Ýol­lar öý bi­len öýi, halk bi­len hal­ky ýa­kyn­laş­dyr­ýar. Yn­san öm­ri, ne­sil do­wa­ma­ty ýol­lar­da be­re­ket tap­ýar. Ýol, ru­hy nuk­daý­na­zar­dan bol­şy ýa­ly, geog­ra­fik jä­het­den-de dost­luk, pa­ra­hat­çy­lyk, ag­zy­bir­lik ýa­ly dü­şün­je­le­ri özün­de jem­le­ýär. Hä­zir­ki dö­wür­de ýol dü­şün­je­si has-da gi­ňe­di: bu gün dün­ýä­de söw­da-yk­dy­sa­dy gat­na­şyk­la­ryň pug­ta­lan­dy­ryl­ma­gyn­da we öza­ra bäh­bit­li hyz­mat­daş­ly­gyň ýo­la go­ýul­ma­gyn­da ýol­la­ra, üs­ta­şyr ulag ge­çel­ge­le­ri­ne aý­ra­tyn orun de­giş­li­dir. Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň örän jaý­dar nyg­taý­şy ýa­ly, Türk­me­nis­tan Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ýü­re­gi­dir. Şo­ňa gö­rä-de, Mer­ke­zi Azi­ýa­nyň we Ýew­ro­pa­nyň amat­ly çat­ry­gyn­da ýer­leş­ýän Türk­me­nis­ta­nyň ula­gyň äh­li gör­nüş­le­ri­ni ös­dür­mek ba­bat­da giň müm­kin­çi­lik­le­ri bar. Bu bol­sa bi­ziň ýur­du­my­zyň çä­gin­de hal­ka­ra äh­mi­ýet­li de­mir, aw­to­mo­bil, de­ňiz we der­ýa, ho­wa ýol­la­ry bo­ýun­ça döw­re­bap üs­ta­şyr ulag ge­çel­ge­le­ri­ni hem-de lo­gis­tik mer­kez­le­ri eme­le ge­tir­mä­ge müm­kin­çi­lik ber­ýär. 

