Türk­me­nis­ta­nyň Mil­li Ge­ňe­şi­niň Halk Mas­la­ha­tyn­yň mejlisinde ka­bul edi­len «Ber­ka­rar döw­le­tiň tä­ze eý­ýa­my­nyň Gal­ky­ny­şy: Türk­me­nis­ta­ny 2022 — 2052-nji ýyl­lar­da dur­muş-yk­dy­sa­dy taý­dan ös­dür­me­giň Mil­li mak­sat­na­ma­sy» ýur­du­my­zyň gel­jek 30 ýyl­ky ösüş­le­ri­niň baş ýö­rel­ge­si­ne öw­rül­di. Oňa la­ýyk­lyk­da, şeý­le-de hä­zir­ki wagt­da dün­ýä­de çyl­şy­rym­ly ýag­daý­la­ryň bo­lup geç­ýän­di­gi, dün­ýä ba­zar­la­ry­nyň we söw­da akym­la­ry­nyň üýt­gäp dur­ýan­dy­gy göz öňün­de tu­tu­lyp, «Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň ýur­du­my­zy 2022 — 2028-nji ýyl­lar­da dur­muş-yk­dy­sa­dy taý­dan ös­dür­me­giň Mak­sat­na­ma­sy» iş­le­nip taý­ýar­la­nyl­dy we tas­syklanyldy. 

 Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň ýur­du­my­zyň Ga­raş­syz­ly­gy­ny pug­ta­lan­dyr­mak­da we onuň yk­dy­sa­dy kuw­wa­ty­ny, hal­ka­ra ab­ra­ýy­ny art­dyr­mak­da bi­ti­ren be­ýik iş­le­ri, şeý­le hem hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti we­zi­pe­si­ne gi­riş­mek da­ba­ra­syn­da­ky çy­ky­şyn­da ýur­du­my­zy ös­dür­mek we hal­ky­my­zyň hal-ýag­da­ýy­ny ýo­kar­lan­dyr­mak ba­bat­da­ky ga­ra­ýyş­la­ry Pre­zi­dent Mak­sat­na­ma­sy­ny taý­ýar­la­ma­gyň yl­my çeş­me­si­ne öw­rül­di. 

Mak­sat­na­ma 7 bap­dan yba­rat bo­lup, onuň esa­sy mak­sat­la­ry hök­mün­de şu der­wa­ýys me­se­le­ler öňe çyk­ýar: hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň pa­ra­sat­ly baş­tu­tan­ly­gyn­da ýur­du­myz­da her bir ra­ýa­tyň aba­dan dur­mu­şy­ny ke­pil­len­dir­mek, ila­tyň bäh­bit­le­ri­ni go­ra­mak, ra­ýat­la­ryň dur­muş go­rag­ly­ly­gy­ny we iş üp­jün­çi­lik ul­ga­my­ny kä­mil­leş­dir­mek; ýur­du­my­zyň dur­muş-yk­dy­sa­dy müm­kin­çi­lik­le­rin­den peý­da­lan­mak, mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­tiň se­na­gat­laş­ma de­re­je­si­ni ýo­kar­lan­dyr­mak, pu­dak­la­ryň we hyz­mat­lar ul­ga­my­nyň dep­gin­li ösü­şi­ni üp­jün et­mek hem-de san­ly teh­no­lo­gi­ýa­la­ry giň­den or­naş­dyr­mak; Türk­me­nis­ta­nyň geo­sy­ýa­sy we geoyk­dy­sa­dy ýer­le­şi­şi­niň amat­lyk­la­ryn­dan do­ly peý­da­lan­mak; Türk­me­nis­ta­nyň ag­rar döw­let­den se­na­gat­la­şan ýurt­la­ryň bi­ri­ne öw­rül­ýän­di­gi­ni na­za­ra alyp, ýur­duň azyk howp­suz­ly­gy­ny üp­jün et­mek we yk­dy­sa­dy kuw­wa­tyny has-da pug­ta­lan­dyr­mak; Türk­me­nis­tan­da san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­tiň dur­nuk­ly ösü­şi­ni üp­jün et­mek, se­na­gat pu­da­gy­ny in­no­wa­si­on hä­si­ýet­de ös­dür­mek, ýo­ka­ry teh­no­lo­gi­ýa­ly, bäs­deş­li­ge ukyp­ly san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­ti ös­dür­mek; te­le­ke­çi­li­gi gol­da­mak, işe­wür­li­gi kä­mil­leş­dir­mek, hu­su­sy eýe­çi­li­ge bo­lan hu­kuk­la­ry go­ra­ma­gyň we ke­pil­lik­le­riň yg­ty­bar­ly ul­ga­my­ny dö­ret­mek, ýe­ňil­lik­li sal­gyt sal­mak bo­ýun­ça ýur­du­myz­da ama­la aşy­ryl­ýan çä­re­ler esa­syn­da mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­tiň ösü­şin­de bu bö­le­giň pa­ýy­nyň hem-de äh­mi­ýe­ti­niň ýo­kar­lan­ma­gy­na müm­kin­çi­lik­le­ri art­dyr­mak, mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­tiň ba­zar gat­na­şyk­la­ry­na geç­me­gi­ni iş­jeň­leş­dir­mek, pu­dak­lar­da ki­çi we or­ta te­le­ke­çi­lik işi­ni gi­ňelt­mek; eko­lo­gik aba­dan­çy­ly­gy üp­jün et­mek we «ýa­şyl» yk­dy­sa­dy­ýe­ti ös­dür­mek.  

