Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow Ministrler Kabinetiniň 7-nji ýanwarda geçirilen 2022-nji ýyldaky ilkinji mejlisinde döwletimizi geljek 30 ýylda ösdürmegiň esasy ugurlaryny kesgitlejek täze maksatnamany taýýarlamak boýunça işlere tizden-tiz girişilmegini tabşyrdy. Türkmenistanyň ykdysady, maliýe we bank toplumynyň ýurdumyzyň Milli Geňeşiniň, ministrlikleriniň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň, Aşgabat şäher hem-de welaýat häkimlikleriniň, jemgyýetçilik guramalarynyň we beýleki düzüm birlikleriniň hünärmenlerinden düzülen utgaşykly topar bilen bilelikde taýýarlan hem-de Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Halk Maslahatynyň 11-nji fewralda geçiriljek nobatdan daşary mejlisinde kabul edilmegi göz öňünde tutulýan «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynyň» baş ýörelgesi ýurdumyzyň obalarynyň, şäherçeleriň, etrapdaky şäherleriň, etrap, welaýat merkezleriniň hem-de iri şäherleriň ilatynyň ýaşaýyş-durmuş şertlerini düýpli döwrebaplaşdyrmaga, adamlaryň hal-ýagdaýyny ýokarlandyrmaga, pudak we sebit ykdysadyýetinde sanly diwersifikasiýa, senagatlaşma esaslanyp, eksporta ukyply, importyň ornuny tutýan önümleri öndürýän täzeçe innowasion önümçilikleri kemala getirjek gutarnykly sepgidi kesgitlär.
Täze maksatnama döwletiň institusional ösüşine, ýurduň ministrlikleriniň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň senagat önümçiligine, maýa goýum syýasatyna, daşary söwda we haryt dolanyşygyna, umumy düşewüntlilige goşmaça tizlik berer. Ykdysady ösüş maksatlarynyň bitewüleşdirilmegi tutuş ýurdumyzda ýaşaýan adamlaryň sagdyn bolmagyny, ekologik taýdan arassa, durnukly gurşawda, sagdyn durmuş ýörelgelerine daýanýan, adalatly jemgyýetde uzak ýaşamagyny, ýeterlik bilim almagyny, deň hukuklardan we azatlyklardan, kepillendirilen howpsuzlykdan peýdalanmagyny, jemgyýetiň ähli agzalarynyň möhüm syýasy-jemgyýetçilik wakalara ýakyndan we işjeň gatnaşmagyny maksat edinýär. Oňa laýyklykda, ýakyn geljekde ýurdumyzda ýene-de dünýä ülňülerine laýyk gurlan täze inžener-üpjünçilik, önümçilik we durmuş ugurly desgalaryň ýüzlerçesi peýda bolar, bar bolanlarynyň durky düýpli döwrebaplaşdyrylar. Şunda halk hojalygyny netijeli ösdürmek boýunça bellenen wezipeleriň köp babatda tutuş dünýäde öňe sürülýän «ýaşyl» ykdysadyýet başlangyjyny has-da ilerletmek bilen baglanyşdyrylmagy tötänden däldir. Maksatnamada sebitleýin ösüş ýörelgesinde häzirki zaman talaplaryna aýakdaş goşulyşmagy kepillendirmek, ylaýta-da, Gün, ýel we suw ätiýaçlyklaryndan peýdalanmak, hökmany sanlylaşmak göz öňünde tutulýar. Milli strategiýanyň çäginde sanly ykdysadyýetiň nebitgaz, himiýa, energetika, gurluşyk, oba hojalyk, dokma we ýeňil senagat, suw üpjünçiligi, ulag-aragatnaşyk, maglumat tehnologiýalary, innowasion we intellektual ösüş ýaly möhüm ugurlarynda serişdäni, wagty tygşytlamak hem-de daşky gurşawa ýetirilýän zyýanly täsiri azaltmak boýunça toplumlaýyn çäreler bellenildi.