Mä­lim bol­şy ýa­ly, hä­zir­ki wagt­da ýur­du­myz­da aw­tou­lag, de­mir ýol we de­ňiz gat­naw­la­ry­ny ulan­mak bi­len, De­mir­ga­zyk — Gü­nor­ta, Gün­ba­tar — Gün­do­gar ugur­la­ry bo­ýun­ça ulag ul­ga­my­ny ös­dür­me­giň gel­je­gi esas­lan­dy­ry­lyp, Ýu­waş um­ma­nyn­dan Ha­zar we Ga­ra de­ňiz­le­ri­ne çen­li, Ýew­ro­pa yk­ly­my­nyň de­mir­ga­zy­gyn­dan Hin­di um­ma­ny­na çen­li uly gi­ňiş­li­gi bir­leş­di­rip bil­jek ulag halkasy dö­re­dil­ýär. Türk­me­nis­ta­nyň dur­nuk­ly ulag sy­ýa­sa­ty dün­ýä­de uly gol­da­wa eýe bol­ýar. Hut türk­men döw­le­ti­niň baş­lan­gyç­la­ry esa­syn­da BMG-niň Baş As­samb­le­ýa­sy­nyň 2014-nji ýyl­da «Dur­nuk­ly ösüş üçin hal­ka­ra hyz­mat­daş­ly­gy üp­jün et­mek­de ulag-üs­ta­şyr ge­çel­ge­le­riniň or­ny», 2015-nji ýyl­da «Dur­nuk­ly kö­pu­gur­ly ulag-üs­ta­şyr ge­çel­ge­le­riniň döredilmegine ýardam bermek maksady bilen, ulag­la­ryň äh­li gör­nüş­le­riniň arasynda hemmetaraplaýyn hyzmatdaşlygyň üpjün edilmegi ugrunda», 2017-nji ýyl­da «Dur­nuk­ly ösüş mak­sat­la­ry­ny ama­la aşyr­mak bi­len bag­ly­lyk­da ulag­la­ryň äh­li gör­nüş­le­ri­niň ara­bag­la­ny­şy­gy­ny ber­kit­mek», 2021-nji ýyl­da «Ko­ro­na­wi­rus ke­se­li­niň (COVID-19) pan­de­mi­ýa­sy we on­dan soň­ky dö­wür­de dur­nuk­ly ösüş üçin üz­nük­siz we yg­ty­bar­ly hal­ka­ra ýük da­şa­ma­la­ry üp­jün et­mek mak­sa­dy bi­len, ula­gyň äh­li gör­nüş­le­ri­niň ara­bag­la­ny­şy­gy­ny ber­kit­mek» at­ly Ka­rar­na­ma­lar ka­bul edil­di. Şeý­le-de 2011-nji ýyl­da Öz­be­gis­tan — Türk­me­nis­tan — Eý­ran — Oman — Ka­tar ulag-üs­ta­şyr ge­çel­ge­si­ni dö­ret­mek ba­ra­da Aş­ga­bat Yla­la­şy­gy­na, 2018-nji ýyl­da Türk­me­nis­ta­nyň, Azer­baý­jan Res­pub­li­ka­sy­nyň, Gru­zi­ýa Res­pub­li­ka­sy­nyň, Tür­ki­ýe Res­pub­li­ka­sy­nyň hem-de Ow­ga­nys­ta­nyň ara­syn­da hal­ka­ra ulag-üs­ta­şyr ge­çel­ge­si­ni dö­ret­mek bo­ýun­ça bäş­ta­rap­la­ýyn Yla­la­şy­ga gol çe­kil­di. BMG-niň Dur­nuk­ly ulag ul­ga­my bo­ýun­ça bi­rin­ji äh­lu­mu­my mas­la­ha­ty 2016-njy ýy­lyň no­ýab­ryn­da Aş­ga­bat­da ge­çi­ril­di. Bu fo­rum dur­nuk­ly ösü­şiň aý­ryl­maz bö­le­gi hök­mün­de hal­ka­ra ulag ul­ga­my­ny ös­dür­mek bo­ýun­ça gat­na­şyk­la­ryň tä­ze tap­gy­ry­na ba­dal­ga ber­di. 

Ulag ul­ga­myn­da­ky hyz­mat­daş­ly­gy ös­dür­mek, üs­ta­şyr ulag ge­çel­ge­le­ri­ni di­wer­si­fi­ka­si­ýa­laş­dyr­mak, bu ba­bat­da se­bi­tiň döw­let­le­ri­niň müm­kin­çi­lik­le­rin­den ýer­lik­li peý­da­lan­mak bi­len bag­la­ny­şyk­ly me­se­le­ler Mer­ke­zi Azi­ýa­nyň döw­let Baş­tu­tan­la­ry­nyň 2021-nji ýy­lyň 6-njy aw­gus­tyn­da «Awa­za» mil­li sy­ýa­hat­çy­lyk zo­la­gyn­da ge­çi­ri­len üçün­ji kon­sul­ta­tiw du­şu­şy­gyn­da, şol ýy­lyň no­ýabr aýyn­da tür­ki dil­li döw­let­le­riň Baş­tu­tan­la­ry­nyň Stam­bul sam­mi­tin­de, şeý­le-de no­ýabr aýy­nyň ahy­ryn­da Yk­dy­sa­dy Hyz­mat­daş­lyk Gu­ra­ma­sy­nyň Türk­me­nis­ta­nyň baş­lyk­lyk et­me­gin­de ýo­ka­ry de­re­je­de ge­çi­ri­len 15-nji sam­mi­tin­de ara al­nyp mas­la­hat­la­şy­lan we yla­la­şy­lan esa­sy me­se­le­le­riň ha­ta­ryn­da bol­dy. Bu ýag­daý­lar we ga­za­ny­lan yla­la­şyk­lar Türk­me­nis­ta­nyň baş­lan­gy­jy, ta­gal­la­la­ry ne­ti­je­sin­de ulag ul­ga­myn­da ama­la aşy­ryl­ýan hal­ka­ra, şeý­le-de mil­li de­re­je­dä­ki tas­la­ma­la­ryň dün­ýä­niň ho­ja­lyk gat­na­şyk­la­ry­ny ber­kit­mek üçin ne­neň­si der­wa­ýys­dy­gy­ny ýü­ze çy­kar­ýar. 