 Pre­zi­dent Mak­sat­na­ma­syn­da Türk­me­nis­ta­nyň dur­muş-yk­dy­sa­dy ösü­şi­niň hä­zir­ki ýag­da­ýy sel­je­ri­lip, ýur­du­my­zy 2022 — 2028-nji ýyl­lar­da dur­nuk­ly ös­dür­me­giň döw­let sy­ýa­sa­ty kes­git­le­nil­ýär. Oňa la­ýyk­lyk­da, je­mi içer­ki önü­miň adam ba­şy­na düş­ýän möç­be­ri, zäh­met ön­dü­ri­ji­li­gi, ila­tyň gir­de­ji­le­ri we dur­muş şert­le­ri ösen ýurt­la­ryň de­re­je­le­ri­ne ýe­ti­ri­ler. Mu­nuň üçin yk­dy­sa­dy­ýe­tiň düýp­li di­wer­si­fi­ka­si­ýa­laş­dy­ryl­ma­gy­ny do­wam et­dir­mek we ýo­ka­ry teh­no­lo­gik önüm­çi­lik­le­riň yk­dy­sa­dy ösü­şe go­şan­dy­ny art­dyr­mak, yk­dy­sa­dy­ýe­tiň äh­li pu­dak­la­ry­ny san­ly­laş­dyr­mak, eks­por­ta ni­ýet­le­nen we im­por­tyň or­nu­ny tut­ýan, bäs­deş­li­ge ukyp­ly önüm­çi­lik­le­ri çalt dep­gin­ler­de ös­dür­mek, yk­dy­sa­dy­ýe­tiň pu­dak­la­ry­ny ýo­ka­ry hü­när de­re­je­si bo­lan iş­gär­ler bi­len üp­jün et­mek göz öňün­de tu­tul­ýar. 

