Türk­me­nis­tan geo­sy­ýa­sy we geoyk­dy­sa­dy müm­kin­çi­lik­le­ri­ni ha­sa­ba al­mak bi­len, ulag ba­bat­da hal­ka­ra hyz­mat­daş­ly­gy ös­dür­mä­ge gö­nük­di­ri­len iş­le­re aý­ra­tyn äh­mi­ýet ber­ýär. Bu ugur ýur­du­my­zyň da­şa­ry sy­ýa­sy ug­ru­nyň Kon­sep­si­ýa­syn­da hem öz be­ýa­ny­ny tap­ýar. Türk­me­nis­ta­nyň ulag dip­lo­ma­ti­ýa­sy­nyň ke­ma­la gel­me­gi onuň ulag ba­bat­da hal­ka­ra hyz­mat­daş­ly­gy döw­let sy­ýa­sa­ty­nyň ile­ri tu­tul­ýan ug­ru­na öw­ren­di­gi­ni gör­kez­ýär.

Döw­le­ti­mi­ziň ulag dip­lo­ma­ti­ýa­sy Mer­ke­zi Azi­ýa we Ha­zar deň­zi­niň se­bit­le­ri­ni Ýew­ra­zi­ýa­da stra­te­gik dur­nuk­ly­ly­gyň mä­käm hal­ka­sy­na öwür­me­gi, Ýew­ro­pa we Azi­ýa ýurt­la­ry­ny gel­je­gi uly yk­dy­sa­dy hyz­mat­daş­lar hök­mün­de je­bis­leş­dir­me­gi, yk­ly­ma­ra äh­mi­ýet­li ulag ul­ga­my­ny dö­ret­me­gi mak­sat edin­ýär. Mu­nuň özi hä­zir­ki za­ma­nyň bir­leş­di­ri­len üs­ta­şyr ulag dü­zü­mi­niň dö­re­dil­me­gi­ni ta­lap ed­ýär, bu bol­sa Mer­ke­zi Azi­ýa ýurt­la­ry­nyň, goň­şy se­bit­le­riň ara­syn­da yk­dy­sa­dy we söw­da hyz­mat­daş­ly­gy­ny hil taý­dan tä­ze de­re­jä çy­kar­ma­ga iter­gi be­rer. Şu­nuň esa­syn­da Mer­ke­zi Azi­ýa­ny we Ha­zar se­bi­ti­ni Ýew­ro­pa, Or­ta hem Ýa­kyn Gün­do­gar bi­len bir­leş­dir­ýän, gel­jek­de ony Hy­taý, Hin­dis­tan, Azi­ýa — Ýu­waş um­many se­bi­ti­niň ýurt­la­ry ýa­ly iri yk­dy­sa­dy mer­kez­le­re çy­kar­ma­ga müm­kin­çi­lik ber­ýän tä­ze geoyk­dy­sa­dy gi­ňiş­li­giň gur­lu­şy­nyň bin­ýa­dy­ny tut­mak mak­sat edi­nil­ýär. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz BMG-niň Baş As­samb­le­ýa­sy­nyň mej­lis­le­rin­de, iri hal­ka­ra we se­bit gu­ra­ma­la­ry­nyň fo­rum­la­ryn­da eden ta­ry­hy çy­kyş­la­ryn­da mö­hüm hal­ka­ra me­se­le­le­ri, hu­su­san-da, Mer­ke­zi Azi­ýa­da we Ha­zar se­bi­tin­de ulag-kom­mu­ni­ka­si­ýa dü­zü­mi­ni ös­dür­mä­ge de­giş­li me­se­le­ler bo­ýun­ça baş­lan­gyç­lar bi­len çy­kyş et­di.