«Hal­kyň Ar­ka­dag­ly za­ma­na­sy» ýy­ly­nyň 14-nji ýan­wa­ryn­da «Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň ulag dip­lo­ma­ti­ýa­sy­ny ös­dür­me­giň 2022 — 2025-nji ýyl­lar üçin Mak­sat­na­ma­sy» tas­syk­la­ny­lyp, on­da stra­te­gik taý­dan äh­mi­ýet­li çä­re­ler göz öňün­de tu­tuldy. Olar, hu­su­san-da, ýur­du­my­zyň ulag ul­ga­my­nyň we hal­ka­ra ulag hyz­mat­daş­ly­gy­nyň hu­kuk bin­ýa­dy­ny has-da kä­mil­leş­dir­mek­den; hal­ka­ra gu­ra­ma­lar, şol san­da BMG hem-de onuň se­bit­le­ýin ko­mis­si­ýa­la­ry, ýag­ny Ýew­ro­pa yk­dy­sa­dy ko­mis­si­ýa­sy, Azi­ýa — Ýu­waş um­ma­n se­bi­ti üçin Yk­dy­sa­dy we Dur­muş ko­mis­si­ýa­sy, şeý­le-de ýö­ri­te­leş­di­ri­len hal­ka­ra ulag we lo­gis­tik gu­ra­ma­lar bi­len hyz­mat­daş­ly­gyň ös­dü­ril­me­gin­den; Türk­me­nis­ta­nyň Ýew­ro­pa — Kaw­kaz — Azi­ýa hal­ka­ra ulag ge­çel­ge­si (TRACEKA) Hö­kü­me­ta­ra ko­mis­si­ýa­sy­na go­şu­lyş­ma­gy bo­ýun­ça iş­le­ri ge­çir­mek­den, bu ugur bo­ýun­ça üs­ta­şyr ulag ýol­la­ry­nyň Türk­me­nis­ta­nyň üs­tün­den geç­me­gi­ni ga­zan­mak­dan; ýur­du­my­zyň yk­dy­sa­dy­ýe­ti­niň ulag pu­da­gy­ny san­ly ul­ga­ma ge­çir­me­giň çäk­le­rin­de BMG-niň ýö­ri­te­leş­di­ri­len eda­ra­la­ry bi­len ne­ti­je­li hyz­mat­daş­ly­gy alyp bar­mak­dan; ba­dal­ga ber­len iri hal­ka­ra we se­bi­ta­ra tas­la­ma­la­ry ama­la aşyr­mak we ola­ryň ne­ti­je­li­li­gi­ni ýo­kar­lan­dyr­mak ba­bat­da iş­le­ri ge­çir­mek­den yba­rat­dyr. 