 Gaz pu­da­gyn­da göz öňün­de tu­tul­ýan çä­re­ler Türk­me­nis­tan — Ow­ga­nys­tan — Pa­kis­tan — Hin­dis­tan gaz­ ge­çi­ri­ji­si­niň gur­lu­şy­gy­ny ta­mam­la­ma­ga, ga­zyň bü­tin­dün­ýä sa­na­wy­na go­şu­lan gor­la­ry­ny çalt dep­gin­ler bi­len öz­leş­dir­mä­ge, de­ňiz ýal­pak­ly­gyn­da we ke­nar­ýa­ka zo­lak­da ýa­kyn ýyl­lar­da «ma­wy ýan­gy­jyň» çy­ka­ry­ly­şy­ny düýp­li art­dyr­mak bo­ýun­ça iş­le­ri do­wam et­dir­mä­ge, da­şa­ry ýurt ma­ýa go­ýum­la­ry­ny Ha­zar deň­zi­niň türk­men bö­le­gi­niň gel­je­gi uly ýa­tak­la­ry­ny öz­leş­dir­mä­ge we ola­ry bu ugur­da­ky iri tas­la­ma­la­ra çek­mek bo­ýun­ça iş­le­ri do­wam et­dir­mä­ge, de­giş­li önüm­çi­lik­le­ri gur­mak ar­ka­ly ug­le­wo­do­rod se­riş­de­le­ri­niň gaý­ta­dan iş­le­nil­me­gi­niň çyg­ry­ny gi­ňelt­mä­ge gö­nük­di­ri­ler. 

Ne­bi­tiň çy­ka­ry­ly­şy­nyň art­dy­ryl­ma­gy Bal­kan­ýa­ka we Gö­ge­ren­dag — Eke­rem se­bit­le­rin­dä­ki çuň ýer­le­şen gat­lak­la­ryň, şeý­le hem Ha­zar­ýa­ka se­bi­tin­de tä­ze ýü­ze çy­ka­ry­lan zo­lak­la­ryň öz­leş­di­ril­me­gi bi­len bag­la­nyş­dy­ry­lar. 

Gur­lu­şyk ma­te­ri­al­la­ry se­na­ga­ty­ny ös­dür­me­giň esa­sy ugur­la­ry pu­da­gyň ze­rur­lyk­la­ry­ny do­ly ka­na­gat­lan­dyr­mak, im­port edil­ýän ma­te­ri­al­la­ryň or­nu­ny tut­ýan önüm­çi­lik­le­ri dö­ret­mek ar­ka­ly in­no­wa­si­on teh­no­lo­gi­ýa­lar or­naş­dy­ry­lan kär­ha­na­lar­da önüm­le­riň gör­nüş­le­ri­ni gi­ňelt­mek­den we möç­ber­le­ri­ni art­dyr­mak­dan yba­rat­dyr.  

Pre­zi­dent Mak­sat­na­ma­sy­nyň ama­la aşy­ryl­ýan döw­rün­de eks­por­ty art­dyr­ma­ga we içer­ki ba­za­ryň is­leg­le­ri­ni ka­na­gat­lan­dyr­ma­ga gö­nük­di­ri­len kär­ha­na­lar işe gi­ri­zi­ler. Se­na­ga­tyň pu­dak­la­ýyn gur­lu­şyn­da gaý­ta­dan iş­le­ýän we taý­ýar önüm­le­ri ön­dür­ýän kär­ha­na­la­ryň pa­ýy ar­tar. 

Ýur­du­my­zyň ener­ge­ti­ka sy­ýa­sa­ty­na la­ýyk­lyk­da, içer­ki sarp edi­ji­le­ri elekt­rik ener­gi­ýa­sy bi­len yg­ty­bar­ly üp­jün et­mä­ge, ener­gi­ýa se­riş­de­le­ri­ni di­wer­si­fi­ka­si­ýa­laş­dyr­mak ar­ka­ly sarp edi­ji­le­re ýe­tir­mek üçin onuň ön­dü­ri­li­şi­ni art­dyr­ma­ga, tä­ze ener­gi­ýa kuw­wat­lyk­la­ry­ny dö­ret­mä­ge, paý­laý­jy ul­gam­la­ryň teh­ni­ki ýag­daý­la­ry­ny go­wu­lan­dyr­ma­ga, he­re­ket ed­ýän bi­te­wi mil­li ener­gi­ýa ul­ga­my­ny hal­ka­la­ýyn bir­leş­dir­mek ar­ka­ly, se­bit­le­riň ener­gi­ýa ul­gam­la­ry­nyň öza­ra äti­ýaç­lan­dy­ryl­ma­gy­ny üp­jün et­mä­ge gö­nük­di­ri­len iş­ler al­nyp bar­lar. 

