletleriniň — Gazagystanyň, Gyrgyzystanyň, Täjigistanyň, Türkmenistanyň, Özbegistanyň daşary syýasat edaralarynyň ýolbaşçylarynyň ýedinji duşuşygy geçirildi. Onda wajyp halkara we sebit meselelerine garaldy.

14-nji aprelde Daşary işler ministrliginde Türkmenistanyň we ABŞ-nyň daşary syýasat edaralarynyň arasynda geçirilen syýasy geňeşmeleriň barşynda dürli ugurlar, hususan-da, parlamentara, syýasy-diplomatik, söwda-ykdysady, medeni-ynsanperwer ulgamlar boýunça ikitaraplaýyn hyzmatdaşlygyň häzirki ýagdaýy we geljegi, sebit hem-de ählumumy howpsuzlyk meseleleri ara alnyp maslahatlaşyldy.

15-nji aprelde Türkmenistanyň wekiliýeti Özbegistan Respublikasynyň paýtagty Daşkent şäherinde geçirilen «Aýlagdaky arap döwletleriniň hyzmatdaşlyk geňeşi — Merkezi Aziýa» strategik dialogynyň ikinji ministrler duşuşygyna gatnaşdy.

15 — 20-nji aprel aralygynda paýtagtymyzda Ýewropanyň we Aziýanyň 10 ýurdundan toparlaryň gatnaşmagynda geçirilen hokkeý boýunça halkara ýaryş Aşgabadyň ykrar edilen halkara sport merkezine öwrülýändiginiň ýene-de bir güwäsi boldy. Ýaryşyň netijeleri boýunça Türkmenistanyň “Galkan” topary birinji, Russiýa Federasiýasynyň Tatarystan Respublikasynyň «Adihis-Kazan» topary ikinji, Belarusuň “Wolat” topary bolsa üçünji orna mynasyp boldy.

15 — 19-njy aprelde paýtagtymyzdaky “Ýyldyz” myhmanhanasynda geçirilen Demir ýollaryň hyzmatdaşlygy guramasynyň (DÝHG) agza döwletleriniň demir ýol ulaglary edaralarynyň ýolbaşçylarynyň we jogapkär wekilleriniň maslahatynyň XXXVIII mejlisiniň maksady demir ýol ulagynyň işini döwletara derejede utgaşdyrmakdan, halkara demir ýollary torunyň tehnologik bitewüligini üpjün etmekden hem-de bu düzümleri ösdürmekden ybarat boldy.

16-njy aprelde Daşkent şäherinde Türkmenistanyň we Özbegistan Respublikasynyň daşary syýasat edaralarynyň arasynda geçirilen syýasy geňeşmeleriň dowamynda döwletara gatnaşyklary ösdürmegiň geljegi bilen bagly meselelere garaldy. Şunuň bilen baglylykda, parlamentara gatnaşyklary mundan beýläk-de işjeňleşdirmegiň, syýasy-diplomatik, söwda-ykdysady, medeni-ynsanperwer ulgamlarda, şol sanda ulag-logistika, energetika, himiýa, senagat, maglumat howpsuzlygy ulgamlarynda hyzmatdaşlygy pugtalandyrmagyň meselelerine üns çekildi.

Şol gün Daşary işler ministrliginde BMG-niň Ilatly nokatlar boýunça maksatnamasynyň (UN-Habitat) Ýerine ýetiriji direktorynyň wezipesini wagtlaýyn ýerine ýetiriji Mihal Mlynaryň ýolbaşçylygyndaky wekiliýet bilen duşuşyk geçirildi. Duşuşygyň barşynda Türkmenistanda UN-Habitat-nyň sebitleýin edarasyny açmagyň, şäher gurluşygynyň kanunçylygy ulgamynda hyzmatdaşlygy giňeltmegiň, ýokary tehnologiýaly, ekologik taýdan arassa şäherleri ösdürmek üçin ählumumy maksatnamalary we strategiýalary durmuşa geçirmegiň meseleleri ara alnyp maslahatlaşyldy.

Şol gün BMG-niň Nýu-Ýork şäherindäki ştab-kwartirasynda Türkmenistanyň başlyklyk etmeginde ýurdumyzyň başlangyjy bilen döredilen Durnukly ulagyň dostlary toparynyň ministrler derejesindäki ilkinji duşuşygy geçirildi. Çärä gatnaşyjylar bu toparyň maksatlary, wezipeleri, alyp barýan işleri, “Türkmenistanyň Prezidentiniň ulag diplomatiýasyny ösdürmegiň 2022 — 2025-nji ýyllar üçin Maksatnamasyny” amala aşyrmagyň esasy ugurlary bilen giňişleýin tanyşdyryldy.

17-nji aprelde Türkmenistanyň daşary syýasat edarasynda Ýewropa — Kawkaz — Aziýa halkara ulag geçelgesiniň (TRAСECA) hökümetara komissiýasynyň Hemişelik sekretariatynyň Baş sekretary Aset Asawbaýew bilen geçirilen duşuşygyň dowamynda komissiýanyň çäklerindäki gatnaşyklaryň geljegine dahylly meseleler ara alnyp maslahatlaşyldy. Şunuň bilen baglylykda, TRACECA-nyň degişli resminamalaryny bilelikde durmuşa geçirmegi dowam etdirmäge ýurdumyzyň taýýardygy bellenildi. Bu resminamalar Ýewropa, Gara we Hazar deňizleri, Kawkaz, Aziýa sebitlerinde üstaşyr ulag geçelgeleriniň maýa goýum mümkinçiliklerini giňeltmäge gönükdirilendir.

17-nji aprelde BMG-niň Baş Assambleýasynyň mejlisler zalynda Türkmenistan tarapyndan öňe sürlen durnukly ulag ulgamynda hyzmatdaşlyk boýunça ýokary derejeli mejlis geçirildi. Onda dünýä bileleşigi üçin elýeterli, arzan, durnukly ulagy üpjün etmekde bilelikdäki utgaşdyrylan çäreleri amala aşyrmagyň ähmiýeti bellenildi.

18-nji aprelde Daşary işler ministrliginde BMG-niň Türkmenistandaky edaralarynyň we sebitleýin düzümleriniň ýolbaşçylary bilen sanly ulgam arkaly duşuşyk geçirildi. Onda ýurdumyzyň parahatçylygy, howpsuzlygy pugtalandyrmakda, Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmekde, durnukly ulagy ösdürmekde, howanyň üýtgemegine garşy göreşmekde, adam hukuklarynyň goralmagynda, milli medeni mirasy aýawly saklamakda we beýleki birnäçe ugurlarda bu gurama bilen alyp barýan işjeň gatnaşyklaryna üns çekildi.

20-nji aprelde Daşary işler ministrliginde ýurdumyza iş sapary bilen gelen GDA-nyň Baş sekretarynyň birinji orunbasary Leonid Anfimow bilen geçirilen duşuşygyň dowamynda Arkalaşyga agza döwletleriň arasynda syýasy, ykdysady, medeni-ynsanperwer ulgamlarda hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmegiň meseleleri ara alnyp maslahatlaşyldy.

23-24-nji aprelde Beýik Britaniýanyň daşary işler, Arkalaşyk we ösüş boýunça Döwlet sekretary Dewid Kemeronyň Türkmenistana amala aşyran saparynyň çäklerinde Daşary işler ministrliginde dürli ugurlarda türkmen-britan hyzmatdaşlygynyň giňeldilmegine gönükdirilen gepleşikler hem-de ikitaraplaýyn resminamalara gol çekmek dabarasy geçirildi.

24-nji aprelde türkmen halkynyň Milli Lideri, Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedowyň hem-de Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary, daşary işler ministri R.Meredowyň German ykdysadyýetiniň Gündogar komitetiniň Ýerine ýetiriji direktory Mihael Harms bilen geçiren duşuşyklarynyň dowamynda ikitaraplaýyn gatnaşyklary dürli ugurlar boýunça ösdürmegiň meseleleri ara alnyp maslahatlaşyldy.

24-25-nji aprelde Fransiýanyň paýtagty Pariž şäherinde Türkmenistanyň nebitgaz pudagyna daşary ýurt maýa goýumlaryny çekmek boýunça halkara göçme forum geçirildi. Forum “Türkmengaz”, “Türkmennebit” döwlet konsernleri we “Türkmengeologiýa” döwlet korporasiýasy tarapyndan guraldy. Onuň gün tertibine baý tebigy serişdelerden netijeli peýdalanmak, energetika bazarynyň ösüşi, özara bähbitli iri taslamalara maýa goýumlary çekmek, ýurdumyzyň gaz känlerinde öndürijiligi ýokarlandyrmak babatda gatnaşyklaryň täze gurallary, ekologik taýdan howpsuz önümçilikleri ornaşdyrmak, pudaga täze tehnologiýalary, nou-haulary çekmek ýaly möhüm meseleler girizildi.

24-nji aprelde Arkadag şäherinde Halkara ahalteke atçylyk assosiasiýasynyň XIV mejlisi geçirildi. Halkymyzyň buýsanjy bolan behişdi bedewler dünýä medeniýetiniň täsinligi hökmünde ykrar edildi. Şunuň bilen baglylykda, milli atçylyk pudagynyň ösüşine kuwwatly itergi berlip, ol döwlet syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biri hökmünde kesgitlenildi.

25-nji aprelde Aba Annaýew adyndaky Halkara atçylyk akademiýasynda geçirilen “Türkmen bedewi we dünýäniň seýisçilik sungaty” atly XVI halkara ylmy maslahat gözelligiň hem-de kämilligiň nusgasy bolan ahalteke bedewlerine goýulýan hormatyň nyşany hökmünde ýurdumyzda her ýylyň aprel aýynyň soňky ýekşenbesinde bellenilýän Türkmen bedewiniň milli baýramy mynasybetli guralýan esasy çäreleriň üstüni ýetirdi.

26-njy aprelde Türkmenabat şäherinde “Beýik Ýüpek ýoly: Zerewşan — Garagum geçelgesiniň” çägindäki Amul galasynyň ÝUNESKO-nyň Bütindünýä mirasynyň sanawyna girizilmegi mynasybetli “Gadymy Amul galasy: geçmişiň syrlarynyň goragçysy” atly halkara ylmy-amaly maslahat geçirildi. Onuň esasy maksady bu gala dünýäniň ylmy jemgyýetçiliginiň ünsüni çekmekden, gazuw-agtaryş, ylmy-barlag işlerini dowam etmek arkaly, ylmy binýady döretmekden, medeni diplomatiýany ösdürmekden, ony halkara giňişlige giňden ýaýmakdan ybarat boldy.

26-njy aprelde Daşary işler ministrliginde geçirilen Türkmenistanyň Bütindünýä Söwda Guramasyna (BSG) agza bolmagy bilen baglanyşykly meseleleri öwrenmek boýunça Hökümet toparynyň nobatdaky mejlisinde BSG-niň Sekretariaty bilen gatnaşyklary ösdürmegiň meseleleri ara alnyp maslahatlaşyldy.

25-26-njy aprelde Türkiýe Respublikasynyň paýtagty Ankara şäherinde Türkmenistan bilen Türkiýäniň daşary syýasat edaralarynyň arasynda geçirilen syýasy geňeşmeleriň dowamynda syýasy-diplomatik, söwda-ykdysady, medeni-ynsanperwer ulgamlarda ikitaraplaýyn hyzmatdaşlygyň möhüm ugurlary, halkara we sebit guramalarynyň, şol sanda BMG-niň çäklerinde özara gatnaşyklary işjeňleşdirmegiň meseleleri boýunça pikir alşyldy.

28-nji aprelde Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedowyň Türkmen bedewiniň milli baýramy mynasybetli guralan dabaralara gatnaşan Russiýa Federasiýasynyň Tatarystan Respublikasynyň Raisi Rustam Minnihanow bilen geçiren duşuşygynyň barşynda ikitaraplaýyn hyzmatdaşlygy giňeltmegiň ileri tutulýan ugurlaryna garaldy.

29-30-njy aprelde BMG-niň Nýu-Ýork şäherindäki ştab-kwartirasynda geçirilen BMG-niň Ilat we ösüş boýunça komissiýasynyň 57-nji mejlisiniň çäklerinde Türkmenistanyň başlangyjy esasynda «ICPD+30 ýagdaýlaryny öňe sürmek: milli tejribe we öňe ilerletmegiň ýollary» atly ugurdaş çäre guraldy. Ol Ilat we ösüş boýunça halkara maslahatda kabul edilen borçnamalary ýerine ýetirmegiň möhümdigini nygtamaga gönükdirildi. Çäräniň barşynda Gurbanguly Berdimuhamedow adyndaky Howandarlyga mätäç çagalara hemaýat bermek boýunça haýyr-sahawat gaznasynyň ähmiýetine üns çekildi. Gaznanyň işi köpugurly bolup, çylşyrymly lukmançylyk operasiýalaryny maliýeleşdirmekden, hassahanalar üçin ýokary tehnologiýaly enjamlary satyn almakdan başlap, çagalara dürli keseller we bejeriş-öňüni alyş çäreleri üçin anyklaýyş, bejeriş amallaryny geçirmegi maliýeleşdirmäge çenli köp ugurlary öz içine alýar.

