Türk­me­nis­tan döw­le­ti­miz­de dur­muş-yk­dy­sa­dy ul­ga­my­nyň kä­mil­leş­di­ril­me­gi esa­sy we­zi­pe­le­riň bi­ri hök­mün­de kes­git­le­ni­lip, bi­lim we ylym ul­ga­my­ny ös­dür­mek, sag­ly­gy go­raý­şyň we beý­le­ki ul­gam­la­ryň mad­dy-en­jam­la­ýyn bin­ýa­dy­ny döw­re­bap­laş­dyr­mak bo­ýun­ça mak­sat­na­ma­lar ýe­ri­ne ýe­ti­ril­ýär. Ila­tyň ýa­şa­ýyş-dur­muş şert­le­ri­ni mun­dan beý­läk-de ýo­kar­lan­dyr­mak ba­bat­da giň ge­rim­li me­ýil­na­ma­la­ýyn iş­ler al­nyp ba­ryl­ýar. 

ХХI asy­ryň ba­şyn­da ýur­du­myz­da dur­muş in­no­wa­si­ýa­la­ry­ny gol­da­ma­gyň ze­rur­ly­gy ýü­ze çyk­dy. 2010-njy ýyl­da tas­syk­la­nan «Türk­me­nis­ta­nyň dur­muş-yk­dy­sa­dy ösü­şi­niň 2011 — 2030-njy ýyl­lar üçin mil­li Mak­sat­na­ma­sy» ýur­du­my­zyň yk­dy­sa­dy ösü­şi­ni dur­mu­şa gö­nük­di­ri­len in­no­wa­si­ýa nus­ga­sy­na ge­çir­me­giň esa­sy ugur­la­ry­ny kes­git­le­di. Bu res­mi­na­ma­nyň mak­sa­dy­na we we­zi­pe­le­ri­ne la­ýyk­lyk­da, ila­tyň mad­dy hal-ýag­da­ýy­nyň de­re­je­si­ni düýp­li ýo­kar­lan­dyr­mak, ba­zar-yk­dy­sa­dy we ins­ti­tu­sio­nal öz­gert­me­le­ri çuň­laş­dyr­mak, mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­tiň in­no­wa­si­ýa ösü­şi­ni ga­zan­mak, dur­muş ul­ga­myn­da hyz­mat­la­ry hil taý­dan kä­mil­leş­dir­me­giň ne­ti­je­sin­de, ada­myň ru­hy taý­dan ösü­şi­niň ýo­ka­ry de­re­je­ler­de bol­ma­gy­ny üp­jün et­mek we beý­le­ki­ler göz öňün­de tu­tul­ýar. Bu iş­ler ge­ri­mi hem-de äh­mi­ýe­ti ba­ba­tyn­da mak­sat­na­ma­la­ýyn stra­te­gi­ýa hök­mün­de hal­ky­my­zyň dur­muş şert­le­ri­niň düýp­li go­wu­lan­dy­ryl­ma­gy­na gö­nük­di­ri­len­dir. 

Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz Ser­dar Berdimuhamedowyň 2022-nji ýy­lyň 13-nji ma­ýyn­da san­ly ul­gam ar­ka­ly ge­çi­ren Türk­me­nis­ta­nyň Mi­nistr­ler Ka­bi­ne­ti­niň no­bat­da­ky mej­li­sin­de ýur­du­myz­da san­ly ul­ga­my or­naş­dyr­mak bo­ýun­ça öň­de dur­ýan gaý­ra­go­ýul­ma­syz we­zi­pe­le­re üns çe­kil­di. 

ХХI asyr­da mag­lu­mat-kom­mu­ni­ka­si­ýa teh­no­lo­gi­ýa­la­ry­nyň ösü­şi­niň top­la­nan kuw­wa­ty dür­li gör­nüş­li dur­muş-yk­dy­sa­dy ul­gam­lar­da (dün­ýä yk­dy­sa­dy­ýe­tin­den baş­lap, ho­ja­ly­gy alyp bar­ma­gyň aý­ra­tyn sub­ýekt­le­ri­ne çen­li) bo­lup ge­çen düýp­li öz­gert­me­le­riň esa­sy se­bä­bi­ni şert­len­dir­di. Şu­nuň bi­len bag­ly­lyk­da, san­ly­laş­dyr­mak mil­li we äh­lu­mu­my yk­dy­sa­dy­ýe­tiň ösü­şi­niň esa­sy se­riş­de­si­ne öw­rül­di.  

Mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ziň äh­li ul­gam­la­ry­na we pu­dak­la­ry­na san­ly teh­no­lo­gi­ýa­la­ryň or­naş­dy­ryl­ma­gy «Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň ýur­du­my­zy 2019 — 2025-nji ýyl­lar­da dur­muş-yk­dy­sa­dy taý­dan ös­dür­me­giň Mak­sat­na­ma­sy­nyň» baş ug­ry hem-de ony ösen ýurt­la­ryň de­re­je­si­ne çyk­ma­gyň, bi­lim­le­re we in­no­wa­si­ýa­la­ra da­ýan­ýan yk­dy­sa­dy ösü­şiň dur­nuk­ly dep­gin­le­ri­ni üp­jün et­me­giň mö­hüm şer­ti bo­lup dur­ýar. Bu we­zi­pe­le­riň oňyn çö­zül­me­gi, şeý­le hem BMG ag­za ýurt­la­ryň, şol san­da bi­ziň döw­le­ti­mi­ziň hem ka­bul eden 2030-njy ýy­la çen­li Dur­nuk­ly ösüş mak­sat­la­ry­nyň ýe­ri­ne ýe­ti­ril­me­gi­ne ýar­dam ber­ýär. 

«Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň ýur­du­my­zy 2019 — 2025-nji ýyl­lar­da dur­muş-yk­dy­sa­dy taý­dan ös­dür­me­giň Mak­sat­na­ma­syn­da» gu­ra­ma­lar ta­ra­pyn­dan ha­sa­bat­ly­ly­gyň elekt­ron gör­nüş­de al­şyl­ma­gy­ny ýo­la goý­mak, Türk­me­nis­ta­nyň Pen­si­ýa gaz­na­sy­nyň ul­ga­myn­da dur­muş tö­leg­le­ri­ni ama­la aşyr­mak­da äti­ýaç­lan­dy­ry­lan­la­ry ha­sa­ba al­mak­da, ola­ryň mag­lu­mat­la­ry­ny do­lan­dyr­mak­da aw­to­mat­laş­dy­ry­lan ul­ga­myň müm­kin­çi­lik­le­ri­niň art­dy­ryl­ma­gy, bir bi­te­wi mer­kez­leş­di­ri­len ul­ga­myň dö­re­dil­me­gi, Pen­si­ýa gaz­na­sy­nyň eda­ra­la­ryn­da ila­ta In­ter­ne­tiň üs­ti bi­len mag­lu­mat­la­ry ýe­tir­me­gi ýo­la goý­mak ýa­ly we­zi­pe­ler göz öňün­de tu­tul­ýar. Adam­lar üçin pen­si­ýa üp­jün­çi­li­gin­de öz­le­ri­ne da­hyl­ly mag­lu­mat­la­ry uzak ara­dan al­ma­ga müm­kin­çi­lik­le­riň dö­re­dil­me­gi, pen­si­ýa äti­ýaç­lan­dyr­ma ul­ga­myn­da äti­ýaç­lan­dyr­ýan­lar üçin ha­sa­bat­la­ry taý­ýar­la­ma­gyň, iber­me­giň we ka­bul et­me­giň, şol san­da uzak ara­dan ka­bul et­me­giň usu­ly­ny kä­mil­leş­dir­mek we In­ter­ne­tiň müm­kin­çi­lik­le­ri­ni giň­den or­naş­dyr­mak, pen­si­ýa üp­jün­çi­li­gi bo­ýun­ça pu­dak­la­ryň ara­syn­da­ky res­mi­na­ma do­la­ny­şy­gy­ny elekt­ron hem-de aw­to­mat­laş­dy­ry­lan ul­ga­ma geç­me­giň üs­tün­de iş­le­nil­me­gi ýa­ly gör­kez­me­ler be­ýan edilýär. 

2021-nji ýyl­da ka­bul edi­len «Türk­me­nis­tan­da san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­ti ös­dür­me­giň 2021 — 2025-nji ýyl­lar üçin Döw­let Mak­sat­na­ma­syn­da» yk­dy­sa­dy­ýe­tiň pu­dak­la­ry­nyň ösü­şi­ni tiz­leş­dir­mek we ila­ta edil­ýän hyz­mat­la­ry ýe­ňil­leş­dir­mek mak­sa­dy bi­len ila­ty dur­muş taý­dan go­ra­mak hyz­mat­la­ry­ny san­ly ul­gam ar­ka­ly ýe­ri­ne ýe­tir­mek, döw­rüň ta­la­by­na la­ýyk­lyk­da hyz­mat­la­ryň gör­nüş­le­ri­ni kä­mil­leş­dir­mek we art­dyr­mak bel­le­ni­len­dir. 

Hä­zir­ki za­man mag­lu­mat teh­no­lo­gi­ýa­la­ry eda­ra-kär­ha­na­la­ryň we adam­la­ryň ara­syn­da bo­lup geç­ýän öza­ra gat­na­şy­gyň hem-de zäh­me­ti gu­ra­ma­gyň usul­la­ry­ny üýt­ged­ýär. Eýe­çi­li­gi­niň gör­nü­şi­ne ga­ra­maz­dan, is­len­dik eda­ra-kär­ha­na­nyň we gu­ra­ma­nyň öňün­de du­ran we­zi­pe­le­ri mag­lu­mat­la­ry iş­jeň öz­leş­dir­mez­den we ola­ry des­sin alyş­maz­dan çöz­mek müm­kin däl­dir. 