Hi­mi­ýa se­na­ga­tyn­da da­şa­ry ýurt­lar­dan ge­ti­ril­ýän önüm­le­riň or­nu­ny tut­ýan tä­ze önüm­çi­lik­le­ri we ýur­du­my­zyň eks­port müm­kin­çi­lik­le­ri­ni art­dyr­mak ba­bat­da hi­mi­ýa önüm­le­ri­niň, şol san­da mi­ne­ral dö­kün­le­riň tä­ze gör­nüş­le­ri­niň önüm­çi­li­gi­ni ýo­la goý­mak, he­re­ket ed­ýän­le­ri­niň dur­ku­ny tä­ze­le­mek we düýp­li abat­la­mak iş­le­ri do­wam et­di­ri­ler.  

Gur­lu­şyk pu­da­gy­ny in­no­wa­si­ýa­lar ar­ka­ly ös­dür­mek we döw­re­bap teh­no­lo­gi­ýa­la­ry or­naş­dyr­mak bo­ýun­ça al­nyp ba­ryl­ýan iş­le­riň çäk­le­rin­de «akyl­ly» şä­her we «akyl­ly» jaý ul­gam­la­ry, şeý­le-de ener­gi­ýa­nyň gaý­ta­dan di­kel­dil­ýän teh­no­lo­gi­ýa­la­ry ar­ka­ly do­lan­dy­ryl­ýan jaý­la­ryň tas­la­ma­la­ry­nyň ama­la aşy­ryl­ma­gy iş­jeň­leş­di­ri­ler. 

Aw­tou­lag ýol­la­ry­nyň we ola­ryň ug­run­da­ky des­ga­la­ryň gur­lu­şyk iş­le­ri­niň ýe­ri­ne ýe­ti­ril­me­gi ýur­du­my­zyň yk­dy­sa­dy­ýe­ti­niň ös­me­gi­ne, ýol ul­ga­my­nyň kä­mil­leş­me­gi­ne öz tä­si­ri­ni ýe­ti­rer hem-de ýur­du­my­zyň se­bit­le­ri­niň dur­muş-yk­dy­sa­dy ösü­şi­ne iter­gi be­rer. Türk­me­na­bat — Ga­zo­jak — Da­şo­guz, Türk­men­ba­şy — Ga­ra­bo­gaz — Ga­za­gys­tan ser­he­di, Ma­ry — Ser­he­ta­bat, Gum­dag — Esen­gu­ly — Et­rek — Gid­ro­lum aw­tou­lag­ ýol­la­ry­nyň gur­lu­şyk iş­le­ri­ni ýe­ri­ne ýe­tir­mek göz öňün­de tu­tul­ýar. 

  Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti Ser­dar Berdimuhamedowyň ulag we kom­mu­ni­ka­si­ýa pu­da­gy­ny ös­dür­mek bo­ýun­ça öň­de go­ýan mak­sat­la­ryn­dan ugur alyp, üs­ta­şyr ge­çel­ge­le­riň ugur­la­ry­ny gi­ňelt­mek, ýo­lag­çy­la­ry gat­nat­ma­gyň we ýük­le­ri da­şa­ma­gyň möç­ber­le­ri­ni art­dyr­mak, ara­gat­na­şyk we mil­li kos­mos ul­ga­my­ny döw­re­bap­laş­dyr­mak, on­da gur­nal­ýan en­jam­la­ryň hä­zir­ki za­man teh­no­lo­gi­ýa­la­ry­na la­ýyk­ly­gy­ny üp­jün et­mek bo­ýun­ça giň ge­rim­li iş­le­ri ge­çi­r­mek göz öňün­de tu­tul­ýar. Bu bol­sa mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­tiň pu­dak­la­ry­nyň ösü­şi­ne we jem­gy­ýet­çi­lik hyz­mat­lar ul­ga­my­nyň kä­mil­leş­me­gi­ne iter­gi be­rer. 