Türkmen halkynyň Milli Lideri, Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedowyň we Russiýa Federasiýasynyň Federal Ýygnagynyň Federasiýa Geňeşiniň Başlygy Walentina Matwiýenkonyň, şeýle-de Türkiýe Respublikasynyň Prezidenti Rejep Taýyp Ärdoganyň arasynda bolan telefon arkaly söhbetdeşlikleriň dowamynda döwletara gatnaşyklaryň ösüş depgini, köpugurly hyzmatdaşlygyň geljegi bilen bagly meseleler ara alnyp maslahatlaşyldy.

Aprel aýynda Daşary işler ministrliginde Sloweniýa Respublikasynyň, Angola Respublikasynyň, Pakistan Yslam Respublikasynyň, Malaýziýanyň Türkmenistanda täze bellenen Adatdan daşary we Doly ygtyýarly ilçileri kabul edildi. Duşuşyklaryň dowamynda syýasy-diplomatik, söwda-ykdysady, medeni-ynsanperwer ulgamlarda döwletara gatnaşyklaryň gerimini giňeltmegiň, parlamentara hyzmatdaşlygy ösdürmegiň meselelerine garaldy.

Şeýlelikde, geçen aýyň wakalaryna berlen syn ýurdumyzyň ministrlikleri we pudaklaýyn dolandyryş edaralary tarapyndan hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň baştutanlygynda ählumumy parahatçylygyň, durnukly ösüşi üpjün etmegiň, Watanymyzyň mundan beýläk-de gülläp ösmeginiň bähbidine ýurdumyzyň daşary syýasat strategiýasynyň mümkinçiliklerini durmuşa geçirmek boýunça yzygiderli işleriň alnyp barlandygyna şaýatlyk edýär.

Garaşsyz Watanymyzda halkymyzyň abadan ýaşaýşynyň, bagtyýar geljeginiň bähbidine beýik işler durmuşa geçirilýär, giň möçberli özgertmeler maksatnamalary amala aşyrylýar. Üstünlikli durmuşa geçirilýän işler ýurdumyzyň depginli ykdysady ösüşini gazanmak, milli ykdysadyýetiň pudaklaýyn düzümini diwersifikasiýalaşdyrmak, ilatyň ýaşaýyş-durmuş derejesini düýpli ýokarlandyrmak, täze iş orunlaryny döretmek bilen bir hatarda, Diýarymyzyň sebitleriniň gyradeň ösüşini hem üpjün edýär. Hormatly Prezidentimiziň durmuş ugurly sebitleýin syýasatynyň esasy wezipeleri-de hut şu maksatlara ýetmegi nazarlaýar. Şunda Ahal welaýatynda täze döwrüň ruhuna laýyklykda alnyp barylýan toplumlaýyn işler hem öz mynasyp netijelerini berýär.

«Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda», «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda», «Türkmenistanyň Prezidentiniň obalaryň, şäherçeleriň, etraplardaky şäherleriň we etrap merkezleriniň ilatynyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini özgertmek boýunça 2028-nji ýyla çenli döwür üçin Milli maksatnamasynda» kesgitlenen wezipelerden ugur alyp, «Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» ýylynda-da ýurdumyzyň sebitlerinde we milli ykdysadyýetimiziň pudaklarynda belent sepgitlere ýetmek maksat edinilýär. Ilatyň durmuş-ýaşaýyş derejesini ýokarlandyrmak, sebitleriň ykdysady taýdan ösmegi üçin amatly şertleri döretmek, ykdysadyýetimiziň, öndürilýän harytlaryň bäsdeşlige ukyplylygyny artdyrmak, durmuş-ykdysady ösüşiň ýokary depginini gazanmak, eksport mümkinçiligini giňeltmek bolsa döwletimiziň sebitleýin syýasatynyň esasy maksatlary bolup durýar.

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň «Änew — müňýyllyklardan gözbaş alýan medeniýet» atly kitabynda siwilizasiýalaryň mekany bolan Änewiň şöhratly taryhy bilen birlikde, Ahal ýaýlasynyň ykdysady mümkinçilikleri, häzirki wagtda bu ýerde amala aşyrylýan özgertmelerdir geljekde durmuşa geçiriljek iri taslamalar barada hem giňişleýin maglumat berilýär. Kitapda nygtalyşy ýaly, Türkmenistanyň umumy meýdanynyň 19 göterimden gowragyny eýeleýän Ahal welaýatynyň geografik taýdan ýerleşişi, tebigy baýlyklary, amatly howa şertleri, ylmy we zähmet mümkinçilikleri senagaty, oba hojalygyny, ulag-aragatnaşyk, hyzmatlar ulgamlaryny hem-de ykdysadyýetiň beýleki pudaklaryny ösdürmäge giň mümkinçilikleri döredýär. Şol mümkinçiliklerden netijeli peýdalanylmagy bilen, geçen taryhy döwrüň dowamynda welaýatyň senagat pudagynda uly öňegidişlikler bolup geçdi. Şunda bu sebitiň senagat pudagynyň esasyny gaz, elektroenergetika, maşyn gurluşygy, metal işläp bejerýän, ýeňil we gurluşyk materiallary senagatynyň kärhanalarynyň emele getirýändigini bellemek gerek. Soňky ýyllarda pudagyň üsti innowasiýalara esaslanýan iri zawod-fabrikler, önümçilik toplumlary bilen ýetirilýär. Hormatly Prezidentimiziň degişli Karary bilen kabul edilen «Türkmenistany 2024-nji ýylda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň we maýa goýum Maksatnamasyna» laýyklykda, şanly ýylda sebitde amala aşyrylmagy meýilleşdirilýän işler bilen tanşanyňda, olaryň geriminiň örän giňdigini görmek bolýar.

Maksatnamada şu ýylda Ahal welaýatynyň çäginde uly gorlary bolan gaz ýataklarynyň hasabyna, hususan-da, «Garagum» gaz känini özleşdirmegi dowam etdirmek bilen, tebigy gazyň çykarylyşyny 10,1 milliard kub metre ýetirmek göz öňünde tutulýar. Şunda gazylyp alynýan gaz kondensatly nebitiň möçberi 36,8 müň tonna ýetiriler. Şu döwürde awtomobil benzininiň 420 müň tonnasy, suwuklandyrylan gazyň 28,1 müň tonnasy, sebitiň himiýa senagatynyň iri önümçilik-tehniki binýady bolan «Tejenkarbamid» zawodynda bolsa azot dökünleriniň 180 müň tonnasy öndüriler. 2024-nji ýylda jemi 3,5 milliard manada barabar maýa goýumlary goýup, onuň 2,4 milliard manatlygyny önümçilige gönükdirmek meýilleşdirilýär.

Ykdysadyýetiň ýokary maýa goýum işjeňligi gurluşyk we gurluşyk materiallary senagatynyň güýçli depginler bilen ösmegine getirýär. Ahal welaýatynda «Türkmen aýna önümleri» kärhanasynyň açylmagy ýurdumyzda dürli aýna önümlerini öndürmäge giň mümkinçilik döretdi. Bu ýerde üstümizdäki ýylda-da 6 müň inedördül metrden gowrak gurluşyk aýnasynyň öndürilmegi üpjün ediler. Şeýle-de sementiň 1820 müň tonnasy, magdan däl gurluşyk materiallarynyň 13 müň kub metrden gowragy öndüriler. Welaýatyň ýeňil senagatynyň kuwwatlyklary hem artdyrylýar. Sebitde pagta süýüminiň 84 müň tonnasynyň öndürilmegi ýurdumyzyň dokma senagaty pudagynyň ösüşlerine mynasyp goşant bolar.

Ahal welaýaty ýurdumyzyň agrar taýdan ösen sebitleriniň biri bolup, onuň çäginde bugdaýdan, pagtadan, gök-bakja önümlerinden, miwelerden, ir-iýmişlerden, üzümden ýylyň-ýylyna bol hasyl alynýar. Sebitde 2024-nji ýylda oba hojalyk önümlerini öndürmek üçin bölünip berlen suwarymly ýerleriň meýdany 485 müň gektara deň bolup, şunda 400 müň tonna bugdaý, 280 müň tonna pagta, 183,4 müň tonna ýeralma, 268,4 müň tonna gök önümleri, 117,2 müň tonna bakja önümleri, 32 müň tonna miwelerdir ir-iýmişleri, 106,3 müň tonna üzüm öndürmek meýilleşdirilýär. Welaýatyň oba hojalygynyň öňdebaryjy pudaklarynyň ýene biri maldarçylykdyr. Bu ýylda maldarlar gara mallaryň sanyny 282,5 müň başa, dowarlaryň sanyny 4580 müň başa, düýeleriň sanyny 46 müň başa, gylýallaryň sanyny 4,7 müň başa, guşlaryň sanyny 4230,2 müň başa ýetirmegi maksat edinýärler. Sebitde mallaryň we guşlaryň baş sanynyň artmagy bilen, 2024-nji ýylda etiň (diri agramynda) 135,5 müň, süýdüň 254 müň, ýüňüň 10,7 müň, ary balynyň 164,5, piläniň 300 tonnasyny öndürmek göz öňünde tutulýar.

Welaýatyň azyk senagaty azyk önümleriniň görnüşlerinidir mukdaryny artdyrmagyň hasabyna uly ösüşlere eýe bolýar. Şanly ýylda-da sebitde azyk senagatynyň eýeçiligiň ähli görnüşlerindäki kärhanalary tarapyndan et we et önümleriniň (ete geçirilip hasaplananda, guşuňkydan başgasy) 8,1 müň tonnasy, süýt we süýt önümleriniň (süýde geçirilip hasaplananda) 39,7 müň tonnasy, arassalanmadyk ösümlik ýagynyň 14,5 müň tonnasy, süýji-köke önümleriniň 6,9 müň, unuň 72,2 müň, ýarmanyň 22,3 müň, unaş önümleriniň 1130 tonnasy ilata ýetiriler. Şunda balyk we balyk önümleriniň, gaplanan gök hem miwe önümleriniň, mineral suwlaryň, alkogolsyz içgileriň öndürilýän mukdary-da görnetin artdyrylar. Welaýatda 2024-nji ýylda ýerlemegiň ähli ugurlary boýunça bölek satuw haryt dolanyşygynyň umumy möçberi 11 milliard manada barabar bolup, onuň umumy möçberiniň 92 göterimini döwlete dahylsyz bölegiň kärhanalary eýelär.

Ulag-kommunikasiýa pudagy-da sebitiň ykdysadyýetiniň möhüm bölegini düzüp, şunda demir ýol we awtomobil ulaglary möhüm orny eýeleýär. Şoňa görä, şu ýyl üçin maksatnamada agzalan döwürde ulagyň ähli görnüşleri bilen daşalýan ýükleriň möçberini 84,5 million tonna, gatnadylýan ýolagçylaryň sanyny bolsa 94,5 million adama ýetirmek pudakda esasy wezipeleriň hatarynda kesgitlenen. Welaýatyň ilatyny aragatnaşyk hyzmatlary bilen doly üpjün etmek üçin esasy telefon belgileriniň sanynyň 84 müň belgä, TMCELL ykjam aragatnaşyk ulgamynyň abonentleriniň sanynyň 966,3 müň birlige ýetirilmegi-de bu işe mynasyp goşant bolar.

Ahal welaýatynda durmuş ulgamyny ösdürmäge hem uly üns berilýär. 2024-nji ýylyň 1-nji ýanwary ýagdaýyna görä, sebitde jemi 16 sany hassahana, 133 sany mekdebe çenli çagalar edarasy, 242 sany umumybilim berýän mekdep, 2 sany orta hünär bilimi edarasy, 28 sany kitaphana, 5 sany muzeý, 14 sany sport mekdebi hereket edýär. Häzirki wagtda-da bu ýerde köp sanly önümçilik, medeni-durmuş maksatly binalaryň, oba, şäher ilaty üçin amatly ýaşaýyş şertlerini döretmäge mümkinçilik berýän, ähli amatlyklary bolan ýaşaýyş jaýlarynyň gurluşyklary güýçli depginde dowam edýär. Ak bugdaý etrabynyň 2023-nji ýylyň jemleri boýunça ýurdumyzyň etraplarynyň we etrap hukukly şäherleriniň arasynda durmuş-ykdysady hem-de medeni taýdan görkezijileri babatda iň ýokary netijeleri gazanyp, ýeňiji bolan etrap hökmünde yglan edilmegi sebitde amala aşyrylýan özgertmeleriň öz miwelerini berýändigini nobatdaky gezek subut etdi.

«Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» ýylynda «Türkmenistany 2024-nji ýylda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň we maýa goýum Maksatnamasyna» laýyklykda, Diýarymyzyň ähli sebitlerinde, şol sanda Ahal welaýatynda-da durmuşa geçirilýän toplumlaýyn işleriň baş maksady ýurdumyzyň durmuş-ykdysady ösüşini pugtalandyrmaga, pudaklaryň kuwwatyny berkitmäge, bazar gatnaşyklaryna esaslanyp, durmuş-ykdysady syýasaty has-da rowaçlandyrmaga, ilatyň durmuş taýdan goraglylygyny, hal-ýagdaýyny mundan beýläk-de ýokarlandyrmaga gönükdirilendir.

Jemile ARAZOWA,

«Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasyna», «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasyna» laýyklykda, milli ykdysadyýetimiziň pudaklaryny, şol sanda senagat we gurluşyk önümçiligini ösdürmek boýunça ýaýbaňlandyrylan giň möçberli gurluşyklar ýokary hilli gurluşyk serişdelerine islegiň ýokarlanmagyny, ýerli çig malyň binýadynda olaryň önümçiliginiň kämilleşdirilmegini talap edýär. Häzirki wagtda gazylyp alynýan peýdaly baýlyklaryň täze känlerini ýüze çykarmak üçin geologik barlaglar işjeň alnyp barylýar. Bu işleriň netijeleri önümçilik toplumlarynyň kuwwatyny pugtalandyrmaga, özümizde we daşary ýurtlarda uly isleg bildirilýän ýokary hilli gurluşyk serişdeleriniň möçberini artdyrmaga ýardam edýär.

Döwlet Baştutanymyz öz çykyşlarynda täze gurulýan desgalaryň ýokary hilli serişdeler bilen yzygiderli üpjün edilmeginiň möhümdigini, ýurdumyzyň baý ýerli çig mal serişdelerini giňden özleşdirmek boýunça işleri çaltlandyrmagyň, importyň ornuny tutýan we eksport ugurly önümleri öndürmäge ýöriteleşen täze zawoddyr kärhanalaryň döredilmegine gönükdirilen işleri alyp barmagyň zerurdygyny nygtaýar. Şu ýylyň 13-nji martynda hormatly Prezidentimiziň gatnaşmagynda Köýtendag etrabynda ýylda 1 million tonna sement öndürmäge ukyply Lebap sement zawodynyň ikinji tapgyrynyň dabaraly açylyp ulanmaga berilmegi hem bu ugurdaky işlere mynasyp goşant boldy.

Mälim bolşy ýaly, Türkmenabat şäherinden 350 kilometr uzaklykda ýerleşýän kärhanada geçen ýyllardan bäri ýokary berklige eýe bolan sementiň uly isleg bildirilýän görnüşleri öndürilip gelinýär. Birinji sement zawodynyň golaý çäginde «Türkmen enjam» hojalyk jemgyýeti tarapyndan gurlan iri senagat kärhanasy häzirki zaman senagat önümçiliginiň iň soňky gazananlaryny özünde jemleýär. Ýylda 1 million tonna sement öndürmäge niýetlenen täze kärhanada dünýäniň öňdebaryjy önüm öndürijileriniň ýokary hil ölçeglerine laýyk gelýän enjamlary ornaşdyrylyp, ähli önümçilik işleri doly awtomatlaşdyrylandyr. Hasaplamalara görä, bölünip çykýan zyýanly galyndylaryň möçberiniň rugsat edilýän derejeden hem ep-esli az bolmagy, howa goýberilýän tozanlary toplamak, arassalamak üçin kuwwatly süzgüç ulgamlarynyň ulanylmagy kärhanada önümçiligiň ekologik taýdan arassadygyny we daşky gurşawy goramagyň ähli zerur kadalarynyň berjaý edilýändigini görkezýär.

Zawodyň zerur çig malyň esasy görnüşleriniň uly ätiýaçlyklarynyň baý sebitinde gurulmagy, onuň gazylyp alynýan ojaklara golaý çäkde ýerleşmegi önümiň özüne düşýän gymmatyny peseltmäge mümkinçilik berýär. Aslynda, Köýtendag etraby — peýdaly magdanlara baý sebit. Bu ýerden önümçilik üçin zerur hek, kwars çägesi, gips we toýun, opoka ýaly çig mallar alynýar. Türkmen geologlarynyň gözleg-barlag işleriniň netijesinde ýüze çykarylan «Başhatyn» känindäki toýnuň ägirt uly gorlary, «Garajumalak» känindäki hek daşy, «Akgum» känindäki kwars çägeleri Lebap sement zawody üçin gymmatly önümler bolup durýar. Has öňräk bu ýerde opoka görnüşli toýnuň uly gorlarynyň bardygy anyklanyldy. Alymlaryň pikirine görä, ol tektonik ýagdaýlar sebäpli topragyň görnüşiniň üýtgemegi esasynda döräpdir. Opoka toýna çalymdaş bolsa-da, fiziki häsiýetleri boýunça ondan tapawutlanýar. Öte dykyz, berk we suwda ýumşamaýandygy üçin ol sement senagaty üçin arzan hem giňden ýaýran çig maldyr. Sement önümçiliginde opokanyň ulanylmagy materialyň özüne düşýän bahasyny arzanladýar we berkligini has güýçlendirýär, süýji hem-de sulfatly suwlarda sementiň suwa, sulfata durnuklylygyny ýokarlandyrýar.

Portlandsement gurluşyk işlerinde iň wajyp önüm bolup durýar. Portlandsement we onuň görnüşleri monolit demirbeton konstruksiýalary gurlanda, ýygnalan demirbeton konstruksiýalarynyň we önümleriniň önümçiliginde, gurluşyk erginleri, gury garyndylar taýýarlananda, sementiň ýörite görnüşleriniň önümçiliginde, başga-da birnäçe gurluşyk materiallaryny taýýarlamakda ulanylýar. Aýratyn häsiýetli berkidiji materiallary almak üçin klinkeriň düzümine silikatlary, alýuminatlary, mineral goşundylary goşýarlar. Portlandsement gidrawliki berkidiji madda bolup, düzüminde 70 — 80 göterim kalsiý silikatlaryny saklaýan portlandsement klinkerine tebigy gipsiň goşulyp, bilelikde ownuk üwelmegi bilen alynýar. Çig mal garyndysynyň talap edilýän himiki düzümini üpjün etmek üçin dürli goşundylar ulanylýar. Sement üwelende mineral we organiki goşundylaryň goşulmagy, berkidijiniň häsiýetini ugrukdyryp üýtgetmäge, klinkeri tygşytlamaga, betondaky sementiň mukdaryny azaltmaga mümkinçilik berýär.

Täze kärhana 38 sany binadan we desgadan ybarat bolup, dünýä ülňülerine doly laýyk gelýän, şol sanda sulfata (duza) durnukly ýokary hilli sement önümleriniň ýylda 1 million tonnasyny öndürmäge ukyplydyr. Zawodyň ikinji tapgyrynda 250-ä golaý işgäriň zähmet çekmegi üçin ähli zerur önümçilik, durmuş şertleri döredilendir. Ozal bu ýerde «PS-400» we «PS-500» görnüşli sement öndürilýän bolsa, täze tapgyryň işe girizilmegi bilen, Türkmenistan halkara giňişlikde has uly islege eýe «PS-600» görnüşli sementi hem öndürýän döwletleriň hataryna goşuldy. Zawodda Germaniýanyň, Italiýanyň, Fransiýanyň, Türkiýäniň meşhur önüm öndürijileriniň iň kämil enjamlarynyň ornaşdyrylmagy önümçiligiň ýokary derejede alnyp barylmagyna mümkinçilik berýär.

Ahal welaýatyndaky Bäherden sement zawodynyň täze, häzirki zaman innowasion tehnologiýalar bilen enjamlaşdyrylan, ýylda 1 million tonna ýokary hilli sement öndürmäge niýetlenen ikinji tapgyryň işe girizilmegi bilen bu ugurdaky işleriň gerimi has-da giňär.

Şeýle kuwwatly kärhanalaryň ulanmaga berilmegi ykdysadyýetiň dürli pudaklary üçin inžener-hünärmenleri taýýarlaýan Türkmen döwlet binagärlik-gurluşyk institutynyň talyplarynyň nazaryýetde alan bilimlerini tejribelikde özleşdirmek üçin hem uly ähmiýete eýedir. Munuň özi täze iş orunlaryny döretmäge, ýurduň durmuş-ykdysady taýdan okgunly ösmegine, halkyň abadan we bagtyýar durmuşda ýaşamagyna mynasyp goşantdyr.

Maýa KELOWA,

galyndysyz ykdysadyýetiň ähmiýeti we mümkinçilikleri

Türkmenistanyň ykdysadyýetiniň kuwwatyny we mümkinçiliklerini artdyrmak, senagat pudagyna daşary ýurt maýa goýumlaryny çekmek, täze önümçilikleri ýola goýmak, telekeçiligi mundan beýläk-de ösdürmek hem-de dünýä döwletleri bilen söwda-ykdysady gatnaşyklary giňeltmek boýunça uly işler durmuşa geçirilýär. Şunda Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmek, galyndysyz ykdysadyýete geçmek meselelerine-de aýratyn ähmiýet berilýär. Biz bu ugurlarda döwlet strategiýasy, ýurdumyzda amala aşyrylýan işler barada teswir-düşündiriş bermeklerini sorap, Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş institutynyň mugallymlary Çarymuhammet Şallyýew hem-de Muhammetguly Muhammedow bilen «tegelek stol» söhbetdeşligini guradyk.

— Hormatly mugallymlar, söhbedimiziň başynda ýurdumyzyň durmuş-ykdysady ösüş strategiýasynyň esasy maksatlary barada gysgaça aýdyp geçseňiz!

Ç.Şallyýew: — Gahryman Arkadagymyz we hormatly Prezidentimiz ýurdumyzyň ykdysadyýetini dünýäniň ösen döwletleriniň derejesine ýetirmegi hem-de ilatyň ýaşaýyş-durmuş derejesini düýpli ýokarlandyrmagy baş maksat hökmünde kesgitlediler. Milli Liderimiz Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň Prezidiumynyň şu ýylyň 22-nji fewralynda geçirilen mejlisinde eden çykyşynda dünýä ykdysadyýetiniň çalt depginler bilen ösýän, özgerýän, üýtgäp duran häzirki şertlerinde ykdysady ösüşi üpjün etmegiň uzak möhletleýin ösüş strategiýasynyň baş maksady bolup durýandygyny nygtady. Ine, hut şu maksatlar hem ýurdumyzyň ykdysady ösüş nusgasynyň we strategiýasynyň esasyny düzýär.

— Muhammetguly mugallym, dünýäde «durnukly ösüş» düşünjesiniň döreýşi, Türkmenistanyň durmuş-ykdysady ösüşinde durnukly ösüş konsepsiýasynyň tutýan orny barada nämeleri aýdyp bilersiňiz?

— «Durnukly ösüş» düşünjesi Birleşen Milletler Guramasynyň Daşky gurşaw we ösüş boýunça komissiýasynyň 1987-nji ýylda çap edilen degişli hasabatyndan bäri ulanylýar. Ol daşky gurşawa zyýan bermezden, adamlaryň zerurlyklaryny kanagatlandyrmaga gönükdirilen çäreler toplumyny aňladýar we geljek nesilleriň zerurlyklaryny kanagatlandyrmak babatdaky hukugyna zeper ýetirmezligi göz öňünde tutýar. Diňe ykdysady ösüşiň, durmuş taýdan jogapkärçiligiň, daşky gurşawy goramagyň arasynda deňagramlylygy saklamak arkaly durnukly ösüşi gazanmak mümkindir. 2015-nji ýylda Birleşen Milletler Guramasy tarapyndan 2030-njy ýyla çenli döwür üçin durnukly ösüş ulgamynda Gün tertibi kabul edildi. Türkmenistan Gün tertibini işläp taýýarlamaga işjeň gatnaşdy we Durnukly ösüşiň 17 maksadynyň ählisini ilkinjileriň hatarynda resmi taýdan kabul eden ýurt boldy. Bu maksatlar häzirki zamanyň möhüm ykdysady, durmuş we ekologik meselelerine degişlidir.