Äh­lu­mu­my ba­za­ryň iri pu­dak­la­ry­ny has tyg­şyt­ly ugur­lar bi­len bag­la­nyş­dyr­ýan yk­ly­ma­ra ulag-kom­mu­ni­ka­si­ýa ge­çel­ge­le­ri­ni dö­ret­mä­ge gö­nük­di­ri­len uly möç­ber­li tas­la­ma­la­ryň yzy­gi­der­li dur­mu­şa ge­çi­ril­me­gi üs­tün­lik­li ýö­re­dil­ýän «Açyk ga­py­lar» sy­ýa­sa­ty­nyň iş ýü­zün­de ama­la aşy­ryl­ýan­dy­gy­ny gör­kez­ýär. Şu jä­het­den ala­nyň­da, hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň ulag howp­suz­ly­gy­ny üp­jün et­mek we ýo­ka­ry teh­no­lo­gi­ýa­ly üs­ta­şyr ulag dü­zü­mi­ni dö­ret­mek ba­ra­da­ky baş­lan­gyç­la­ry wa­jyp­ly­gy bi­len öňe çyk­ýar. Çün­ki köp şa­ha­ly hem-de howp­suz hal­ka­ra ulag dü­zü­mi­niň dö­re­dil­me­gi äh­lu­mu­my dur­nuk­ly ösü­şiň aý­ryl­maz bö­le­gi­dir.

Türk­me­nis­ta­nyň ulag stra­te­gi­ýa­sy ýur­duň üýt­gew­siz ta­ry­hy ýö­rel­ge­le­ri­ne we mil­li aý­ra­tyn­lyk­la­ra esas­lan­ýar. Döw­let Baş­tu­ta­ny­myz Türk­me­nis­tan­da kö­pu­gur­ly ulag-ara­gat­na­şyk inf­rast­ruk­tu­ra­sy­nyň dö­re­dil­me­gi­niň, il­kin­ji no­bat­da, mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti mak­sa­da­la­ýyk ös­dür­mä­ge hem-de ahyr­ky ne­ti­je­de, hal­kyň eş­ret­li ýa­şaý­şy­ny ýo­kar­lan­dyr­ma­ga, dur­muş hä­si­ýet­li mak­sat­na­ma­la­ry ama­la aşyr­ma­ga müm­kin­çi­lik ber­ýän­di­gi­ni aý­ra­tyn nyg­ta­ýar. Türk­me­nis­tan hal­ka­ra ge­çel­ge­le­riň çat­ry­gyn­da ýer­leş­mek bi­len, ýur­du­myz­da döw­re­bap ýol­lar, köp­rü­ler, hal­ka­ra ho­wa, de­mir ýol men­zil­le­ri, port­lar gu­rul­ýar. Bu­la­ryň äh­li­si hä­zir­ki za­man şert­le­rin­de Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň tä­ze­den di­kel­dilme­gi­ne ýol aç­ýar, sy­ýa­hat­çy­ly­gyň, me­de­ni hyz­mat­daş­ly­gyň, söw­da-yk­dy­sa­dy gat­na­şyk­la­ryň ro­waç­lan­ma­gy­na şert dö­red­ýär.

«Lo­gis­ti­ka» adal­ga­sy hä­zir­ki dö­wür­de ulag­lar ul­ga­my­nyň saz­la­şyk­ly ösü­şi­ni üp­jün et­mek jä­he­tin­den örän ýör­gün­li­dir. Hal­ka­ra hyz­mat­daş­lyk­da «lo­gis­ti­ka» adal­ga­sy­na önü­miň, ha­ry­dyň ýa-da hyz­ma­tyň do­lan­dy­ryş ul­ga­my­ny, ulag­lar bi­len da­şa­ly­şy­ny saz­laş­dyr­mak, ul­gam­laş­dyr­mak ýa­ly top­lum­la­ýyn iş­le­riň kes­git­le­me­si hök­mün­de ga­ral­ýar. Şeý­le­lik­de, lo­gis­ti­ka­nyň mak­sa­dy önü­mi tiz wagt­da we yg­ty­bar­ly ýag­daý­da ön­dü­ri­ji kär­ha­na­lar­dan aly­jy­la­ra ýe­tir­mek­den yba­rat bo­lup dur­ýar.

