Türkmenistanyň Prezidenti «Merkezi Aziýa — Hindistan» sammitine gatnaşdy
Aşgabat, 27-nji ýanwar (TDH). Şu gün hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow Hindistan Respublikasynyň Premýer-ministri Narendra Modiniň çakylygy boýunça sanly ulgam arkaly geçirilen birinji “Merkezi Aziýa — Hindistan” sammitine gatnaşdy. 2022-nji ýylyň sebitiň döwletleri we Hindistan üçin şanly senä — diplomatik gatnaşyklaryň ýola goýulmagynyň 30 ýyllygyna beslenýändigi bellärliklidir.
Türkmenistan milli Liderimiziň baştutanlygynda oňyn Bitaraplyk, parahatçylyk söýüjilik, hoşniýetli goňşuçylyk we açyklyk ýörelgelerine esaslanýan daşary syýasy ugry durmuşa geçirmek bilen, dürli görnüşlerde netijeli sebitleýin hem-de halkara hyzmatdaşlygy ösdürmek ugrunda çykyş edýär. Şu maksat bilen, ýurdumyz söwda-ykdysady ulgamda özara bähbitli gatnaşyklary işjeňleşdirmek, medeni-ynsanperwer ulgamda netijeli hyzmatdaşlygy höweslendirmek boýunça anyk ädimleri ädýär, iri düzümleýin taslamalaryň başyny başlaýar we amala aşyrýar.
Türkmenistan bilen Hindistanyň arasyndaky gatnaşyklar barada aýdylanda bolsa, olaryň dostlukly, özara hormat goýmak hem-de ynanyşmak häsiýeti bilen tapawutlanýandygyny turuwbaşdan bellemek gerek. Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň 2010-njy ýylda bu ýurda bolan döwlet sapary türkmen-hindi hyzmatdaşlygynyň taryhynda möhüm tapgyra öwrüldi hem-de ähli ugurlar boýunça netijeli gatnaşyklary mundan beýläk-de ösdürmek üçin ygtybarly esas goýdy.
Häzirki döwürde däp bolan döwletara gatnaşyklar asyrlaryň jümmüşinden gözbaş alýan taryhy köklere hem-de taraplaryň hoşmeýilli erk-islegine daýanyp üstünlikli ösdürilýär, şol sanda köptaraplaýyn esasda, hususan-da, «Merkezi Aziýa — Hindistan» görnüşinde pugtalandyrylýar. Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň ýokary derejedäki şu duşuşyga gatnaşmagy hem munuň aýdyň subutnamasydyr. Bu duşuşyk sebit hem-de ikitaraplaýyn gatnaşyklary hil taýdan täze ösüş hem-de many-mazmun bilen baýlaşdyrmaga ýardam eder.
Sammitde sanly ulgam arkaly Merkezi Aziýa sebitiniň beýleki döwletleriniň Baştutanlary — Gazagystan Respublikasynyň Prezidenti Kasym-Žomart Tokaýew, Gyrgyz Respublikasynyň Prezidenti Sadyr Žaparow, Täjigistan Respublikasynyň Prezidenti Emomali Rahmon hem-de Özbegistan Respublikasynyň Prezidenti Şawkat Mirziýoýew hem gatnaşdylar. Sammitiň gün tertibine bar bolan ägirt uly kuwwaty hem-de uzak möhletli geljegi nazara almak bilen, netijeli hyzmatdaşlygyň ileri tutulýan meseleleri girizildi. Şunuň bilen birlikde, sebit we ählumumy meseleleriň wajyp ugurlary gyzyklanma bildirilip, ara alnyp maslahatlaşyldy.
