Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda Ýurdumyzda ykdysadyýetiň sanly ulgamyny ösdürmäge gönükdirilen toplumlaýyn maksatnamalar durmuşa geçirilýär. Sanly ykdysadyýet adalgasy gün-günden biziň aň-düşünjämize, jemgyýetimiziň ösüşine ynamly ornaşýar. Raýatlarymyzyň arasynda nagt däl hasaplaşyklary amala aşyrmagyň geriminiň giňemegi, tehniki oýlap tapyşlaryň, sanly tehnologiýalaryň durmuşymyza berk ornaşmagy sanly ykdysadyýetiň ösüşine itergi berýär. Bu bolsa halkara işewürligiň, bazar gatnaşyklarynyň ýaýbaňlanmagyna uly ýardam berýär.
Häzirki wagtda sanly tehnologiýalar we innowasion häsiýetli täjirçilik usullar hojalyk durmuşynyň ähli ugurlaryna giňden ornaşýar. Bu öz gezeginde, ykdysadyýetde düzümleýin üýtgeşmeleriň emele gelmegine getirýär hem-de sanly tehnologiýalara we elektron haryt dolanyşygyna esaslanýan sanly ykdysadyýeti ornaşdyrmagyň wajyplygyny öňe çykarýar.
Sanly ykdysadyýet — önümçilikde, paýlanyşykda sarp edişde maglumat-aragatnaşyk tehnologiýalaryny ulanmak arkaly sanly özgertmeleri başdan geçiren ykdysadyýetiň bölegidir. “Sanly ykdysadyýet” adalgasy durmuşymyza 1995-nji ýylda amerikaly alym N.Negroponte tarapyndan girizildi. Ol sanly ulgamyň esasy artykmaçlyklarynyň hatarynda önümiň fiziki agramynyň öz ýerini maglumat göwrümine goýmagyny, elektron harytlary öndürmek üçin has az harajatlaryň edilmegini, sanly önümleriň az ýer tutmagyny, şeýle-de önümiň örän tizlik bilen (internet tory arkaly) bir ýerden başga ýere ugradylmagyny we beýleki mümkinçiliklerini sanap geçýär.
Sanly ykdysadyýete geçmek täze mümkinçilikleriň açylmagydyr. Ol edaralaryň, kärhanalaryň we adamlaryň özara gatnaşygyny tizleşdirýär we aňsatlaşdyrýar. Alyjylar hem hiç ýere gitmezden özüne zerur bolan hyzmatlary gönüden-göni söwda nokadyndan has-da amatly alyp bilýärler, mysal üçin azyk önümlerini bazara gitmezden internet dükanlaryndan arzan bahadan we tiz satyn almak, elektron görnüşdäki kitaplary çap edilen kitaplara görä has arzan bahadan we gysga wagtda satyn almak, karz edaralaryna ýüz tutmazdan karzlaryň esasy bergisini we göterimlerini tölemek, ykjam ýa-da öý telefon hyzmatlary üçin islendik wagt tölegleri geçirmek, galyberse-de, sarp edijiler öýünden çykman, öz hususy işewürligini “online” usulynda ýola goýup, elektron söwdalary amala aşyryp bilerler.
Maglumat tehnologiýalarynyň peýdalanylmagy ykdysadyýetiň köp pudaklarynda ýerine ýetirilýän işleriň netijeliligini birnäçe esse artdyryp, onuň bilen bagly çykdajylary ep-esli azaltmaga mümkinçilik berýär. Innowasiýalar we düýpli maýa goýumlar sanly bazaryň aýrylmaz bölegi bolup, olar pudaklaryň tehnologik ösüşine badalga berýär. Onuň üçin öňdebaryjy programma üpjünçilikleriniň ornaşdyrylmagy, maglumat saklaýjy enjamlaryň, ýörite serwerleriň satyn alynmagy, infrastrukturanyň gurnalmagy örän wajypdyr.
Bank ulgamynda soňky ýyllaryň dowamynda köp sanly täze görnüşli bank önümlerini ilata hödürlemek, nagt däl hasaplaşyklaryň howpsuz, amatly we bökdençsiz amala aşyrylmagyny ýola goýmak ýaly üstünlikleri barada aýdyp bolar.
Amala aşyrylan bu işler geljekde sanly ykdysadyýete geçmek boýunça berk binýat bolup, ýurdumyzyň banklarynyň öňünde köp sanly maksatlary goýmaga itergi berýär. Muňa mysal edip, sanly ykdysadyýetiň düýp özeni bolup durýan maglumatlaryň elektron taýdan kabul edilmegi, işlenilmegi we gaýtarylyp berilmegi ýaly tehnologiýalary peýdalanyp, internet torlarynyň üsti bilen raýatlarymyza bank hyzmatlarynyň hödür edilmegini görkezmek bolar.
Internete birikdirilen kompýuterleriň kömegi bilen “Internet-bank” hyzmatyny ulanyjylaryň sanynyň gün-günden artýandygyny hem belläp geçmeli. “Internet-bank” hyzmatynyň esasy amatlyklarynyň biri hem günüň islendik wagtynda, ýagny bankyň ýa-da edaralaryň iş wagtyna bagly bolmazdan, dynç alyş ýa-da baýramçylyk günlerinde hem köp sanly hyzmatlardan peýdalanyp, nagt däl görnüşinde töleg edip bolýanlygydyr.
Döwrebap ykjam telefonlaryny, planşetleri giňden ulanýan raýatlarymyza bu hyzmatyň “Mobil-bank” görnüşi hödürlenilýär. “Mobil-bank” hyzmaty tölegleriň dürli görnüşlerini geçirmekde uly ýardamçy bolup durýar. Sanly ulgamy ösdürmek ugrunda köp sanly işleri durmuşa geçirmek üçin täjirçilik banklaryna iň täze sanly tehnologiýalary peýdalanyp, täzeçillikleri girizmäge ukyply, giň gözýetimli ýaş hünärmenleri taýýarlamagyň zerurlygy düşnüklidir. Şonuň üçin bank ulgamynyň hünärmenleriniň hünär derejelerini ýokarlandyrmak wajypdyr. Şol bir wagtyň özünde, ýurdumyzyň ähli ýaşaýjylarynyň ýaşyna ýa-da kärine garamazdan, täze tehnologiýalardan doly we ynamly peýdalanmaklary üçin hem netijeli işler alnyp barylýar.
Raýatlarymyza şeýle amatly mümkinçilikleri döredip berýän hormatly Prezidentimiziň jany sag, ömri uzak bolsun, alyp barýan il-ýurt bähbitli, döwlet ähmiýetli işleri mundan beýläk hem rowaçlyklara beslensin.
Aman ANNADURDYÝEW,
Türkmenistanyň “Türkmenistan” döwlet täjirçilik bankynyň “Tejen” şahamçasynyň hukukçysy.