— Durnukly ösüşi gazanmak babatda dünýä ykdysady nazaryýetinde nähili täzeçe çemeleşmeler bar?

Ç.Şallyýew: — Häzirki wagtda durnukly ösüşi öwrenýän ylmy mekdepleriň esasy ünsi az harajat etmek arkaly köp önüm öndürmäge gönükdirilendir. Ykdysatçylaryň arasynda «galyndysyz ykdysadyýet» düşünjesi has köp ulanylmaga başlady. Dürli neşirlerde, okuw we ylmy merkezlerde, ykdysady düşünjeler toplumynda ol «aýlawly hereket edýän ykdysadyýet», «yzygiderli tapgyrlar boýunça hereket edýän ykdysadyýet», «sirkulýar ykdysadyýet», «üznüksiz dolanyşyk ykdysadyýeti» ýaly görnüşlerde hem atlandyrylýar. Şunda Türkmenistany durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň maksatnamalarynyň wezipelerini we Durnukly ösüşiň senagatlaşdyrma, innowasiýalar, infrastruktura maksadyny üstünlikli ýerine ýetirmek üçin ýurdumyzda BMG-niň Senagat ösüşi boýunça guramasynyň Maýa goýumlary we tehnologiýalary ösdürmek boýunça edarasy bilen galyndysyz tehnologiýalary ulanmak babatda hyzmatdaşlygy ilerletmek maksadalaýyk hasaplanýar.

«Galyndysyz ykdysadyýet» konsepsiýasy geçen asyryň 80-nji ýyllarynda dörän hem bolsa, 90-njy ýyllaryň ahyrynda, 2000-nji ýyllaryň başynda dünýäde giňden ýaýrady. Ol birnäçe ylmy akymlary, ýagny W.Ştaheliň «täsirli ykdysadyýetini», J.Beniýusuň «biomimikriýasyny», R.Lifsetiň «senagat ekologiýasyny», W.MakDonafyň we M.Braungartyň «dizaýn filosofiýasyny», G.Pauliniň «ýaşyl» ykdysadyýetini özüne birleşdirýär. Täze ykdysady nusga barada gürrüň edilende, diňe aýratyn bir pudagyň ýa-da ykdysady işjeňligiň däl-de, ähli ugry öz içine alýan we düýbünden başgaça ýörelgelere esaslanýan çemeleşmäniň göz öňünde tutulýandygyny nygtamak zerurdyr. Eger adaty ykdysadyýetde esasy ýörelge «öndürmek», «ulanmak», galyndylary zyňmak bolan bolsa, galyndysyz ykdysadyýet daşky gurşawy hapalamagy azaldýan önümlere we hyzmatlara ünsi jemläp, öňden gelýän önümçilik nusgasyny üýtgetmegi maksat edinýär. Şunuň bilen baglylykda, ykdysady edebiýatlarda «ýaşyl» jemi içerki önüm» adalgasy hem giňden ulanylýar. Bu görkezijiniň öwrenilmegi bioykdysadyýetiň ösýän şertlerinde ykdysady deňeşdirmeleridir seljermeleri geçirmäge giň mümkinçilik döredýär. Galyndysyz ykdysady nusgada esasy ýörelge galyndylary zyňmak däl-de, gaýtadan işlemek bolup durýar. Has anygy, bu işde «aýlawlylyk» esasy orny eýeleýär. Käbir çeşmelerde muňa «3R düzgüni» hem diýilýär. Bu adalga «reduce» — azaltmak, «reuse» — gaýtadan ulanmak, «recycle» — gaýtadan işlemek diýen iňlis sözlerinden gelip çykandyr. Umuman, galyndysyz ykdysadyýet her bir adamyň hereketleriniň, sarp ediş endikleriniň üýtgemegini, has oýlanyşykly önümçilige we sarp edilişe geçilmegini, umuman, düýbünden başgaça pikirlenmek ulgamyny göz öňünde tutýar.

— Galyndysyz ykdysadyýetiň ýörelgeleriniň ornaşdyrylmagynyň amaly taýdan oňyn netijeleri berjekdigi barada delillendirilen pikirler barmy?

M.Muhammedow: — Galyndysyz ykdysadyýet ýapyk kadaly arabaglanyşygy gaýtalamaga ymtylýan täsirli işewürlik nusgasynyň işlemegi we ösmegi bolup, onda öndürilen, jemgyýetde ulanylan ähli zatlar, ekologik meseleleri döretmezden, ýene-de şol ýapyk aýlanyşygyň içinde işlenilmelidir. Bilermenleriň tassyklamaklaryna görä, dünýä ýurtlarynda galyndysyz ykdysadyýetiň giňden ornaşdyrylmagy täze materiallaryň ulanylmagyny 2050-nji ýyla çenli 53 göterime çenli azaldyp biler. Mysal üçin, gurluşykda, awtomobil senagatynda, himiki serişdeleriň önümçiliginde ýangyç we dikeldip bolmaýan energiýa çeşmeleriniň ýerine gaýtadan dikeldilýänlerini ulanmak mümkindir. Ellen MakArtur gaznasynyň hasaplamalaryna görä, galyndysyz ykdysadyýet eýýäm 2025-nji ýyla çenli dünýä ykdysadyýetiniň girdejisini ýylda 1 trillion amerikan dollary möçberinde artdyryp biler. Bu nusga geçilmegi bilen, önümçiligiň döwrebaplaşdyrylmagy we innowasiýalaryň sanynyň köpelmegi, netijede, öndürijiligiň hem-de dünýäniň jemi içerki önüminiň artyşy üçin uly mümkinçilikleriň döreýändigini nygtamak gerek. Gaznanyň wekilleri galyndysyz ykdysadyýetiň aýlawlylyk ýörelgesini entek önümçilikde taslama görnüşinde ornaşdyrmagyň zerurdygyny belleýärler. Olar öz garaýyşlaryny bizi gurşap alýan islendik zadyň — iýmitden başlap, binalara çenli ilkibaşda taslanandygy we dizaýn edilendigi bilen düşündirýärler. Şunda olar «aýlawlylyk» ýörelgesini islendik taslama üçin hökmany şert hökmünde kesgitlemegi teklip edýärler we tehniki tabşyryklarda bu talabyň bolmalydygy hakyndaky pikiri orta atýarlar.

— Türkmenistanda Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmek üçin galyndysyz ykdysadyýetiň ýörelgelerini ulanmaga näderejede ähmiýet berilýär?

Ç.Şallyýew: — Ýurdumyzda olary iş ýüzünde durmuşa geçirmek boýunça birnäçe anyk çäreler amala aşyrylýar. Ilkinji nobatda, bu ugurda ygtybarly kadalaşdyryjy hukuk binýady döredilýär. 2024-nji ýylyň fewralynda geçirilen Bütindünýä hökümet sammitinde türkmen wekiliýeti tarapyndan öňe sürlen teklipleriň arasynda 2030-njy ýyla çenli döwür üçin durnukly ösüşe gönükdirilen Gün tertibiniň ileri tutulýan ugurlaryna esaslanyp, ýapyk aýlanyşykly, ýagny galyndysyz (sirkulýar) ykdysadyýete geçmek boýunça ählumumy Çarçuwaly maksatnamany işläp taýýarlamak teklibi hem bar.

Döwletimiziň durnukly ykdysady ösüşini üpjün etmäge gönükdirilen işler, aslynda, galyndysyz ykdysadyýetiň talaplaryna doly laýyk gelýär. Ykdysadyýetiň ähli pudaklaryna ekologik nukdaýnazardan has kämil tehnologiýalar ornaşdyrylýar. Gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmelerini ulanmak bilen bagly degişli innowasion tehnologiýalary işläp taýýarlamaga hem-de zyňyndylary azaltmaga aýratyn üns berilýär. Şunda Arkadag şäherini üstünlikli durmuşa geçirilýän durnukly ösüş syýasatynyň ajaýyp miweleriniň mysaly hökmünde görkezmek bolar. Häzir ilatly ýerlerde galyndylary dolandyrmagyň, durmuş we senagat galyndylaryny gaýtadan işlemegiň döwrebap tehnologiýalarynyň ornaşdyrylmagyna uly üns berilýär. Ýurdumyzda alnyp barylýan döwlet syýasaty ykdysadyýetiň pudaklaryny ekologik taýdan howpsuz derejede ösdürmäge, tebigaty goramagyň we tebigy baýlyklardan rejeli peýdalanmagyň netijeliligini üpjün etmäge, ykdysadyýetiň pudaklarynyň arasynda sazlaşygy gazanmaga gönükdirilendir. Galyndysyz ykdysadyýetiň ýörelgeleriniň ykdysadyýetimizde ornaşdyrylmagynyň «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynda» we «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda» kesgitlenen wezipeleriň üstünlikli ýerine ýetirilmeginde täsirli gural bolup biljekdigini aýratyn nygtamalydyrys.

— Hormatly mugallymlar, galyndysyz ykdysadyýet ýörelgeleri bilen bagly beren täsirli gürrüňleriňiz üçin köp sag boluň! Size bu ugruň nazary esaslaryny öwrenmek işinde mundan beýläk-de üstünlikleri arzuw edýäris.

«Türkmenistan»

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň baştutanlygynda amala aşyrylýan düýpli özgertmeleriň netijesinde ýurdumyzyň sebitlerini toplumlaýyn ösdürmek, milli ykdysadyýetimizi diwersifikasiýalaşdyrmak we onuň eksport mümkinçiliklerini giňeltmek, ähli ulgamlara öňdebaryjy tehnologiýalary ornaşdyrmak, şonuň esasynda dürli senagat, oba hojalyk önümleriniň öndürilýän möçberini artdyrmak, Watanymyzyň ynamly öňe gitmegini üpjün etmek, halkymyzyň rowaçlygyny yzygiderli ýokarlandyrmak boýunça wezipeler üstünlikli durmuşa geçirilýär.

29-njy aprelde hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow sanly ulgam arkaly iş maslahatyny geçirdi. Onda ýurdumyzyň oba hojalyk pudagynda we sebitlerde alnyp barylýan möwsümleýin işleriň barşy bilen bagly meselelere garaldy.

Bellenilişi ýaly, welaýatlaryň ekerançylyk meýdanlarynda gowaça ekişi dowam edýär. Gögeriş alnan meýdanlarda hatarara bejergi, ýekelemek, otag işleri alnyp barylýar. Şunda oba hojalyk tehnikalaryndan we gurallardan netijeli peýdalanylýar. Bugdaý ekilen meýdanlarda ideg işleri ýerine ýetirilýär. Şunuň bilen bir hatarda, galla kabul ediş kärhanalaryny, elewatorlary, däne ýygýan kombaýnlary, beýleki awtoulaglary galla oragy möwsümine taýýarlamak boýunça işler alnyp barylýar. Meýdanlarda ýeralma, beýleki gök-bakja ekinlerini ekmek, olara agrotehnikanyň kadalaryna laýyklykda ideg etmek işleri dowam etdirilýär. Pile öndürmek boýunça bellenen meýilnamany üstünlikli ýerine ýetirmek maksady bilen, pileçi kärendeçiler tarapyndan ýüpek gurçugyna ideg edilýär.

Döwlet Baştutanymyz ekerançylyk meýdanlarynda dowam edýän möwsümleýin oba hojalyk işleriniň, hususan-da, gowaça ekişiniň, bugdaýa we ýazlyk ekinlere ideg işleriniň agrotehniki möhletlerde ýerine ýetirilmeginiň möhüm wezipe bolup durýandygyny belledi. Oba milli maksatnamasynyň çäklerinde welaýatlarda şu ýyl açylyp ulanmaga berilmegi göz öňünde tutulýan medeni-durmuş, önümçilik maksatly desgalardaky gurluşyk işleriniň ýokary hilli bolmagyny gözegçilikde saklamak babatda birnäçe tabşyryklar berildi.

2-nji maýda Türkmenistanyň Prezidenti, ýurdumyzyň Ýaragly Güýçleriniň Belent Serkerdebaşysy goşun generaly Serdar Berdimuhamedow Döwlet howpsuzlyk geňeşiniň nobatdaky mejlisini geçirdi. Onda ýurdumyzyň harby we hukuk goraýjy edaralarynyň şu ýylyň ýanwar — aprel aýlarynda ýerine ýetiren işleriniň netijelerine garaldy. Şeýle-de Garaşsyz Watanymyzda howpsuzlygy, asudalygy üpjün etmek, harby we hukuk goraýjy edaralaryň maddy-enjamlaýyn binýadyny pugtalandyrmak, olaryň işini mundan beýläk-de kämilleşdirmek bilen bagly meseleler ara alnyp maslahatlaşyldy.