Premýer-ministr Narendra Modi sammiti açyp, sebitiň ýurtlarynyň Liderleri bilen mähirli salamlaşdy we hemmelere şu duşuşyga gatnaşýandyklary üçin hoşallyk bildirip, Hindistan Respublikasynyň Merkezi Aziýa bilen netijeli hyzmatdaşlyga ygrarlydygyny tassyklady. Bellenilişi ýaly, Merkezi Aziýa sebiti Hindistanyň ýakynlaşmak we giň hoşniýetli goňşuçylyk gatnaşyklaryna garaýşynda möhüm orun eýeleýär. Şunuň bilen baglylykda, Hindistan bilen Merkezi Aziýanyň özara hyzmatdaşlygy sebit howpsuzlygyny we durnuklylygyny üpjün etmegiň möhüm şerti bolup durýar. Şu günki sammit döwletara gatnaşyklaryň netijeliligini has-da artdyrmalydyr. Munuň özi bolsa dürli derejelerde yzygiderli hyzmatdaşlyk üçin esasy üpjün eder.
Soňra Hindistanyň Hökümetiniň ýolbaşçysy ýokary derejedäki duşuşyga gatnaşyjylara söz berdi. Olar gutlag sözleri bilen çykyş etdiler.
Hormatly Prezidentimiz Hindistan Respublikasynyň Premýer-ministrine hem-de sebitiň döwlet Baştutanlaryna ýüzlenip, ozaly bilen, birinji «Merkezi Aziýa — Hindistan» sammitine çakylyk üçin minnetdarlyk bildirdi.
Şu ýyl Merkezi Aziýa ýurtlary we Hindistan üçin aýratyn ähmiýetli ýyldyr. 30 ýyl mundan ozal biziň döwletlerimiziň arasynda diplomatik gatnaşyklar ýola goýuldy diýip, milli Liderimiz Gurbanguly Berdimuhamedow nygtady.
Biziň halklarymyzyň köpasyrlyk gatnaşyklarynyň ösüşinde täze tapgyr başlandy. Biz bilelikde giňişleýin syýasy, söwda-ykdysady, medeni-ynsanperwer hyzmatdaşlygy ýola goýmaga girişdik diýip, döwlet Baştutanymyz sözüni dowam etdi. Şol ýyllarda hyzmatdaşlygyň saldamly hukuk binýady kemala geldi, dürli ugurlarda geňeşmeleri we iş bilen bagly gepleşikleri geçirmegiň netijeli usullary döredildi, Merkezi Aziýa ýurtlarynyň hem-de Hindistanyň dünýä giňişliginde alyp barýan hyzmatdaşlygynyň binýatlyk esaslary kesgitlenildi.
Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow 2022-nji ýylyň Hindistanyň Garaşsyzlygynyň şanly 75 ýyllyk ýubileýine beslenendigini belledi. Taryhy nukdaýnazardan alanyňda, bu gysga döwürde Hindistan asyrlara barabar şöhratly ýoly geçdi. Milli döwletlilik häzirki zaman görnüşinde dikeldildi, durmuş-ykdysady ösüşiň milli nusgasy döredildi, ägirt uly oňyn halkara tejribe toplanyldy.
Milli Liderimiziň nygtaýşy ýaly, Türkmenistan üçin Hindistan ýakyn dostdur we möhüm hyzmatdaşdyr. Hindistan Respublikasy ýurdumyzyň Garaşsyzlygyny dünýäde ilkinjileriň biri bolup ykrar eden döwletdir.
Türkmenistan Hindistanyň alyp barýan, bu ýurdy ählumumy meselelere bolan garaýşy boýunça tapawutlandyrýan netijeli we oýlanyşykly syýasatyna, onuň dünýäde eýeleýän uly hem-de möhüm ähmiýetli ornuna uly hormat goýmak bilen garaýar. Öz nobatymyzda, biz hem Hindistanyň, onuň ýolbaşçylarynyň hyzmatdaşlyk etmäge çalyşýandygyny we taýýardygyny, Türkmenistanyň saýlap alan içerki ösüş ýoluna hem-de alyp barýan bitarap daşary syýasy ugruna hormat goýýandygyny görýäris. Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow türkmen-hindi hyzmatdaşlygynyň açyklyk, deňhukuklylyk, ynanyşmak we özara bähbitlilik ruhunda alnyp barylýandygyny kanagatlanma bilen belläp, ikitaraplaýyn gatnaşyklaryň şeýle häsiýete eýe bolmagynyň iki ýurduň halklarynyň düýpli bähbitlerine laýyk gelýändigini aýtdy.