Soňky ýyllarda milli ykdysadyýetiň pudaklaýyn düzümini kämilleşdirmek, ilatyň durmuş hal-ýagdaýyny yzygiderli ýokarlandyrmak boýunça kabul edilýän gysga, orta we uzak möhletli maksatnamalardaky täzelikleri duýmak raýatlarymyzyň buýsanjyny artdyrýar. Olaryň asuda, parahat durmuşa, zähmet çekmäge hyjuwyny has-da ýokarlandyrýar. Şeýle resminamalaryň biri-de Türkmenistanyň Prezidentiniň 2020-nji ýyla çenli döwür üçin rejelenen görnüşdäki Milli maksatnamasydyr. Ýeri gelende bellesek, onuň çäklerinde umumy bahasy 44 milliard 764 million manatdan gowrak maýa goýum serişdesi özleşdirildi. Diňe medeni-durmuş maksatly desgalaryň 1 müň 430-dan gowragy halkyň hyzmatyna berildi. Maksatnamalaryň üstünlikli amala aşyrylmagy oýlanyşykly ykdysady hereketler, senagat, ulag-aragatnaşyk, düýpli gurluşyk, jemagat hyzmaty ýaly möhüm ugurlarda toplanan baý tejribäniň, adam maýasynyň, döredijilik başarnygynyň ýerlikli peýdalanylmagy bilen aýrylmaz baglanyşyklydyr.
Milli Liderimiziň başlangyjy esasynda kabul edilen Oba milli maksatnamasy ýerlerde ilaty goşmaça iş orunlary bilen üpjün etmek, raýatlaryň saglygyny dikeltmek, keselleriň ýaýramagynyň öňüni almak ýaly derwaýys wezipelerde ýokary netijeliligiň gazanylmagyna getirdi. Türkmen obalarynyň keşbi bütinleý üýtgedi: etrap saglyk öýleriniň, kliniki bejeriş merkezleriniň 160-a golaýy, hassahanalaryň 90-dan gowragy, köp sanly oba lukmançylyk öýleri, «Tiz kömek» merkezleri gurlup ulanmaga berildi, ozal bar bolanlarynda düýpli abatlaýyş işleri geçirildi. Obalarda, şäherçelerde, etrapdaky şäherlerde we etrap merkezlerinde umumybilim berýän orta mekdepleriň 529-sy, sport mekdepleriniň 117-si, mekdebe çenli çagalar edaralarynyň 370-si, sport desgalarynyň 86-sy, oba medeniýet öýleriniň 85-si guruldy. Ulag-aragatnaşyk infrastrukturasynyň tapgyrlaýyn esasda, jemgyýetiň talabyna laýyk derejede güýçli depginde ösdürilmegi bilen, oba ilatynyň durmuşy barha özgerýär. Sebitara, obara awtomobil ýollarynyň 7 müň kilometri ulanyşa girizildi. 42 million inedördül metrden gowrak ýaşaýyş jaýlarynda bagtyýar ildeşlerimiz jaý toýlaryny tutdular.
Döwlet Baştutanymyzyň parasatly baştutanlygynda işlenip düzülen täze maksatnama 2022 — 2052-nji ýyllar aralygynda bellenen möhüm wezipeleri öz içine alýar. Şol döwürde oba bilen şäherleriň ösüş we döwrebaplyk derejesindäki aratapawudyny aýyrmak, hojalyklaryň halal girdejisini artdyrmak, dünýä ylmynyň hem-de tejribesiniň iň täze gazananlary esasynda milli önümçiligi düýpli döwrebaplaşdyrmak, oba ýerlerinde orta we kiçi telekeçiligi ösdürmegiň binýadynda dürli guramaçylyk-hukuk görnüşli iri möçberli paýly agrosenagat birleşiklerini esaslandyrmak meýilleşdirilýär. Ýüpekçilik, dowardarçylyk, iri şahly maldarçylyk, guşçulyk, balaryçylyk, ekerançylyk, bagçylyk, üzümçilik, gülçülik, kömelekçilik, balykçylyk hojalyklaryny, şeýle-de kiçi möçberli tikinçilik artelini, ýüň we gön işlemek, keçeçilik, halyçylyk, gök we bakja önümlerini kakatmak we konserwirlemek boýunça kärhanalary, kiçi sowadyjy ammarlary, az kuwwatly degirmenleri, mallar üçin ot-iým taýýarlaýjy, tokaýçylyk toparlaryny, senetçilik ussahanalaryny, zir-zibilleri gaýtadan işleýän we beýleki senagat ugurly kiçi kärhanalary döretmek, bar bolanlarynyň sanyny artdyrmak göz öňünde tutulýar. Toplumlaýyn ösüş maksatnamasy ilatyň saglygyny goramak, olaryň oňaýly şertlerde ýaşamagyny, zähmet çekmegini we dynç almagyny üpjün etmek, welaýatlaryň ykdysady kuwwatyny berkitmek, sebitlerde dolandyryş işjeňligini ýokarlandyrmak, döwlet rezerwlerini her ýylda täzelemek ýaly asylly maksatlarda ýolgörkeziji bolup hyzmat eder.
