Go­laý­da paý­tag­ty­myz­da De­mir ýol­la­ryň hyz­mat­daş­ly­gy gu­ra­ma­sy­nyň (DÝHG) ag­za döw­let­le­ri­niň de­mir ýol ulag­la­ry eda­ra­la­ry­nyň ýol­baş­çy­la­ry­nyň we jo­gap­kär we­kil­le­ri­niň mas­la­ha­ty­nyň XXXVIII mej­li­si üs­tün­lik­li ge­çi­ril­di. Şu gün­ler bol­sa onuň jem­le­ri bo­ýun­ça ka­bul edi­len Aş­ga­bat Jar­na­ma­sy­nyň äh­mi­ýe­ti­ne ba­gyş­la­nan mas­la­hat­lar iş­jeň hä­si­ýe­te eýe bol­ýar. Düýn Türk­me­nis­ta­nyň Da­şa­ry iş­ler mi­nistr­li­gi­niň Hal­ka­ra gat­na­şyk­la­ry ins­ti­tu­tyn­da «Türk­me­nis­ta­nyň ulag dip­lo­ma­ti­ýa­sy­ny ös­dür­mek ba­ba­tyn­da hal­ka­ra hyz­mat­daş­ly­gy» ady bi­len gu­ra­lan mas­la­hat­da-da bu mö­hüm ugur­da ýur­du­my­zyň öňe sür­ýän baş­lan­gyç­la­ry­na aý­ra­tyn üns çe­kil­di.

Mä­lim bol­şy ýa­ly, ga­dy­my dö­wür­ler­de se­bi­tiň iň mö­hüm söw­da ýol­la­ry üs­tün­den ge­çen Türk­me­nis­ta­na ýe­di ýo­luň çat­ry­gy hök­mün­de ga­ra­lyp­dyr. Tä­ze ta­ry­hy dö­wür­de ýur­du­myz Ýew­ra­zi­ýa yk­ly­my­nyň äh­li döw­let­le­ri­niň we halk­la­ry­nyň gül­läp ös­me­gi ug­run­da öza­ra bäh­bit­li söw­da-yk­dy­sa­dy gat­na­şyk­la­ry ýo­la goý­mak üçin ulag ul­ga­myn­da öz müm­kin­çi­lik­le­ri­ni dur­mu­şa ge­çir­mä­ge ça­lyş­ýar. Soň­ky ýyl­lar­da uly ösüş­le­re eýe bol­ýan mil­li de­mir ýol pu­da­gy hä­zir­ki wagt­da ösü­şiň tä­ze tap­gy­ry­na ga­dam bas­ýar. Bu ba­bat­da şu ýy­lyň 15 — 19-njy ap­re­lin­de Aş­ga­bat­da ge­çi­ri­len De­mir ýol­la­ryň hyz­mat­daş­ly­gy gu­ra­ma­sy­nyň ag­za döw­let­le­ri­niň de­mir ýol ulag­la­ry eda­ra­la­ry­nyň ýol­baş­çy­la­ry­nyň we jo­gap­kär we­kil­le­ri­niň mas­la­ha­ty­nyň XXXVIII mej­li­si we onuň ne­ti­je­le­ri bo­ýun­ça ka­bul edi­len Aş­ga­bat Jar­na­ma­sy hem mö­hüm äh­mi­ýe­te eýe bol­dy. Mas­la­ha­ta gat­na­şy­jy­lar BMG-niň Baş As­samb­le­ýa­sy ta­ra­pyn­dan mul­ti­mo­dal üs­ta­şyr ge­çel­ge­le­ri dö­ret­mä­ge ýar­dam ber­mek mak­sa­dy bi­len, ula­gyň äh­li gör­nüş­le­ri­niň ara­syn­da hem­me­ta­rap­la­ýyn gat­na­şyk­la­ry üp­jün et­mek ul­ga­myn­da Ka­rar­na­ma­la­ryň ka­bul edil­me­gin­de Türk­me­nis­ta­nyň baş­lan­gyç­la­ry­ny we ta­gal­la­la­ry­ny, şeý­le hem Dur­nuk­ly ösüş mak­sat­la­ry­na ýet­mek üçin ula­gyň äh­mi­ýe­ti­ni nyg­ta­dy­lar.