Döwlet Baştutanymyzyň belleýşi ýaly, birinji «Merkezi Aziýa — Hindistan» sammiti ýeňil bolmadyk şertlerde geçirilýär. Umumy halkara durnuksyzlyga pandemiýa howpy we beýleki wehimler hem goşuldy. Şoňa görä-de, häzirki wagtda parahatçylygyň we ösüşiň kepili hökmünde parahatçylygy, howpsuzlygy hem-de hyzmatdaşlygy üpjün etmek, netijeli gepleşikleriň we gatnaşyklaryň ugurlaryny ýola goýmak işinde tagallalaryň birleşdirilmegi örän wajypdyr. Şunuň bilen baglylykda, milli Liderimiz biziň ýurtlarymyzyň şol maksada ýetmek üçin şu görnüşdäki duşuşygyň mümkinçiliklerini ulanjakdygyna ynam bildirdi.
Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow daşary ýurtly kärdeşlerini Merkezi Aziýa döwletleriniň we Hindistanyň arasynda diplomatik gatnaşyklaryň ýola goýulmagynyň 30 ýyllygy hem-de sammitiň işiniň başlanmagy bilen gutlap, hemmelere ara alyp maslahatlaşmalaryň peýdaly we netijeli bolmagyny arzuw etdi.
Soňra sammit gatnaşyjy ýurtlaryň Liderleriniň çykyşlary bilen dowam etdi.
Hormatly Prezidentimiz çykyşynyň başynda şu duşuşygyň Merkezi Aziýa ýurtlarynyň we Hindistanyň arasyndaky gatnaşyklary täze sepgitlere çykarmaga ýardam berjekdigini belledi. Biziň ýurdumyz oňa düýplülik we anyklyk nukdaýnazaryndan, hyzmatdaşlygyň doly gerimli görnüşini döretmek ýolunda möhüm ädim hökmünde garaýar. Gürrüň biziň ýurtlarymyzyň taryhy taýdan esasly hem-de häzirki zamanda hakyky isleg bildirilýän gatnaşyklarynyň doly toplumyny ulgamlaşdyrmak, tertipleşdirmek we uzak möhletlilik häsiýetini bermek, durnuklylaşdyrmak işleriniň başlanýandygy barada bolup biler.
Şunuň bilen baglylykda, döwlet Baştutanymyz häzirki döwürde taraplarda şonuň üçin ähli mümkinçilikleriň bardygyna ynam bildirdi.
Biz halklarymyzyň düýpli gymmatlyklaryna we medeni ösüş babatda ýakynlygyna daýanýarys. Merkezi Aziýanyň hem-de Hindistanyň ägirt uly adam, senagat, tebigy we tehnologik mümkinçilikleri bar. Bu serişdeler dünýäniň häzirki hem-de geljekki gurluşynda biziň ykdysady täsirimizi we syýasy ähmiýetimizi berkitmelidir diýip, hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow aýtdy. Şoňa görä-de, biziň aramyzda hyzmatdaşlygyň hakykatdan-da, berk, ynanyşykly hem-de özara bähbitli nusgalaryny we görnüşlerini ýola goýmak, umumy strategik maksatlary işläp düzmek, giň gerimli bilelikdäki taslamalary amala aşyrmaga çykmak möhüm ähmiýete eýe bolýar.
Şonuň esasy şertiniň berk hem-de uzak möhletleýin parahatçylyk, howpsuzlyk we durnuklylykdygy äşgärdir. Halkara ýagdaýyň dartgynlylaşýan, gapma-garşylyklaryň artýan, halkara hukugyň kadalarynyň ýoýulýan, kähalatlarda bolsa aç-açan äsgerilmeýän şertlerinde jogapkärçilik, pähim-parasat örän möhümdir. Emma, şunuň bilen birlikde, şol howply meýillere berk hem-de aýgytly garşy durmak, terrorçylyga, radikalizme we ekstremizme, guramaçylykly jenaýatçylyga garşy bilelikde göreşmek hem örän wajypdyr.