Ila­ta edil­ýän dur­muş hyz­mat­la­ry­ny san­ly­laş­dyr­mak esa­syn­da dur­muş go­rag­ly­ly­gy ul­ga­my­nyň ösü­şi­ni üp­jün et­mek şu gün­ki gü­nüň ile­ri tu­tul­ýan mö­hüm we­zi­pe­si bo­lup dur­ýar. Şo­ňa gö­rä-de, onuň işi­ne san­ly ul­ga­my or­naş­dyr­ma­gyň ze­rur­ly­gy­nyň ýü­ze çyk­ma­gy te­bi­gy­dyr. Mu­nuň özi di­ňe bir dur­muş go­rag­ly­ly­gy ul­ga­my­nyň ösü­şi­ni üp­jün et­mek bi­len çäk­len­män, eý­sem, döw­let sy­ýa­sa­ty­nyň ile­ri tu­tul­ýan dur­muş ug­ry hök­mün­de goş­ma­ça iş orun­la­ry­nyň dö­re­dil­me­gi­ne hem ýar­dam ber­ýär. Se­bä­bi hä­zir­ki dö­wür­de öň­de­ba­ry­jy san­ly teh­no­lo­gi­ýa­lar esa­syn­da ýur­du­my­zyň ila­ty­ny ýo­ka­ry hil­li on­laýn dur­muş hyz­mat­la­ry bi­len üp­jün et­mek esa­sy we­zi­pe bo­lup dur­ýar. Şu­nuň bi­len bag­ly­lyk­da, yk­dy­sa­dy­ýe­tiň dur­muş pu­dak­la­ry­nyň san­ly­laş­dy­ryl­ma­gy iş­gär­le­riň we iş be­ri­ji­le­riň öňün­de tä­ze şert­le­re uý­gun­laş­mak ze­rur­ly­gy­ny goý­ýar. Mun­dan baş­ga-da, san­ly­laş­dyr­mak bi­len bag­ly tä­ze hü­när­ler we iş orun­la­ry dö­re­ýär. Bu bol­sa san­ly­laş­dyr­mak işi­niň oňyn ta­rap­la­ry­ny şert­len­dir­ýär. McKin­sey Glo­bal ins­ti­tu­ty­nyň mag­lu­mat­la­ry­na gö­rä, eý­ýäm 2036-njy ýyl­da adam-sa­gat­da aň­la­dy­lan işiň 2-den 50%-e çen­li­si aw­to­mat­laş­dy­ry­lyp bil­ner, 2066-njy ýyl­da bol­sa bu paý 46-dan 99%-e ýe­tip bi­ler. 

Ila­ty dur­muş taý­dan go­ra­mak ul­ga­my­nyň san­ly­laş­dy­ryl­ma­gy mag­lu­mat­la­ry iş­läp taý­ýar­la­ma­gyň çe­ýe­li­gi­niň ýo­kar­lan­dy­ryl­ma­gy­ny ta­lap ed­ýär. En­çe­me asyr­la­ryň do­wa­myn­da ula­nyp ge­lin­ýän usul, ýag­ny ila­ta hö­dür­len­ýän dur­muş hyz­mat­la­ry ba­ra­da­ky we beý­le­ki mag­lu­mat­la­ry, dür­li gör­nüş­li ha­sa­bat­la­ry ka­gyz gör­nü­şin­de çap edil­mek bi­len de­ňeş­di­ri­len­de, wagt hem-de se­riş­de taý­dan tyg­şyt­ly­ly­gy üp­jün et­mek bi­len bir­lik­de, elekt­ron gör­nü­şe ge­çi­ri­len iş­le­riň ça­ty­lyp goý­lan gör­nü­şin­de ýer tut­ma­ýan­dy­gy ba­bat­da is­len­dik pur­sat­da el­ýe­ter­li­li­gin­de, tä­ze­lik­ler bi­len on­laýn ýag­daý­da ta­nyş­ma­ga müm­kin­çi­lik ber­ýän­di­gin­de hem ta­pa­wut­ly aý­ra­tyn­ly­gy bar­dyr. 