Hä­zir­ki za­man üs­ta­şyr ulag dü­züm­le­ri­ni dö­ret­mek ýur­du­myz­da ile­ri tu­tul­ýan stra­te­gik we­zi­pe ha­sap­lan­ýar. Türk­me­nis­tan ulag ul­ga­myn­da giň hal­ka­ra hyz­mat­daş­ly­gy ös­dür­mek, äh­li ýurt­la­ryň we halk­la­ryň bäh­bit­le­ri­ne la­ýyk gel­ýän mö­hüm baş­lan­gyç­la­ry öňe sür­mek bi­len çäk­len­me­ýär, bu baş­lan­gyç­la­ry iş ýü­zün­de dur­mu­şa ge­çir­mek üçin ne­ti­je­li çä­re­le­ri hem gör­ýär. Biz mu­ňa şu ýy­lyň 1 — 4-nji ap­re­lin­de Hin­dis­tan Res­pub­li­ka­sy­nyň Pre­zi­den­ti Ram Nath Ko­win­diň Türk­me­nis­ta­na ama­la aşy­ran döw­let sa­pa­ry­nyň do­wa­myn­da ge­çi­ri­len türk­men-hin­di gep­le­şik­le­ri­niň ne­ti­je­le­ri bo­ýun­ça gol çe­ki­len res­mi­na­ma­la­ryň my­sa­lyn­da hem aý­dyň göz ýe­tir­dik. Iki ýur­duň Pre­zi­dent­le­ri hin­di de­ňiz ter­mi­nal­la­ry­na bar­ýan Ýew­ra­zi­ýa ge­çel­ge­le­ri­ni dö­ret­mek bo­ýun­ça yla­laş­dy­lar. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz Ser­dar Berdimuhamedow Ça­ba­har we Türk­men­ba­şy Hal­ka­ra deňiz port­la­ry­nyň ara­syn­da hyz­mat­daş­lyk et­mek ha­kyn­da gö­ni gep­le­şik­le­ri gu­ra­mak, şeý­le hem BMG-niň ho­wan­dar­ly­gyn­da se­bi­ta­ra ulag gat­naw­la­ry­ny ös­dür­mek bo­ýun­ça Ýö­ri­te mak­sat­na­ma­ny dö­ret­mek ýa­ly baş­lan­gyç­la­ry öňe sür­di. Mu­nuň özi ýur­du­my­zy hal­ka­ra ulag-kom­mu­ni­ka­si­ýa dü­zü­mi­ne goş­mak üçin oňyn şert­le­ri üp­jün eder. 

Bil­şi­miz ýa­ly, şu ýy­lyň mart aýyn­da ka­bul edi­len «Ber­ka­rar döw­le­tiň tä­ze eý­ýa­my­nyň Gal­ky­ny­şy: Türk­me­nis­ta­ny 2022 — 2052-nji ýyl­lar­da dur­muş-yk­dy­sa­dy taý­dan ös­dür­me­giň Mil­li mak­sat­na­ma­syn­da» ýur­du­my­zyň ulag ul­ga­my­ny gel­jek 30 ýyl­da ös­dür­me­giň hem ugur­la­ry kes­git­len­ýär. Şo­ňa la­ýyk­lyk­da, or­ta möh­let­le­ýin dö­wür­de mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­tiň mö­hüm bö­le­gi bo­lup du­ran ulag-lo­gis­tik, ara­gat­na­şyk we mag­lu­mat­ teh­no­lo­gi­ýa­la­ry ul­gam­la­ry­nyň kä­mil­leş­di­ril­me­gi­niň do­wam et­di­ril­me­gi, dün­ýä yk­dy­sa­dy ul­ga­my­na ne­ti­je­li ara­laş­ma­gyň tä­ze stra­te­gik ugur­la­ry­nyň kes­git­len­me­gi me­ýil­leş­di­ril­ýär. Ulag-lo­gis­tik ul­ga­my yk­dy­sa­dy­ýe­tiň dur­nuk­ly ösü­şi­ni üp­jün et­me­giň mö­hüm bö­le­gi bol­mak bi­len, dün­ýä­niň se­bit­le­ri­ni we yk­lym­la­ry­ny bir­leş­di­ri­ji güý­je öw­rül­ýär. Şun­da ýur­du­my­zyň geog­ra­fik taý­dan amat­ly ýer­le­şi­şi­ni, müm­kin­çi­lik­le­ri­ni ulan­ma­gyň ha­sa­by­na mil­li ösü­şi üp­jün et­mek­de ze­rur bo­lan geo­sy­ýa­sy we geoyk­dy­sa­dy bäh­bit­ler hem öňe sü­rül­ýär. Şol bir wag­tyň özün­de Türk­me­nis­ta­nyň iň döw­re­bap ulag-üs­ta­şyr lo­gis­tik dü­zü­mi­ni çalt ke­ma­la ge­tir­mek ba­ba­tyn­da, şeý­le hem Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­ny gaý­ta­dan di­kelt­mek bo­ýun­ça gel­jek ýyl­lar­da ädil­jek ädim­ler di­ňe bir mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ziň ösü­şi­ne däl-de, eý­sem, se­bi­tiň we dün­ýä­niň ösü­şi­ne-de goşmaça iter­gi be­rer. 