Döwlet Baştutanymyz kanunylygyň berjaý edilişiniň, hukuk tertibini, jemgyýetçilik howpsuzlygyny üpjün etmegiň, bu ugurda döwrebap tehnologiýalary işjeň ornaşdyrmagyň, harby we hukuk goraýjy edaralaryň işgärler kuwwatyny berkitmegiň, olaryň hünär derejesini ýokarlandyrmagyň wajypdygyna ünsi çekip, ähli düzümleriň işini mundan beýläk-de kämilleşdirmek boýunça anyk tabşyryklary berdi. Mundan başga-da, ýurdumyzyň Ýaragly Güýçleriniň Belent Serkerdebaşysy 1941 — 1945-nji ýyllaryň Beýik Watançylyk urşunda gazanylan Ýeňiş güni mynasybetli 9-njy maýda paýtagtymyzda hem-de welaýatlarda geçiriljek dabaralaryň ýokary guramaçylyk derejesini üpjün etmegi tabşyrdy.

3-nji maýda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow sanly ulgam arkaly Ministrler Kabinetiniň nobatdaky mejlisini geçirdi. Onda şu ýylyň geçen dört aýynda ykdysadyýetimiziň pudaklarynda alnyp barlan işleriň netijelerine seredildi, beýleki käbir meseleler ara alnyp maslahatlaşyldy.

Habar berlişi ýaly, 2024-nji ýylyň ýanwar — aprel aýlarynda jemi içerki önümiň ösüş depgini 6,3 göterime deň boldy. 2023-nji ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, jemi öndürilen önüm 11,4 göterim artyp, ykdysadyýetiň pudaklarynda oňyn önümçilik netijeleri gazanyldy. Şu ýylyň başyndan bäri bölek satuw haryt dolanyşygy, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 11,1 göterim artdy. Döwlet býujetiniň girdeji böleginiň meýilnamasy 102,6 göterim, çykdajy böleginiň meýilnamasy bolsa 97,4 göterim ýerine ýetirildi. Ýanwar — aprel aýlarynda ýurdumyzyň iri we orta kärhanalarynda ortaça aýlyk zähmet haky, 2023-nji ýylyň degişli döwrüne görä, 10,4 göterim ýokarlandy. Zähmet haklary, pensiýalar, döwlet kömek pullary, talyp haklary öz wagtynda maliýeleşdirildi.

Şu ýylyň dört aýynda özleşdirilen düýpli maýa goýumlaryň möçberi, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, 23,9 göterim ýokarlandy.

Hormatly Prezidentimiz Hökümet agzalarynyň hasabatlaryny diňläp, şu ýylyň ýanwar — aprel aýlarynyň jemleri boýunça gazanylan netijeleri mundan beýläk-de ýokarlandyrmaga gönükdirilen işleri dowam etdirmegi tabşyrdy. Mundan başga-da, ýurdumyzyň ykdysady kuwwatyny berkitmek, ilatyň ýaşaýyş-durmuş derejesini has-da ýokarlandyrmak boýunça maksatnamalaýyn işleri netijeli alyp barmak barada görkezmeler berildi.

Nebitgaz känlerinde tebigy gazyň we nebitiň çykarylyşyny artdyrmak boýunça toplumlaýyn çäreleri mundan beýläk-de netijeli dowam etdirmegiň, nebiti gaýtadan işleýän senagatda innowasion taslamalary durmuşa geçirmegiň zerurdygy bellenildi. Oba hojalyk pudagynda edara-kärhanalaryň önümçilik kuwwatyny artdyrmak, olaryň maddy-enjamlaýyn binýadyny berkitmek, pudaga sanly ykdysadyýeti ornaşdyrmak babatda işleri ilerletmek möhümdir. Senagat pudagynyň önümçilik binýadyny berkitmek maksady bilen, hereket edýän kärhanalarda öndürilýän önümleriň görnüşlerini giňeltmek, olary taslama kuwwatlyklaryna çykarmak, döwrebaplaşdyrmak, täze kärhanalaryň işini ýola goýmak boýunça işleri dowam etdirmeli. Awtomobil ýollarynyň gurluşygy boýunça öňde goýlan wezipeleri üstünlikli durmuşa geçirmek üçin pudagyň maddy-enjamlaýyn binýadyny berkitmek wajypdyr.

Hormatly Prezidentimiz söwda toplumyna degişli önümçilikleri netijeli ulanyp, ýokary hilli, bäsdeşlige ukyply harytlaryň görnüşlerini artdyrmagyň, ilata edilýän hyzmatlaryň döwrebap bolmagyny gazanmagyň zerurdygyny belledi. Bu işlere Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzalaryny hem giňden çekmek zerurdyr.

Döwlet Baştutanymyz medeniýet ulgamyna degişli edaralaryň öňünde durýan möhüm wezipeler barada aýdyp, beýik şahyr we akyldar Magtymguly Pyragynyň doglan gününiň 300 ýyllygy mynasybetli çäreleriň ýurdumyzda hem-de daşary döwletlerde giň gerimde geçirilýändigini belledi. Şunuň bilen baglylykda, bu şanly sene mynasybetli meýilleşdirilen döredijilik çärelerini mundan beýläk-de ýokary derejede guramak üçin degişli taýýarlyk işlerini alyp barmak tabşyryldy. Taryhy, medeni, ruhy gymmatlyklarymyzy gorap saklamaga, ylmy taýdan öwrenmäge, olary dünýä ýaýmaga bagyşlanan köp sanly teleradiogepleşikleri yzygiderli taýýarlamak babatda görkezmeler berildi. Şunuň bilen birlikde, bu ugurda amala aşyrylýan işler metbugatda-da giňden beýan edilmelidir. Medeni mirasymyzyň, aýdym-saz sungatymyzyň, däp-dessurlarymyzyň möhüm ähmiýetini ýaş nesillerimize ýetirmek boýunça çäreleri, şeýle-de teatrlarda döwletimiziň içeri we daşary syýasatyny giňden açyp görkezýän, milli medeniýetimiziň, sungatymyzyň gülläp ösüşini beýan edýän eserleri sahnalaşdyrmagyň wajypdygyna üns çekildi.

Döwlet Baştutanymyz bilim edaralarynda okatmagy kämilleşdirmegiň konsepsiýalaryna laýyklykda, bilim işini döwrebaplaşdyrmagy dowam etdirmegiň wajypdygyny aýtdy. Şunda ylmy edaralaryň ylmy işlerde innowasion tehnologiýalary, öňdebaryjy usullary, tejribeleri önümçilige ornaşdyrmak meselesine aýratyn üns bermegi zerurdyr. Saglygy goraýyş edaralarynyň işini döwrüň talabyna görä kämilleşdirmegiň, sport desgalaryny netijeli dolandyrmagyň, ýaşlary bedenterbiýe, köpçülikleýin sport bilen meşgullanmaga giňden çekmegiň möhümdigi bellenildi.

Döwlet Baştutanymyz ýurdumyzyň sebitde we dünýäde özara bähbitli hyzmatdaşlyga, hoşniýetli goňşuçylyga esaslanýan daşary syýasatyny dowam etdirmegiň wajypdygyny nygtap, hyzmatdaş döwletler bilen hoşniýetli, dost-doganlyk gatnaşyklaryny mundan beýläk-de ösdürmegiň zerurdygyny nygtady.

Hormatly Prezidentimiz ýurdumyzyň üstaşyr ulag mümkinçiliklerinden netijeli peýdalanyp, halkara ýükleriň daşalýan möçberini artdyrmagy tabşyrdy. Şeýle-de pudagyň maddy-enjamlaýyn üpjünçiligini yzygiderli döwrebaplaşdyrmagyň möhümdigi bellenildi.

Döwlet Baştutanymyzyň nygtaýşy ýaly, gazanylan netijeler kabul edilen maksatnamalaryň üstünlikli durmuşa geçirilýändigini görkezýär. Hasabat döwründe jemi içerki önümiň ösüş depgini 6,3 göterime deň boldy. Bu görkeziji senagat pudagynda 3,7 göterime, ulag we aragatnaşykda 7,2 göterime, hyzmatlar ulgamynda 8 göterime, söwdada 8,2 göterime, gurluşykda 5,8 göterime, oba hojalyk pudagynda bolsa 5 göterime deň boldy. Ýurdumyzda iri senagat, durmuş maksatly desgalaryň, şol sanda täze şäherçeleriň, ýaşaýyş jaýlarynyň, dynç alyş-sagaldyş merkezleriniň, mekdepleriň, çagalar baglarynyň, beýleki desgalaryň gurluşygy dowam edýär. “Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy” ýylynyň maý aýynda köp sanly desgalaryň açylyş dabaralary, birnäçe halkara çäreler geçiriler. Şol dabaralaryň hatarynda Gündogaryň beýik akyldary we nusgawy şahyry Magtymguly Pyragynyň doglan gününiň 300 ýyllygyna bagyşlanan halkara maslahat, «Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» atly halkara ylmy maslahat bar. Şunuň bilen baglylykda, bu çäreleri ýokary guramaçylyk derejesinde geçirmek tabşyryldy.

Mejlisde ähli jogapkär ýolbaşçylara Awazadaky myhmanhanalary, dynç alyş-sagaldyş merkezlerini, beýleki şypahanalary, welaýatlardaky hem-de Aşgabat şäherindäki çagalar dynç alyş ýerlerini tomus möwsümine talabalaýyk taýýarlamak barada görkezmeler berildi.

Geçen hepdede döwlet Baştutanymyz Permana gol çekdi. Resminama laýyklykda, 1941 — 1945-nji ýyllaryň Beýik Watançylyk urşunda gazanylan Ýeňşiň 79 ýyllygy mynasybetli, uruş weteranlaryna Türkmenistanyň Prezidentiniň adyndan 200 manat möçberinde pul sowgady hem-de gymmat bahaly sowgatlar dabaraly ýagdaýda gowşurylar. Şeýle-de hormatly Prezidentimiz Balkan welaýatynyň Türkmenbaşy şäherinde Aragatnaşyk merkeziniň edara binasynyň taslamasyny düzmek hem-de ony ýanaşyk ýerlerini abadanlaşdyryp gurmak hakynda Karara gol çekdi.

Türkmenistanyň Gyzyl Ýarymaý Milli jemgyýetiniň hem-de Gyzyl Haç we Gyzyl Ýarymaý jemgyýetleriniň Halkara federasiýasynyň wekilleriniň gatnaşmagynda Aşgabatda geçirilen okuw maslahatyny beýleki wakalaryň hatarynda görkezmek bolar. Okuw maslahatynyň çäklerinde birnäçe mejlisler geçirildi. Olaryň birinjisi nagt-wauçer kömeginiň maksatnamasy barada umumy düşünjeleriň, beýleki ýurtlaryň Gyzyl Haç we Gyzyl Ýarymaý jemgyýetleriniň hereketleriniň meýilnamalary bilen tanyşdyrylmagyna bagyşlandy.

Lebap welaýatynyň edara ediş merkezinde Suw hojalyk meseleleri boýunça bilelikdäki türkmen-özbek hökümetara toparynyň nobatdaky mejlisi geçirildi. Oňa iki goňşy ýurduň döwlet düzümleriniň birnäçesiniň ýolbaşçylary hem-de wekilleri gatnaşdylar. Mejlisiň gün tertibine ozal gazanylan ylalaşyklary durmuşa geçirmek, hyzmatdaşlygyň möhüm ugurlaryny kesgitlemek bilen bagly meseleler girizildi. Taraplar ileri tutulýan ugurlarda özara gatnaşyklaryň okgunly ösdürilýändigini nygtap, oba we suw hojalyk pudaklarynda netijeli hyzmatdaşlygy dowam etdirmäge taýýardyklaryny tassykladylar. Şunda suw serişdelerini rejeli ulanmak meselelerine aýratyn üns berildi.

Paýtagtymyzda Suw serişdeleri we daşky gurşaw boýunça sebit taslamasyny (WAVE) durmuşa geçirmegiň çäklerinde Ýer ýüzüni goramagyň gününe gabatlanyp, Merkezi Aziýa ýurtlarynyň suw hojalyk meseleleri boýunça sebit maslahaty geçirildi. Onuň gün tertibine Merkezi Aziýa ýurtlarynda suw hojalyk pudagynda geçirilýän özgertmeleri seljermek, suw hojalyk pudagyny ösdürmegiň strategiýasy, ABŞ-nyň Halkara ösüş boýunça agentligi (USAID), Germaniýanyň Halkara hyzmatdaşlyk boýunça jemgyýeti (GIZ), Birleşen Milletler Guramasynyň Ösüş maksatnamasy bilen suw serişdelerinden rejeli peýdalanmak, bu işde ulanylýan tehnologiýalary nazara almak esasynda suw hojalygyndaky sebit taslamalaryny durmuşa geçirmek boýunça tejribe alyşmak babatdaky meseleler girizildi.