Öňümizde tanymal şahsyýetlerimizi tirsegine galdyrmak, milli medeniýeti, taryhy gymmatlyklarymyzy, köpasyrlyk däp-dessurlarymyzy, binagärlik, zergärçilik, halyçylyk, atçylyk sungatymyzy we beýleki inçe senetlerimizi gaýtadan dikeltmek, olaryň şöhratyny dünýä ýaýmak hem-de geljek nesillere ýetirmek wezipelerine aýratyn üns bermek hem göz öňünde tutulýar. Tizleşmek hereketi esasynda saglygy goraýşy, bedenterbiýäni we sporty ösdürmek, daşky gurşawdan aýawly peýdalanmak, ekologik deňagramlylygy üpjün etmek, milletiň ruhy-medeni gymmatlyklaryny aýap saklamak hem olaryň halkara derejede ykrar edilmegini gazanmak boýunça düýpgöter täzeçe iş usullary ornaşdyrylar.
Hormatly Prezidentimiziň «Türkmenistanyň dermanlyk ösümlikleri» atly düýpli ensiklopedik ylmy işini ýolgörkeziji edinmek bilen, raýatlaryň saglygyny pugtalandyrmaga, ilatyň ortaça ýaş dowamlylygyny artdyrmaga, çetki ilatly ýerlerde ýöriteleşen göçme barlaghanalardan peýdalanmak esasynda saglyk seljermesini hem-de arassaçylyk, keseliň öňüni alyş çärelerini geçirmek, näsaglary ýüze çykarmak, adam aňyny psihiki, fiziologik we biologik taýdan ösdürmek, sebitlerde wirtual muzeýleri döretmek, maşgala kitaphanaçylygyny ösdürmek, medeni mirasy gaýtadan dikeltmek, zyýarat edilýän ýerleri, taryhy ýadygärlikleri, aramgähleri rejelemek, milli kinematografiýa sungatyny düýpli ösdürmek, altyn gaznada saklanýan türkmen kinofilmlerini sanlylaşdyryp, olara gaýtadan reňk bermek ýaly işleriň maddy-tehniki binýady kämil derejä çykarylar.
Häzirki zaman dünýäsinde tebigy hadysalaryň öňüni almak we töwekgelçiligini peseltmek, ekologiýa bilen bagly meselelere aýratyn üns berilýär. Merkezi Aziýa sebitiniň bu ugurdaky ýiti meseleleriniň belli bir bölegi Aral deňziniň guramagy zerarly ýüze çykýar. Şoňa görä-de, heläkçilikli çägiň sagatsaýyn ýaramazlaşýan ekologiýasy zerarly ýakynda ýerleşýän ýaşaýyş massiwlerinde howply ýokanç keselleriň ýaýramagynyň öňüni almak, tebigy töwekgelçilikleriň derejesini peseltmek, sebit hyzmatdaşlygyny has-da işjeňleşdirmek meseleleri hem täze maksatnamada öz beýanyny tapýar. Gözegçilik edilýän sebitleriň durmuş we ykdysady ösüş görkezijileriniň dürs hasabatyny, seljerilişini we ilkinji hasaba alnyşyny yzygiderli kämilleşdirmek, kiçi we orta telekeçiligi höweslendirmek wezipelerine döwletimizde aýratyn üns berilýär.