Elekt­ron res­mi­na­ma do­la­ny­şy­gy mag­lu­mat teh­no­lo­gi­ýa­la­ryn­dan we te­le­kom­mu­ni­ka­si­ýa ara­gat­na­şyk ul­gam­la­ryn­dan peý­da­lan­mak ar­ka­ly elekt­ron res­mi­na­ma­la­ry iş­läp taý­ýar­la­mak, iber­mek, ber­mek, al­mak, sak­la­mak, peý­da­lan­mak, go­ra­mak, tä­ze­le­mek, göz­le­mek, ýyg­na­mak, ýaý­rat­mak, ga­ba­mak we ýok et­mek bo­ýun­ça aw­to­mat­laş­dy­ry­lan iş amal­la­ry­nyň je­midir. 

Dur­muş go­rag­ly­ly­gy ul­ga­my­na san­ly döw­re­bap teh­no­lo­gi­ýa­la­ryň gi­ri­zil­me­gi işiň ne­ti­je­li­li­gi­ni ýo­kar­lan­dyr­ma­ga müm­kin­çi­lik ber­ýär. Ila­ty dur­muş taý­dan go­ra­mak ul­ga­my­nyň ne­ti­je­li iş­le­me­gi­ne gö­nük­di­ri­len mag­lu­mat-kom­mu­ni­ka­si­ýa teh­no­lo­gi­ýa­la­ry­ny giň­den peý­da­lan­ma­gyň ha­sa­by­na dür­li dü­züm­le­riň öza­ra gat­na­şyk­la­ry ýo­kar­lan­ýar hem-de we­la­ýat, şä­her we et­rap de­re­je­sin­de çöz­güt­le­ri has tiz ka­bul et­mä­ge, ola­ryň ýe­ri­ne ýe­ti­ri­li­şi­ne gö­zeg­çi­li­gi ama­la aşyr­ma­ga tä­ze müm­kin­çi­lik­ler dö­re­ýär. 

Ber­ka­rar döw­le­ti­ň tä­ze eý­ýa­my­nyň Gal­ky­ny­şy döw­rün­de ila­tyň sag­ly­gy ba­ra­da edil­ýän ala­da döw­let sy­ýa­sa­ty­nyň mö­hüm ugur­la­ry­nyň bi­ri­dir. Diýarymyzda «Sag­lyk» Döw­let Mak­sat­na­ma­sy­nyň re­je­le­nen gör­nü­şi we ony ama­la aşyr­mak bo­ýun­ça ýe­ri­ne ýe­ti­ril­me­li çä­re­le­riň 2021 — 2025-nji ýyl­lar üçin me­ýil­na­ma­sy tas­syk­lanyl­dy. Ýur­du­myz­da ula­nyl­ma­ga be­ril­ýän sag­ly­gy go­ra­ýyş we be­je­riş mer­kez­le­ri luk­man­çy­ly­gyň iň döw­re­bap teh­ni­ki en­jam­la­ry bi­len üp­jün edil­ýär. 

Tä­ze­çil teh­no­lo­gi­ýa­la­ryň esa­syn­da dur­muş hyz­mat­la­ry­nyň san­ly­laş­dy­ryl­ma­gy ýo­kanç we bak­te­rial ke­sel­le­riň öňü­ni al­mak işi­ne, hal­ky­my­zyň sag­ly­gy­nyň go­ra­gy­na sal­dam­ly go­şant goş­ýar. Ýo­kanç ze­rar­ly jem­gy­ýet­çi­lik ýer­le­rin­de bel­le­ni­len ara­ly­gy ber­jaý et­mek düz­gü­ni­niň gi­ri­zi­len döw­rün­de san­ly­laş­dy­ry­lan hyz­mat­la­ry peý­da­lan­mak aý­ra­tyn mö­hüm­dir. San­ly­laş­dy­ry­lan dur­muş go­rag­ly­ly­gy­na ge­çil­me­gi adam­la­ryň sag­ly­gy­ny go­ra­mak, ke­sel­le­riň öňü­ni al­mak, ýur­duň dur­nuk­ly yk­dy­sa­dy ösü­şi­niň esas­la­ry­ny dö­ret­mek, ila­tyň ýo­ka­ry dur­muş de­re­je­si­ni ga­zan­mak ba­bat­da­ky iş­le­ri düýp­li ýe­ňil­leş­dir­di. 

Adam ha­kyn­da­ky ala­da­ny döw­let sy­ýa­sa­ty­nyň ile­ri tu­tul­ýan ug­ry hök­mün­de kes­git­le­ýän hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz Ser­dar Berdimuhamedowyň ja­ny sag, öm­ri uzak bol­sun, hal­ky­my­zyň aba­dan­çy­ly­gy­nyň ýo­kar­lan­dy­ryl­ma­gy­na gö­nük­di­ri­len iş­le­ri mun­dan beý­läk-de ro­waç al­syn! 

Ka­ka­gel­di HÜM­MÄ­ÝEW,

Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň ýa­nyn­da­ky Döw­let gul­lu­gy aka­de­mi­ýa­sy­nyň pro­rek­to­ry.