Türk­me­nis­tan Ga­raş­syz­ly­gy­ny ga­za­nan il­kin­ji ýyl­la­ryn­dan goň­şu­la­ry bi­len ta­ryh­dan gel­ýän gat­na­şyk­la­ry di­kelt­mä­ge ýar­dam ber­jek ulag ýol­la­ry­ny çek­mä­ge aý­ra­tyn üns ber­di. Hu­su­san-da, ýur­du­myz 1994-nji ýyl­dan bä­ri De­mir ýol­la­ryň hyz­mat­daş­ly­gy gu­ra­ma­sy­nyň ag­za­sy bol­mak bi­len, mil­li de­re­je­de de­mir ýol ula­gy dü­züm­le­ri­niň saz­la­şyk­ly ös­dü­ril­me­gi, se­bit de­re­je­sin­de ut­ga­şyk­ly ulag sy­ýa­sa­ty­nyň ama­la aşy­ryl­ma­gy esa­syn­da hal­ka­ra üs­ta­şyr ýük­le­ri da­şa­ma­gyň ugur­la­ry­ny gi­ňelt­mek­de wa­jyp or­ny eýe­le­ýär. Türk­me­nis­tan GDA ýurt­la­ry­nyň ara­syn­da il­kin­ji bo­lup öz goň­şy döw­let­le­ri­ne ta­rap de­mir ýol­la­ry çe­ken döw­let­dir. Gür­rüň Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ug­ru­ny po­lat ýol­lar ar­ka­ly ke­sip geç­ýän Tran­sa­zi­ýa de­mir ýo­ly tas­la­ma­sy­nyň mö­hüm hal­ka­sy bo­lan Te­jen — Sa­rahs— Ma­şat de­mir ýo­ly ba­ra­da bar­ýar. 1996-njy ýyl­da açy­lan bu ýo­luň Ga­raş­syz­ly­gy­my­zyň il­kin­ji ýyl­la­ryn­da, türk­men yk­dy­sa­dy­ýe­ti­niň dün­ýä­niň ho­ja­lyk gat­na­şyk­la­ry ul­ga­my­na go­şu­ly­şyp baş­lan döw­rün­de Türk­me­nis­ta­nyň ösü­şi üçin giň müm­kin­çi­lik­le­ri açan­dy­gy­ny aý­ra­tyn nyg­ta­mak ze­rur. Eý­ra­nyň de­mir­ga­zy­gy­ny onuň gün­do­ga­ry bi­len bir­leş­dir­ýän Bafk — Ben­der-Ab­bas de­mir ýo­lu­nyň 2005-nji ýyl­da Te­jen — Ma­şat ýo­lu­na sep­len­me­gi esa­syn­da Türk­me­nis­ta­nyň Pars aý­la­gy­nyň, Hind um­ma­ny­nyň se­bi­tin­dä­ki döw­let­ler bi­len söw­da ara­gat­na­şy­gy­na giň ýol açyl­dy. Ben­der-Ab­bas por­ty ýük­le­riň we ha­ryt­la­ryň şon­dan aň­ryk In­do­ne­zi­ýa, Arap deň­zi, Hind um­ma­ny ýurt­la­ry­na el­til­me­gi­ni üp­jün ed­ýär.

Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­myz 2007-nji ýy­lyň iýu­nyn­da Eý­ran Ys­lam Res­pub­li­ka­sy­na ama­la aşy­ran il­kin­ji res­mi sa­pa­ry wag­tyn­da Eý­ra­na Türk­men­ba­şy — Gür­gen ara­ly­gyn­da tä­ze de­mir ýo­ly gur­mak tek­li­bi bi­len ýüz­le­nip­di. Mu­nuň özi De­mir­ga­zyk — Gü­nor­ta ulag ge­çel­ge­si­niň mö­hüm hal­ka­sy­dyr. As­lyn­da, Türk­me­nis­ta­nyň dün­ýä ulag lo­gis­ti­ka­syn­da bu mö­hüm ar­te­ri­ýa­ny dö­ret­me­giň göz­ba­şyn­da du­ran­dy­gy­ny bel­le­mek ge­rek. 2007 — 2014-nji ýyl­lar­da Ga­za­gys­ta­nyň, Türk­me­nis­ta­nyň we Eý­ra­nyň de­mir ýol­la­ry­ny bi­rik­di­ren Uzen — Gy­zyl­ga­ýa — Be­re­ket — Et­rek — Gür­gen de­mir ýol ge­çel­ge­si gu­rul­dy. Bu bol­sa ulag-kom­mu­ni­ka­si­ýa ul­ga­myn­da se­bi­ta­ra hyz­mat­daş­ly­gyň tä­ze, düýp­li tas­la­ma­sy hök­mün­de yk­rar edil­di. Eý­sem, tä­ze de­mir ýo­luň, il­kin­ji no­bat­da, ony gu­ru­jy döw­let­ler üçin äh­mi­ýe­ti nä­hi­li? Bu so­wa­la jo­gap ber­len­de, yk­dy­sa­dy gir­de­ji­ler­den ozal, hal­ka­ra gi­ňiş­lik­de Aý­lag ýurt­la­ry­nyň hem-de Mer­ke­zi Azi­ýa we Ha­zar­ýa­ka se­bi­ti­niň dün­ýä­niň geo­sy­ýa­sy we geoyk­dy­sa­dy gi­ňiş­li­gin­de mö­hüm äh­mi­ýet­li çat­ry­ga öw­rü­len­di­gi­ni na­za­ra al­mak ýer­lik­li bo­lar. Bu — me­se­lä­niň wa­jyp sy­ýa­sy ta­ra­py. Onuň yk­dy­sa­dy ta­ra­py ba­ra­da aý­dy­lan­da bol­sa, ol se­bi­tiň döw­let­le­ri­ne Aý­lag ýurt­la­ry­na gö­ni çyk­mak müm­kin­çi­li­gi­ni dö­red­ýär.