Biz berk hem-de uzak möhletli howpsuzlygy üpjün etmegiň, parahatçylygy we bähbitleriň deňagramlylygyny saklamagyň ýurtlarymyzyň strategik maksatlaryna laýyk gelýändiginden ugur alýarys diýip, milli Liderimiz sözüni dowam etdi. Şu şertlerde ylalaşyk we utgaşdyryş usullaryny döretmek, şol usullaryň çäklerinde möhüm meseleler boýunça wagtly-wagtynda ynanyşykly pikir alyşmak, şol meseleleriň umumy bähbitlere laýyk gelýän çözgütlerini teklip etmek kanunalaýyk hasaplanylýar. Munuň üçin daşary işler ministrleriniň duşuşyklaryny geçirmegiň gowy tejribesi ýola goýuldy. Şol duşuşyklaryň yzygiderli we wagtly-wagtynda dowam etdirilmegini goldaýarys.
Şunuň bilen baglylykda, hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow «Merkezi Aziýa — Hindistan» sammitiniň Sekretariatynyň döredilmeginiň maksadalaýykdygyny hem-de «Merkezi Aziýa — Hindistan» Parlament forumy baradaky teklibiň oňyndygyny belledi. Döwlet Baştutanymyz howpsuzlyk boýunça geňeşçileriň derejesinde yzygiderli dialog geçirmek başlangyjynyň goldanylýandygyny aýdyp, hyzmatdaşlygyň şeýle köpugurly görnüşiniň döwletara syýasy gatnaşyklary giňeltmek üçin möhüm şert bolup biljekdigini nygtady.
Şunuň bilen baglylykda, milli Liderimiz häzir, täze howplaryň ýüze çykýan, harby-syýasy gapma-garşylyklaryň dartgynlylaşýan ýagdaýynda, dialogyň medeniýetini öňe sürmegiň, dünýä giňişliginde ynanyşmak we ediljek hereketleri öňünden aýan etmek ýagdaýyny döretmegiň möhüm ähmiýete eýe bolýandygyny aýratyn belledi.
Türkmenistan öz tagallalaryny şu maksada ýetmäge gönükdirýär. Başlangyç bilen çykyş edip, has takygy, halkara gatnaşyklaryň «Dialog — parahatçylygyň kepili» diýen täze filosofiýasyny hödürläp, biziň ýurdumyz ählumumy syýasy giňişlikde jogapkärçilikli we sagdyn güýçleriň ählisiniň birleşmegine umyt edýär. Elbetde, Merkezi Aziýa döwletleri we Hindistan tarapyndan biziň garaýşymyzyň goldaw tapjakdygyna berk ynanýarys diýip, hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow aýtdy hem-de halkara guramalarda, ilki bilen, BMG-de ulgamlaýyn bilelikdäki işi ýola goýmak baradaky teklibi beýan etdi.
Soňra döwlet Baştutanymyz daşary ýurtly kärdeşlerine ýüzlenip, Merkezi Aziýa ýurtlarynyň hem-de Hindistanyň arasyndaky hyzmatdaşlygyň ykdysadyýetlerimiziň çalt ösmegini üpjün etmelidigini, netijeli ulag, energetika we tehnologiýa ulgamyny döretmelidigini nygtady. Şol ulgam bolsa biziň döwletlerimize bäsdeşlik artykmaçlygynyň we ählumumy ösüşe häzirki zaman derejesinde ýakynlaşmagyň kepili bolar.
Hindistan bilen sebitiň ýurtlarynyň arasynda söwda etmegiň we maýa goýumlary gönükdirmegiň häzirki derejesi öz hakyky mümkinçiliklerini amala aşyrmakdan uzakdadyr, bu ýagdaýy biz bilelikde düzetmelidiris diýip, milli Liderimiz aýtdy hem-de bu meselede «Merkezi Aziýa — Hindistan» işewürlik geňeşine aýratyn ornuň degişlidigini belledi. Onuň çäklerinde toplanan hyzmatdaşlyk tejribesini peýdalanmak we işjeňleşdirmek zerurdyr. Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow bular barada aýdyp, işewürlik geňeşine hyzmatdaşlygyň ugurlaryny anyklaşdyrmagy, ýakyn geljekde amala aşyrylmaly bilelikdäki taslamalara ünsi jemlemegi teklip etdi.