Mak­sat­na­ma­la­ýyn dö­wür­de azyk önüm­le­ri­ni, il­kin­ji no­bat­da, ter önüm­le­ri uzak möh­let­le­ýin sak­la­mak, gap­la­ra gap­la­mak, da­şa­mak we ýer­le­mek ul­gam­la­ry ös­dü­ri­ler. Eke­ran­çy­lyk iş­le­ri­niň yl­my esas­da al­nyp ba­ryl­ma­gy, top­rak-ho­wa şert­le­ri­ne la­ýyk­lyk­da, ekin­le­riň et­rap­laş­dy­ryl­ma­gy do­wam et­di­ri­ler. 

Azyk se­na­ga­ty­nyň ön­dü­ri­ji­li­gi­niň ýo­kar­lan­dy­ryl­ma­gy çig ma­ly ga­lyn­dy­syz gaý­ta­dan iş­le­me­giň tä­ze in­no­wa­si­on teh­no­lo­gi­ýa­la­ry esa­syn­da al­nyp ba­ryl­ma­gy bi­len bag­ly bo­lar. Oba ho­ja­lyk önüm­le­ri­ni we azy­gy sak­la­ma­gyň hem-de da­şa­ma­gyň döw­re­bap usul­la­ry or­naş­dy­ry­lar. Azyk önüm­çi­li­gin­de ýer­li çig mal­la­ryň ula­nyl­ma­gy se­riş­de tyg­şyt­la­ma­ga we azyk se­na­ga­ty­nyň önüm­le­ri­niň özü­ne düş­ýän gym­ma­ty­ny pe­selt­mä­ge, ola­ryň bäs­deş­li­ge ukyp­ly­ly­gy­ny ýo­kar­lan­dyr­ma­ga müm­kin­çi­lik be­rer. 

Ýur­du­myz­da suw se­riş­de­le­ri­niň äh­mi­ýe­ti­ni ýo­kar­lan­dyr­ma­ga, su­wy ha­pa­lan­mak­dan, zi­bil­len­mek­den we eg­sil­mek­den go­ra­ma­gy üp­jün et­mä­ge, su­wuň ýa­ra­maz tä­si­ri­niň öňü­ni al­ma­ga hem-de ara­dan aýyr­ma­ga, suw ob­ýekt­le­ri­niň ýag­da­ýy­ny go­wu­lan­dyr­ma­ga gö­nük­di­ri­len top­lum­la­ýyn çä­re­ler al­nyp bar­lar. Şeý­le­lik­de, Pre­zi­dent Mak­sat­na­ma­sy­nyň dur­mu­şa ge­çi­ril­me­gi ne­ti­je­sin­de 2028-nji ýy­la çen­li dö­wür­de ýur­duň je­mi içer­ki önü­mi­niň ösüş dep­gi­ni­ni 6,7 gö­te­rim­den pes bol­ma­dyk de­re­je­de ga­zan­ma­ga müm­kin­çi­lik dö­rär. Ýurt bo­ýun­ça bö­lek sa­tuw ha­ryt do­la­ny­şy­gy ýo­kar­la­nar we onuň möç­be­ri (ýer­le­me­giň äh­li ugur­la­ry bo­ýun­ça) 14,5 gö­te­rim ar­tar. Da­şa­ry söw­da do­la­ny­şy­gy­nyň möç­be­ri 1,9 es­se ar­typ, ara­ta­pa­wut 1,9 es­se ýo­kar­la­nar. Je­mi içer­ki önü­miň möç­be­rin­dä­ki döw­le­te da­hyl­syz bö­le­giň pa­ýy 72 gö­te­ri­me ýe­ter. Döw­let-hu­su­sy hyz­mat­daş­ly­gy ös­dü­ri­ler.  