Bu de­mir ýo­luň hyz­ma­tyn­dan peý­da­lan­ma­ga dün­ýä­niň dür­li ýurt­la­ry uly gy­zyk­lan­ma bil­dir­ýär­ler. Çün­ki ol iň amat­ly, yk­dy­sa­dy taý­dan bäh­bit­li, on­lar­ça döw­let üçin mö­hüm üs­ta­şyr ulag ug­ru­dyr. Tu­tuş Ýew­ro­pa, Rus­si­ýa, Mer­ke­zi Azi­ýa ýurt­la­ry gys­gal­dy­lan ugur ar­ka­ly gü­nor­ta de­ňiz­le­ri­ne çyk­ma­ga müm­kin­çi­lik al­dy­lar. Beý­le­ki bir ta­rap­dan, şu­nuň ýa­ly müm­kin­çi­lik Aý­la­gyň ýurt­la­ry­na de­mir­ga­zyk ugur bo­ýun­ça hem dö­re­di. Bir söz­de aý­dy­lan­da, tas­la­ma­nyň yk­dy­sa­dy äh­mi­ýe­ti­ni, bäh­bi­di­ni wagt bireý­ýäm su­but et­di. Tu­tuş yk­ly­myň ulag lo­gis­ti­ka­syn­da der­wa­ýys or­na eýe bo­lan bu de­mir ýol bo­ýun­ça mö­hüm hal­ka­ra ýük­le­riň üs­ta­şyr gat­na­wy ama­la aşy­ryl­ýar. Bel­le­me­li zat, De­mir­ga­zyk — Gü­nor­ta ulag ge­çel­ge­si bo­ýun­ça ýük­le­ri da­şa­mak has am at­ly­dyr. Çün­ki onuň geç­ýän ug­ry Su­es ka­na­ly­nyň üs­ti bi­len geç­ýän ýol­dan üç es­se gys­ga­dyr.