Şunuň bilen baglylykda, döwlet Baştutanymyz energetikany bilelikdäki tagallalary işjeňleşdirmegiň möhüm ugry hökmünde görkezdi. Baý tebigy serişdelere eýe bolan Merkezi Aziýa ýurtlary bu gün «Merkezi Aziýa — Hindistan» energetika köprüsini döretmegiň üstünde düýpli işlemäge ukyplydyr. Hususan-da, ýurdumyz häzirki döwürde öz hyzmatdaşlary bilen bilelikde giň gerimli energetika taslamasyny — Türkmenistan — Owganystan — Pakistan — Hindistan gaz geçirijisiniň gurluşygyny amala aşyrýar. Bu taslamanyň tutuş Ýewraziýa yklymy üçin ägirt uly geoykdysady we geosyýasy ähmiýeti hemmelere mälimdir. Türkmen tarapy hindistanly hyzmatdaşlar bilen elektrik energetikasy ulgamynda hyzmatdaşlyk etmek mümkinçiliklerini ara alyp maslahatlaşmaga-da taýýardyr.
Milli Liderimiz hyzmatdaşlygyň esasy ugurlarynyň biri bolan ulag ulgamy barada durup geçip, gürrüňiň, ozaly bilen, Merkezi Aziýanyň üsti bilen Hindi ummanyndaky deňiz terminallaryna çykýan Ýewraziýa ulag geçelgelerini döretmek barada barýandygyny belledi. Türkmenistan, aslynda, çäkleriniň üsti bilen Merkezi Aziýadan Pars aýlagyna çenli, şol ýerden hem Hindistana barýan ýeke-täk iň gysga ýol geçýän ýurt hökmünde bu ugra uly ähmiýet berýär.
Şeýle-de Özbegistan — Türkmenistan — Eýran — Oman — Katar ulag geçelgesiniň taslamasyna möhüm ähmiýet berilýär. Mälim bolşy ýaly, Hindistan bu taslama resmi taýdan goşuldy. Bu bolsa taslama gatnaşyjylar üçin goşmaça giň mümkinçilikleri döredýär.
Hindistanyň hem-de Merkezi Aziýanyň arasynda harytlary we hyzmatlary erkin geçirmek meselelerini çözmek maksady bilen, ýurdumyz hindi tarapynyň Çabahar portuny Demirgazyk — Günorta halkara ulag geçelgesiniň düzümine goşmak hem-de degişli bilelikdäki Iş toparyny döretmek hakyndaky tekliplerini goldaýar. Şunuň bilen baglylykda, hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow Türkmenbaşy Halkara deňiz portuny bu üstaşyr ugra goşmak baradaky meselä seretmegi teklip etdi.
Biziň ýurtlarymyzyň ýöriteleşdirilen milli edaralarynyň, şol sanda maliýe ulgamyna, energiýanyň gaýtadan dikeldilýän çeşmeleri, maglumat, sanly we beýleki öňdebaryjy tehnologiýa ulgamlaryna degişli edaralarynyň arasynda hyzmatdaşlygy ýola goýmak hem möhüm bolup durýar. Türkmenistan bilim ulgamynda, hususan-da, Tehniki we ykdysady hyzmatdaşlyk boýunça hindi maksatnamasynyň hem-de Medeni aragatnaşyklar boýunça hindi geňeşiniň ugurlary boýunça alnyp barylýan hyzmatdaşlyga ýokary baha berýär.