Dur­muş ugur­ly yk­dy­sa­dy sy­ýa­sat do­wam et­di­ri­ler, mil­li ylym we bi­lim ul­gam­la­ry­ny kä­mil­leş­dir­mek bo­ýun­ça iş­ler iler­le­di­ler. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň dur­muş ugur­ly yk­dy­sa­dy sy­ýa­sa­ty­nyň mö­hüm ug­ry bo­lan se­bit­le­ýin sy­ýa­sat ýur­duň se­bit­le­ri­ni gy­ra­deň ös­dür­mä­ge, ila­tyň ýa­şa­ýyş-dur­muş şert­le­ri­ni düýp­li ýo­kar­lan­dyr­ma­ga we hal­ka­ra öl­çeg­le­re la­ýyk ge­tir­mä­ge gö­nük­di­ri­len­dir. Şu­nuň bi­len bag­ly­lyk­da, ýur­du­my­zyň we­la­ýat­la­ry­nyň dur­muş-yk­dy­sa­dy ösü­şi ýo­ka­ry de­re­je­de saklanýar. Bu iş­le­riň ne­ti­je­sin­de zäh­met hak­la­ry­nyň möç­be­ri 1,8 es­se ar­tar. Yk­dy­sa­dy­ýe­tiň äh­li pu­dak­la­ry bo­ýun­ça 30 mü­ňe go­laý goş­ma­ça iş orny dö­re­di­ler, ýa­şa­ýyş jaý­la­ry­nyň adam ba­şy­na düş­ýän umu­my meý­da­ny 102,2 gö­te­rim ar­tar, mek­de­be çen­li ça­ga­lar eda­ra­la­ry­nyň 40-sy, umu­my bi­lim eda­ra­la­ry­nyň 54-si, ýo­ka­ry hü­när bi­li­mi eda­ra­la­ry­nyň 4-si, 10 sa­ny döw­re­bap has­sa­ha­na gur­lar, 7 sa­ny me­de­ni­ýet öýi bi­na edi­ler. Pre­zi­dent Mak­sat­na­ma­syn­da öň­de goý­lan sep­git­le­re ýet­mek mak­sa­dy bi­len, ýur­du­my­zyň önüm­çi­lik kuw­wa­ty­ny has-da pug­ta­lan­dyr­ma­ga we tä­ze­le­mä­ge, dur­muş ul­ga­my­ny ös­dür­mä­ge 278,9 mil­liard ma­nat­dan gow­rak ma­ýa go­ýum­la­r gö­nük­di­ri­ler. 

Mah­la­sy, hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň hal­ky­my­zyň aba­dan hem bag­ty­ýar dur­muş­da ýa­şa­ma­gy­na gö­nük­di­ri­len baş­lan­gyç­la­ry hem-de asyl­ly mak­sat­la­ra ni­ýet­le­nen giň möç­ber­li öz­gert­me­le­ri Ga­raş­syz­ly­gy­my­zyň we Bi­ta­rap­ly­gy­my­zyň esas­la­ry­ny ber­ki­der, ýur­du­my­zyň dur­muş-yk­dy­sa­dy taý­dan dep­gin­li ösü­şi­ni üp­jün eder. 

Ata­jan ATA­ÝEW,

Türk­me­nis­ta­nyň Ma­li­ýe we yk­dy­sa­dy­ýet mi­nistr­li­gi­niň Stra­te­gik we dur­nuk­ly ösüş mü­dir­li­gi­niň baş­ly­gy.