Amyderýa sebitinde çözgütleriň kabul edilmegini goldamak boýunça utgaşykly görnüşde geçirilen 3-nji sebit duşuşygynda bilelikdäki çemeleşmeleri ulanmagyň netijeleri we mümkinçilikleri ara alnyp maslahatlaşyldy. Çäräniň çäklerinde sebit utgaşdyryjy komitetiniň 6-njy mejlisi geçirildi.

Daşary işler ministrliginde utgaşykly görnüşde “Türkmenistan — Birleşen Milletler Guramasy” strategik maslahat beriş geňeşiniň birinji mejlisi geçirildi. Maksatnama laýyklykda, mejlis iki sessiýanyň çäklerinde guraldy. Birinji sessiýanyň dowamynda “Türkmenistan bilen BMG-niň arasynda durnukly ösüş ulgamynda hyzmatdaşlyk etmegiň 2026 — 2030-njy ýyllar üçin Çarçuwaly maksatnamasyny” taýýarlamak boýunça ýerine ýetirilmeli işler ara alnyp maslahatlaşyldy. Ikinji sessiýada taraplar durnukly ösüş ulgamynda hyzmatdaşlygyň geljegi, şol sanda bilelikdäki taslamalar boýunça pikir alyşdylar. Şeýle-de ulgamlaýyn işler üçin şertleri döretmek maksady bilen, strategik maslahat beriş geňeşiniň çäklerindäki hyzmatdaşlygyň mehanizmini işläp taýýarlamak meselesine garaldy.

Mejlisiň dowamynda «Türkmenistan bilen BMG-niň arasynda durnukly ösüş ulgamynda hyzmatdaşlyk etmegiň 2026 — 2030-njy ýyllar üçin Çarçuwaly maksatnamasyny» işläp taýýarlamak boýunça “Ýol kartasy” tassyklanyldy hem-de ýaşlar syýasaty, sanlylaşdyrma, demografiýa, “ýaşyl” energetika, howanyň üýtgemegi ýaly ugurlar boýunça 8 sany taslama seredildi. Duşuşygyň ahyrynda daşky gurşawy goramak, saglygy goraýyş, oba hojalygy ýaly möhüm ugurlara degişli resminamalara gol çekmek dabarasy boldy.

Şeýlelikde, geçen hepdäniň wakalary hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň milli ykdysadyýetimizi mundan beýläk-de ösdürmäge, halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesini has-da ýokarlandyrmaga, gyzyklanma bildirýän ähli ýurtlar bilen halkara hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmäge gönükdirilen syýasatynyň üstünliklere beslenýändiginiň aýdyň güwäsi boldy.

(TDH)

Ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmekde ýerli mineral çig mal serişdelerini rejeli we toplumlaýyn ulanmak uly ähmiýete eýedir. Çünki iri pudagara toplumlar bolan ýangyç-energetika, nebit we gazhimiýa, gurluşyk senagaty gönüden-göni şol serişdeleri öndürmäge, gaýtadan işlemäge hem-de ulanmaga esaslanýar. Agrar, dokma, azyk we beýleki öndüriji pudaklar-da olaryň önümlerini ulanýarlar. Senagatyň köptaraplaýyn ösüşi daşardan getirilýän önümleriň ornuny tutýan harytlary öz baýlyklarymyzyň esasynda öndürmäge mümkinçilik berýär. Munuň sebäbini Türkmenistanda metal we metal däl, dag-magdan, gidromineral we beýleki gazylyp alynýan baýlyklaryň iri känleriniň bardygy bilen düşündirmek bolar.

Mälim bolşy ýaly, 9-njy fewralda geçirilen Ministrler Kabinetiniň giňişleýin mejlisinde hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow Türkmenbaşydaky nebiti gaýtadan işleýän zawodlar toplumynyň we Seýdiniň nebiti gaýtadan işleýän zawodynyň önümçilik kuwwatyny ýokarlandyrmagy, olarda täze, ýokary hilli tehnologik önümçilikleri döretmegi möhüm wezipeleriň hatarynda kesgitledi. Şonuň bilen birlikde, gazylyp alynýan peýdaly gaty magdanlaryň, gurluşyk materiallarynyň we ýerasty suwuň geologiýa gözleg-barlag işlerini güýçli depginde dowam etdirmegiň wajypdygy, nebitgaz senagaty boýunça hünärmenleriň hünär derejesini yzygiderli ýokarlandyrmagyň, sanly tehnologiýalary ornaşdyrmagyň, nebitgaz senagatynyň daşky gurşawa we adam saglygyna zyýanly täsirini peseltmäge gönükdirilen meselelere aýratyn üns bermegiň zerurdygy nygtaldy.

Toplumlaýyn durmuş-ykdysady maksatnamalary durmuşa geçirmegiň çäklerinde ýurdumyzyň ähli künjeklerinde ýaýbaňlandyrylan giň gerimli gurluşyklar ýokary hilli gurluşyk serişdelerine bolan islegleriň artmagyny şertlendirip, ýerli çig mallaryň binýadynda olaryň önümçiligini çalt depginlerde ýokarlandyrmaga itergi berýär. Bu babatda esasy gurluşyk serişdeleriniň biri bolan sementiň öndürilişini artdyrmaga uly üns berilýär.

Bilşimiz ýaly, ýurdumyzda mineral baýlyklaryň dürli görnüşlerine baý künjekleriniň biri-de Köýtendag sebitidir. Bu sebit gazylyp alynýan himiki çig mallaryň, tebigy duzlaryň, gurluşyk materiallarynyň, bezeg daşlarynyň, seýrek duş gelýän metal magdanlarynyň we beýleki gymmatlyklaryň baý mesgeni hasaplanýar. Geologlaryň maglumatlaryna görä, sebitde şeýle baýlyklaryň 40-a golaý görnüşi jemlenendir. Olary senagat taýdan özleşdirmek uly ykdysady we ekologik ähmiýete eýedir. Bu ýerde kaliý duzlarynyň, selestin magdanlarynyň, kükürdiň, ýod-brom suwlarynyň, nahar duzunyň, gipsiň, dolomitiň, hek daşlarynyň we beýleki baýlyklaryň ägirt uly gorlarynyň bolmagy olary senagat taýdan özleşdirmäge giň mümkinçilik berýär. Munuň üçin ulag-kommunikasiýa, energetika, gurluşyk materiallary senagaty hem ilerledilýär. Hususan-da, täze Kerki — Kerkiçi demir ýol we awtomobil köprüleriniň gurulmagy Amyderýanyň sag kenarynda möhüm senagat pudaklarynyň ösdürilmegine şert döretdi.

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň gatnaşmagynda 13-nji martda Köýtendag etrabynda ýylda 1 million tonna sement öndürmäge ukyply Lebap sement zawodynyň ikinji tapgyrynyň ulanmaga berilmegi-de munuň aýdyň mysalydyr. Innowasion tehnologiýalar esasynda gurlan we enjamlaşdyrylan iri kärhananyň önümi ýurdumyzyň semente bolan islegini kanagatlandyrmaga, ony daşarky bazara eksport etmäge mynasyp goşant bolar.

Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň agzasy bolan «Türkmen enjam» hojalyk jemgyýeti tarapyndan gurlan kärhana 38 sany binadan we desgadan ybarat bolup, dünýä standartlaryna doly laýyk gelýän, şol sanda sulfata (duza) durnukly ýokary hilli sement önümlerini öndürmäge ukyplydyr. Hususan-da, ozal bu ýerde «PS-400» we «PS-500» görnüşli sement öndürilýän bolsa, täze tapgyryň işe girizilmegi bilen, Türkmenistan halkara giňişlikde has uly islege eýe bolan «PS-600» kysymly sementi hem öndürýän döwletleriň hataryna goşuldy. Bu zawodlar toplumynda gurluşykda sementiň uly isleg bildirilýän we seýsmiki taýdan berkligi üpjün edýän görnüşlerinden başga-da, nebitgaz pudagy üçin zerur bolan tamponaž sementi, gidrotehniki desgalar gurlanda ulanylýan sulfata durnukly sement hem öndüriler.

Köýtendag sebiti tebigy baýlyklara we ýadygärliklere baý künjekdir. Bu täsin sebit ekologik taýdan arassalygy, ösümlik we haýwanat dünýäsiniň aýratynlyklary, halkara ähmiýetli paleontologik tapyndylary, howa şertleri bilen tapawutlanýar. Şonuň üçin-de döwlet Baştutanymyzyň hem nygtaýşy ýaly, ýurdumyzda täze tehnologiýalar diňe degişli talaplara laýyk gelen ýagdaýynda önümçilige ornaşdyrylýar. Şeýle bolansoň, täze zawodda önümçilikde bölünip çykýan zyýanly galyndylaryň möçberi rugsat berilýän derejelerden ep-esli azdyr, howa goýberilýän tozany toplamak we arassalamak üçin kuwwatly süzgüçler ulanylýar. Bu ýagdaýlar göz öňünde tutulyp, geljekde sebitde bir bitewi önümçilik, medeni-syýahatçylyk toplumlarynyň döredilmeginiň mümkinçilikleri ylmy taýdan esaslandyryldy. Elbetde, bu çäreleri amala aşyrmak, öz gezeginde, dürli ugurlar boýunça döwrebap hünärmenleri taýýarlamagy talap edýär.

Lebap sement zawodynyň ikinji tapgyrynyň işe girizilmegi Diýarymyzda ýaýbaňlandyrylan gurluşyklarynyň depginini has-da artdyrmaga goşmaça itergi berer. Şonuň bilen birlikde-de, Köýtendag sebitiniň geljekde toplumlaýyn ösdürilmegine täze şertleri döreder.

Hojanepes ÝOWJANOW,

Ýagşygeldi Kakaýew adyndaky Halkara nebit we gaz uniwersitetiniň professory, tehniki ylymlaryň doktory.

Milli özygtyýarlylygyny gazanmak bilen, özbaşdak dolandyryş ulgamyny, şol sanda maliýe-bank ulgamyny döreden döwletimiz Garaşsyzlyk ýyllarynda uly ösüşlere ýetdi. Häzirki taryhy döwürde Türkmenistanda ýurduň ykdysady kuwwatyny ýokarlandyrmak babatda dünýä tejribesini özleşdirmek bilen, raýatlara döredilýän şertlerde döwrebap ýörelgelerden ugur alynýar. Durnukly ykdysady ösüşiň netijesinde döwlet maksatnamalary üstünlikli durmuşa geçirilýär. Şunda ýurdumyzyň maliýe-bank ulgamynyň işiniň kämilleşdirilmeginiň hem möhüm ähmiýete eýedigini bellemek zerur. Bu ugurda halkara gatnaşyklaryň ösdürilmeginde, iri maýa goýum taslamalaryny maliýeleşdirmekde, dolanyşyk serişdelerini üpjün etmekde, raýatlara edilýän hyzmatlaryň hilini, amatlylygyny ýokarlandyrmakda Türkmenistanyň Döwlet daşary ykdysady iş banky hem baý tejribä eýedir.