Ulag-kom­mu­ni­ka­si­ýa ul­ga­myn­da Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­myz ta­ra­pyn­dan ba­şy baş­la­nan döw­let­li iş­le­ri hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz Ser­dar Berdimuhamedow üs­tün­lik­li do­wam et­dir­ýär. Ul­ga­myň mad­dy-en­jam­la­ýyn bin­ýa­dy­nyň pug­ta­lan­ma­gy, ila­ta edil­ýän hyz­mat­la­ryň hi­li­niň ýo­kar­lan­dy­ryl­ma­gy ug­run­da yzy­gi­der­li iş­ler al­nyp ba­ryl­ýar. Jem­gy­ýet­çi­lik ulag­la­ry­nyň hyz­ma­ty gün­sa­ýyn döw­re­bap­laş­dy­ryl­ýar. Mil­li Li­de­ri­miz «Öm­rü­miň man­ysy» at­ly tä­ze ki­ta­byn­da ulag­la­ryň gör­nüş­le­ri, dost-do­gan­lyk ýol­la­ry­nyň çe­kil­me­gi, ola­ryň hä­si­ýet­na­ma­la­ry ha­kyn­da hem söh­bet aç­mak bi­len, dün­ýä­de ula­gyň il­kin­ji gör­nüş­le­ri­niň ýü­ze çyk­ma­gyn­da ata-ba­ba­la­ry­my­zyň bi­ti­ren hyz­ma­ty­na ýo­ka­ry ba­ha ber­ýär. Ki­tap­da bu ba­ra­da şeý­le ýa­zyl­ýar: «Mun­dan müň­ler­çe ýyl­lar ozal öz be­dew­le­ri­ni ke­ma­la ge­tir­mek bi­len ata-ba­ba­la­ry­myz dün­ýä­niň iň ýyn­dam ula­gy­ny dö­re­dip­dir­ler! Dün­ýä­niň iň naý­ba­şy, iň kä­mil, iň amat­ly, iň ra­hat, iň gö­zel ula­gy­ny!.. Şu gün­ki dün­ýä­de ýa­şap, şu gü­nüň ulag­la­ryn­dan, beý­le­ki dür­li teh­ni­ka­la­ryn­dan peý­da­lan­maz­ly­gyň müm­kin däl­di­gi hem düş­nük­li­dir. El­bet­de, bu eý­ýäm bir­ne­me baş­ga gür­rüň we şol bir wag­tyň özün­de be­dew at bi­len bag­la­ny­şyk­ly ýaň­ky aý­dan­la­rym­dan ga­ty bir aý­ry­baş­ga gür­rüň hem däl. Me­niň ulag­la­ra bo­lan bu ga­raý­şym ola­ryň dür­li gör­nüş­le­ri­ni, we­lo­si­ped­den baş­lap, uçar­la­ra çen­li — ýer­de, suw­da, ho­wa­da ýö­re­ýän dür­li ulag­la­ry sü­rüp gör­mek, ola­ry do­lan­dyr­mak ba­şar­ny­gy­ny kä­mil­leş­dir­mek is­le­gi­mi dö­red­ýär». 

Şeý­le­lik­de, «Ber­ka­rar döw­le­tiň tä­ze eý­ýa­my­nyň Gal­ky­ny­şy: Türk­me­nis­ta­ny 2022 — 2052-nji ýyl­lar­da dur­muş-yk­dy­sa­dy taý­dan ös­dür­me­giň Mil­li mak­sat­na­ma­sy» gür­rü­ňi edil­ýän ugur­da öň­de dur­ýan we­zi­pe­le­ri üs­tün­lik­li ýe­ri­ne ýe­tir­mek­de yg­ty­bar­ly bin­ýat bo­lup hyz­mat ed­ýär. 

My­rat NUR­MÄM­ME­DOW,

Türk­me­nis­ta­nyň Te­le­kom­mu­ni­ka­si­ýa­lar we in­for­ma­ti­ka ins­ti­tu­ty­nyň uly mu­gal­ly­my.