Türk­me­nis­tan hal­ka­ra we se­bi­ta­ra gu­ra­ma­la­ry­nyň meý­dan­ça­syn­da Ýew­ra­zi­ýa­da köp­şa­ha­ly hal­ka­ra ulag ge­çel­ge­le­ri­ni gur­mak ug­run­da yzy­gi­der­li çy­kyş edip gel­ýär. Bu ba­bat­da ýur­du­myz Yk­dy­sa­dy Hyz­mat­daş­lyk Gu­ra­ma­sy­nyň, Şan­haý Hyz­mat­daş­lyk Gu­ra­ma­sy­nyň, Ga­raş­syz Döw­let­le­riň Ar­ka­la­şy­gy­nyň, Ýew­ro­pa­da Howp­suz­lyk we Hyz­mat­daş­lyk Gu­ra­ma­sy­nyň, Ýew­ro­pa — Kaw­kaz — Azi­ýa ulag ge­çel­ge­si­niň hö­kü­me­ta­ra to­pa­ry­nyň (TRACECA) çäk­le­rin­de ne­ti­je­li hyz­mat­daş­ly­gy alyp bar­ýar. Uzak ara­lyk­la­ra ýük da­şa­ma­lar­da esa­sy or­ny eýe­le­ýän de­mir ýol pu­da­gy­nyň ös­dü­ril­me­gi äh­li gy­zyk­lan­ma bil­dir­ýän hyz­mat­daş ýurt­lar bi­len söw­da-yk­dy­sa­dy gat­na­şyk­la­ryň pug­ta­lan­dy­ryl­ma­gy­ny mak­sat edin­ýän Türk­me­nis­tan­da ile­ri tu­tul­ýan ugur­la­ryň bi­ri bo­lup dur­ýar. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň ýur­du­my­zyň çäk taý­dan amat­ly ýer­leş­me­gi­ni na­za­ra al­mak bi­len, ulag ul­ga­myn­da hal­ka­ra hyz­mat­daş­ly­gy gi­ňelt­mek bo­ýun­ça dur­mu­şa ge­çir­ýän sy­ýa­sa­ty hem bu ugur­da­ky iş­le­re gö­nü­den-gö­ni ýar­dam ber­ýär. «Türk­me­nis­ta­nyň ulag dip­lo­ma­ti­ýa­sy­ny ös­dür­me­giň 2022 — 2025-nji ýyl­lar üçin Mak­sat­na­ma­syn­da» ula­gyň äh­li gör­nüş­le­ri­niň mad­dy-teh­ni­ki bin­ýa­dy­ny hem­me­ta­rap­la­ýyn döw­re­bap­laş­dyr­mak, döw­re­bap ýö­ri­te­leş­di­ri­len inf­rast­ruk­tu­ra­ny dö­ret­mek, Türk­me­nis­ta­nyň üs­ta­şyr ulag ge­çel­ge­le­ri­niň se­bit mer­ke­zi hök­mün­dä­ki or­nu­ny mun­dan beý­läk-de ber­kit­mek bi­len bag­ly stra­te­gik ugur­lar göz öňün­de tu­tul­ýar.

Aş­ga­bat­da ge­çi­ri­len DÝHG-niň mej­li­sin­de ýur­du­my­zyň ulag bo­ýun­ça 10-dan gow­rak hal­ka­ra kon­wen­si­ýa gat­naş­ýan­dy­gy, Dur­nuk­ly ulag ul­ga­my bo­ýun­ça bi­rin­ji äh­lu­mu­my mas­la­ha­ty ge­çir­mek baş­lan­gy­jy­ny öňe sü­ren­di­gi bel­le­nil­di. Türk­me­nis­ta­nyň baş­lan­gy­jy esa­syn­da BMG-niň Baş As­samb­le­ýa­sy dür­li ýyl­lar­da köp­ta­rap­la­ýyn ulag hyz­mat­daş­ly­gy­ny ös­dür­mä­ge gö­nük­di­ri­len bir­nä­çe Ka­rar­na­ma­la­ry ka­bul et­di. Türk­me­nis­ta­nyň hal­ka­ra de­mir ýol ulag­la­ry­ny ös­dür­mek bo­ýun­ça hyz­mat­daş­ly­gy yk­dy­sa­dy, mag­lu­mat, yl­my, teh­ni­ki we daş­ky gur­şaw bi­len bag­la­ny­şyk­ly me­se­le­le­ri çöz­mek­de DÝHG-ä ag­za ýurt­la­ryň ara­syn­da­ky gat­na­şyk­la­ry gi­ňelt­me­giň der­wa­ýys ugur­la­ry­na gö­nük­di­ri­len­dir.

Mil­li Li­de­ri­miz Gurbanguly Berdimuhamedow: «Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň dip­lo­ma­ti­ýa­sy äh­li ba­bat­da iş ýü­zün­de anyk ugur­la­ra gö­nük­di­ril­ýär we tä­ze maz­mun bi­len baý­laş­dy­ryl­ýar. Hä­zir­ki dö­wür­de bu dip­lo­ma­ti­ýa örän uly äh­mi­ýe­te eýe­dir» di­ýip bel­le­ýär. Türk­me­nis­ta­nyň üçün­ji müň­ýyl­lyk­da tä­ze aw­to­mo­bil we de­mir ýol­la­ry, de­ňiz port­la­ry­ny, köp­rü­le­ri gu­rup, Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­ny gaý­ta­dan di­kelt­me­gi ugur edin­ýän stra­te­gi­ýa­sy bol­sa umu­my aba­dan­çy­ly­gyň mak­sat­la­ry­na la­ýyk gel­ýär.

Ju­ma­my­rat GUR­BAN­GEL­DI­ÝEW,

Türk­me­nis­ta­nyň Da­şa­ry iş­ler mi­nistr­li­gi­niň Hal­ka­ra gat­na­şyk­la­ry ins­ti­tu­ty­nyň rek­to­ry.