Biziň ýurtlarymyzyň arasynda lukmançylyk ulgamynda uly tejribe toplanyldy. Şol tejribä daýanyp, biz şu gün dünýä bileleşiginiň öňünde duran wezipeleri bilelikde çözüp bileris diýip, milli Liderimiz belledi. Olaryň biri hem koronawirus ýokanjynyň pandemiýasyna garşy göreş alyp barmakdan ybaratdyr. Soňky iki ýylyň dowamynda Türkmenistan dürli halkara forumlaryň we guramalaryň çäklerinde birnäçe anyk başlangyçlar bilen çykyş etdi. Şolar lukmançylyk diplomatiýasyny ösdürmäge, koronawirusyň ýaýramak howpuna garşy göreşmekde halkara tagallalary birleşdirmäge gönükdirilendir.
Şunuň bilen baglylykda, hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow «Merkezi Aziýa — Hindistan» lukmançylyk assosiasiýasyny döretmek meselesine seretmek baradaky meselä garamagy teklip etdi. Ýokanç kesellere garşy göreşmek şol assosiasiýanyň esasy maksatlarynyň biri bolup biler.
Döwlet Baştutanymyz medeni-ynsanperwer ugurlarda özara hyzmatdaşlygyň giňeldilmegine halklarymyzyň hoşniýetli goňşuçylygy berkitmek, ýakynlaşmak we özara düşünişmek mümkinçiligi hökmünde garalýandygyny nygtap, şu ýubileý ýylynda ýurtlarymyzyň şäherlerinde bilelikdäki medeni çäreleriň tapgyryny guramagy teklip etdi.
Merkezi Aziýanyň Garaşsyz döwletleri bilen Hindistan Respublikasynyň arasynda şu ýyl 30 ýyllygy bellenilýän diplomatik gatnaşyklaryň ýola goýulmagy biziň gatnaşyklarymyzyň köpasyrlyk taryhynyň täze tapgyrynyň başyny başlady. Şu ýubileý şol gatnaşyklaryň many-mazmunyna düşünmäge, häzirki zaman ählumumy ösüş ruhunda täze häsiýetnamalar we öwüşginler bilen baýlaşdyrmaga gowy mümkinçilik berýär diýip, milli Liderimiz aýtdy.
Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow çykyşynyň ahyrynda şu duşuşygyň mundan beýläk-de özara gatnaşyklar, garaýyşlaryň hem-de çemeleşmeleriň ýakynlaşmagy, hyzmatdaşlygyň täze sepgitlerine tarap bilelikde öňe gitmek üçin dogry ugurlary görkezjekdigine ynam bildirip, Merkezi Aziýa döwletleriniň we Hindistanyň ýolbaşçylaryny hem-de halklaryny bu şanly sene bilen ýene-de bir gezek gutlady we hemmelere parahatçylyk, abadançylyk hem-de gülläp ösüş arzuw etdi.
Döwlet Baştutanymyzyň çykyşy uly üns we gyzyklanma bildirilip diňlenildi.
Sammitiň barşynda Merkezi Aziýanyň beýleki döwletleriniň Baştutanlary hem çykyş etdiler. Olar şu günki duşuşygyň netijeliligini nygtadylar. Gazanylan ylalaşyklar, şol sanda daşary syýasy, ykdysady we beýleki edaralaryň derejesinde yzygiderli gatnaşyklary ýola goýmak, bilelikdäki ugurdaş düzümleri döretmek baradaky ylalaşyklar munuň aýdyň subutnamasydyr.
Premýer-ministr Narendra Modi jemleýji sözünde sebitiň ýurtlarynyň Liderlerine çuň manyly çykyşlary üçin hoşallyk bildirdi. Şol çykyşlarda “Merkezi Aziýa — Hindistan” görnüşinde özara bähbitli köpugurly hyzmatdaşlygy işjeňleşdirmek boýunça anyk teklipler we başlangyçlar beýan edildi.
Şeýlelikde, Bitarap Türkmenistan hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň baştutanlygynda amala aşyrylýan döredijilikli daşary syýasy strategiýa ygrarlydygyny ýene-de bir gezek tassyklady. Şol strategiýa ikitaraplaýyn we köptaraplaýyn görnüşde netijeli hyzmatdaşlygy ösdürmäge sebit hem-de ählumumy derejede Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmäge gönükdirilendir. Munuň özi ählumumy abadançylygyň we ösüşiň bähbitlerine laýyk gelýär.