Maksatnamanyň birinji tapgyrynda, hususan-da, çetki obalary sanlylaşdyrmak, senagat önümçiliklerini awtomatlaşdyrmak, olary elektron, ýiti howa tolkunly ykjam aragatnaşyk toruna birleşdirmek, internet giňişligine doly baglanyşdyrmak işlerine möhüm orun degişlidir. Sebit ykdysadyýetiniň pudaklaýyn we düzüm özgertmeleri hatda iň çetki obalaryň hem ýokary tehnologiýaly, ähli üpjünçiligi bolan, senagatlaşan şäherçelere öwrülmegine, oba ilatynyň umumy ýaşaýyş-durmuş medeniýetiniň, bilim hem tehnologik sowadynyň ýokarlanmagyna ýardam berer. Munuň özi ýurdumyzyň ilatynyň 47,7 göterimini tutýan oba zähmetkeşleriniň durmuş goraglylygyny ýokarlandyrmaga, olary döwrebap hem ýokary tehnologiýaly, kadaly iş orunlary bilen üpjün etmekde strategik çözgütleri kabul etmäge döredilen ýene bir amatly mümkinçilikdir.
Sanlyja ýyllardan uly möçberli maýalaryň netijeli özleşdirilmegi bilen, obalaryň, şäherçeleriň, etrap merkezleriniň we iri şäherleriň, demir ýol beketleriniň, olara ýanaşyk ýerleriň keşbi düýpli özgerer. Tapawutlandyryjy alamatly toprak-howa şertlerimize laýyklykda, welaýatlarda, etraplarda kämil innowasion tehnologiýalar esasynda galantereýa ugurly tebigy ýüpegi, derini, ýüňi gaýtadan işleýän senagaty ýola goýmak, azyk garaşsyzlygyny bökdençsiz üpjün etmek bilen bagly ýylboýy ekerançylygy, maldarçylygy, senagat esasly guşçulygy, integrirlenen balyk önümçiligini ösdürmek meselelerine-de seredilýär. Hormatly Prezidentimiziň obalary özgertmek bilen bagly işlerde Mary welaýatynyň Altyn sähra, Lebap welaýatynyň Döwletli, Daşoguz welaýatynyň Ruhubelent, Balkan welaýatynyň Esenguly, Bereket, Serdar etraplarynda kemala gelen häzirki zaman obalaryna, ýaşaýyş toplumlaryna, «Altyn asyr» Türkmen kölüniň baş akabasynyň ugurlaryna jemagaty az obalary, çarwa, daglyk, çöllük ýerlerde, demir ýol geçelgelerine ýanaşyk ilatly nokatlarda ýaşaýan ýekebara maşgalalary, seýrek ýaşaýan ilaty bir ýere sygdyrmak, amatly infrastruktura şertlerini döretmek, soňra welaýatara, etrabara, obara gutarnykly çäk bölünişigini özara baglanyşdyrmak boýunça öňe süren başlangyjy örän netijeli çözgütdir.
Strategik maksatnamada geljekde «Awaza» milli syýahatçylyk zolagyny täze taslamalar boýunça giňeltmäge, Türkmenbaşy şäheriniň gadymy medeni-taryhy binalaryny gaýtadan dikeltmek arkaly gezelençleri guramakda, dürli ugurly hünärmenleri taýýarlamakda syýahatçylygyň düzgün-tertibine, ony serişde industriýasy hökmünde görkezmäge hem-de bir bitewi erkin ykdysady zolagy döretmäge aýratyn orun berilýär. Munuň özi ýurdumyza iri möçberli daşary ýurt hususy maýalaryny çekmegiň, barha ilerleýän ykdysady ösüş gurşawyny emele getirmegiň iň esasy şertleriniň biri hökmünde uly ähmiýete eýedir. Umuman, ýurdumyzyň geljek 30 ýylky ösüş ugurlaryny özünde jemleýän täze maksatnamada göz öňünde tutulan wezipeleriň ählisi halkymyzyň ýaşaýyş-durmuş abadançylygyny pugtalandyrmaga, Garaşsyz, baky Bitarap Türkmenistanyň döredijilik kuwwatyny has-da berkitmäge saldamly goşant goşar diýip ynamly aýdyp bileris. Ol eziz Watanymyzy ösüşiň täze belentliklerine çykarmak üçin mundan beýläk-de yhlasly zähmet çekmäge, döretmäge we gurmaga çagyryşdyr.
Hangeldi GURBANGELDIÝEW,
Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň ýanyndaky Ykdysadyýeti töwekgelçiliklerden goramak agentliginiň Ykdysady töwekgelçilikleri seljeriş müdirliginiň başlygy.