Hal­ka­ra ýük da­şa­ly­şy ama­la aşy­ry­lan­da, dür­li döw­let­le­riň çä­gin­den geç­mek ze­rur­ly­gy dö­re­ýär. Ulag lo­gis­ti­ka­sy ama­la aşy­ry­lan­da, ulag gör­nüş­le­ri­niň we amat­ly ug­ruň dog­ry saý­la­nyp alyn­ma­gy ýük­le­riň aly­ja çalt we ar­zan gow­şu­ryl­ma­gy­na tä­sir ed­ýär. Şu­nuň bi­len bag­ly­lyk­da, ulag lo­gis­ti­ka­sy bu ul­ga­myň äh­li ugur­la­ry­ny özün­de jem­le­ýän, yk­dy­sa­dy pu­dak­la­ry bag­la­nyş­dyr­ýan dü­şün­je bo­lup öňe çyk­ýar. Ulag ul­ga­my­nyň mad­dy-en­jam­la­ýyn bin­ýa­dy­nyň döw­re­bap­laş­dy­ryl­ma­gy mil­li mak­sat­na­ma­la­ryň üs­tün­lik­li dur­mu­şa ge­çi­ril­me­gi­niň gi­re­wi­dir. «Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň ýur­du­my­zy 2019 — 2025-nji ýyl­lar­da dur­muş-yk­dy­sa­dy taý­dan ös­dür­me­giň Mak­sat­na­ma­syn­da» ulag ul­ga­my­nyň ösü­şi­ni üp­jün et­mek bi­len bag­la­ny­şyk­ly we­zi­pe­ler kes­git­le­nen­dir. Ola­ryň ha­ta­ryn­da ýo­lag­çy­la­ry gat­nat­ma­gyň, ýük­le­ri da­şa­ma­gyň möç­be­ri­ni art­dyr­mak we hi­li­ni go­wu­lan­dyr­mak, ulag hyz­mat­la­ry­nyň eks­por­ty­ny, esa­san-da, ýur­duň üs­ta­şyr ýük ge­çi­ri­ji­li­gi­ni ýo­kar­lan­dyr­mak, ul­gam­da hal­ka­ra yk­dy­sa­dy we söw­da hyz­mat­daş­ly­gy­ny hil taý­dan tä­ze de­re­jä çy­kar­ma­ga ni­ýet­le­nen iri hal­ka­ra hem-de se­bit­le­ýin tas­la­ma­la­ry öňe sür­mek hem-de ola­ry dur­mu­şa ge­çir­mek ýa­ly we­zi­pe­ler bar.

2021-nji ýy­lyň 14-nji ýan­wa­ryn­da Türk­me­nis­ta­nyň we Ow­ga­nys­tan Ys­lam Res­pub­li­ka­sy­nyň Pre­zi­dent­le­ri­niň gat­naş­ma­gyn­da bir­ba­da hal­ka­ra äh­mi­ýet­li dört des­ga­nyň — hal­ka­ra de­mir ýol ge­çel­ge­si­niň Akina — And­hoý bö­le­gi­niň, Ymam­na­zar — Aki­na we Ser­he­ta­bat — Tur­gun­dy hal­ka­ra op­ti­ki-sü­ýüm­li ara­gat­na­şyk ul­ga­my­nyň, şeý­le hem Ker­ki şä­he­rin­den Şi­bir­ga­na çen­li elekt­rik ge­çi­ri­ji­le­riň işe gi­ri­zil­me­gi mil­li ulag dip­lo­ma­ti­ýa­sy­nyň üs­tün­lik­le­re bes­len­ýän­di­gi­ni gör­kez­di.

Şu ýy­lyň 23-nji iýu­nyn­da Ker­ki şä­he­rin­de sa­gat­da 100 ýo­lag­ça hyz­mat et­mä­ge ni­ýet­le­nen Hal­ka­ra ho­wa men­zi­li­niň ula­nyl­ma­ga be­ril­me­gi Türk­me­nis­ta­nyň üs­ta­şyr ulag ge­çel­ge­le­ri­ni di­wer­si­fi­ka­si­ýa­laş­dyr­mak we ony se­bi­tiň äh­lu­mu­my ösü­şi­niň bäh­bit­le­ri­ne peý­da­lan­mak ba­bat­da ed­ýän ala­da­la­ry­nyň su­but­na­ma­sy­dyr. Bu ho­wa men­zi­li­niň ulan­ma­ga be­ril­me­gi ýur­du­my­zyň köp şa­ha­ly mul­ti­mo­dal üs­ta­şyr ulag ge­çel­ge­le­ri­niň müm­kin­çi­li­gi­ni has-da art­dy­rar.