Türkmenistanyň Döwlet daşary ykdysady iş bankynyň döwlet maksatnamalaryndan gelip çykýan wezipeleri yzygiderli durmuşa geçirmek bilen, maýa goýum syýasatyny ilerletmekde, bu babatda daşary ýurt kompaniýalaryny hyzmatdaşlyga işjeň çekmekde netijeli tagallalary edýändigini bellemek gerek. Milli ykdysadyýetimiziň strategik pudaklarynyň döwlete degişli edaralary, maliýe guramalary we hususy kärhanalar bankyň müşderileriniň esasyny düzýär. Soňky ýyllarda Aziýa — Ýuwaş umman sebitiniň ýurtlarynyň, esasan-da, Ýaponiýanyň, Koreýa Respublikasynyň, Hytaýyň, Birleşen Arap Emirlikleriniň, Saud Arabystany Patyşalygynyň we beýleki döwletleriň öňdebaryjy maliýe guramalary bilen hyzmatdaşlyk işjeň häsiýete eýe boldy. Häzirki wagtda bank 20-ä golaý ýurduň banklarynyň we maliýe guramalarynyň 50-den gowragy bilen işjeň hyzmatdaşlygy yzygiderli ösdürýär. Bu bolsa halkara hasaplaşyklary we müşderileriň sargytlary boýunça tölegleri çalt hem-de netijeli amala aşyrmaga ýardam edýär. Bank halkara maliýe guramalary we ösüş gaznalary, banklar bilen hyzmatdaşlyk pudagynda Yslam ösüş banky, Aziýanyň ösüş banky, OPEC gaznasy we beýlekiler bilen gatnaşyklaryň ösdürilmegine aýratyn ähmiýet berýär. Türkmenistanyň Hökümetiniň adyndan Döwlet daşary ykdysady iş banky 1994-nji ýylyň 13-nji sentýabryndan bäri Yslam ösüş bankynyň, 2001-nji ýylyň 20-nji oktýabryndan bäri Hususy pudagy ösdürmek boýunça Yslam korporasiýasynyň, 2019-njy ýylyň 14-nji aprelinden bäri Maýa goýumlary we eksport karzlary ätiýaçlandyrmak boýunça Yslam korporasiýasynyň, şeýle-de 2021-nji ýylyň 22-nji dekabryndan bäri Söwdany maliýeleşdirmek boýunça halkara Yslam korporasiýasynyň agzasy bolup çykyş edýär.

Milli ykdysadyýetimiziň durnukly ösmegi ulag we aragatnaşyk, nebitgaz, ýangyç-energetika, senagat, söwda, oba hojalygy, gurluşyk pudaklarynda, hyzmatlar ulgamynda öndürijilikli netijeleriň günsaýyn artmagyna, kiçi we orta telekeçiligiň barha rowaçlanmagyna öz oňyn täsirini ýetirýär. Ýurdumyzyň mümkinçilikleriniň açylmagynda we ähli pudaklaryň işiniň ilerlemeginde daşary ýurtly maýa goýujylaryň hyzmaty uly bolup, olar köp sanly iri taslamalaryň durmuşa geçirilmegine goşant goşýarlar. Esasan-da, olaryň degişli taslamalary maliýeleşdirmeginde Türkmenistanyň Döwlet daşary ykdysady iş bankynyň daşary ýurtly taraplar bilen baglaşan şertnamalarydyr ylalaşyklary uly ähmiýete eýedir. Bank milli eksport-import we eksport ätiýaçlandyryş bilen hyzmatdaşlyk babatda Ýaponiýanyň Halkara hyzmatdaşlyk banky, Hytaýyň Eksim banklary, Germaniýadaky Hermes, Italiýanyň eksport ätiýaçlandyryş kompaniýalary bilen işewürlik gatnaşyklaryny ýola goýdy. Bu bolsa, öz nobatynda, milli ykdysadyýetiň möhüm pudaklarynda taslamalary maliýeleşdirmegiň esasy çeşmelerini kesgitleýär.

Diýarymyzyň dürli künjeklerinde ykdysadyýetiň möhüm pudaklaryna degişli desgalaryň taslamalarynyň amala aşyrylmagynda Döwlet daşary ykdysady iş banky möhüm orun eýeleýär. Ol bu ugurlar boýunça karz ylalaşyklarynyň baglaşylmagynda wajyp hyzmaty ýerine ýetirýär. Maliýe-bank işini alyp barmakda onuň esasy maksady daşary ýurt maýa goýujylaryny ýurdumyzyň iri taslamalaryna çekmekden ybaratdyr. Bu ugurda geçen ýyllaryň dowamynda köp sanly taslamalardyr degişli işler durmuşa geçirildi. Hususan-da, soňky ýyllarda daşary ýurt kompaniýalary bilen karz ylalaşyklarynyň hasabyna birnäçe giň gerimli taslamalaryň gurluşygy alnyp baryldy. Gyýanlyda polipropilen we polietilen önümçiligi boýunça zawodyň gurluşygy, Garabogazda karbamid zawody hem-de Owadandepede gazy gaýtadan işlemek we ondan benzin öndürmek boýunça senagat toplumy, şeýle-de Mary şäherinde ammiak we karbamid öndürýän zawodlar toplumy, beýleki iri önümçilik desgalary gurlup, ýurdumyzyň eksport kuwwatyny artdyrmaga uly mümkinçilikler döredildi.

Daşary ýurt maýa goýumlarynyň çekilmegi bilen amal edilýän maýa goýum taslamalary ýylsaýyn artýar. Türkmenistanda kiçi we orta telekeçiligi goldamak, bu ugurda taslamalary maliýeleşdirmek üçin hem Yslam ösüş bankynyň Hususy ulgamy ösdürmek boýunça Yslam korporasiýasy bilen maliýe ylalaşygyna gol çekildi we doly özleşdirildi. «Türkmenistanyň daşary ykdysady işini ösdürmegiň 2020 — 2025-nji ýyllar üçin Maksatnamasyny» üstünlikli durmuşa geçirmekde Türkmenistan — Owganystan — Pakistan — Hindistan gaz geçirijisiniň ýurdumyzyň çägindäki böleginiň gurluşygyny maliýeleşdirmek boýunça halkara maliýe guramalary we banklary bilen degişli işler dowam etdirilýär. Bu gaz geçirijiniň Türkmenistanyň çägindäki ähli gurluşyk işlerini gurnamak hem-de turbalaryň we degişli enjamlaryň satyn alynmagyny maliýeleşdirmek boýunça Yslam ösüş banky bilen degişli karz ylalaşyklaryna gol çekildi.

Geçen ýyllarda Yslam ösüş bankyndan we OPEC gaznasyndan iki sany «Ro-Ro» görnüşli gämini we bir ýük gämisini gurmak boýunça taslamalary maliýeleşdirmek üçin karz serişdelerini çekmek barada ylalaşyk baglaşyldy. Şeýle hem Gahryman Arkadagymyzyň 2019-njy ýylda Italiýa resmi saparynda Türkmenistanyň Saglygy goraýyş we derman senagaty ministrligi bilen Italiýanyň «Adipson Ind. Srl» kompaniýasynyň arasynda gol çekilen Ähtnama esasynda Lebap welaýatynda buýan köküni gaýtadan işläp, ýylda 390 tonna glisirrizin turşusyny öndürýän kärhanany gurmak işlerini maliýeleşdirmek göz öňünde tutuldy.

2023-nji ýylda hormatly Prezidentimiziň Türkmenistanyň Energetika ministrliginiň «Türkmenenergo» döwlet elektroenergetika korporasiýasynyň gaz turbinaly elektrik stansiýalary üçin ätiýaçlyk şaýlarynyň we howa süzgüçleriniň satyn alynmagyny maliýeleşdirmek hakyndaky degişli Kararyny ýerine ýetirmek maksady bilen, Niderlandlar Patyşalygynyň «ING Bank N.V.» bankynyň Ýaponiýanyň Tokio şäherindäki şahamçasy bilen karz ylalaşyklaryna gol çekildi. Türkmenabatdaky himiýa zawodynda garyşyk dökünleri öndürýän sehiň gurluşygyny maliýeleşdirmek üçin karz serişdelerini çekmek boýunça Birleşen Arap Emirlikleriniň Abu-Dabi ösüş gaznasy bilen ylalaşyk baglaşyldy. 2021-nji ýyldan bäri bu gazna bilen amala aşyrylýan hyzmatdaşlygyň çäginde Balkan welaýatynyň Gyzylarbat etrabynda kuwwaty 10 megawat bolan köpugurly elektrik stansiýasyny, Jebel şäherçesinde howa menzili toplumyny we Türkmenabatdaky himiýa zawodynda garyşyk mineral dökünlerini öndürýän önümhanany gurmak boýunça taslamalary maliýeleşdirmek üçin üç sany karz ylalaşygy baglaşyldy. Häzirki wagtda berlen karz serişdeleri özleşdirilýär. Türkmenistanyň Döwlet daşary ykdysady iş banky bilen Arap we fransuz banklary bileleşiginiň arasynda gol çekilen degişli Ylalaşyk bolsa eksport-import amallaryny maliýeleşdirmek, Türkmenistan bilen Fransiýanyň söwda-ykdysady gatnaşyklaryny ösdürmek, şeýle hem milli ykdysadyýetimize maýa goýumlary çekmek bilen bagly hyzmatdaşlygy ilerletmegi göz öňünde tutýar.

Ýurdumyzda nagt däl hasaplaşyklaryň gerimini giňeltmek, raýatlara hödürlenilýän hyzmatlaryň görnüşlerini artdyrmak boýunça geçirilýän işleriň çäklerinde bank tarapyndan halkara «VISA» töleg ulgamy bilen bilelikde, «Milli VISA karty», «Overdraft karty» ýaly bank kartlary, «Visa Virtual» elektron karty ornaşdyryldy hem-de «Elektron söwda», «Internet bank», «Onlaýn karz» hyzmatlary işe girizildi. Baş maksady maýa goýumlary işjeň çekmek bolan bankyň içerki serişde dolanyşygyny, degişli amallary hem beýleki banklar bilen deň derejede alyp barmagy onuň tejribesiniň hemmetaraplaýyn häsiýete eýedigini aýdyň görkezýär.

Häzirki döwrüň geljegi uly ugurlarynyň biri hem döwrebap tehnologiýalary, şol sanda töleg kartlarynyň işjeňleşdirilmegine esaslanýan nagt däl hasaplaşyklaryň usulyny giňden ornaşdyrmak bolup durýar. Döwlet daşary ykdysady iş banky bu ugurda sanly ulgamy ornaşdyrmakda birnäçe taslamalary durmuşa geçirdi. «VISA» kartlarynyň ulanylyşyny, «Internet bank» hyzmatyny, umuman, dünýä tejribesinden gündelik özleşdirilýän we milli şertlere laýyklykda alnyp barylýan iş usullaryny ilkinjileriň hatarynda ýola goýdy.

Döwlet Baştutanymyz ýurdumyzyň daşary ykdysady gatnaşyklarynda möhüm wezipeleriň biri bolan bank ulgamyndaky hyzmatdaşlygyň, «Fitch Ratings» halkara agentligi tarapyndan Türkmenistana berlen degişli derejeleriň maliýe ugrunda dünýädäki abraýymyzy has-da ýokarlandyrýandygyny nygtaýar. 2023-nji ýylyň 4-nji awgustynda hem-de şu ýylyň ýanwar aýynda ikinji gezek «Fitch Ratings» agentliginiň geçiren seljermeleri netijesinde, halkara reýting agentligi Türkmenistanyň reýtingini «B+oňyn» derejesinde çaklama bilen tassyklady. «Fitch Ratings» agentligi tarapyndan Türkmenistan üçin berlen halkara derejeler ýurdumyza çekilýän maýa goýumlaryň möçberini artdyrmaga we karzlaryň şertlerini ýeňilleşdirmäge, netijede, ýurduň daşary ykdysady işini has-da ösdürmäge ýardam edýär.

Maliýe-bank ulgamynyň maýa goýum syýasatynyň ösmegine itergi berýän işleriň hatarynda Türkmenistanyň Döwlet daşary ykdysady iş bankynyň gatnaşmagynda «Türkmen maýa goýum kompaniýasy» ýapyk görnüşli paýdarlar jemgyýetiniň döredilmegini-de görkezmek bolar. Munuň özi netijeli ykdysady özgertme bolup, ähli pudaklaryň işi bilen özboluşly sazlaşygy emele getirýär.

Mahlasy, taryh üçin uly bolmadyk 30 ýyldan gowrak döwürde ýokary kuwwata eýe bolan ýurdumyzyň ösüşlerine mynasyp goşant goşýan Türkmenistanyň Döwlet daşary ykdysady iş bankynyň hem döwrebap özgertmeler bilen aýakdaş ösüşi ýylsaýyn artýar.

Gurmak, döretmek ata-babalarymyzdan gelýän döwletli ýol-ýörelgelerimizdir. Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe Gahryman Arkadagymyzyň hem-de Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň taýsyz tagallalary bilen şeýle sogaply işler, asylly ýol-ýörelgelerimiz mynasyp dowam etdirilýär. Ýakynda hormatly Prezidentimiziň gatnaşmagynda Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň Tejen — Mary böleginiň dabaraly ýagdaýda açylmagy hem munuň aýdyň subutnamasydyr.

Mälim bolşy ýaly, uzynlygy 600 kilometre deň bolan Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň gurluşygyna 2019-njy ýylyň 24-nji ýanwarynda badalga berlipdi. Garagum sährasynyň çäginden geçýän bu ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň birinji tapgyry bolan Aşgabat — Tejen bölegi 2021-nji ýylyň oktýabrynda Gahryman Arkadagymyzyň gatnaşmagynda ulanmaga berildi.

Ulag ulgamy dünýä ykdysadyýetiniň esasy ugurlarynyň biri bolup durýar. Bu babatda ata Watanymyzyň özara bähbitli hyzmatdaşlygy ösdürmäge gönükdirilen başlangyçlary netijeli häsiýete eýedir. Şunda Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň gurluşygy Türkmenistandaky iň iri ulag taslamalarynyň biridir. Onuň durmuşa geçirilmegi üstaşyr awtomobil gatnawlarynyň Aziýa — Ýuwaş umman sebitine çenli uzalyp gidýän awtoýollaryň köpşahaly ulgamyna çalt çykmagyny üpjün eder. Ýeri gelende bellesek, Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýoluna düzümleýin ýol-ulag desgalaryny güwänamalaşdyrmak işine ýöriteleşen abraýly halkara düzümleriň güwänamalarynyň gowşurylmagy bu taslamanyň halkara ülňülerine doly laýyk gelýändigini alamatlandyrýar.

Gahryman Arkadagymyz tarapyndan ýurdumyzda ulag-kommunikasiýa düzümini mundan beýläk-de ösdürmek boýunça başy başlanan giň gerimli özgertmeler täze taryhy döwrümizde hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda üstünlikli durmuşa geçirilýär. Munuň özi Türkmenistanyň üstaşyr ulag geçelgeleriniň netijeli ulanylmagyny, ýurdumyzyň halkara ähmiýetli ulag çatrygy hökmünde ornunyň pugtalandyrylmagyny şertlendirýär. Döwrümizi beýgeldýän, Watanymyz, halkymyz üçin bähbitli bolan döwletli işleri durmuşa geçirýän Milli Liderimize hem-de hormatly Prezidentimize tüýs ýürekden alkyş aýdýarys.

Ýurdumyzda innowasion ösüş babatda uly üstünlikler gazanylýar. Şunda maglumat-aragatnaşyk ulgamynda öňdebaryjy tehnologiýalar ornaşdyrylyp, sanly hyzmatlaryň görnüşleri yzygiderli artdyrylýar. Sanly tehnologiýalar hyzmatlaryň hiliniň barha ýokarlanmagyna we ulanyjylaryň sanynyň artmagyna ýardam edýär.

Takmynan, 30 ýyl çemesi mundan öň maglumatlary öwrenmek üçin kitapdyr gazet-žurnallary satyn almak zerurlygy bardy. Gahryman Arkadagymyzyň beýik başlangyçlary bilen sanlylaşdyrmak milli ykdysadyýetimizi döwrebap şertlerde ösdürmegiň wajyp ugurlarynyň biri hökmünde kesgitlenildi. Indi sanly ykdysadyýet maglumat tehnologiýalaryna daýanýan ykdysady işiň esasy bolup durýar. Tehnologik taýdan ösen ýurtlaryň tejribesinden görnüşi ýaly, sanly ykdysadyýete geçmek ýurduň öňe ilerlemeginde, öňdebaryjy döwletleriň hataryna goşulmagynda möhüm ädim bolup durýar. Maglumat hökmünde belläp geçsek, häzirki wagtda ýurdumyzda internet ulanyjylaryň sany 3 million 205 müň 250-den geçdi. Şeýlelikde, ykjam telefonlarda, kompýuterlerde, umuman, internete baglanyşygy bolan enjamlarda maglumatlary göz açyp-ýumasy salymda ýükläp, olar bilen tanşyp bolýar.

Ýurdumyzda sanly ykdysadyýeti ösdürmek maksady bilen, degişli Konsepsiýa kabul edildi. Şonuň esasynda, ykdysadyýetimiziň ähli pudaklary döwrebap tehnologiýalar bilen üpjün edilýär. Şeýle hem dünýä ülňülerine laýyk gelýän milli web saýtlar, mobil goşundylary döredilýär. «Türkmenaragatnaşyk» agentligi tarapyndan taýýarlanyp, tapgyrlaýyn işe goýberilýän taslamalaryň artmagy bu ugurda gazanylýan üstünliklere şaýatlyk edýär.

Sanly hyzmatlaryň dürli görnüşlerini bir ýerde jemleýän e.gov.tm Döwlet hyzmatlar portaly özünde maglumatlary ýygnamak bilen bir hatarda, aragatnaşyk boýunça, ýagny ýurdumyzyň ministrlikleri, pudaklaýyn dolandyryş edaralary, häkimlikleri tarapyndan ýerine ýetirilýän hyzmatlary onlaýn görnüşde amala aşyrmaga, sanly ulgam arkaly raýatlaryň durmuş-jemgyýetçilik işlerinde köp ýeňillikleri döretmäge, elektron hyzmatlar ulgamyny kämilleşdirmäge uly mümkinçilik döretdi. Häzirki wagtda bu portalda jemi 500-den gowrak hyzmatlara salgylanmalar ýerleşdirildi. Şolaryň hatarynda 40-dan gowrak onlaýn töleglere we hyzmatlara, 270-den agdyk sanly maglumatlara, döwlet edaralarynyň 150-den hem köp web saýtlaryna, şeýle-de olaryň amala aşyrýan 50-ä golaý hyzmatlaryna salgylanmalar bar.

Her bir ulanyjy bu portalda öz «şahsy otagyny» döredip, ondaky hyzmatlardan doly derejede peýdalanyp, aragatnaşyk, jemagat hyzmatlaryna tölegleri nagt däl görnüşde töläp, jemgyýetçilik ulaglaryna petekleri satyn alyp we beýleki awtomatlaşdyrylan maglumat ulgamlaryndan peýdalanyp bilýär. Bu usul resminamalary merkezleşdirilen görnüşde tabşyrmaga, olaryň taýýarlanylyşyna hem-de hyzmatlaryň ýerine ýetirilişine syn etmäge şert döredýär. Ýeri gelende belläp geçsek, häzirki wagtda Döwlet hyzmatlar portalynda 50 müňe golaý «şahsy otaglaryndan» peýdalanýanlar hasaba alyndy.

Portal ulanyjylary üçin ýurdumyzyň howa maglumaty, Türkmenistanyň Merkezi bankynyň walýuta kurslary bilen günüň islendik wagtynda tanyşmaga we habarly bolmaga-da mümkinçilik döretdi. Portalyň sanly hyzmatlarynyň, olary ulanyjylaryň sanynyň yzygiderli artmagy, onuň mümkinçilikleriniň döwrebaplaşdyrylmagy ulanyjylarda uly gyzyklanma döredýär. Ähli ýaşdaky raýatlara düşnükli, türkmen we rus dillerinde, sada hem göze gelüwli «bir penjire» Döwlet hyzmatlar portalyny ulanyjylara wagt we serişde tygşytlylygyny üpjün edýär. Bu mobil goşundysyny «Play Market» we «App Store» internet dükanlaryndan ýükläp alyp bolýar.

Hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda ýurdumyzda elektron resminama dolanyşygy döwrebap derejede ýola goýuldy. Şeýle işleriň netijesinde, milli ykdysadyýetimizde döwrebap ösüşlere eýe bolunýar. Şunda dünýä ülňülerine laýyk gelýän elektron hyzmatlara bolan islegler hem günsaýyn artmak bilen.

Batyr KULIÝEW.

«Türkmenistan».

Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň adyna Türkmen bedewiniň milli baýramy mynasybetli gutlag hatlarynyň, telegrammalaryň gelip gowuşmagy dowam edýär. Hatlary iberenler häzirki döwürde ahalteke bedewiniň Garaşsyz Watanymyzyň döredijilik güýjüniň aýdyň nyşanyna öwrülendigini nygtaýarlar. Döwlet we jemgyýetçilik işgärleri hormatly Prezidentimizi umumymilli baýram bilen tüýs ýürekden gutlap, berk jan saglyk, uzak ömür, ýurdumyzy mundan beýläk-de gülledip ösdürmäge gönükdirilen köpugurly işlerinde uly üstünlikleri arzuw edýärler.

Hormatly Prezidentimize Türkmen döwlet neşirýat gullugynyň başlygy M.Çaryýew, “Türkmenistan” gazetiniň baş redaktory K.Rejebow, “Neýtralnyý Turkmenistan” gazetiniň baş redaktory M.Alimowa, “Adalat” gazetiniň baş redaktory M.Nuryýew, “Edebiýat we sungat” gazetiniň baş redaktory O.Allaberdiýewa, “Mugallymlar gazeti” gazetiniň baş redaktory S.Nurberdiýew, “Aşgabat” gazetiniň baş redaktory A.Mämmedow, “Türkmen dünýäsi” gazetiniň baş redaktory B.Myradow, “Arkadag” gazetiniň baş redaktory G.Mämiýew, “Watan” gazetiniň baş redaktory T.Kakaýewa, “Nesil” gazetiniň baş redaktory A.Hojaberdiýew, “Esger” gazetiniň baş redaktory S.Myradow, “Diýar” žurnalynyň baş redaktory J.Toryýewa, “Dünýä edebiýaty” žurnalynyň baş redaktory R.Gylyjow, “Garagum” žurnalynyň baş redaktory S.Şaýymow, “Zenan kalby” žurnalynyň baş redaktory M.Taýjykowa, “Güneş” žurnalynyň baş redaktory G.Babaýewa, Hojalyk hasaplaşygyndaky redaksion birleşigiň başlygy P.Tugurow gutlag hatlaryny iberdiler.

(TDH)

Köňül guşumyzy al-asmana uçuryp, eziz Watanymyzyň gül gujagyny şatlyk-şowhuna besläp, owazy çar ýana ýaýraýan «Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» ýyly dowam edýär. Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň hem-de Gahryman Arkadagymyzyň taýsyz tagallalary bilen Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe alnyp barylýan abyrsyz işleri, ýetilýän belent sepgitleri göreniňde, gazanylan ösüşleri hakydaňda aýlap, başyň gök direýär. Agzybir türkmen halkymyz beýik hem şan-şöhratly zamananyň tämiz howasyndan ine-gana, erkin dem alyp, agaýana döwran sürýär, toý-baýramyny toýlap, milli däp-dessurlaryny berjaý edýär. Oba-şäherlerimizde bina edilýän ajaýyp desgalardyr binalar, aýna ýaly şaýollar durmuşa, ýaşaýşa söýgiňi artdyryp, ýagty geljege buýsanjyňy goşalandyrýar.

Milli ykdysadyýetimiziň ösüşinde elektrik energetikasy pudagynyň eýeleýän orny uludyr. Bilşimiz ýaly, geçen ýylyň güýzünde halkalaýyn energiýa ulgamyny döretmek ugrunda durmuşa geçirilýän işleriň çäginde Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň sanly ulgam arkaly ak pata bermeginde Mary — Ahal ýokary woltly asma elektrik geçirijisiniň dabaraly ýagdaýda ulanyşa girizilmegi, ýurdumyzyň bitewi energetika ulgamyna birikdirilmegi ähli watandaşlarymyzy begendiren taryhy wakalaryň biri boldy. Geçen döwürde paýtagtymyzyň we sebitiň ilatyny elektrik energiýasy bilen ygtybarly üpjün etmekde bu elektrik stansiýasy möhüm orun eýeledi. Öňdebaryjy tehnologiýalaryň, innowasion işläp taýýarlamalaryň işjeň durmuşa ornaşdyrylmagy, Watanymyzyň yzygiderli we hemmetaraplaýyn ösüşi üçin amatly şertleriň döredilmegi energetika ulgamynyň işgärlerini has-da döredijilikli işlemäge ruhlandyrýar.

Ýakynda Mary welaýatynda Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň Tejen — Mary böleginiň ulanmaga berilmegi ata Watanymyzda alnyp barylýan işleriň dünýä ähmiýetlidigini has-da giňden açyp görkezdi. Aşgabat — Türkmenabat awtomobil ýolunyň işe girizilmegi ýurdumyzyň ýol ulgamynyň geçirijilik ukybyny, logistik hyzmatlarynyň hilini ep-esli derejede artdyrmaga, halkara üstaşyr ulag düzümini hem-de döwletara söwda-ykdysady gatnaşyklary giňeltmäge giň mümkinçilik berer. Bu ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň gurulmagy Türkmenistanyň çäginden daşalýan ýükleriň möçberini ep-esli artdyrmaga we gatnawlary çaltlandyrmaga amatly şertleri döreder. Awtobanyň gurluşygynda innowasion tehnologiýalaryň, ylmy-tehniki ösüşiň, şol sanda energetika ulgamynda gazanylan öňdebaryjy tejribeleriň işjeň ulanylmagy bizi diýseň buýsandyrdy.

Aýgözel REJEBOWA,

Türkmenistanyň Döwlet energetika institutynyň uly mugallymy.