Amy­der­ýa­nyň ke­na­ryn­da ýer­leş­ýän Ker­ki Le­bap we­la­ýa­ty­nyň we tu­tuş ýur­du­my­zyň se­na­gat hem ulag dü­züm­le­ri­niň iş­jeň ke­ma­la gel­ýän mer­kez­le­ri­niň bi­ri­dir. Ga­dy­my dö­wür­ler­den bä­ri türk­men Di­ýa­ry­ny Gün­do­gar bi­len Gün­ba­ta­ryň, De­mir­ga­zyk bi­len Gü­nor­ta­nyň söw­da hem-de me­de­ni ýol­la­ry­ny bag­la­nyş­dyr­ýan mer­kez di­ýip at­lan­dy­ryp­dyr­lar. Ýur­du­my­zyň çäk­le­rin­den adam­zat si­wi­li­za­si­ýa­sy­nyň ösü­şin­de ägirt uly orun eýe­län Be­ýik Ýü­pek ýo­ly ge­çip­dir. Şo­ňa gö­rä-de, Ga­raş­syz, Bi­ta­rap Türk­me­nis­tan hä­zir ady ro­wa­ýa­ta öw­rü­len bu ýo­ly tä­ze gör­nüş­de gaý­ta­dan di­kelt­mek ar­ka­ly dost-do­gan­lyk ýol­la­ry­ny dün­ýä­niň çar ta­ra­py­na uzad­ýar. Ýur­du­my­zyň mul­ti­mo­dal ulag inf­rast­ruk­tu­ra­sy bu gün se­bi­tiň pa­ra­hat, asu­da, bo­le­lin dur­muş­da ýa­şa­ma­gy­na gö­nük­di­ri­lip, äh­lu­mu­my howp­suz­ly­gyň we dur­nuk­ly ösü­şiň ber­ka­rar bol­ma­gy­na hyz­mat ed­ýär.

Ine, ýa­kyn­da bolsa Balkan welaýatynyň Je­bel şä­her­çe­sin­de tä­ze Hal­ka­ra ho­wa men­zi­li­niň düý­bü­ni tut­mak da­ba­ra­sy bol­dy. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň gat­naş­ma­gynda gur­lu­şy­gy­na ba­dal­ga ber­len bu ho­wa men­zi­li se­bit we se­bi­ta­ra üs­ta­şyr ulag gat­naw­la­ryn­da mö­hüm or­ny eýe­lär. Sa­gat­da 100 ýo­lag­ça hyz­mat et­mä­ge ni­ýet­le­nen tä­ze ho­wa men­zi­li top­lu­my ber­ka­rar döw­le­ti­mi­ziň ra­ýat awia­si­ýa­sy­nyň mad­dy-en­jam­la­ýyn bin­ýa­dy­ny düýp­li pug­ta­lan­dyr­mak­da mö­hüm äh­mi­ýe­te eýe bo­lar.

Türk­me­nis­tan sy­ýa­sy, yk­dy­sa­dy müm­kin­çi­lik­le­ri­ni äh­lu­mu­my pa­ra­hat­çy­ly­gy hem ösü­şi pug­ta­lan­dyr­mak­da hal­ka­ra hyz­mat­daş­ly­gyň peý­da­sy­na ulan­ýar. Ýur­du­my­zyň pa­ra­hat­çy­lyk sö­ýü­ji­lik­li da­şa­ry sy­ýa­sa­ty­na esas­lan­ýan ulag we ara­gat­na­şyk tas­la­ma­la­ry­nyň üs­tün­lik­li dur­mu­şa ge­çi­ril­me­gi ulag hyz­mat­daş­ly­gy­ny, se­bi­tiň we dün­ýä­niň halk­la­ry­nyň aba­dan­çy­ly­gy­ny we uzak möh­let­le­ýin ösü­şi­ni üp­jün etmäge, öza­ra dü­şü­niş­me­gi pug­ta­lan­dy­rmaga möhüm goşantdyr.

Nu­ry KÖ­ME­KOW,

Türk­me­nis­ta­nyň Mil­li Ge­ňe­şi­niň Mej­li­si­niň Hal­ka­ra we par­la­men­ta­ra ara­gat­na­şyk­lar ba­ra­da­ky ko­mi­te­ti­niň ag­za­sy.

https://www.turkmenmetbugat.gov.tm/tk/newspapers/2/articles/34805